Ալեքսանդր Սպենդիարյան

Ալեքսանդր Սպենդիարյան
Հիմնական տվյալներ
Ծնվել է	1871 նոյեմբերի 1 Տավրիկյան նահանգ Դնեպրովյան գավառ Ռուսական կայսրություն; Կախովկա, Դնեպրովսկի գավառ, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Երկիր	Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	7 մայիսի 1928 (տարիքը 56); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Ալեքսանդր Սպենդիարյանի շիրիմը
Ժանրեր	օպերա
Մասնագիտություն	կոմպոզիտոր, դիրիժոր, խմբավար
Գործիքներ	դաշնամուր, ջութակ
Գործունեություն	1901 - 1928
Կրթություն	Մոսկվայի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա և Սիմֆերոպոլի գիմնազիա
Պարգևներ
	Alexander Spendiaryan Վիքիպահեստում

Ալեքսանդր Ստեփանոսի Սպենդիարյան (հոկտեմբերի 20 (նոյեմբերի 1), 1871^[2], Կախովկա, Դնեպրովսկի գավառ, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[1] - մայիսի 7, 1928(1928-05-07)^[1]^[2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]), հայ մեծ կոմպոզիտոր, ում անունով է կոչվում Երևանի Օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոնը։ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ 1926:

Կենսագրություն

Կախովկա 1871-1877

Ալեքսանդր Սպենդիարյանը (Սպենդիարով) ծնվել է 1871 թվականի նոյեմբերի 1-ին (հին տոմարով՝ հոկտեմբերի 20), Ռուսական կայսրության, Տավրիկյան նահանգի Դնեպրովյան գավառի Կախովկա բնակավայրում (այժմ՝ Խերսոնի մարզ, Ուկրաինա)։ Հայրը՝ Աֆանասի Սպենդիարովը (Ստեփանոս Սպենդիարյանց) զբաղվում էր փայտանյութի առևտրով։ Մայրը՝ Նատալյա Սելինովան (Դշխուհի Կարապետի Սելինյան) Կարասուբազարի (այժմ՝ Բելոգորսկ) քաղաքագլուխ Կարպ Սելինյանի դուստրն էր։ Նրանց ընտանիքում հինգ երեխա էր մեծանում։ Ալեքսանդր Սպենդիարյանն ընտանիքի երկրորդ երեխան էր։ Երաժշտական ունակությունները նրան փոխանցվել են մորից, ով հաճախ էր նվագում հայկական ու թաթարական մեղեդիներ։ Ալեքսանդրը դաշնամուր նվագել սկսել է չորս տարեկանից։ Նրա առաջին ստեղծագործությունը մի փոքրիկ վալս էր՝ հորինված յոթ տարեկանում։

…Իմ մանկության և պատանեկության տարիների երաժշտական ազդեցություններից ամենաուժեղը մորս դաշնամուր նվագելն էր, ինչը ես շատ էի սիրում ունկնդրել և ինչն, անկասկած, իմ մեջ սեր արթնացրեց դեպի երաժշտությունը…

- Ալեքսանդր Սպենդիարյան

Սիմֆերոպոլ 1877-1890

1877 թ. Ալեքսանդր Սպենդիարյանն ընտանիքի հետ տեղափոխվում է Սիմֆերոպոլ։ Մայրը նրա համար դաշնամուրի ուսուցչուհի է հրավիում։ Սպենդիարյանն արդեն վարժ կարդում էր նոտաները, սակայն մեկ տարի անց նա հրաժարվում է դաշնամուրի դասերից, քանի որ չէր սիրում գամմաներ ու վարժություններ նվագել։ 1882 թ. Ալեքսանդր Սպենդիարյանն ընդունվում է Սիմֆերոպոլի դասական գիմնազիա, երգում աշակերտական երգչախմբում։ Տասնչորս տարեկանում սովորում է ջութակ նվագել և հրապուրվում այս գործիքով։ Իսկ ավագ եղբայրը՝ Լեոնիդը, թավջութակ էր նվագում։ 1888 թ. Սպենդիարյանը գրում է մի ռոմանս, որը նրա առաջին տպագրված ստեղծագործությունն էր. «Հմայված եմ քո գեղեցկությամբ» ռոմանսը նվիրված է Ալեքսանդր Սպենդիարյանի առաջին սեր Ելիզավետա Արենդտին։ 1890 թ. Սպենդիարյանն ավարտում է գիմնազիան և հոր հետ ճամփորդում՝ լինելով Վիեննայի օպերային թատրոնում։

...Շլացած դուրս եկա թատրոնից՝ երազելով՝ որպես գերագույն երջանկություն, իմ ստեղծագործությունն էլ երբևիցե լսել այդպիսի հիանալի նվագախմբի կատարմամբ։ Անտարակույս, հենց այդ պահից իմ մեջ ծնվեց հատուկ մի սեր նվագախմբի հանդեպ և ամրապնդվեց նույնպիսի սեր՝ երաժշտության մեջ էկզոտիկ կոլորիտի նկատմամբ...

- Ալեքսանդր Սպենդիարյան

Մոսկվա 1890-1895

1890 թ. Ալեքսանդր Սպենդիարյանը հոր խորհրդով ընդունվում է Մոսկվայի կայսերական համալսարան՝ նախ՝ բնագիտության ֆակուլտետ, ապա ուսումը շարունակում իրավաբանության ֆակուլտետում։ Համալսարանում ուսանելու տարիներին նա, որպես կոնցերտմայստեր, նվագում է Նիկոլայ Կլենովսկու ղեկավարած ուսանողական նվագախմբում՝ շարունակելով ջութակի դասերը Մեծ թատրոնի նվագախմբի ջութակահար Պեկարսկու մոտ։ Ուսանողական նվագախմբի դիրիժոր Նիկոլայ Կլենովսկին, լսելով Սպենդիարյանի ստեղծագործությունները, նրան խորհուրդ է տալիս լրջորեն ուսումնասիրել կոմպոզիցիայի տեսություն, և Ալեքսանդր Սպենդիարյանը հենց նրան էլ ընտրում է որպես առաջին ուսուցիչ։ Նույն համալսարանում էր սովորում նաև Սպենդիարյանի եղբայրը՝ Լեոնիդը, ով դարձավ հայտնի երկրաբան։ Մոսկվայում Սպենդիարյան եղբայրներն հաղորդակից էին հայկական մշակույթին, մտերիմ էին մոսկվաբնակ հայ մտավորականության հետ։ Նրանք հաճախ էին մասնակցում Ներսես Ներսեսովի և Սերգեյ Շահինյանի տանը կազմակերվող երեկույթներին։ 1894 թ. այդպիսի հավաքույթներից մեկի ժամանակ Ալեքսանդր Սպենդիարյանը ծանոթանում է Ալեքսանդր Ծատուրյանի հետ։ Լսելով նրա «Ա˜յ վարդ» բանաստեղծությունը՝ Սպենդիարյանը գրում է համանուն ռոմանս։ Այն կոմպոզիտորի առաջին ստեղծագործությունն էր՝ գրված հայ գրողի բանաստեղծության հիման վրա։ 1895 թ. Սպենդիարյանն ավարտում է իր ուսումը և մեկնում Պետերբուրգ։ Երկու տարի անց՝ 1897 թ., հանձնելով ավարտական քննությունները՝ ստանում է իրավաբանի առաջին կարգի դիպլոմ՝ կյանքի ընքացքում այդպես էլ չզբաղվելով այդ մասնագիտությամբ։

Պետերբուրգ 1895-1900

1895 թ. ջութակահար Հովհաննես Նալբանդյանի միջնորդությամբ հանդիպում է Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովին և ներկայացնում իր ստեղծագործություններից մի քանիսը։ Ռուս կոմպոզիտորը համաձայնում է դառնալ Սպենդիարյանի կոմպոզիցիայի տեսության ուսուցիչը։ Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովը մեծապես հավանում էր նրա երաժշտությունը և խրախուսում ավելի խորանալ հայկական ժողովորդական երաժշտության ուսումնասիրության մեջ։ Նրա օգնությամբ Ալեքսանդր Սպենդիարյանը բարեկամական ու ստեղծագործական կապեր է հաստատում ռուսական երաժշտարվեստի անվանիների հետ։ 1900 թ.՝ ավարտելով ուսումը, գրում է իր առաջին սիմֆոնիկ ստեղծագործությունը՝ «Կոնցերտային նախերգանքը»՝ նվիրելով սիրելի ուսուցչին։

Յալթա 1901-1916

1901 թ. Ալեքսանդր Սպենդիարյանը տեղափոխվում է Յալթա՝ ամուսնանալով վաղամեռիկ եղբոր՝ Լեոնիդ Սպենդիարյանի այրու՝ Վարվառա Մազիրովայի հետ։ Կոմպոզիտորի հայրը որդու ընտանիքին է նվիրում առանձնատուն, որը նախկինում Սերբիայի Նատալյա թագուհու ամառային նստավայրն էր։ Սպենդիարյանների տունը շուտով դառնում է Յալթայի մշակութային կենտրոնը։ Այստեղ շատ հաճախ էին կազմակերպվում համերգներ, երեկույթներ, որոնց ներկա էին լինում Մաքսիմ Գորկին, Անտոն Չեխովը, Ալեքսանդր Գլազունովը, Անտոն Արենսկին, Ֆյոդոր Շալյապինը, Սերգեյ Ռախմանինովը, Իլյա Ռեպինը։ Յալթայում կոմպոզիտորը ծավալում է ակտիվ հասարակական, մշակութային, խմբավարական, բարեգործական ու ստեղծագործական գործունեություն. հիմնում երաժշտական դպրոցներ, սիրողական երգչախումբ, կազմակերպում համերգներ, գլխավորում Յալթայի Հայկական բարեգործական ընկերությունը։

Սուդակ 1916-1924

1916 թ. վաճառելով Յալթայի առանձնատունը՝ Սպենդիարյանն ընտանիքի հետ տեղափոխվում է Սուդակ՝ ապրելու իր ամառանոցում։ Նույն տարում հրավեր ստանալով Թիֆլիսի Հայկական երաժշտական ընկերությունից՝ կոմպոզիտորը մեկնում է Թիֆլիս, ելույթ ունենում համերգներով ու արժանանում է տեղի հայերի ջերմ ընդունելությանը։ Թիֆլիսում կոմպոզիտորը լսում և գրառում է արևելյան մեղեդիներ, որոնք հետագայում օգտագործում է իր ստեղծագործություններում։ Այստեղ տեղի է ունենում Սպենդիարյանի և Հովհաննես Թումանյանի հանդիպումը, որի ընթացքում էլ կոմպոզիտորի մոտ ծնվում է օպերա գրելու գաղափարը։ Օպերայի սյուժեի հիմք է ընտրվում «Թմկաբերդի առումը» պոեմը։ Վերադառնալով Սուդակ՝ նա ձեռնամուխ է լինում «Ալմաստ» օպերայի ստեղծմանը։ Նույնիսկ Առաջին համաշխարհային պատերազմի և հեղափոխության դժվարին տարիներին Սպենդիարյանը ծավալում է բուռն հասարակական, բարեգործական ու մշակութային գործունեություն։

Երևան 1924-1928

Սպենդիարյանը այն հայ մտավորակնների շարքում էր, ովքեր Հայաստանի իշխանությունների հրավերով տեղափոխվեցին և բնակություն հաստատեցին հայրենիքում։ Կոմպոզիտորը Հայաստան եկավ 1924 թ.՝ իր հայրենիքում նախաձեռնելով երաժշտական ու մշակութային կյանքի զարգացման լայնածավալ աշխատանքներ։ Նրա ջանքերով ստեղծվեց Երևանի պետական կոնսերվատորիայի սիմֆոնիկ նվագախումբն ու բացվեց նվագախմբային դասարանը։ Հայաստանում կոմպոզիտորը ծավալեց նաև մանկավարժական գործունեություն՝ իր հարուստ փորձը փոխանցելով նորաբաց կոնսերվատորիայի դասախոսներին և ուսանողներին։ Հայկական մշակույթի զարգացման մեջ ունեցած մեծ ավանդի համար Ալեքսանդր Սպենդիարյանին 1926 թ. շնորհվեց Ժողովրդական արտիստի կոչում։ Նա առաջին երաժիշտն էր, որն արժանացավ այդ բարձր բարգևին^[3]։

Կոմպոզիտորի մոտ հայտնաբերվում է թոքերի սուր բորբոքում, որի հետևանքով 1928 թ.. մայիսի 7-ին Ալեքսանդր Սպենդիարյանը մահանում է՝ «թոքերի կրուպոզային բորբոքում» ախտորոշմամբ։ Նրա ընկերոջ՝ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի առաջարկությամբ կոմպոզիտորի աճյունն ամփոփվեց Ժողտանը (ներկայիս Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն) հարակից պուրակում։ Նրա մահից մի քանի տարի անց՝ 1933 թ. հունվարի 20-ին, «Ալմաստ» օպերայի բեմադրությամբ բացվեց Հայաստանի օպերայի պետական թատրոնը, որը 1939 թ.-ից կրում է Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունը։

Գործունեությունը

Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունն իր նշանակալից տեղն ունի հայ դասական երաժշտության պատմության մեջ։ Յուրօրինակ կոմպոզիտոր, տաղանդավոր դիրիժոր, անընկճելի երաժշտահասարակական գործիչ, երիտասարդներ կրթող նրբանկատ մանկավարժ Ալեքսանդր Սպենդիարյանը հայ սիմֆոնիկ երաժշտության հիմնադիրներից մեկն է, ով յուրացնելով ժողովրդական երաժշտության օրինաչափությունները, դաստիարակվելով եվրոպական և մասնավորապես ռուսական դասական երաժշտության ավանդույթներով՝ ընդլայնեց ազգային երաժշտության շրջանակները։ Նա հիմք դրեց հայ սիմֆոնիկ երաժշտությանը, հարստացրեց կամերային երաժշտությունը և ստեղծեց դասական «Ալմաստ» օպերան։ Սպենդիարյանը մեծ դեր խաղաց ազգային կոմպոզիտորական դպրոցի, նրա գեղագիտական սկզբունքների և հայ երաժշտության մեջ ռեալիստական /իրատեսական/ ուղղվածության ձևավորման գործում։ Սպենդիարյանի երաժշտական ժառանգությունը բաղկացած է քառասունից ավելի երգերից ու ռոմանսներից, մի շարք կամերա-գործիքային և սիմֆոնիկ ստեղծագործություններից, մեկ օպերայից, երկու մելոդեկլամացիաներից, մի քանի խմբերգերից ու վոկալ անսամբլներից։ Սպենդիարյանի գրչին են պատկանում մեծ քանակությամբ ժողովրդական երգերի մշակումներ՝ հայկական, ռուսական, ուկրաինական, թաթարական (Ղրիմի)։ Սպենդիարյանի ինքնատիպ երաժշտական ոճը դրսևորվեց արևելյան թեմաներով գրված ստեղծագործություններում։ Այդ մասին կոմպոզիտորը հետևյալն է գրում. «Հետադարձ հայացք ձգելով այն ամենին, ինչ գրել եմ մինչ օրս, կարելի է այն եզրակացությանը գալ, որ… իմ ստեղծագործություններից առավել անհատական են արևելյան ոճի ստեղծագործությունները»։ Լինելով նոր ռուսական երաժշտական դպրոցի ՝«Հզոր խմբակի» հետևորդը, Սպենդիարյանը հակվեց ծրագրային երաժշտությանը, որին բնորոշ են վառ կերպարայնությունը, երաժշտական լեզվի գունեղությունը, անմիջականությունն ու հուզականությունը։ Դեռևս Սիմֆերոպոլի գիմնազիայում ուսանելու տարիներին երիտասարդ Սպենդիարյանը գրում է իր առաջին ստեղծագործությունները։ Ստեղծագործական առաջին փորձերի թվում կային նաև հերոսական երգերի մշակումներ ջութակի և դաշնամուրի համար, զինվորական քայլերգեր, ինչպես նաև մի շարք հայկական ազգային մեղեդիների մշակումներ քառաձայն երգչախմբի համար՝ «Գացեք տեսեք», «Ջան գյուլում» և այլն։ 1890-ական թթ. Սպենդիարյանը ստեղծեց մեծ քանակությամբ երգեր և ռոմանսներ, որոնք հագեցած էին լուսավոր, անհոգ քնարականությամբ, մեղեդայնությամբ, պարզ ու մատչելի երաժշտական կառուցվածքով։ Դրանցում արտացոլվեց ռուսական կենցաղային երգերի և ռոմանսների անմիջական ազդեցությունը։ 1900 թ. ավարտելով ուսումնառությունը Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի մոտ՝ Սպենդիարյանը սկսեց իր որոնումները ստեղծագործական նոր արտահայտչաձևերում, ինչպես նաև երաժշտա-հասարակական գործունեության բազմակողմանի դրսևորումներում։ Այս ժամանակահատվածում Ալեքսանդր Սպենդիարյանն ակտիվ տարվեց երաժշտա-հասարակական, դիրիժորական և կոմպոզիտորական գործունեությամբ՝ նպաստելով Ղրիմի համերգային կյանքի և երաժշտական կրթության զարգացման գործին։ 1900-1917 թթ. Սպենդիարյանը գրեց իր խոշորակտավ ստեղծագործությունների մեծ մասը. «Ղրիմյան էսքիզներ»-ի երկու սերիաները (1903 թ. և 1912 թ.) «Երեք արմավենի» սիմֆոնիկ պատկերը (1905 թ.), մելոդեկլամացիաներ՝ «Մենք կհանգստանանք» (ըստ Չեխովի «Քեռի Վանյայի» պիեսից Սոնյայի մենախոսության, 1910 թ.) և «Էդելվեյս» (ըստ Մ. Գորկու, 1911 թ.), վոկալ անսամբլներ՝ «Պաղեստինի ոստը» (1901 թ.), «Չհնձած արտը» (1902 թ.), «Վլադիմիր Ստասովի հիշատակին» կանտատը (1907 թ.), «Բեդա Քարոզիչ» լեգենդը (1907 թ.), «Ձկնորսն ու փերին» բալլադը (1902 թ.) և այլն։ Ակտիվ էին նրա շփումները տարբեր երաժշտա-հասարակական կազմակերպությունների հետ։ Դրանց թվում էին Ղրիմի, Խարկովի, Օդեսայի, Մոսկվայի, Թբիլիսիի, Նախիջևանի, Բաքվի երաժշտա-հասարակական կազմակերպությունները, տպարանները, երգչախմբային և նվագախմբային միությունները, ուսումնական հաստատությունները և այլն։ Շատ լայն էին Սպենդիարյանի ստեղծագործական շփումները մշակույթի տարբեր ոլորտները ներկայացնող ինչպես ռուս, այնպես էլ հայազգի արվեստագետների հետ՝ Մաքսիմ Գորկի, Անտոն Չեխով, Լև Տոլստոյ, Ալեքսանդր Գլազունով, Բորիս Ասաֆև, Միխայիլ Գնեսին, Սերգեյ Վասիլենկո, Եվգենյա Զբրուևա, Ֆելիքս Բլյումենֆելդ, Նիկոլայ Չերեպնին, Նիկոլայ Ամանի, Սերգեյ Մերկուրով, Եվգենյա Մռավինա, Ալեքսանդր Ծատուրյան, Վարդգես Սուրենյանց, Նիկողայոս Տիգրանյան Հովհաննես Թումանյան, Մարտիրոս Սարյան, Ռոմանոս Մելիքյան, Հովհաննես Նալբանդյան և այլն։ Այդ մասին են վկայում նրա նամակագրական կապերը և ժամանակակիցների հուշերը կոմպոզիտորի մասին։ Սպենդիարյանի ստեղծագործական կյանքում բեկումնային եղավ 1916 թ. նրա այցը Թիֆլիս, որտեղ նա ծանոթացավ Հովհաննես Թումանյանի հետ և «Թմկաբերդի առումը» պոեմով ոգեշնչված՝ գրեց իր «Ալմաստ» օպերան։ Թիֆլիսում նաև կազմակերպվեցին կոմպոզիտորի հեղինակային համերգները, որից ստացված հասույթը Սպենդիարյանը տրամադրեց 1915 թ. ջարդերից տուժված հայերին։ Անընկճելի եռանդով Սպենդիարյանը շարունակեց իր գործը նաև հայրենիքում։ 1924 թ. գալով Երևան՝ նա ձեռնամուխ եղավ հայկական սիմֆոնիկ նվագախմբի ստեղծմանը, որի անդրանիկ համերգը կայացավ 1924 թ. դեկտեմբերի 10-ին։ Սպենդիարյանը մանկավարժի և կոմպոզիտորի իր հմտությունները հաղորդեց երիտասարդ կոլեգաներին և ուսանողներին։ Հետաքրքիր մտքեր և ծրագրեր առաջարկեց երաժշտական հրատարակություն, օպերային թատրոն, ֆիլհարմոնիա ունենալու մասին, որոնք կոմպոզիտորի մահից տարիներ հետո դարձան իրականություն։ 1925 թ. Երևանում նա գրեց իր վերջին ստեղծագործություններից մեկը՝ «Երևանյան էտյուդները», որը նվիրեց Երևանի պետական կոնսերվատորիայի ուսանողական նվագախմբին։ 1926 թ. մեծ շուքով նշեցին կոմպոզիտորի ստեղծագործական գործունեության 25-ամյա հոբելյանը, նույն թվականին նա ստացավ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստի և Պետկոնսերվատորիայի պրոֆեսորի պատվավոր կոչումները։ Սպենդիարյանի համար կարևոր նշանակություն ուներ 1927 թ. օպերային դասարանի հրապարակային ելույթը, որին կոմպոզիտորը մեծ նշանակություն էր տալիս. «Զարյա Վոստոկա» թերթում կոմպոզիտորը գրեց. «Մայիսի 18-ին հայկական օպերայի հիմքը դրվեց»։ 1928 թ. Հայաստանում, ինչպես նաև ողջ Խորհրդային միությունում նշվում էր Մաքսիմ Գորկիի ստեղծագործական գործունեության 35-ամյակը։ Հոբելյանական այդ համերգը ղեկավարում էր Սպենդիարյանը։ Դա կոմպոզիտորի վերջին ելույթն էր։ 1928 թ. մայիսի 7-ին նա կնքեց իր մահկանացուն։

Ստեղծագործական ժառանգություն

Վոկալ ստեղծագործություններ

Ռոմանսներ

«Հրապուրել են ինձ քո սև աչերը» (խոսք՝ Պ. Կոզլովի 1888-1889 թթ.)
«Դու լույս արև, արև հոգուս» (խոսքի հեղինակն անհայտ է, 1892 թ.)
«Էլ վաղուց ոչ մի հարց» (խոսք՝ Վ. Սոլովյովի, 1892 թ.)
«Ա˜յ վարդ» (խոսք՝ Ալեքսանդր Ծատուրյանի, Op. 1 №3, 1894 թ.)
«Ջրահեղձ կնոջ երգը» (խոսք՝ Ա. Պոդոլինսկու, 1895 թ.)
«Ինչո՞ւ՝ ես չգիտեմ» (խոսք՝ Լ. Մեյի, 1895 թ.)
«Եվ խորն է սերը նրանց» (խոսք՝ Միխայիլ Լերմոնտովի, Op. 1 №1, 1895 թ.)
«Գիշերն է նույն» (խոսք՝ Ա. Բորովիկովսկու, 1895 թ.)
«Օ˜, վարդ, ջահել իմ օրերի» (խոսքի հեղինակն անհայտ է, 1895 թ.)
«Ննջել է նա քաղցր ու անուշ օրորոցում» (խոսք՝ Ս. Նադսոնի, Op. 1 №4, 1899 թ.)
«Երազել եմ քո սերը» (խոսք՝ Ս. Նադսոնի, Op. 1 №2, 1898 թ.)
«Նայի՛ր, լոկ ավեր մի ամրոց է» (խոսք՝ Ս. Բրունսի, Op.5 №1, 1900 թ.)
«Արևելյան օրորոցի երգ» (խոսք՝ Ռաֆայել Պատկանյանի, Op.5 №2, 1900 թ.)
«Ահ, սպասում է քեզ համբույրս» (խոսք՝ Ա. Մայկովի, Op.5 №3, 1901 թ.)
«Դանդաղ իջնում է իրիկունը» (խոսք՝ Ս. Նադսոնի, Op.5 №4, 1901 թ.)
«Թաթարական երգ» (խոսք՝ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի, ըստ Ալեքսանդր Պուշկինի «Բախչիսարայի շատրվանը» բանաստեղծության, 1902 թ.)
«Սպասում» արիոզո (խոսք՝ Ա. Գոլինիշչև-Կուտուզովի, 1904 թ.)
«Օզիմինդիա» (խոսք՝ Շելլիի, ռուս. թարգմանությունը՝ Կոնստանտին Բալմոնտի, Op. 11 №1, 1904 թ.)
«Արևելյան լեգենդ» (խոսք՝ Ս. Մարշակի, Op. 11 №2, 1906 թ.)
«Լուսնին» (խոսք՝ Շելլիի, ռուս. թարգմանությունը՝ Կ. Բալմոնտի, Op.13 №1, 1906 թ.)
«Խնդացի՛ր, ով սիրտ-սոխակ իմ» (խոսք՝ Ա. Ֆետի, Op. 13 №2, 1906 թ.)
«Թե տեսնում եմ ժպիտը ես քո» (խոսք՝ Ա. Ֆետի, Op. 13 №, 1906 թ.)
«Հաֆիզի երգը» (խոսք՝ Ա. Ֆետի, Op. 13 № 4, 1906 թ.)
«Շամիրամի արիան» (1909 թ.)
«Ալ Ջամաստ» (խոսք՝ Տեֆֆիի, Op. 22 №1, 1910 թ.)
«Մի՛ լար բլբուլ» (խոսք՝ Ալեքսանդր Ծատուրյանի, Op. 22 №2, 1910 թ.)
«Հաֆիզից» (խոսք՝ Ն. Ռաչինսկու, Op. 22 № 3, 1910 թ.)
«Այշե» (խոսքը և մեղեդին՝ ժողովրդական, ռուս. տեքստը՝ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի, Op.22 №4, 1910 թ.)
«Առ սիրուհիս» (ռուս. տեքստը՝ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի, 1916 թ.)
«Հայրենի երկիր իմ» (Ղրիմյան ժողովրդական երգի մշակում, ռուս. և հայ. տեքստը՝ Տիգրան Հախումյանի, 1924 թ.)
«Էլմաս» (Ղրիմյան ժողովրդական երգի մշակում, ռուս. տեքստը՝ Տատյանա Սպենդիարովայի 1924 թ.)
«Սարի կեռաս» (Ղրիմյան ժող. երգի մշակում, ռուս. տեքստը՝ Տատյանա Սպենդիարովայի, 1924 թ.)
«Ղարիբ բլբուլ» (Սայաթ-Նովայի երգի ազատ մշակում, 1925 թ.)
«Յագոյի երգը» (Վիլյամ Շեքսպիրի «Օթելլո» ողբերգության բեմադրության համար, 1926 թ.)

Վոկալ գործիքային ստեղծագործություններ

«Բեդա քարոզիչը» (խոսք՝ Յակով Պոլոնսկու, Op. 19, 1907 թ.)
«Ձկնորսն ու հավերժահարսը» (խոսք՝ Մաքսիմ Գորկու, Op. 7, 1902 թ.)
Ղրիմի թաթարների երկու երգ. «Օրորոցային» և «Պարային» (խոսք՝ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի, Op. 25, 1915 թ.)
«Այնտե՜ղ, այնտե՜ղ, դեպ վեհ այն դաշտը» (ըստ Խաչտուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպի վերջաբանի. Op. 24, 1911-1914 թթ.)
«Առ Հայաստան». կոնցերտային արիա բարիտոնի համար (խոսք՝ Հովհաննես Հովհաննիսյանի, ռուս. թարգմ.՝ Կոնստանտին Բալմոնտի, Op. 27, 1915 թ.)

Վոկալ անսամբլներ

«Գնանք, հեռանանք». վոկալ դուետ (խոսք՝ Ն. Յազիկովի, 1893 թ.)
«Աստվածային թռչնակ». վոկալ քառյակ՝ դաշնամուրի նվագակցությամբ (խոսք՝ Ալեքսանդր Պուշկինի, Op. 2, 1899 թ.)
«Պաղեստինի ոստը». վոկալ քառյակ՝ նվագախմբի նվագակցությամբ (խոսք՝ Միխայիլ Լերմոնտովի, Op. 6, 1901 թ.)

Մելոդեկլոմացիաներ

«Մենք կհանգստանանք» (խոսք՝ Անտոն Չեխովի. Սոնյայի մենախոսությունը «Քեռի Վանյա» պիեսից, Op. 21 № 1, 1910 թ.)
«Էդելվեյս» (տեքստը՝ Մաքսիմ Գորկու. արձակ բանաստեղծություն «Հովեկները» պիեսից, Op. 21 № 2, 1911 թ.)

Խմբերգեր

«Չհնձած արտը». էլեգիա՝ խառը երգչախմբի և բաս-մեներգչի համար՝ նվագախմբի նվագակցությամբ (խոսք՝ Նիկոլայ Նեկրասովի, Op.8, 1902 թ.)

«Վլադիմիր Ստասովի հիշատակին». կանտատ երգչախմբի համար՝ դաշնամուրի նվագակցությամբ (խոսք՝ Վ. Լիխաչովի, Op.16, 1907 թ.)

«Փառքդ մեծ՜, օ՛ր մայիսի». երգ-հիմն խառը երգչախմբի համար նվագախմբի նվագակցությամբ (խոսք՝ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի, 1917 թ.)

«Ուկրաինական սյուիտ». ուկրաինական ժողովրդական երգերի մշակումներ քառաձայն երգչախմբի համար՝ նվագախմբի նվագակցությամբ (1921 թ.)

Ուկրաինական ժողովրդական երգերի մշակումներ (1919-1922 թթ.)

«Թե հողմերն են կործանել քեզ»
«Ինչ հող գլխիս տամ»
«Շաղ արավ անձրևը»
«Լույս մի տա դու, ախ լուսնյակ իմ»
«Ժամ է, ժամ է, տուն»
«Թե կամենար տերն աստված»
«Հենց որ սերն իմ շաղաց գնաց»
«Օ՜յ, անցել եմ ձեր դռնով ես»
«Ծերուկ պապն է նստել շվարած»
«Դաշտերով ես գալիս եմ»
«Միթե քեզ չեի ասում»
«Երբ մեռնեմ»(պատգամ, խոսք՝ Տարաս Շևչենկոյի)

Ռուսական ժողովրդական երգերի մշակումներ (1919-1922 թթ.)

«Կա մի ժայռ Վոլգայում»
«Մարմանդ գիշեր»
«Ով է կին չունի դեռ»
«Ծաղկունքը թոշնում են»
«Այ իմ շարաբ թանձր»
«Այ իմ շարաբ»
«Ախ, մայրիկ ջան»
«Մաղի՝ր մայրիկ ալյուր»
«Սանամերըս քավորկինըս»

Սիմֆոնիկ ստեղծագործություններ

Երկու պիես փոքր նվագախմբի համար. «Մենուետ» (1895 թ.), «Օրորոցային» (1897 թ.), Op.3
«Dance ancienne»՝ «Հինավուրց պար» փոքր նվագախմբի համար (Op.12, 1896 թ.)
«Համերգային նախերգանք» (նվիրված Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովին, Op.4, 1900 թ.)
«Ղրիմյան էսքիզներ» (առաջին սերիա). սյուիտ նվագախմբի համար, նվիրված Հովհաննես Այվազովսկուն (Op.9, 1903 թ.)

«Պարային»,
«Էլեգիական երգ»,
«Խնջույքի երգ»,
Պար «Ղայթարմա»

«Երեք արմավենի». սիմֆոնիկ պատկեր (ըստ Միխայիլ Լերմոնտովի համանուն բանաստեղծության, նվիրված է մորը, Op.10, 1905 թ.)
«Համերգային վալս» (նվիրված է Ալեքսանդր Գլազունովին, Op. 18, 1907 թ.)
«Սգո պրելյուդ» (Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի հիշատակին, Op. 20, 1908 թ.)
«Ղրիմյան էսքիզներ» (երկրորդ սերիա). սյուիտ նվագախմբի համար (նվիրված է կնոջը, Op. 23, 1912 թ.)

«Թաքսիմ»(Պրելյուդ), «Փեշրաֆ»(Ինտերմեցցո),
«Սիրո երգ»,
Պար «Բաղլամա»,
«Հարսի լացը»,
«Երգ մկնիկի մասին»,
Պար «Հոյնավա», պար «Ղայթարմա»

«Խիզախ մարտիկներ». քայլերգ մեծ նվագախմբի համար՝ կազակական հինավուրց երգերի թեմաներով (Op. 26, 1915 թ.)
«Էտյուդ հրեական թեմաներով» (1921 թ.)
Նվագախմբային երկու սյուիտ «Ալմաստ» օպերայից

«Նադիր Շահը և Թաթուլը», 1923 թ.
«Խրախճանք Թաթուլի պատվին», 1924 թ.

«Դավաճանություն». սիմֆոնիկ պատկեր «Ալմաստ» օպերայից (1924 թ.)
«Երևանյան էտյուդներ» (նվիրված է Երևանի Պետ. Կոնսերվատորիայի նվագախմբին, Op. 30, 1925 թ.)

Կամերա-գործիքային ստեղծագործություններ

ա) Երկձեռք դաշնամուրի համար

«Վալս» սի-բեմոլ մաժոր(1892 թ.)
«Վալս» մի-բեմոլ մաժոր (1893 թ.)
«Սկերցո» (1894 թ.)
«Բարկարոլլա»(1895 թ.)
«Ղայթարմա»(1895 թ.)
«Մենուետ»( 1897 թ.)
«Երգ, Պար և Ղայթարմա»( 1917 թ.)
«Ղրիմյան էտյուդ»( 1917 թ.)

բ) Քառաձեռն դաշնամուրի համար

«Գուշակուհին» (1893 թ.)
«Պոլոնեզ» (1894 թ.)
«Սգո քայլերգ»( նվիրված է Ն. Ի. Ներսեսովի հիշատակին, 1894 թ.)

գ) Ջութակի և դաշնամուրի համար

«Վալս» (ստեղծման տարեթիվն անհայտ է)
«Երգ» (ստեղծման տարեթիվն անհայտ է)
«Ռոմանս»(նվիրված է Հ. Նալբանդյանին, 1892 թ.)
«Օրորոցային»(1893 թ.)
«Մեղեդի»(1894 թ.)
«Կանցոնետտա» (նվիրված է Հ. Նալբանդյանին, Op.15(ա), 1896 թ.)

դ) Թավջութակի և դաշնամուրի համար

«Ռոմանս» սոլ-մինոր (1893 թ.)
«Ռոմանս» ֆա-մաժոր (1893 թ.)
«Բարկարոլլա» սոլ-մաժոր (Op. 15(բ), 1894 թ.)

դ) Կլարնետի և դաշնամուրի համար

«Ռոմանս» լյա-մաժոր (ստեղծման տարեթիվն անհայտ է)

ե) Գործիքային անսաբլներ

Պրելյուդ լարային կվարտետի համար (1895 թ.)
Սկերցինո ջութակի, ալտի և թավջութակի համար (1897 թ.)
Ֆուգա լարային քառյակի համար (1898 թ.)
Ռոնդո (լարային քառյակի համար, 1900 թ.)

Օպերա

«Ալմաստ». օպերա չորս գործողությամբ (լիբրետտոն՝ Սոֆյա Պարնոկի, ըստ Հովհաննես Թումանյանի «Թմկաբերդի առումը» պոեմի, 1918-1923 թթ.)

Հիշատակի հավերժացում^[4]

Ալեքսանդր Սպենդիարյանի հուշարձանը Ազատության հրապարակում

1930 թ. Երևանի առաջին երաժշտական դպրոցը անվանակոչվեց Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունով։ 1971 թ. Խանջյան փողոցում բացվեց դպրոցի նոր շենքը, որի դիմաց տեղադրվեց Սպենդիարյանի մարմարյա կիսանդրին (քանդակագործ՝ Ղուկաս Չուբարյան)։
1933 թ. հունվարի 20-ին Սպենդիարյանի «Ալմաստ» օպերայի բեմադրությամբ բացվեց Հայաստանի Օպերայի պետական թատրոնը, որը 1939 թ.-ին անվանակոչվեց Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունով։
1957 թ. Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի բակում կանգնեցվեց Ալեքսանդր Սպենդիարյանի արձանը (քանդակագործ՝ Արա Սարգսյան, Ղուկաս Չուբարյան)։
1963 թ. ՀԽՍՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անտոն Քոչինյանի 1963 թ. նոյեմբերի 21-ի № 491 որոշմամբ հիմնադրվեց և 1967 թ. նոյեմբերի 25-ին բացվեց Ալեքսանդր Սպենդիարյանի տուն-թանգարանը, որը Հայաստանում առաջին երաժշտական հուշային թանգարանն է։
1963 թ. Երևանի կենտրոնական փողոցներից մեկը վերանվանվեց Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունով։
1965 թ. Ալեքսանդր Սպենդիարյանի պատվին անվանակոչվեց փողոց Կախովկայում։
Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունն են կրում կենտրոնական փողոցներ Յալթայում և Սուդակում։
1972 թ. Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունն է կրում Յալթայի երաժշտական դպրոցներից մեկը։