Վենդա (լեզու)
Վենդա (չիվենդա), վենդա ժողովրդի լեզուն, ՀԱՀ պաշտոնական լեզուներից մեկը։ Տարածված է Հարավաֆրիկյան Հանրապետության հյուսիս- արևելքում, առավելապես Լիմպոպո գավառի հյուսիսում, ինչպես նաև Զիմբաբվեի հարավում (ՀԱՀ-ի հետ սահմանին)։ Այս լեզվով խոսողների ընդհանուր թիվը կազմում է 1,152 միլիոն մարդ, որից ՀԱՀ-ում` 1,022 միլիոն (2001 թվականի մարդահամար), Զիմբաբվեում, 130 հազար մարդ։ Վենդան համարվում է բանտուստան Վենդայի պաշտոնական լեզուն։ Ներկայումս այն համարվում է Լիմպոպո գավառի Վխեմբե շրջանի բնակչության մեծամասնության լեզուն։
 | |
|---|---|
| Տեսակ | բնական լեզու և կենդանի լեզու |
| Ենթադաս | Southern Bantu? |
| Երկրներ |  ՀԱՀ[1] և  Զիմբաբվե[2] |
| Խոսողների քանակ | 1 064 000 մարդ |
| Վերահսկող կազմակերպություն | Համահարավաֆրիկյան լեզուների խորհուրդ |
| Գրերի համակարգ | լատինական այբուբեն |
| IETF | ve |
| ԳՕՍՏ 7.75–97 | вед 134 |
| ISO 639-1 | ve |
| ISO 639-2 | ven |
| ISO 639-3 | ven |
 Venda language Վիքիպահեստում | |
Դասակարգում խմբագրել
Վենդան բանտու լեզուներից մեկն է։ Ըստ Մալկոմ Գարսիի (1948 թ., 1967-1971 թթ.) դասակարգման և 1978 թվականն Ի. Բաստենի ճշգրտման` այն վերաբերվում է S գոտու, վենդա խմբին (S.20) և ունի S.21 պայմանական ինդեքսը։ Ամենամեծ բարբառներն են`պհանին, տավհացինդին, իլաֆուրին, մբեձին, մանդան, գուվհուն, լեմբետուն։
Բնութագիր խմբագրել
Կառուցվածքը տիպիկ բանտուական է, կցական արհեստական թեքվածության տարրերով։ Հնչյունաբանական առանձնահատկություններից է հարուստ բաղաձայնական համակարգը, որին բնորոշ է կրկնակի հնչյունաբանական արտաբերման առկայությունը։ Ամբողջությամբ ներկայացված է անվանական (համահնչյունական) դասակարգման համակարգը (17 դաս և 2 ենթադաս)։
Գրելաձև խմբագրել
Գրերը ստեղծվել են 19-րդ դարի վերջերին լատինական տառագրական հիմքի վրա։ C, J և Q տառերը օգտագործվում են միայն օտարալեզու փոխառություններում։
| A a | B b | (C c) | D d | Ḓ ḓ | E e | F f | |
| G g | H h | I i | (J j) | K k | L l | Ḽ ḽ | |
| M m | N n | Ṋ ṋ | Ṅ ṅ | O o | P p | (Q q) | |
| R r | S s | T t | Ṱ ṱ | U u | V v | W w | |
| X x | Y y | Z z |
Հնչյունաբանություն խմբագրել
| letter(s) | value(s) in IPA | notes |
|---|---|---|
| a | [a], [ɔ] | |
| b | [b] | |
| bv | [b̪v] | |
| bw | [bɣw] or [bj] | Varies by dialect |
| d | [d] | |
| dz | [d͡z] | |
| dzh | [d͡ʒ] | Similar to English "j" |
| dzw | [d͡zw] | |
| ḓ | [d̪] | |
| e | [ɛ], [e] | |
| f | [f] | |
| fh | [ɸ] | |
| g | [ɡ] | |
| h | [ɦ], [h] | Pronounced [h] before e. |
| hw | [ɣw] | |
| i | [i] | |
| k | [kˀ] | |
| kh | [kʰ] | |
| khw | [kʰw] | |
| l | [ɭ] | |
| ḽ | [l̪] | |
| m | [m], [m̩] | M is syllabic [m̩], when the following syllable begins with m. |
| n | [n], [n̩] | N is syllabic when the following syllable begins with n. |
| ng | [ŋɡ] | |
| ny | [ɲ] | |
| nz | [nd͡z] | |
| ṋ | [n̪] | |
| ṅ | [ŋ] | |
| ṅw | [ŋw] | |
| o | [ɔ], [o] | |
| p | [pˀ] | |
| ph | [pʰ] | |
| pf | [p̪f] | |
| pfh | [p̪fʰ] | |
| r | [ɾ] | |
| s | [s] | |
| sh | [ʃ] | |
| sw | [ʂ] | |
| t | [tˀ] | |
| th | [tʰ] | |
| ts | [t͡s] | |
| tsh | [t͡ʃʰ] | |
| tsw | [t͡sw] | |
| ty | [c] | |
| ṱ | [t̪] | |
| ṱh | [t̪h] | |
| u | [u] | |
| v | [v] | |
| vh | [β] | |
| w | [w] | |
| x | [x] | Similar to the ch in Scottish loch. |
| xw | [xw] | |
| y | [j] | |
| z | [z] | |
| zh | [ʒ] | |
| zw | [ʐ] |
Վիկիպեդիան վենդա լեզվով խմբագրել
Գոյություն ունի Վիքիպեդիա վենդա լեզվով բաժին («Վիկիպեդիա վենդա լեզվով»), որտեղ առաջին սրբագրումները կատարվել են 2004 թվականին։ 2018 թվականի օգոստոսի 29-ի դրությամբ բաժինը պարունակում է 266 հոդված (էջերի ընդհանուր քանակը կազմում է 1631), այնտեղ գրանցված են 4466 մասնակիցներ, որոնցից ոչ մեկը ադմինիստրատորի կարգավիճակ չունի, վերջին 30 օրվա ընթացքում որոշակի գործողություններ են կատարել 11 մասնակիցներ, բաժնի գոյության ընթացքում կատարված սրբագրումների թիվը կազմում է 16 813[3]։
Գրականություն խմբագրել
- Ziervogel D. A Handbook of the Venda language. Pretoria, 1961
- Poulos G. A Linguistic Analysis of Venda Pretoria, 1990.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վենդա (լեզու)» հոդվածին։ |