Վալլիերեն
| Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Վալլիերեն (կիմրերեն) (ինքնանվանում՝ Cymraeg) կամ վելշերեն (ուելշերեն) ՝ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի կելտական լեզվախմբի լեզու։ Վալլիերեն խոսում են ընդհանուր առմամբ 580 000 մարդ։ Վալլիերեն խոսում են Ուելսում, Արգենտինայում, Անգլիայում, Միացյալ Նահանգներում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում[5]։
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | լեզու և կենդանի լեզու |
| Ենթադաս | Բրետոնական լեզուներ[1] և Western Brittonic? |
| Երկրներ | .svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն[2] և  Արգենտինա[3] |
| Խոսողների քանակ | 724 000 մարդ |
| Վերահսկող կազմակերպություն | Welsh Language Board? և Welsh Language Commissioner? |
| ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ | խոցելի[4] |
| Գրերի համակարգ | լատինական այբուբեն |
| IETF | cy |
| ISO 639-1 | cy |
| ISO 639-2 | wel և cym |
| ISO 639-3 | cym |
 Welsh language Վիքիպահեստում | |
Վալլիերենը չի մտնում աշխարհի տարածված լեզուների դասակարգման մեջ։
.JPG)
Վելշերեն (Cymraeg կամ y Gymraeg, արտասանվում է Կաղապար:IPA-cy) կամ վալլիերեն - կելտական լեզուների բրիտոնյան ճյուղի լեզուներից մեկը, որով խոսում են Ուելսի տեղաբնիկ ժողովրդի ներկայացուցիչները, ինչպես նաև որոշ մարդի Անգլիայում, և ոմանք Ի Վլադֆա-ում (ուելսյան կամ վելշական գաղութ Արգենտինայի, Չոբուտ նահանգում)[6]։ Պատմականորեն այն հայտնի է անգլերենում որպես ՛՛բրիտանական լեզու կամ "the British tongue"[7], ՛՛կամբրյան կամ քամբրյան լեզու՝ "Cambrian"[8], ՛՛կամբրիկ՛՛ կամ ՛՛քեմբրյան՛՛ լեզու՝ "Cambric"[9] նաև՝ ՛՛կյումրիկ՛՛ կամ կյումրիյան լեզու՝ "Cymric"[10]։
Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության 2011 թվականի մարդահամարի համաձայն՝ Ուելսում կան 3 միլիոն 100 հազար բնակիչներ։ Նրանցից 73%-ը, այսինքն՝ 2 միլիոն 200 հազարը չունեն Ուելսի լեզվով կամ վելշերենով խոսելու հմտություններ։ Բնակչության 25%-ը այդ երկրից չէ։ Ուելսի 3-տարեկանից բարձր տարիքի տեղաբնիկներից միայն 19%-ն է, այսինքն 562 հազար մարդ, ովքեր ունակ են խոսելու վելշերեն, իսկ նրանցից 77%-ը՝ ունակ են նաև կարդալու և գրելու վելշերեն։ Այսպիսով բանավոր և գրավոր վելշերենին տիրապետում է վելշերից կամ ուելսցիներից 431 հազարը – այսինքն՝ Ուելսի ամբողջ բնակչության 15%-ը)[11]։ Սա կարող է համեմատվել 2001 թվականի մարդահամարի հետ, ըստ որի վելշերեն խոսելու ունակ էր բնակչության 20,8%-ը, այսինքն՝ 582 հազար մարդ[12]։ 2004-2006 թվականներին անցկացված դիտումները ցույց են տվել, որ վելշերեն խոսողների 57%-ը կամ 315 հազար մարդ իրենք իրենց հմուտ են համարել գրավոր վելշերենում[13]։
Պատմություն խմբագրել
Վելշերենը ծագում է մ. թ. 6-րդ դարում ընդհանուր բրիտոներենից, որը այժմ կենդանի լեզուների՝ վելշերենի, բրետոներենի, կոռներենի, ինչպես նաև անհետացած կամ մեռած կումբրերենի ընդհանուր նախամայրն է։
Աշխարհագրական սփռումը խմբագրել
Վելշերենը շարունակաբար խոսվել է Ուելսում ամբողջ գրանցված պատմության ընթացքում, բայց 1911 թվականին այն դարձավ փոքրամասնության լեզու, որը խոսվում էր բնակչության միայն 43,5%-ի կողմից[14]։ Թեպետ այս անկումը շարունակվեց հաջորդ տասնամյակներույ, այնուամենայնիվ, այդ լեզուն չմեռավ։ 21-րդ դարի սկզբներին վելշերեն պոսողների թվաքանակը դարձյալ սկսեց աճել։ 2004 թվականին ի հայտ եակվ, որ Ուելսի բնակչության 21,7%-ը խոսում է վելշերեն[15]։ Եթե համեմատելու լինենք 20,8%-ի հետ, որը արձանագրվել էր 2001 թվականի մարդահամարով և 18,5%-ի հետ, որն ի հայտ էր եկել 1991 թվականին, ապա վերընթացն ակնհայտ էր։ Սակայն 2011 թվականի մարդահամարը, այնուամենայնիվ, ցույց տվեց, որ տեղի է ունեցել փոքր-ինչ նվազում՝ վելշերենով այդ թվականին խոսում էր 562 հազար մարդ կամ բնակչության 19%-ը[16]։ Մարդահամարը նաև ի հայտ բերեց "մեծ անկում" խոսողների թվում՝ վելշերեն խոսող կենտրոնական շրջաններում, որտեղ վելշախոսների թվաքանակը՝ առաջին անգամը լինելով, 50%-ից նվազեց. դրանք են Ցերեդիգոն՝ Ceredigion և Քարմաթենշայր՝ Carmarthenshire կոմսությունները[17]։
Պաշտոնական կարգավիճակ խմբագրել
Թեպետ վելշերենը փոքրամասնության լեզու է, նրա նկատմամբ աջակցությունը 20-րդ դարի երկրորդ կեսին սկսեց աճել, միաժամանակ աճում էր նաև ՛՛՛Վելշական ազգայնականների քաղաքական կուսակցությունը՛՛՛։
Վելշերենի օգտագործումը Եվամիությունում խմբագրել
2008 թվականի նոյեմբերին, վելշերենը առաջին անգամ օգտագործվել է Եվրամիության Նախարարների խորհրդի նիստի ժամանակ[18]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European Origins — Pimlico, 1998. — P. 68. — ISBN 0-7126-6612-5
- ↑ ScriptSource - United Kingdom
- ↑ ScriptSource - Argentina
- ↑ Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
- ↑ Կելտական լեզուներ Հայկական Սովետական հանրագիտարան, հատոր 5, Երևան. 1979
- ↑ «Taking Tea and Tortes With the Welsh In Distant Argentina». The New York Times. 2005 թ․ ապրիլի 3. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 6-ին.
- ↑ Roberts, Peter (1998), «Wales and the British Inheritance», in Bradshaw, Brendan; Roberts, Peter (eds.), British Consciousness and Identity: The Making of Britain, 1533-1707, Cambridge: Cambridge University Press, էջ 24
- ↑ Nolan, Edward Henry. Great Britain As It Is (1859). p.47
- ↑ Jackson,John. Chronological Antiquities (1752). p.143
- ↑ D. Walter Thomas, Edward Hughes. The Cymric language (1879)
- ↑ «Office for National Statistics 2012 report». Ons.gov.uk. 2012 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 27-ին.
- ↑ Census 2001, Report on the Welsh language (PDF)
- ↑ The Welsh Language Surveys of 2004-06 (PDF)
- ↑ «The Industrial Revolution». Wales History. BBC. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ «2004 Welsh Language Use Survey: the report» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 5-ին.
- ↑ «2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011». ONS. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ «2011 Census: Number of Welsh speakers falling». BBC. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ David Williamson. «Walesonline.co.uk». Walesonline.co.uk. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վալլիերեն» հոդվածին։ |
|
Սա աշխարհ լեզուների մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։ |
[[Կատեգորիա: