Ֆեմինիզմի երկրորդ ալիք

Ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը, ֆեմինիստական շարժման փուլ է, որը տևել է 1960-ականներից մինչև 1990-ական թվականների սկիզբը։ Ի տարբերություն ֆեմինիստական շարժման առաջին ալիքի, որը խնդիր էր դրել լուծել անհավասարությունները օրենսդրական մակարդակում (մասնավորապես ձգտում էր հասնել կանանց ընտրության և գույքային իրավունքի տրամադրելուն), երկրորդ ալիքի ֆեմինիստները զբաղվում էին խնդիրների լայն սպեկտորով, որոնք կապված էին փաստացի անհավասարության, սեռականության, ընտանիքի, աշխատանքի վայրի և վերարտադրողական իրավունքների հետ^[1]։

Երկրորդ ալիքը արագությամբ տարածվել է ամբողջ արևմտյան աշխարհով՝ կանանց հավասարությունը բարձրացնելու նպատակով, ստանալ ավելին քան պարզապես արտոնության իրավունք։

Ֆեմինիստ ակտիվիստ և հրապարակախոս Քերոլ Հանեշը հնարել է «Անհատը քաղաքական է» («The Personal is Political») կարգախոսը, որը սկսել են կապել «երկրորդ ալիքի» հետ^[2]^[3]։ «Երկրորդ ալիքի» ֆեմինիստները հասկանում էին, որ կանանց տարբեր տեսակի քաղաքական և մշակութային անհավասարությունը անքակտելիորեն կապված են միմյանց հետ։ Նրանք կոչ էին անում կանանց գիտակցել, որ նրանց անձնական կյանքի առանձին կողմեր խորապես քաղաքականացված են կամ սեքսիստական ուժային կառույցների արտացոլանքն են։

«Կանանց ազատագրում» (Women’s Liberation) արտահայտությունը առաջին անգամ օգտագործել են 1964 թվականին՝ Միացյալ Նահանգներում, իսկ առաջին անգամ տպագրվել է 1966 թվականին^[4]^[5]։ 1968 թվականից այն սկսել են կիրրառել ամբողջ կանանց շարժման նկատմամբ^[6]։ Կանանց ազատագրման շարժման ամենաակտիվ քննադաներից մեկը աֆրոամերիկուհի ֆեմինիստ և գրող Գլորիա Ջեյն Ուոթկինսն էր, «Ֆեմինիստական տեսությունը լուսանցքից մինչև կենտրոն» («Feminist theory from margin to center»), գրքի հեղինակը, որը լույս էր տեսել 1984 թվականին։

Ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը ԱՄՆ-ում խմբագրել

Ամերիկայում ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը կանանց հետաձգված արձագանքն էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո տնային տնտեսուհիների դերին վերադառնալուն` աննախադեպ տնտեսական աճի և բեյբի բումի ժամանակ։ Այդ ժամանակ կանայք չէին փորձում աշխատանք գտնել` իրենց դերը համարելով տնային պարտականությունները, ինչը համապատասխանում էր հասարակական կարծիքին, այնուամենայնիվ նրանք օտարված էին քաղաքականությունից, տնտեսությունից և օրենսդրությունից։ Այդ ժամանակվա լրատվամիջոցները հստակ ցույց էին տալիս դա^[7]։ Բացի այդ, ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքի հիմքը դրել են որոշ իրադարձություններ։ Դրանցից մեկը ֆրանսիացի գրող դե Բովուարի հրապարակում էր՝ 1941-ական թվականներին իր կատարած հետազոտությունների արդյունքների վերաբերյալ։ Նա եկել էր այն եզրակացության, որ նահապետական հասարակության մեջ կանայք այլ կերպ են դաստիարակվում։ 1949 թվականին «Երկրորդ սեռ» գրքում նա գրել էր, որ տղամարդկանց վրա կողմնորոշված աշխարհը ընկալվում է որպես նորմա, և այդ վերաբերմունքը ուժեղանում է համապատասխան դիցաբանության զարգացման շնորհիվ, իսկ այն փաստը, որ կանայք կարող են հղիանալ և կրցքով կերակրել, չի կարող պատճառ հանդիսանալ նրանց «երկրորդ սեռ» համարելու համար^[8]։ Այդ գիրքը ֆրանսերենից թարգմանվել էր անգլերեն և 1953 թվականին հրապարակվել Ամերիկայում^[9]։

Չնայած ընդունված է, որ ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը շարունակվել է 1960-ական թվականներից մինչև 1980-ական թվականների սկիիզբը, այս շարժման գոյության ճշգրիտ տարիները հստակ չեն և հաճախ վիճարկվում են։ Տարեթվերից մեկը սկսել է 1963 թվականից, երբ Ֆրիդան լույս է ընծայել «Կանացիության գաղտնիքը» գիրքը, իսկ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջոան Ֆիջերալդ Քենեդիի օրոք կանաց կարգավիճակի հանձնաժողովը զեկույց է հրապարակել գենդերային անհավասարության մասին։

Ֆեմինիստական գիտակցության սրացում խմբագրել

Երկրորդ ալիքը ձևավորվել է երկու հիմնական մասնաճյուղերում. լիբերալ և արմատական ֆեմինիզմում։ Լիբերալ ֆեմինիստները այնպիսի մարդկանց գլխավորությամբ, ինչպիսիք են՝ Բեթի Ֆրիդան և Գլորիա Սթայնեմը հանդես եկան դաշնային օրենքի ընդունման օգտին, որը կբարելավեր կանանց կյանքն ու կարիերան^[10]։ Մյուս կողմից ռադիկալ ֆեմինիստները, ինչպիսիք էին՝ Քեյսի Հեյդենը և Մերի Կինգը, ովքեր աշխատում էին քաղաքացիական իրավունքի պաշտպանության կազմակերպությունների հետ, ընդունեցին նրանց պայքարի մեթոդները, ինչպես նաև ստեղծեցին հարթակ՝ բռնության և սեռականության խնդիրների քննարկման համար, որոնց հետ առնչվում են կանայք^[11]։

Ազատական ֆեմինիստական շարժում խմբագրել

Այն բանից հետո, երբ հետպատերազմյան Ամերիկայում շատ կանայք հեռացվել էին աշխատանքից՝ անձնական կամ սոցիալական ճնշման պատճառով, նրանք տնային տնտեսուհիներ դարձան կամ աշխատում էին սպասարկման ոլորտում^[12]։ 1963 թվականին Ֆրիդանի «Կանացիության գաղտնիքը» գրքի հրապարակումից հետո, շատ կանայք հասկացան, որ սոցիալական մեկուսացման և անբավարարվածության զգացում ունեն, որոնք մանրամասնորեն նկարագրված են գրքում։ Գիրքը այնուամենայնիվ գործողության կոչ չէր, այլ` Ամերիկայի միջին դասի կանաց շրջանում ինքնազարգացման և իրազեկման կոչ^[13]։ 1966 թվականին այս կանանցից շատերը կազմակերպեցին «Կանանց ազգային կազմակերպության» (англ. «the National Organization for Women») ստեղծումը, որի «Նպատակների հայտարարությունը» (англ. «Statement of Purpose») բարձրաձայնում էր, որ կանանց հավասարության իրավունքը համաժողովրդական քաղաքացիական իրավունքների հեղափոխության մասն էր կազմում, որը տեղի էր ունեցել 1960-ական թվականներին^[14]։

Արմատական ֆեմինիստական շարժում խմբագրել

Կանայք, ովքեր պաշտպանում էին արմատական ֆեմինիզմը, հավաքական ասում էին, որ «նոր ձախերի» կազմակերպություններում նրանց ստիպում են լռել և ենթարկվել տղամարդ առաջնորդներին։ Նրանք պատմում էին, որ նրանցից պահանջվում էր ոչ միայն գրասենյակային աշխատանք կատարել, այլև քնել տղամարդ ակտիվիստների հետ, որոնց հետ նրանք աշխատում էին^[15]^[15] Շատ արմատական ֆեմինիստներ այդ կազմակերպություններում աշխատելու շնորհիվ եկան այն եզրակացության, որ պետք է արմատապես մտածեն իրենց ինքնագնահատականի և կարևորության մասին։

Երաժշտություն և փոփ մշակույթ խմբագրել

Երկրորդ ալիքի ֆեմինիստները փոփ մշակույթը սեքսիստական էին համարում և որպես հակահարված ստեղծեցին սեփականը։ Երկրորդ ալիքի ֆեմինիզմի ծրագրերից մեկը կայանում էր նրանում, որ ստեղծեն կանանց դրական կերպարներ, ինչպես նաև հանդես գան որպես հակակշիռ ժողովրդական մշակույթում շրջանառվող գերիշխող պատկերների համար՝ դրանով իսկ բարձրացնելով կանանց իրազեկությունը իրենց բռնությունների մասին»։

Կանանց երաժշտություն խմբագրել

Կանանց երաժշտությունը ստեղծվում էր կին երաժիշտների կողմից, համատեղելով արվեստը քաղաքականության հետ և դրանում արտահայտելով ֆեմինիստական իդեալները^[16]։ ԱՄՆ-ում սկսեցին կազմակերպել կանաց երաժշտական փառատոններ, որտեղ երգչուհիներն ու դերասանուհիներն կատարում էին իրենց երաժշտական ստեղծագործությունները, որոնք պատմում էին սեփական փորձի մասին^[17]։ Առաջին կանացի երաժշտական փառատոնը կայացել է 1974 թվականին, Իլինոյս նահանգի համալսարանում^[17]։ Շատ կանայք սկսեցին հարդ ռոք կատարել, որը ավանդաբար համարվել է տղամարդկանց ռոք ժանր։ Ամենահաջողակ օրինակներից էին Էն և Նենսի Ուիլսոն քույրերը, որոնք ձևավորեցին Heart հայտնի հարդ ռոք խումբը^[17]։

Քննադատություն խմբագրել

Որոշ սևամորթ կանայք օտարացած էին երկրորդ ալիքի ֆեմինիստական շարժումից, նրանք հիմնականում կետրոնացած էին կանանց տնից դուրս աշխատելու և վերարտադրողական իրավունքի ընդլայնման վրա։ Մասնավորապես, տնից դուրս աշխատելու հնարավորությունը սևամորթ կանաց կողմից չէր դիտվում որպես ձեռքբերում, քանի որ նրանցից շատերը աղքատության պատճառով ստիպված էին աշխատել ինչպես տանը, այնպես էլ տնից դուրս։ Բացի այդ, Անջելա Դեիսը գրել էր, որ այն ժամանակ, երբ աֆրոամերիկացի կանայք և սպիտակամորթ կանայք ենթարկվում էին բազմաթիվ անցանկալի հղիությունների և ստիպված են եղել գաղտնի ընդհատել հղիությունները, աֆրոամերիկացի կանայք նաև տառապում էին հարկադիր ամալացման ծրագրերի պատճառով, որոնք լայնորեն ներառված չէին վերարտադրողական արդարության վերաբերյալ երկխոսության մեջ։

1990-ական թվականներին ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը փոխարինվեց երրորդով։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ «women's movement (political and social movement)» (անգլերեն).
↑ Echols, Alice. Daring to be bad: radical feminism in America, 1967—1975. — Minneapolis: University of Minnesota Press, 1989. — С. 416. — ISBN 0-8166-1787-2
↑ К. Ханиш. Личное — это политическое Արխիվացված 2008-11-20 Wayback Machine (1969)(ռուս.)
↑ Sarachild, Kathie. Feminist Revolution. New York: Random House, 1978. — ISBN 0-394-40821-7. — Глава «Consciousness-Raising: A Radical Weapon», с. 6
↑ Mitchell, Juliet. «Women: The longest revolution». — «New Left Review», № 26, ноябрь — декабрь 1966
↑ Hinckle, Warren; Marianne Hinckle. «Women Powe». — Ramparts, № 8, февраль 1968
↑ Murray Knuttila, Introducing Sociology: A Critical Approach (4th ed. 2008 Oxford University Press)
↑ Simone de Beauvoir, The Second Sex, 1949.
↑ Moi, Toril While we wait: The English translation of The Second Sex(անգլ.) // Signs: Journal of Women in Culture and Society^[en] : journal. — 2002. — Т. 27. — С. 1005—1035. — doi:10.1086/339635
↑ Bloom, Alexander; Brines, Wini, eds. (2015). Takin' it to the Streets. New York: Oxford University Press. էջ 81.
↑ Rosen, Ruth (2000). The World Split Open: How the Modern Women's Movement Changed America. New York: The Penguin Group. էջ 100.
↑ Patterson, James T. (2000). Grand Expectations: The United States, 1945–1974. New York: Oxford University Press. էջ 33.
↑ Rosen (2000), էջ. 8.
↑ Rosen (2000), էջ. 78.
↑ ^15,0 ^15,1 Shulman, Alix Kates Sex and Power: Sexual Bases of Radical Feminism (und) // Signs. — 1980. — Т. 5. — № 4, Women: Sex and Sexuality. — С. 592. — doi:10.1086/493754
↑ «The Women's Liberation Music Archive». The Women's Liberation Music Archive. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 9-ին.
↑ ^17,0 ^17,1 ^17,2 Japenga, Ann (1980 թ․ սեպտեմբերի 21). «Women's Music Festival: Alternative in Yosemite». Los Angeles Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 18-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆեմինիզմի երկրորդ ալիք» հոդվածին։

[1] «women's movement (political and social movement)» (անգլերեն).

[Echols,_Alice-2] Echols, Alice. Daring to be bad: radical feminism in America, 1967—1975. — Minneapolis: University of Minnesota Press, 1989. — С. 416. — ISBN 0-8166-1787-2

[Кэрол_Ханиш-3] К. Ханиш. Личное — это политическое Արխիվացված 2008-11-20 Wayback Machine (1969)(ռուս.)

[Sarachild,_Kathie-4] Sarachild, Kathie. Feminist Revolution. New York: Random House, 1978. — ISBN 0-394-40821-7. — Глава «Consciousness-Raising: A Radical Weapon», с. 6

[Mitchell,_Juliet-5] Mitchell, Juliet. «Women: The longest revolution». — «New Left Review», № 26, ноябрь — декабрь 1966

[Hinckle,_Warren;_Marianne_Hinckle-6] Hinckle, Warren; Marianne Hinckle. «Women Powe». — Ramparts, № 8, февраль 1968

[7] Murray Knuttila, Introducing Sociology: A Critical Approach (4th ed. 2008 Oxford University Press)

[8] Simone de Beauvoir, The Second Sex, 1949.

[9] Moi, Toril While we wait: The English translation of The Second Sex(անգլ.) // Signs: Journal of Women in Culture and Society^[en] : journal. — 2002. — Т. 27. — С. 1005—1035. — doi:10.1086/339635

[10] Bloom, Alexander; Brines, Wini, eds. (2015). Takin' it to the Streets. New York: Oxford University Press. էջ 81.

[11] Rosen, Ruth (2000). The World Split Open: How the Modern Women's Movement Changed America. New York: The Penguin Group. էջ 100.

[12] Patterson, James T. (2000). Grand Expectations: The United States, 1945–1974. New York: Oxford University Press. էջ 33.

[FOOTNOTERosen20008-13] Rosen (2000), էջ. 8.

[FOOTNOTERosen200078-14] Rosen (2000), էջ. 78.

[Shulman-15] 15,0 ^15,1 Shulman, Alix Kates Sex and Power: Sexual Bases of Radical Feminism (und) // Signs. — 1980. — Т. 5. — № 4, Women: Sex and Sexuality. — С. 592. — doi:10.1086/493754

[16] «The Women's Liberation Music Archive». The Women's Liberation Music Archive. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 9-ին.

[:4-17] 17,0 ^17,1 ^17,2 Japenga, Ann (1980 թ․ սեպտեմբերի 21). «Women's Music Festival: Alternative in Yosemite». Los Angeles Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 18-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]