Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական թագ

Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական թագ կամ Կառլոս Մեծի թագ (գերմ.՝ Reichskrone), ականակուռ թագ, որով թագադրվում էին Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսրերը` սկսած հավանաբար 10-րդ դարի վերջից մինչև Սրբազան Հռոմեական կայսրության կազմալուծումը 1806 թվականին։ Թագն օգտագործվում էր Հռոմեացիների թագավորի թագադրման ժամանակ` տիտղոս, որն ստանձնում էր ընտրյալ կայսրն ընտրվելուց անմիջապես հետո։

Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական գահ, պահվում է Վիեննայում՝ Հոֆբուրգի Կայսերական գանձարանում

Թագը պատրաստվել է 10-րդ դարի վերջին կամ 11-րդ դարի սկզբին։ Ի տարբերություն այլ թագերի` այն ոչ թե կլոր է, այլ ութանկյուն և բաղկացած է ութ թիթեղներից։ Թագի առջևի հատվածի թիթեղն ավարտվում է խաչով, որի հետին հատվածին ամրացված կամարը կապում է թագի առջևի և հետևի թիթեղները։ Թագը պահվում է Վիեննայում՝ ՀոֆբուրգիԿայսերական գանձարանում։

Պատմություն

Միմյանց ամրացված ութ ոսկե թիթեղներից կազմված թագը հավանաբար պատրաստվել է Արևմտյան Գերմանիայում՝ 962 թվականին Օտտոն I կայսեր թագադրման համար։ Մնացած հատվածներն ավելացվել են Կոնրադ II-ի կողմից։ Թագի մասին առաջին հիշատակումը հանդիպում է 12-րդ դարում։ Ենթադրվում է, որ խոսքը նույն թագի մասին է։

Սրբազան Հռոմեական կայսրության թագավորների մեծ մասը թագադրվել են այս թագով։ Կայսերական խաչի (գերմ.՝ Reichskreuz), կայսերական թրի (գերմ.՝ Reichsschwert) և սուրբ նիզակի հետ միասին թագը կայսերական միապետության խորհրդանիշների (գերմ.՝ Reichskleinodien) ամենակարևոր մասն էր։ Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական միապետության խորհրդանիշները, հատկապես կայսերական թագը 1349-1421 թվականներին պահվել են Բոհեմիայում (ներկայումս՝ Չեխիայի Հանրապետություն), որտեղ Կառլշտայն ամրոցը կառուցվել էր դրանք պահպանելու նպատակով։ 1424-1796 թվականներին դրանք բոլորը պահվել են Նյուրնբերգում և քաղաքից կարող էին դուրս բերվել միայն թագադրման նպատակով։

Ներկայումս թագն ու կայսերական միապետության մյուս խորհրդանիշները ցուցադրվում են Վիեննայում` Հոֆբուրգի պալատի Կայսերական գանձարանում։

Թագի պատճենը պահվում է Գերմանիայի Աախեն քաղաքում՝ Կառլոս Մեծի նախկին պալատում, որտեղ ներկայումս տեղակայված է քաղաքապետարանը։ Թագի և խորհրդանիշների պատճեններ կան նաև Ֆրանկֆուրտի պատմության թանգարանում, քանի որ վերջին կայսրերը թագադրվել են Ֆրանկֆուրտի տաճարում, ինչպես նաև նախկին Պֆալցի կուրֆյուրստությունում գտնվող Տրիֆելսի ամրոցում, որտեղ կայսերական թագը պահվել է միջին դարերում։ Վերջին՝ ավելի ուշ շրջանում արված պատճենը պահվում է չեխական Կառլշտայն ամրոցում՝ Սբ. Վենցեսլասի թագի հետ։

Տեսք

Կայսերական թագի տեսքը դիմացից

Կայսերական թագը տարբերվում է ժամանակակից թագերից. այն ոչ թե շրջանաձև է, այլ ութանկյուն, հնարավոր է` բյուզանդական կայսրերի թագերի նմանությամբ։ Շրջանակի փոխարեն այն ունի ութ թիթեղ, որոնք վերևին հատվածում կամարաձև են։ Երկաթի երկու նեղ շերտերը, որոնց պատրաստման տարեթիվը հայտնի չէ, ոսկյա գամերով ամրացված են թիթեղներին և ապահովում են թագի ամբողջականությունը։ Մինչև շրջանակների տեղադրումը, թիթեղների ամբողջականությունն ապահովում էին երկար ոսկյա ձողերը, որոնք հնարավորություն էին տալիս առանձնացնել թիթեղներն ու կամարը՝ թագը հեշտ տեղափոխելու նպատակով։

Յուրաքանչյուր թիթեղ պատրաստված է բարձր կարատի ոսկուց (մոտ 22 կարատ` 916 հարգ), ինչը թագին տալիս է վառ դեղնավուն գույն, և ծածկված է մարգարիտներով ու թանկարժեք քարերով։ Քարերը երեսակված չեն (թագը պատրաստելիս այս տեխնիկան դեռ հայտնի չէր), այլ հղկված են և կլորացված։ Մետաղի վրա քարերն ամրացված են en cabochon տեխնիկայով, ըստ որի` մարգարիտներն ու քարերը տեղադրվում են մետաղի մեջ բացված անցքերում և ամրացվում բարակ լարերով։ Նպատակն այն է, որ երբ լույսն ընկնի քարերի վրա, թվա, թե դրանք փայլում են ներսից։

Թագը զարդարված է 144 թանկարժեք քարերով, այդ թվում` շափյուղա, զմրուխտ և ամեթիստ (բյուզանդական կայսերական արարողակարգի համաձայն` կանաչ, կապույտ և մանուշակագույն գոհարները համարվում էին կայսերը վայել թանկարժեք քարեր) և գրեթե նույն քանակությամբ մարգարիտներով։ Թանկարժեք քարերով զարդարման այս ոճը գործածվել է միջնադարի այլ թանկարժեք, հատկապես եկեղեցական իրերի համար, ինչպիսիք են մասունքարանները, թափորի կամ խորանի ականակուռ խաչերը (լատին․՝ crux gemmata) կամ գրքերի գոհարազարդ կազմերը, օրինակ` Սուրբ Էմերամի Ոսկե կոդեքսը և Էխտերնախի Ոսկե կոդեքսը։

Առջևի աջ շրջանակում պատկերված է Քրիստոսը՝ երկու հրեշտակներով

Չորս ավելի փոքր թիթեղների վրա պատկերված են մարդիկ և աստվածաշնչյան տեսարաններ։ Դրանք արվել են արծնապակով, քլուազոնե (ֆր.՝ cloisonné) տեխնիկայով՝ բյուզանդական ոճով։ Այդ չորս պատկերազարդ թիթեղներից (Bildplatten) յուրաքանչյուրում պատկերված են տեսարաններ Հին Կտակարանից։ Էմալապատ թիթեղներից յուրաքանչյուրը բոլորակված է շափյուղաներով և մարգարիտներով։

Առջևի աջ թիթեղի վրա պատկերված է Քրիստոսը գահին՝ երկու քերովբեների միջև, կարմիր էմալով արված «P[er] ME REGES REGNANT» (Թագավորներն ինձնով են թագավորում) (Գիրք Առակաց 8:15) գրության ներքևում։

Հետին աջ թիթեղի վրա պատկերված է կանգնած Եսայի մարգարեն` մահճակալին նստած Եզեկիա թագավորի հետ զրուցելիս։ Մարգարեի ձեռքին մագաղաթի գալար է, որի վրա գրված են հետևյալ բառերը. «Ահավասիկ քո կյանքի ժամանակի վրա ավելացնում եմ տասնհինգ տարի» (Եսայի 38։5)։ Եսայի մարգարեի և Եզեկիայի պատկերների վերևում երևում է կարմիր էմալով արված «ISAIAS P[ro]PHETA · EZECHIAS REX» (Եսայի մարգարեն և Եզեկիա թագավորը) գրությունը։

Վերին ձախ թիթեղի վրա պատկերված է Սողոմոն թագավորը` ձեռքին մագաղաթի գալար, որի վրա գրված է. «Այլ վախեցի՛ր Տիրոջից և խուսափի՛ր ամենայն չարից։» (Գիրք Առակաց 3:7)։ Վերևում երևում է կարմիր էմալով «REX SALOMON» (Սողոմոն թագավոր) գրությունը։

Հետին ձախ թիթեղի վրա պատկերված է Դավիթ թագավորը, որի ձեռքի մագաղաթի գալարի վրա գրված է. «Եվ թագավորի զորությունը իրավունք է սիրում։» (Սաղմոսներ 99:4), ներքևում կարմիր էմալով գրված է թագավորի անունը` REX DAVID (Դավիթ թագավոր)։

Մնացած չորս թիթեղները, որոնք կոչվում են գոհարազարդ թիթեղներ (Steinplatten), տարբեր չափսերի են և զարդարված են միայն թանկարժեք քարերով ու մարգարիտներով։ Առջևի և հետևի թիթեղների տասներկու քարերը հավանաբար խորհրդանշում են իսրայելացիներ քահանայապետի լանջապանակի (հոշեն) տասներկու թանկարժեք քարերը (Ելից 39:9-14) և Նոր Երուսաղեմի տասներկու հիմնաքարերը, որոնք նկարագրված են Սուրբ Հովհաննես առաքյալի հայտնության գրքում (Հայտնություն 21։19-21)։

Վերին թիթեղի կենտրոնական քարը եռանկյուն շափյուղյա է, որը տեղադրվել է Waise (բառացի՝ «որբ», քանի որ եղել է բացառիկ քար) կոչված հայտնի քարի փոխարեն։ Այն կորսվել է և հավանաբար եղել է մեծ սպիտակ ծիածանաքար` գինեգույն ցոլքով կամ, հնարավոր է, բացառիկ պայծառությամբ նռնաքար, կամ էլ կարմիր ցիրկոն։ Միջնադարյան աստվածաբան և փիլիսոփա Ալբերտ Մեծը 1250 թ. գրել է հետևյալը այդ քարի մասին.

Այդ քարը Հռոմեական կայսեր թագի զարդն է, այն կոչվում է «որբ», քանի որ դրա նմանը ոչ մի տեղ չի հանդիպել։ Այն գինեգույն է, ունի նուրբ կարմիր գինու երանգ, և կարծես թե շլացնող ձյան սպիտակը ներթափանցում է գինեգույնի մեջ, սակայն միևնույն ժամանակ մնում է հանդարտ այդ կարմիրի մեջ։ Քարն ուժեղ փայլ ունի, և ասում են` մի ժամանակ փայլում էր անգամ գիշերը, բայց ոչ հիմա, այնուամենայնիվ ասում են, որ այն պահում է կայսրության պատիվը։

Թագի կողային հատվածը

Հայտնի չէ, թե ինչպես կամ ինչու է այն հեռացվել կայսերական թագից։ Դրա մասին վերջին հիշատակումը եղել է 1350 թ. Կառլոս IV-ի կողմից պատվիրված գույքագրման ցանկում։

Թագն ունի մեկ կամար, որը կապում է առջևի և ետևի թիթեղները։ Կամարի վրա մարգարիտներով և կայսերական ոճով գրված է Կոնրադ II (1024-1039) անունը։ Այս կամարի ձախ կողմում մարգարիտներով գրված է CHUONRADUS DEI GRATIA («Կոնրադ, Աստծու ողորմությամբ»), իսկ աջ կողմում՝ ROMANORU (M) IMPERATOR AUG(USTUS) (Հռոմեացիների կայսր, Օգոստոս)։ Առջևի թիթեղի վերևում և կամարի դիմաց ականակուռ խաչ է, որի հակառակ կողմում փորագրված է խաչված Քրիստոսի պատկերը։ Համարվում է, որ ի սկզբանե եղել է լանջախաչ, պատկանել է Հենրի II-ին և ամրացվել է կայսերական թագին ավելի ուշ։ Կամարն ու խաչը հավանաբար ավելացվել են Կոնրադ II-ի իշխանության օրոք։

Երկկողմանի գոհարազարդ թիթեղների յուրաքանչյուր կողմում երեք փոքր անցքեր են արված, որոնց միջով անցկացված են եղել կախազարդերով շղթաներ, ինչպիսիք կարելի է տեսնել Հունգարիայի Սուրբ Իշտվանի Սրբազան թագի կամ Պալերմոյի Մայր տաճարում պահվող Կոնստանցիա Արագոնացու թագի վրա։

Թագի ներսի մասում ներկայումս առկա թավշյա կարմիր գլխանոցը թվագրվում է 17-րդ դարով։ Մինչ այդ կայսերական թագը կրել են խույրի վրայից։ Եթե ի սկզբնապես կայսերական թագի խույրն ունենար բյուզանդական կամիլավկիոնի (գլխանոց) ձև, ապա կամարը կսեղմեր ներսի գլխարկի այժմ գոյություն չունեցող հատվածին՝ երկու կողմերից ուռեցնելով դրանք, ինչպես 11-րդ դարի եպիսկոպոսական խույրի վրա դիմացից դեպի հետ ասեղնագործված ժապավենը երկու կողմից ուռեցնում էր քաթանի կտորը։ Կայսերական թագը Սրբազան Հռոմեական կայսրերի կրած խույրով թագի ամենավաղ ձևն է։

Կայսերական թագը ոգեշնչման աղբյուր է հանդիսացել 1871 թվականին ստեղծված Գերմանական կայսրության զինանշանի համար, չնայած որ այն ուներ ոչ թե մեկ կամար, ինչպես կայսերական թագը, այլ չորս կիսակամարներ, որոնք պահում էին գունդն ու խաչը։

Հուշադրամ

Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական թագը որպես հիմնական մոտիվ է ընտրվել 2008 թվականին հատված 100 եվրո արժողությամբ հուշադրամի համար։ Դիմերեսին պատկերված է Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական թագը, իսկ դարձերեսին՝ Օտտոն I կայսրը, հետին պլանում` Հռոմի Սբ. Պետրոսի հին բազիլիկ եկեղեցին, որտեղ տեղի է ունեցել նրա թագադրումը։

Տես նաև

• Կայսերական թուր
• Վիեննական նիզակ
• Գանձարան (Վիեննա)
• Հոֆբուրգ
• Նապոլեոնի թագ

Ծանոթագրություններ

Նշումներ

Գրականություն

• Leithe-Jasper, Manfred (2005). The Kunsthistorisches Museum Vienna: The Imperial and Ecclesiastical Treasury. Scala Publisher. 9783406429385

Արտաքին հղումներ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսերական թագ կատեգորիայում։

• Kunsthistorisches Museum
• Imperial Treasury Museum - Imperial Regalia