Ֆրանչեսկո Ռիվոլա (իտալ.՝ Francesco Rivola, (1570, Միլան, Միլանի դքսություն - 1655), 16-րդ դարի վերջի -17-րդ դարի առաջին կեսի իտալացի կանոնիկոս, լեզվաբան-հայագետ։ Եղել է Միլանի Ամբրոսյան դպրոցի դասախոս-հայագետը։

Ֆրանչեսկո Ռիվոլա
Դիմանկար
Ծնվել է1570
ԾննդավայրՄիլան, Միլանի դքսություն
Մահացել է1655
ԿրոնՀռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Մասնագիտությունլեզվաբան

1621 թվականին Ամբրոսյան դպրոցի տպարանում լույս է տեսել հայերեն առաջին տպագիր բառարանը՝ Ռիվոլայի «Բառագիրք Հայոց. Dictionarium armeno-latinum» («...Բառարան հայ-լատինական») գիրքը, որի հիմնական բառացանկը հեղինակը կազմել է իրեն անձամբ ծանոթ ջուղայեցի վաճառական հայերի բառապաշարից, ինչպես նաև Սուլթանշահ Թոխատեցուց[1], ով Հռոմ էր ժամանել 1564 թվականին Միքայել Ա կաթողիկոսի հրամանով։ Դրանով է պայմանավորված է բառարանի ավելի աշխարհաբար-խոսակցական, քան գրաբար բնույթը։

Պարունակում է մոտ 11000 բառ, որտեղ կան նաև հատուկ անուններ։ Տրված են հայերեն գրաբառի զանազան ձևերը (մասամբ՝ հոլովում, խոնարհում, հոգնակի թվի կազմություն և այլն), ոճական կիրառությունները են։ 1624 թվականին նույն տեղում տպագրվել է Ռիվոլաի լատիներեն երկրորդ աշխատությունը՝ «Հայկական քերականություն»-ը, որը նույնպես առաջինն էր իր տեսակի մեջ։ Այն կառուցված է վերածնության շրջանում տարածված գործնական քերականությունների օրինակով, բաղկացած է 4 գրքից, քննության են առնված հայկական տառերը՝ ըստ ձևի, անվան և արժեքի (հնչյունաբանություն, ուղղագրություն, ուղղախոսություն), անվան և դերանվան քերականական կարգերը, բայի քերականական հատկանիշները, արված են դիտողություններ հայերենի շարահյուսության վերաբերյալ։

Ռիվոլան անդրադարձել է գոյականների, բայերի և ածականների կապակցությանը, սպասարկու բառերի գործածությանը, տրվել բառակազմական տեղեկություններ ևն։ Ֆրանս, կրոնական, քաղաքական ազդեցությունն Արևելքում, մասնավորապես Հայաստանում, տարածելու նպատակով կարդինալ Ա. Ռիշեչյեի հրամանով և ծախսով Ֆրանսիայում առաջին անգամ ձուլվել են հայկական տառեր, և Ռիվոլաի վերոհիշյալ գործերը երկրորդ անգամ տպագրվել են Փարիզում, 1633 թվականին։ Ռիվոլաի բառարանն ու քերականությունը կարևոր նյութ են պարունակում հայոց լեզվի պատմության ուսումնասիրման համար։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Michael E. Stone, Dickran Kouymjian, Henning Lehmann (2002). Album of Armenian Paleography, 2002. էջ 17.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։