Ֆրանսիական Գվիանա
Ֆրանսիական Գվիանան (ֆր.՝ Guyane Française), Ֆրանսիայի ամենամեծ անդրծովյան երկրամասն է, որը գտնվում է Հարավային Ամերիկայի հյուսիս-արևելքում։ Վարչական կենտրոնը Կայեննա քաղաքն է։ Սահմանակցում է արևմուտքում` Սուրինամի, հարավում և արևելքում` Բրազիլիայի հետ, հյուսիսում և հյուսիս-արևելքում ափերը ողողում են Ատլանտյան օվկիանոսի ջրերը։
| Ֆրանսիական Գվիանա | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| Կարգավիճակ | Ֆրանսիայի անդրծովյան դեպարտամենտ և Ֆրանսիայի երկրամասեր | ||||
| Մտնում է | Ֆրանսիա | ||||
| Ներառում է | arrondissement of Cayenne? և arrondissement of Saint-Laurent-du-Maroni? | ||||
| Պետական լեզու | ֆրանսերեն և Guianan Creole? | ||||
| Մայրաքաղաք | Կայեննա | ||||
| Պետական կարգ | Նախագահական հանրապետություն | ||||
| Կառավարության ղեկավար | Rodolphe Alexandre? | ||||
| Ազգաբնակչություն | 250109 | ||||
| Կարգախոս | Fert Aurum Industria | ||||
| Հիմնադրված է | մարտի 21, 1946 թ. | ||||
| Արժույթ | Եվրո | ||||
| Ժամային գոտի | UTC−3 | ||||
| Հեռախոսային կոդ | +594 | ||||
| Ինտերնետ-դոմեն | .gf | ||||
| ctguyane.fr | |||||
Տարածքի ընդարձակությամբ (83.846 քառակուսի կիլոմետր[1], որի 98 տոկոսը պատված է արևադարձային լավ պահպանված, հարուստ անտառներով[2]) երկրորդն է Ֆրանսիայի տարածաշրջանների մեջ։ Երկրորդն է նաև սակավ բնակեցված լինելու տեսակետից (բնակչության թիվը՝ ավելի քան 280 հազար մարդ, որոնց մորավորապես կեսն ապրում է մայրաքաղաք Կայեննայում)։ Հարավային Ամերիկայում ներկայումս միակ մայրցամաքային տարածքն է, որ դեռևս պատկանում է եվրոպական երկրի և մտնում է Եվրոպական միության կազմի մեջ՝ լինելով վերջինիս ամենաընդարձակ երկրամասը Եվրոպայի սահմաններից դուրս։ Գործածության մեջ գտնվող արժույթը եվրոն է, պետական լեզուն՝ ֆրանսերենը, սակայն էթնիկ ամեն մի խումբ ու համայնք գործածում է իր լեզուն (տեղաբնիկների լեզուներից առավել տարածվածը գվիանական կրեոլերենն է)։
Բնակչության թվով աշխարհում զբաղեցնում է 186-րդ տեղը[3]։
Անվանում խմբագրել
Պաշտոնական անվանումը Գվիանա է (ֆրանսերեն՝ Guyane), իսկ «Ֆրանսիական» ճշտումը սկիզբ է առնում այն ժամանակներից, երբ որ գոյություն ունեին երեք գաղութներ Գվիանա անվանումով՝ բրիտանական Գվիանա (այսօր դա Գայանան է), նիդերլանդական Գվիանա (ներկայիս Սուրինամը) և Ֆրանսիական Գվիանա։ Տեղաբնիկ հնդկացիների լեզվում Գայանա նշանակում է ջրառատ երկիր[4]։
Պատմություն խմբագրել
Հայտնագործել է Քրիստափոր Կոլումբոսը 1499 թվականին։ Նախքան եվրոպացիների հայտնվելը այս տարածքներում բնակվել են գլխավորապես կարիբ և արավակ ցեղեր, փոքրաթիվ խմբերով՝ նաև գալիբիներ, էմերիլոններ, պալիկուրներ, վայամպիներ և վայանաներ։ Այս տարածաշրջանի գաղութացումը ֆրանսիացիներն սկսել են տասնյոթերորդ դարում, երբ Լյուդովիկոս Տասնչորսերորդը հազարավոր մարդիկ է ուղարկել այստեղ՝ բնակություն հաստատելու։ Նորաբնակներին գայթակղել էին այս վայրերի հարստությունների, գանձերի մասին հեքիաթանման պատմությունները, այնինչ դրանց փոխարեն նոր վայրերում նրանց դեմ ծառացել են տեղաբնիկների թշնամական վերաբերմունքն ու արևադարձային հիվանդությունները։ Ընդամենը մեկուկես տարի անց նրանցից սոսկ մի քանի հարյուրն էր ողջ մնացել։
Փրկվածները փախել են ծովի ափից երևացող երեք փոքր կղզիները, որոնց նրանք տվել են Փրկության կղզիներ անվանումը։ Մի կերպ վերադառնալով հայրենի Ֆրանսիա՝ նրանք պատմել են ահավոր պատմություններ, որոնց թողած մռայլ տպավորությունը պահպանվել է երկար տարիներ։
1794 թվականին՝ Մաքսիմիլիեն Ռոբեսպիեռի մահվանից հետո, նրա հետևորդներից 193-ին որպես պատիժ՝ ուղարկել են Գայանա։ 1797 թվականին այդ նոր գաղութն են ուղարկվել հանրապետական գեներալ Պեշիգրյուն և մի խումբ ժուռնալիստներ։ Հետագայում աֆրիկացի սևամորթ ստրուկներ են բերվել այստեղ, որոնց տքնաջան աշխատանքով պլանտացիաներ են հիմնվել համաճարակներից համեմատաբար ապահով գետափերին։ 1848 թվականին, երբ Ֆրանսիան հայտարարել է ստրկությունը վերացնելու մասին, սևամորթները լքել են պլանտացիաներն ու փախել ջունգլիներ, որտեղ հիմնել են հայրենի աֆրիկյանին նման համայնքներ։
1852 թվականին Ֆրանսիայից գաղութ են բերվել շղթայված դատապարտյալների խմբեր։ 1885-ին ֆրանսիական խորհրդարանը ընդունել է հատուկ օրենք, որի համաձայն՝ գողության համար երեք և ավելի անգամ և երեք ամսից ավելի ժամկետներով դատապարտված ցանկացած կին կամ տղամարդ, որպես պատիժ՝ ուղարկվել է Ֆրանսիական Գվիանա, որտեղ վեց ամիս պահվել է բանտում, այնուհետև ազատ արձակվել՝ գաղութում բնակություն հաստատելու պայմանով։ Սակայն այս փորձը ձախողվել է, քանի որ ազատվածները, որպես կանոն, ունակ չեն եղել հողագործությամբ իրենց ապրուստը հոգալու և կրկին դիմել են գողության և կարճ ժամանակից իրենց վախճանը գտել կամ բանտում, կամ էլ համաճարակների ու թերսնման պատճառով։
1855 թվականին այս երկրամասի արևելյան շրջաններում ոսկով հարուստ տեղանք է հայտնաբերվել՝ գրավելով հազարավոր արկածախնդիրների. գյուղատնտեսական աշխատանքները գրեթե լիովին անտեսվել են։ Ոսկու պաշարները պատճառ են դարձել, որ տարածքային վեճեր բորբոքվեն Ֆրանսիայի և Պորտուգալիայի միջև (ի դեպ, այդ կարգի մի վեճ դեռ մնում է չլուծված. Սուրինամը մինչև օրս էլ հավակնություններ ունի Ֆրանսիական Գվիանայի մի հատվածի նկատմամբ)։
1946 թվականին Գվիանան ստացել է Ֆրանսիայի «անդրծովյան դեպարտամենտի» կարգավիճակ[5]։ Հաջորդած տասնամյակներին տարածաշրջանում տնտեսական աճը չափազանց ցածր էր (վառելանյութն ու սնունդը ներկրվում էին), գործազրկության մակարդակը՝ բավականին բարձր։ Դրությունը որոշ չափով շտկվել է 1975 թվականից, երբ Եվրոպական տիեզերական գործակալությունն այստեղ հիմնել է արբանյակների արձակման կայան, և դրա հետ կապված՝ բացվել են աշխատատեղեր, ներմուծվել ու ներդրվել զգալի գումարներ։ 2010 թվականի հոկտեմբերի 29-ին եվրոպական Arianespace ընկերությունը Ֆրանսիական Գվիանայի Կուրու ռազմաբազայի տիեզերակայանից հաջողությամբ արձակել է կապի երկու արբանյակներ կրող հրթիռ[6][7]։
2017 թվականի մարտի վերջերին երկրամասում բնակվող ֆրանսիացիները բողոքի ցույցեր, գործադուլներ են կազմակերպել ֆրանսիական կառավարության դեմ (այդ ամսի 28-ին տեղի է ունեցել Ֆրանսիական Գվիանայի պատմության մեջ ամենահզոր ցույցը[8])՝ պահանջելով վերջ դնել իրենց որպես գաղութի վերաբերվելուն, տեղական ռեսուրսները առանց իրենց կարծիքը հաշվի առնելու շահագործելուն[9]։ Ցուցարարները պահանջել են նաև էականորեն ավելացնալ ներդրումների ծավալները, ընդլայնել, բարելավել ենթակառուցվածքները, որոնց սակավությունը սուր կերպով զգացնել է տալիս իրեն, արդյունավետ պայքար մղել հանցագործությունների, հսկողությունից դուրս թողնված, ապօրինի ներգաղթի դեմ, որոնք շարունակում են ծանր հիմնախնդիրներ մնալ՝ լրջորեն անհանգստացնելով բնակչությանը։
Ֆիլմագրություն խմբագրել
- Chéri-Bibi (1938 թ.), հեղինակ՝ Léon Mathot
- La Route du bagne (1945 թ.), հեղինակ՝Léon Mathot
- L'Île aux filles perdues (1962 թ.), հեղինակ՝ Domenico Paolella
- Papillon (1973 թ.), հեղինակ՝ Franklin Schaffner
- Jean Galmot, aventurier (1990 թ.) - հեռուստաֆիլմ, ռեժիսորներ՝ Alain Maline և Christophe Malavoy
- La Loi de la jungle (վավերագրական), հեղինակ՝ Philippe Lafaix
- Les Amants du bagne, հեղինակ՝ Thierry Binisti
- Orpailleur (2009 թ.), հեղինակ՝ Marc Barrat
- 600 kilos d'or pur (2010 թ.), հեղինակ՝ Éric Besnard
- La Vie pure (2014 թ.), հեղինակ՝ Jeremy Banster
- La Loi de la jungle (2016 թ.), հեղինակներ՝ Antonin Peretjatko, Vincent Macaigne, Vimala Pons, Pascal Légitimus
- Guyane (բազմասերիա հեռուստաֆիլմ, ռեժիսոր՝Fabien Nury
- Maroni, les fantômes du fleuve (բազմասերիա հեռուստաֆիլմ, 2018 թ.), հեղինակ՝ Aurélien Molas.
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- SOeS & Insee Antilles-Guyane, Synthèse sur la démographie et l'économie des communes littorales des départements ultramarins (téléchargeable via l'observatoire national de la mer et du littoral Արխիվացված 2016-01-31 Wayback Machine)
- Shirley Compard, « De Diamant à Ariane 5 : des sables d'Hammaguir à la forêt guyanaise », dans Revue aerospatiale, N° hors série 20 ans d'Aerospatiale, janvier 1990
- 2000 : Guyane-Guyanes, une géographie sauvage de l'Orénoque à l'Amazone, Lézy, Emmanuel Édition Belin
- htm|auteur1=Jules Crevaux |titre=Voyage d'exploration dans l'intérieur des guyanes, par le Docteur Jules Crevaux, médecin de première classe de la marine française ; 1876-1877. Textes et dessins inédits |site=collin.françois.free.fr |lire en ligne=http://collin.francois.free.fr/Le_tour_du_monde/textes/Crevaux/Voyage%2077/Crevaux%20Jan-Nov%2077-1.htm |consulté le=28 avril 2017 |id= }} ; carte du voyage de Crevaux en 1877, remontée du Maroni, descente du Jari : [1].
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Source IGN 2009.
- ↑ http://www.fao.org/docrep/013/i1757e/i1757e.pdf%7Curl(չաշխատող հղում) = http://www.fao.org/docrep/013/i1757e/i1757e.pdf%7Csite(չաշխատող հղում) = www.fao.org|consulté le = 2015-05-19}}
- ↑ http://world.bymap.org/Population.html |título=Population |fechaacceso=10 de agosto de 2014 |editorial=world.bymap.org |idioma=inglés}}
- ↑ «Definición de Guyana en el Oxford Dictionary». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».
- ↑ http://www.arianespace.com/news-press-release/2010/10-28-2010-v197-launch-success.asp |título= Flight 197: Arianespace orbits satellites for Eutelsat and B-SAT |año= 2010 |idioma=inglés}}
- ↑ http://notesp.blogspot.com/2010/10/lanzados-dos-satelites-de.html |título= Lanzados Dos Satélites de Comunicaciones |año= 2010}}
- ↑ http://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-39492757 |título= Qué hay detrás de las protestas en Guayana Francesa, el único territorio de la Unión Europea en Sudamérica |año= 2017}}
- ↑ Hansen|nombre=Magnus Boding|título=La revuelta de los Grandes Hermanos de la Guayana Francesa|url=https://elpais.com/elpais/2018/03/19/planeta_futuro/1521468917_373979.html%7Cfecha=6(չաշխատող հղում) de abril de 2018|fechaacceso=4 de agosto de 2018|periódico=El País|issn=1134-6582|idioma=es}}
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Site officiel de la préfecture de Guyane
- Département de Guyane : Les Comptes des Communes et des groupements à fiscalité propre Արխիվացված 2014-05-28 Wayback Machine : Données Individuelles Budget principal seul - Données consolidées "Budget principal et budgets annexes"
- Site officiel de la Collectivité Territoriale de Guyane
- Comité du Tourisme de Guyane Արխիվացված 2009-04-15 Wayback Machine
- Carte et texte du département en 1883, tiré de l'Atlas de Vuillemin
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրանսիական Գվիանա» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 187)։ 
|