Appletons’ Cyclopædia of American Biography
Appletons’ Cyclopædia of American Biography (անգլ.՝ թարգմանաբար՝ «Էփլթոնի ամերիկյան կենսագրությունների հանրագիտարան»), 6 հատորով ամերիկյան կենսագրական բառարանը, որը 1887-1889 թվականներին տպագրվել է «D. Appleton & Company» հրատարակչության կողմից։ Հայտնի է որպես միակ հանրագիտարանային հրատարակություն, որում զանգվածաբար ներառվել են երբեք գոյություն չունեցող մարդկանց կենսագրությունները[1]։
Appletons’ Cyclopædia of American Biography անգլ.՝ Appletons' Cyclopaedia of American Biography | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կենսագրական բառարան և հրատարակություն |
| Բնօրինակ լեզու | անգլերեն |
| Խմբագիր | James Grant Wilson? և Ջոն Ֆիսկե |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Հրատարակման վայր | Նյու Յորք |
| Հրատարակիչ | D. Appleton & Company |
| Հրատարակման տարեթիվ | 1900 |
 Appletons' Cyclopædia of American Biography Վիքիպահեստում | |
Նկարագրություն խմբագրել
Հանրագիտարանը պարունակում է մոտ 13,4 հազար հոդված[2], որոնք պատմում են ամերիկացիների, ինչպես նաև եվրոպացիների մասին, որոնք կապված են ամերիկյան պատմության հետ[3]։
Հանրագիտարանը տպագրվել է կառավարիչ խմբագիր Ռոսիթեր Ջոնսոնի և խմբագիրներ Ջոն Ֆիսկեի ու Ջեյմս Հրանտ Ուիլսոնի ղեկավարությամբ։ Գրության մասնակիցները կարող էին առաջարկել սկզբնական բառարանում բացակայող հոդվածների ներառումը, և հաճախ դա անում էին, ընդ որում խմբագիրները չէին կատարում փաստերի ստուգում, միայն ձևի ուղղում, իսկ վճարումն իրականացվում էր գրվածի ծավալի համար, ինչի պատճառով մտացածին մարդկանց մասին հոդվածներ գրելը, որը հետազոտական աշխատանք չի պահանջում, հնարավոր և եկամտաբեր էր[4]։
Հոդվածի մեծ մասը չի ստորագրվել դրանց մեջ, չնայած յուրաքանչյուր հատորի սկզբում կա հիմնական հեղինակների ցուցակ[5], որոնցից յուրաքանչյուրի համար բերված են նրանց կողմից գրված 2-3 հոդվածների օրինակներ, որից էլ կարելի է տեսնել հայտագրված հեղինակի հոդվածների փոքր մասը։ Ընդ որում, ըստ էության, հայտարարված հեղինակներից շատերը չեն գրել հոդվածներ, այլ միայն հավանություն են տվել դրանց ընդգրկմանը բառարան[6]։ Տեքստոլոգիական փորձաքննությունը խնդրահարույց է, քանի որ հոդվածները խմբագրվել են միասնականության համար[3]։
Հանրագիտարանում կան հոդվածներ մարդկանց մասին, որոնք ենթադրաբար գոյություն չունեն. G, H, I տառերի մոտ 1140 հոդվածի մեջ հայտնաբերվել է 43 կեղծ կամ հոդվածների 3․8%-ը[7]։ Առնվազն մեկ հոդված, Յուեթ Դե Նավարայի մասին, Քայնայի նահանգապետին, պատմում է իրական մարդու մասին, բայց բաղկացած է հորինված մանրամասներից, իսկ մյուս հոդվածը պարունակում է կեղծ փաստեր[8]։ Հայտնաբերված գրեթե բոլոր կեղծիքները երրորդից վեցերորդ հատորներում են և պատմում են Կենտրոնական և Հարավային Ամերիկայի հորինված վաղ հետազոտողների մասին[9]։ Հորինված մարդկանց մասին որոշ հոդվածներում օգտագործվել են իրական մարդկանց կենսագրության և ազգանվան մանրամասները, որոնք ենթադրաբար վերցված են Լուի Գաբրիել Միշի «Ունիվերսալ կենսագրությունից» (ֆր.՝ Biographie universelle)[10]։ Հայտնաբերված կեղծ հոդվածներից ոչ մեկի մոտ նշված չէ հեղինակությունը[6]։
Կեղծիքներ գրելու մեջ կասկածում են Ուիլիամ Քրիստիան Թեներին (անգլ.՝ William Christian Tenner), որը նախկինում դատվել է ֆինանսական խարդախության հետ կեղծ փաստաթղթեր, և Հերման Ռիթերին (անգլ.՝ Hermann Ritter)՝ հրատարակության իսպանական բաժնի ղեկավարին, որը միակն էր, որը նշված է որպես «Հարավային և Կենտրոնական Ամերիկայի թեմաներով հոդվածների հեղինակ», և որը պաշտոնը ստանձնել է հենց երրորդ հատորի ստեղծման ժամանակ[11]։
Պատմություն խմբագրել
Հորինված մարդկանց մասին հոդվածներն առաջին անգամ հայտնաբերվել են 1909 թվականին, երբ Նյու Յորքի բուսաբանական ընկերության մատենագետ Ջոն Հենդլի Բարնհարթը կարճ հոդված է հրապարակել հասարակության ամսագրում[1]։ Բացի այդ, որոշ կեղծիքներ էլ հայտնաբերվել են աշխատակիցների կողմից Ջոզեֆ Սեբինի «Dictionary of Books Relating to America» աշխատության մեջ[9]։
Թե Բանհարթը, թե Սեբինի աշխատակիցներն օգտագործել են հանրագիտարանը մատենագիտական նյութեր կազմելու համար և, երբ ստուգել են այդ տեղեկությունները կեղծիքներ են հայտնաբերել։ Ընդ որում, հայտնի է առնվազն չորս դեպքերի մասին, երբ մատենագիտական նյութեր կազմելիս օգտագործել են հանրագիտարանը, սակայն կեղծիքների հայտնաբերման մասին չեն հայտարարել[12], ինչպես նաև երկու հանրագիտարանային հրատարակությունների՝ «Dictionary of Catholic Biography»-ի և «Harper's Encyclopedia of United States History»-ի մասին, որոնցում հայտնվել են հոդվածներ հանրագիտարաններից ենթադրաբար հորինված մարդկանց մասին[7]։
Հանրությանը կեղծիքների մասին հայտնի է դարձել 1937 թվականին, երբ Մարգարետ Քասլ Շինդլերը (անգլ.՝ Margaret Castle Schindler) հոդված է հրապարակել «The American Historical Review»-ում[9]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Dobson, 1993, էջ 388
- ↑ Dobson, 1993, էջ 401
- ↑ 3,0 3,1 Schindler, 1937, էջ 680
- ↑ Schindler, 1937, էջ 687
- ↑ Dobson, 1993, էջ 398
- ↑ 6,0 6,1 Schindler, 1937, էջ 688
- ↑ 7,0 7,1 Dobson, 1993, էջ 400
- ↑ Schindler, 1937, էջ 685—686
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Dobson, 1993, էջ 389
- ↑ Dobson, 1993, էջ 396—397
- ↑ Dobson, 1993, էջ 398—399
- ↑ Schindler, 1937, էջ 688—689
Գրականություն խմբագրել
- Dobson, John Blythe. «The Spurious Articles in Appleton’s Cyclopaedia of American Biography — Some New Discoveries and Considerations.» Biography: An Interdisciplinary Quarterly[en] 16(4) 1993: 388-408
- Schindler, Margaret Castle., «Fictitious biography», American Historical Review 42 (1937:680–90)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Volume I. AARON-CRANDALL (1887)
- Volume II. CRANE-GRIMSHAW (1887)
- Volume III. GRINNELL-LOCKWOOD (1887)
- Volume IV. LODGE-PICKENS (1888)
- Volume V. PICKERING-SUMTER (исправленное издание, 1900)
- Volume VI. SUNDERLAND-ZURITA with Supplement and Analytical Index
- Appletons' Cyclopædia в 7 томах в HathiTrust Digital Library
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Appletons’ Cyclopædia of American Biography» հոդվածին։ |