Օրադյա

Օրադյա
Քաղաք
	Օրադյա
	ռումիներեն՝ Oradea
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Ռումինիա
Ժուդեց	Բիհոր
Պրիմար	Ilie Bolojan
Հիմնադրված է	1113 թ.
Այլ անվանումներ	Օրադյա-Մարե
Մակերես	111,2 կմ²
ԲԾՄ	142 մ
Բնակչություն	205077 մարդ (2007)
Խտություն	1844 մարդ/կմ²
Ժամային գոտի	UTC+2
Հեռախոսային կոդ	0259 և 0359
Փոստային դասիչ	410001–410609
Ավտոմոբիլային կոդ	BH
Պաշտոնական կայք	oradea.ro
	Օրադյա (Ռումինիա)
	Օրադյա (Ռումինիա)
	Օրադյա Վիքիպահեստում

Օրադյա (ռումիներեն՝ Oradea, հունգ.՝ Nagyvárad, գերմ.՝ Großwardein), քաղաք Կրիշանայում (Ռումինիա)։ Համաձայն 2002 թվականի մարդահամարի, բնակչությունը կազմում է մոտ 206,000 մարդ (տասնմեկերորդ տեղը երկրում)։

Աշխարհագրություն խմբագրել

Կրիշանա շրջանի կենտրոնը, Բիհորի շրջանի վարչական կենտրոնը։ Քաղաքը գտնվում է Հունգարիայի սահմանի մոտ, Միջինդանուբյան դաշտավայրում, Կրիշլ-Ռեփիդ գետի հովտում (ռում. Crişul Repede, հունգ. Sebes-Körös — Шебеш-Кёрёш)։

Կլիմա խմբագրել

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Օրադյաում
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ
միջին առավելագույնը (°C)	−5,2	−2,7	10,3	1,0	5,5	10,1	12,9	14,2	13,9	10,8	5,9	1,9
միջին ջերմաստիճանը (°C)	1,4	4,7	10,7	16,9	22,1	24,9	27,1	26,8	23,0	17,1	9,3	3,4
բացարձակ նվազագույնը (°C)	39,5	30,3	36,5	44,9	63,4	90,5	69,1	55,2	39,9	37,9	46,6	49,4

Պատմություն խմբագրել

Առաջին անգամ Օրադիան հիշատակվել է լատիներեն Վարադինում անվանումով (լատ. Varadinum))՝ 1113 թվականին։ Օրադիի ամրոցը, որի ավերակները գոյատևել են մինչ օրս, 1241 թվականին առաջին անգամ հիշատակվել է մոնղոլ-թաթարների պաշտպանության նախապատրաստման կապակցությամբ։ Սակայն XVI դարում բնակավայրը վերածվեց քաղաքի։

1700-ական թվականներին Վիենային ճարտարագետ Ֆրանց Անտոն Հիլբրանդտը նախագծեց քաղաքի շենքերը բարոկկո ոճով։ 1752 թվականից քաղաքում կառուցվել են բազմաթիվ շենքեր, այդ թվում՝ Հռոմի կաթոլիկ տաճարը, Եպիսկոպոսի պալատը, Քրիսի (Muzeul Ţurii Crişurilor) թանգարանը։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին քաղաքը ազատագրվել է՝ 1944 թվականի հոկտեմբերի 12-ին, Դեբրեքենում գործող 2-րդ զինված ուժերի զորքերի կողմից։

Տնտեսություն խմբագրել

Օրադյանը վաղուց եղել է Ռումինիայի ամենաբարգավաճ քաղաքներից մեկը, հիմնականում հունգարական սահմանի մոտ գտնվելու պատճառով, քաղաքը դարձել է Արևմտյան Եվրոպայի դարպասը։

Գործազրկության մակարդակը քաղաքում կազմում է մոտ 6%, ինչը մի փոքր ավելի ցածր է քան Ռումինիայի ցուցանիշը, բայց ավելի բարձր է քան Բիհոր թաղամասի ցուցանիշը(2%)։ Օրադյան ներկայումս Բիհորի նահանգում արտադրում է արդյունաբերական արտադրանքի մոտ 63%-ը, որը կազմում է շրջանի բնակչության մոտ 34,5%-ը։ Հիմնական արդյունաբերության ճյուղերն են կահույքի, տեքստիլ, կոշկեղենի և սննդի արդյունաբերությունները։

Տրանսպորտ խմբագրել

Քաղաքում կա երեք տրամվայի և մի քանի ավտոբուսային երթուղիներ։ Երեք երկաթուղային կայարան։

Էթնիկ կազմ խմբագրել

1910: 69 000 (ռումինացիներ՝ 5,6 %, հունգարացիներ՝: 91,1 %)
1920: 72 000 (ռումինացիներ՝ 5%, հունգարացիներ՝ 92%)
1930: 90 000 (ռումինացիներ՝ 25%, հունգարացիներ՝ 67%)
1966: 122 634 (ռումինացիներ՝ 46%, հունգարացիներ՝ 52%)
1977: 170 531 (ռումինացիներ՝ 53%, հունգարացիներ՝ 45%)
1992: 222 741 (ռումինացիներ՝ 64%, հունգարացիներ՝ 34%)

Ճարտարապետություն խմբագրել

Քաղաքի հնագույն թաղամասերը հիմնականում կառուցվել են ավստրո-հունգարական կայսրության դարաշրջանում` բարոկկո ոճով։ Քաղաքի ծայրամասերի շենքերը կառուցվել են կոմունիզմի ժամանակներին։

2002 թվականին վերականգնվել են բազմաթիվ պատմական շենքեր։