Ֆելս
Ֆելս, փոքր պղնձե արաբական միջնադարյան մանրուն մետաղադրամ է։ VII դարում հայտնվել է որպես բյուզանդական ֆոլիսի ընդօրինակում[1]։ Ֆելսը հատվել է Օմայյան, ապա Աբբասյան խալիֆայություններում։ Թողարկման ընթացքում ֆելսի քաշը տատանվում էր 1-ից 9 գ-ի սահմաններում։ Մետաղադրամները պարունակում էին բացառապես մակագրություններ, այնպիսիք, ինչպիսիք են Ղուրանից մեջբերումներ, դրամահատարանի տեղը, թողարկման տարեթիվը, խալիֆի անունը և այլն[2]։
Աբբասի դինաստիան սկսեց Կենտրոնական Ասիայի գրաված տարածքների կառավարման մեջ ներգրավել տեղացի արիստոկրատներին։ Այսպես են առաջացել հիմնադիրների անունով կոչված պետությունները՝ Թահիրիների էմիրություն (821-873), Նիշապուր մայրաքաղաքով, և Սամանիդյան (819-999)` Սամարղանդ մայրաքաղաքով, իսկ ավելի ուշ՝ Բուխարայում, որտեղ դրամաշրջանառության մեջ օգտագործվում են պղնձե ֆելսեր կամ ժամանակակից արտասանությամբ՝ ֆալսեր։ 10-րդ դարի վերջում Կարախանիների պետության առաջացման հետ, որն ընդունեց իսլամը, ապա արաբական դրամական համակարգը, Արևելյան Թուրքեստանից մինչև Բուխարա ձգվող ընդարձակ տարածքում հատվում էին ֆելսեր։
Սկզբում 48 պղնձե մետաղադրամը համապատասխանում էր 1 դիրհամի։ 11-րդ դարի առաջին քառորդում սկսված «արծաթե ճգնաժամը» արժեզրկեց արծաթե դիրհամն ու տարբեր փոքր մասերի դրա մանրելու անհրաժեշտությունը վերացավ։ XI դարից սկսած ֆելս անունը հազվադեպ է հանդիպում։ Ֆելսի բառի բազմազանությունը արաբերենում հնչում է որպես «ֆուլուս»։ Մի շարք միջնադարյան իսլամական երկրներում «ֆուլուս» բառը օգտագործվել է պղնձե մետաղադրամներ նշելու համար։ Արդյունքումում «Ֆուլուս» (արաբերեն՝ فلوس) բառը արաբերենում սկսեց նշանակել փող, դրամ[1][2]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Զվարիչ Վ.Վ. Нумизматический словарь. — 4-е изд.. — Львов: Высшая школа, 1980.