Վիքիպեդիա

ISO 639

ISO 639, Ստանդարտացման միջազգային կազմակերպության միջազգային ստանդարտների հավաքածու, որը ներկայացնում է աշխարհի լեզուները և լեզվախմբերի անունները։

ISO - ստանդարտացման միջազգային կազմակերպության լոգո
Լեզուների օրինակներ[1] 639-1 639-2
Անգլերեն en eng
Ռուսերեն ru rus
Ուկրաիներեն uk ukr
Ֆրանսերեն fr fre
Հայերեն hy arm (B)[2]
hye (T)[3]

ISO 639 նաև բուն ստանդարտի անվանումն է, որը հաստատվել է 1967 թվականին (որպես ISO 639/R)[1] և գործածությունից հանվել է 2002 թվականին[4]։ ISO 639 կազմված է հինգ մասից։

ISO 639 կոդերի կիրառություն խմբագրել

ISO 639- լեզվական կոդերը կիրառվում են մատենագրական նպատակների համար, որպես համակարգչային և ինտերնետ միջավայրերում լեզվական տվյալների առանցքային տարրեր։ Կոդերը կիրառություն են գտել նաև տարբեր ծրագրերում, ինչպիսիք են Վիքիպեդիան, Միասնական ռեսուրսների որոնիչը (URL)։

ISO 639 -ի բազայի վրա է հիմնված RFC 3066 ստանդարտը, որը նկարագրում է ինտերնետում լեզուների կոդերի օգտագործումը։

Ստանդարտի մասեր խմբագրել

Ստանդարտ Անվանում Առաջին խմբագրում Ընթացիկ խմբագրում Դիրքը ցանկում
ISO 639-1 Մաս 1։ Ալֆա-2 1967 (որպես ISO 639) 2002 184
ISO 639-2 Մաս 2։ Ալֆա-3 1998 1998 482 + 20 (միայն B) + 4 (հատուկ) + 520 (լոկալ)[5][6]
ISO 639-3 Մաս 3։ Альфа-3 լեզուների համապարփակ ընդգրկմամբ 2007 2007 7704 + լոկալ օգտագործման[7]
ISO 639-4 Մաս 4։ Ուղեցույցներ և լեզվական կոդավորման ընդհանուր սկզբունքներ 2010-07-16 2010-07-16 (առանց ցանկի)
ISO 639-5 Մաս 5։ Ալֆա-3 կոդերը լեզվաընտանիքների և լեզվախմբերի համար 2008-05-15 2013-02-11[8] 115[9]
ISO 639-6 Մաս 6։ Ալֆա-4 ծածկագրերը կիրառվում են լեզուների տարբերակների համապարփակ ընդգրկման համար 2009-11-17 գործածությունից հանվել է 2014-11-25[10][11] 21,000+

ISO 639-ի լեզվական ստանդարտները բաց են, այսինքն ՝ դրանք կարող են անընդհատ թարմացվել։ Ստանդարտի յուրաքանչյուր մասը ուղեկցվում է Տեխնիկական աջակցության գործակալության կողմից, որն էլ անհրաժեշտության դեպքում ավելացնում է ծածկագրեր կամ փոխում է ծածկագրերի կարգավիճակը։ ISO 639-6 հետ է կանչվել 2014 թվականին[12]։

Անհատական ծածկագրերի բնութագրեր խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Լեզվական կարգաբանություն

Կիրառության ոլորտներ․

  • Առանձին լեզուներ
  • Լեզվական մակրոընտանիքներ (մաս 3)
  • Լեզուների հավաքականություն (մասեր 1, 2 և 5)
    • Լեզվախմբեր (մաս 1 պարունակում է միայն մեկ լեզվախումբ։ bh (Բիհար), լեզվախմբերի մեծ մասը մտնում է մաս 2-ի մեջ և մի քանիսն էլ ավելացվել են մաս 5-ի մեջ)
    • Այլ խմբեր
  • Բարբառներ
  • Պահուստավորված է տեղական օգտագործման համար (մասեր 2, 3)
  • Հատուկ դեպքեր (մասեր 2, 3)

Տեսակներ (առանձին լեզուների համար)․

Մատենագրական և տերմինոլոգիական ծածկագրեր։

  • Մատենագրական կամ բիբլիոգրաֆիկ (մաս 2) (դրանցից մի քանիսը հնացած են, և ոչ մեկը չի սահմանվել 3-րդ մասում), հնացած կոդեր են, որոնք հիմնված են լեզուների անգլերեն անունների վրա
  • Տերմինաբանական (լեքսիկոգրաֆիկ) (մաս 2, սահմանվում է նաև մաս 3-ում), նախընտրելի ծածկագրեր, որոնք հիմնված են մայրենիի անունների վրա, անհրաժեշտության դեպքում ռոմանացված
  • Բոլոր մյուսները (ներառյալ լեզուների հավաքածուները և հատուկ / օժանդակ կոդերը) ունեն միայն մեկ ալֆա-3 կոդ երկուսի օգտագործման համար։

Ծածկագրերի դիապազոններ խմբագրել

Ալֆա-2 խմբագրել

Ալֆա-2 կոդերը, որոնք բաղկացած են ժամանակակից հիմնական լատինական այբուբենի 2 տառերից, օգտագործվում են ISO 639-1-ում։ Այնուամենայնիվ, երկու տառերի համադրությամբ, նույնիսկ մեծագույն ցանկության դեպքում, անհնար է ընդգրկել լեզուների ամբողջ լայն սպեկտրը, տառերի համադրությունները կարող են լինել առավելագույնը 262 = 676: Լեզոըների ավելի լայն դիապազոնի համար ISO 639-2- ը մշակվել է Alpha-3 կոդերի միջոցով[18][19]։

Ալֆա-3 խմբագրել

«Ալֆա-3» կոդերը (կոդը կազմված է ժամանակակից լատինական այբուբենի 3 տառերից) օգտագործվում են ISO 639-2, ISO 639-3 և ISO 639-5-ում։ Մաթեմատիկորեն, կոդավորման լեզուների թվի և լեզուների խմբի հնարավոր վերին սահմանը հետևյալն է․ 263 = 17576։

Ալֆա-3 ծածկագրերի համատեղ կիրառությունը ISO 639-ի երեք մասերում պահանջում է կոորդինացում ավելի մեծ համակարգի շրջանակում։

ISO 639-2 -ը ներառում է չորս հատուկ կոդեր՝ mis, mul, und, zxx, պահուստային դիապազոն qaa-qtz (20 × 26 = 520 կոդեր) և 20 կրկնակի մուտքեր («B/T» կոդեր — բիբլիոգրաֆիկ և տերմինոլոգիական (լեքսիկոգրաֆիկ))[20] և ավելացրած 2 մուտքեր՝ հնացած B-կոդերով ։ Դա կազմում է 520 + 22 + 4 = 546 կոդեր, որոնք չեն կարող օգտագործվել մաս 3-ում լեզուների կոդավորման համար կամ էլ մաս 5-ում լեզվաընտանիքների և լեզվախմբերի կոդավորման համար։ Մնացորդը կազմում է 17576 – 546 = 17030։

ISO 639-2 պարունակում է բոլոր լեզուները, որոնք ընդգրկված են ISO 639-1 -ում (բացառությամբ սերբախորվաթերենի և մոլդովերենի), և կոդերլեզվական տարբերակների համար։ Օրինակ, ISO 639-1 -ում ֆրանսերենի համար միայն մեկ կոդ կա՝ fr, իսկ ISO 639-2 -ում կա չորս կոդ՝ fre/fra ժամանակակաից ֆրանսերենի համար և frm միջին ֆրանսերենի համար (անգլ.՝ French, Medieval; 1400-1800 թվականներ) և fro հնագույն ֆրանսերենի համար (անգլ.՝ French, Old; 842-1400 թվականներ)։

Ներկայումս Երկրի վրա հաշվվում են վեցից յոթ հազար լեզուներ[21]։ Այսպիսով, 17030 կոդերով միանգամայն հնարավոր է յուրահատուկ ծածկագիր հատկացնել յուրաքանչյուր լեզվին, այնուամենայնիվ, դա, ի վերջո, կարող է հանգեցնել նրան, որ որոշ լեզուների կտրվեն կամայական կոդեր, որոնց տառերի համադրությունը չի համապատասխանի այդպիսի լեզվի ավանդական անվանմանը

Ալֆա-4 խմբագրել

«Ալֆա-4» կոդերը (կազմված են ժամանակակից լատինական այբուբենի 4) օգտագործվում են ISO 639-6 -ում։ Լեզուների և բարբառների թվի վերին սահմանը 264=456976 է։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 «ISO/R 639:1967». ИСО. 1988 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  2. ↑ բիբլիոգրաֆիկ նպատակների համար
  3. ↑ տերմինաբանական նպատակների համար
  4. ↑ «ISO 639:1988». ИСО. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  5. ↑ «Codes arranged alphabetically by alpha-3/ISO 639-2 Code». Library of Congress. 2013 թ․ հուլիսի 25. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 10-ին.
  6. ↑ «ISO-639-2 Codes». Library of Congress. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 10-ին.
  7. ↑ «ISO 639 code tables». Sil.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 4-ին.
  8. ↑ «ISO 639-5 Change Notice». Network Development & MARC Standards Office. Library of Congress. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  9. ↑ «ISO 639-5 codes ordered by Identifier». Network Development & MARC Standards Office. Library of Congress. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  10. ↑ «ISO 639-6:2009». ISO (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  11. ↑ Constable, Peter (2014 թ․ հոկտեմբերի 21). «FYI: withdrawal of ISO 639-6». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  12. ↑ ISO 639-6:2009, ISO
  13. ↑ «ISO 639 code tables». Sil.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  14. ↑ «ISO 639 code tables». Sil.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  15. ↑ «ISO 639 code tables». Sil.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  16. ↑ «ISO 639 code tables». Sil.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  17. ↑ «ISO 639 code tables». Sil.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  18. ↑ «Codes for the representation of names of languages -- Part 2: Alpha-3 code». International Organization for Standards. ISO. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 10-ին. «Publication date : 1998-10»
  19. ↑ «Codes for the representation of names of languages -- Part 1: Alpha-2 code». International Organization for Standards. ISO. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 15-ին. «Publication date : 2002-07»
  20. ↑ «ISO 639-2 – Frequently Asked Questions». loc.gov. 2014 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  21. ↑ «Statistical Summaries». Ethnologue. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  22. ↑ Աշխարհի լեզուների կոդեր (անգլ.)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=ISO_639&oldid=9349902» էջից