Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում (ՕԿԽ), հոգեկան հիվանդություն, երբ մարդիկ զգացողություն են ունենում, որ պետք է ինչ-որ բան անընդհատ ստուգել, ժամանակ առ ժամանակ կատարել որոշակի գործողություններ (այսպես կոչված «արարողակարգեր») կամ ունենում են անընդհատ կրկնվող մտքեր («օբսեսիաներ»)[1]։ Մարդիկ անկարող են որոշակի ժամանակով կառավարել թե՛ մտքերը, թե՛ գործողությունները[1]։ Կրկնվող գործողությունների մեջ է մտնում ձեռքերի լվացումը, առարկաները հաշվելը և դռան փակ լինելը ստուգելը[1]։ Որոշները նաև իրերը դեն նետելու բարդույթ են ունենում[1]։ Այս գործողությունները կարող են հասնել այն աստիճանի, որ սկսեն բացասական ազդել անձի կյանքի վրա[1]։ Սա կարող է տևել օրական մեկ ժամից ավելի[2]։ Շատ չափահասներ հասկանում են, որ իրենց վարքագիծը իմաստ չունի[1]։ Այս կարգավիճակը ասոցացվում է տիկերի, տագնապային խանգարումների և ինքնասպանության ռիսկերի բարձր հավանականության հետ[2][3]։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում
Տեսակհիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններԿոմպուլսիվ վարքագիծ, մոլուցք, տագնապ և intrusive thought?
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն և հոգեբանություն
Բուժումհոգեթերապիա, exposure and response prevention? և դեղանյութեր
 Obsessive–compulsive disorder Վիքիպահեստում

Պատճառները անհայտ են[1]։ Գենետիկայի տեսանկյունից, մոնոզիգոտ երկվորյակների մոտ ավելի հաճախ է հանդիպում այս հիվանդությունը, քան՝ դիզիգոտների[2]։ Ռիսկային ֆակտորներն ընդգրկում են երեխաների նկատմամբ բռնությունը և այլ սթրեսային իրավիճակներ[2]։ Ըստ արձանագրությունների՝ որոշ դեպքերին նախորդել են ինֆեկցիաները[2]։ Ախտորոշումը հիմնված է սիմպտոմների վրա և այն չպետք է կապել դեղորայքային չարաշահումների ու այլ բժշկական հետևանքների հետ[2]։ Գնահատման հարցաշարերը, որոնցից է օրինակ Յել-Բրաունի օբսեսիվ-կոմպուլսիվ հարցաշարը (Յ-ԲՕԿՀ)՝ կարող է օգտագործվել հաճախականությունը որոշելու համար[4]։ Նմանատիպ ախտանշաներով այլ հիվանդություններից են տագնապային, մեծ դեպրեսիվ, սնման, տիկային և օբեսիվ կոմպուլսիվ անձնային խանգրումները[2]։

Բուժումը ընդգրկում է կոնսուլտացիաները, օրինակ՝ կոգնիտիվ-վարքային թերապիան (ԿՎԹ), երբեմն էլ նշանակվում է հակադեպրեսանտներ, որոնցից է սերոտոնինի օկուպացման սելեկտիվ ինհիբիտորները (ՍՕՍԻ) կամ քլոմիպրամինը[5][6]։ ՕԿԽ-ի բուժման համար իրականացվող ԿՎԹ-ն ներառում է խնդրի առաջացման պատճառի վրա մեծ ճնշումի գործադրումը, միաժամանակ թույլ չտալով կրկնվող վարքագծի հայտնվելը[5]։ Քլոմիպրամինը ավելի մեծ ազդեցություն ունի քան ՍՕՍԻ-ն, սակայն կողմնակի ազդեցությունները շատ են, այդ իսկ պատճառով այն օգտագործվում է որպես օժանդակ դեղամիջոց[5]։ Ծանր դեպքերում ատիպիկ հակափսիխոտիկները օգտագործվում են ՍՕՍԻ-ի հետ համատեղ, սակայն մեծանում է նաև դրանց կողմնակի ազդեցությունների ռիսկը[6][7]։ Առանց բուժման այս իրավիճակը կարող է շարունակվել տասնամյակներ[2]։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը հանդիպում է մարդկանց 2.3%-ի մոտ[8]։ Համաշխարհային մակարդակով տարեկան դեպքերի գրանցման թիվը կազմում է 1.2%[2]։ Անսովոր է համարվում ախտանշանների հայտնվելը 35 տարեկանից հետո, նման խանգարումով մարդկանց մոտ այն հիմնականում սկսվում է մինչև 20-ը[1][2]։ Տղամարդկանց և կանանց մոտ այն հանդիպում է հավասարապես[1]։ Երբեմն օբսեսիվ-կոմպուլսիվ արտահայտությունը օգտագործվում է ՕԿԽ-ի հետ կապ չունեցող վարքագիծը նկարագրելու համար, օրինակ այն մարդկանց համար, ովքեր չափազանց բծախնդիր են, պերֆեկցիոնիստ, ինչ-որ բանի մեջ խորը կլանված են կամ ունեն հակումներ[9]։

Ախտանշաններ խմբագրել

ՕԿԽ-ն ունի ախտանշանների լայն շրջանակ։ Ախտանշանների որոշակի խմբեր կարող են հայտնվել միաժամանակ։ Այդ խմբերը երբեմն դիտվում են որպես չափանիշներ՝ հիմնական գործընթացները նկարագրելու համար։ ՕԿԽ-ի գնահատման գլխավոր գործիքը Յել-Բարուն օբսեսիվ-կոմպուլսիվ հարցաշարն է (Յ-ԲՕԿՀ), որը առանձնացնում է ախտանշանների 13 նախասահմանված կատեգորիա։ Այդ ախտանշանները դասակարգվում են երեքից հինգ խմբավորումների մեջ[10]։ ԱԽտանշանների մետաանալիտիկ ուսումնասիրությունը հայտնաբերեց չորս գործառույթային կառույցներ (խմբավորումներ), որոնք ավելի հուսալի էին։ Այդ խմբերը ընդգրկում են «սիմետրիկության», «արգելված մտքերի», «մաքրության» և «պահպանման կամ կուտակման» ֆակտորները։ «Սիմետրիկության ֆակտորը» կապված է դասավորելու, հաշվելու և սիմետրիկ օբսեսիաների, ինչպես նաև կրկնվող կոմպուլսիաների հետ։ «Արգելված մտքերի ֆակտորը» կապված է կպչուն և դիսթրեսային դաժան, կրոնական կամ սեռական բնույթի մտքերի հետ։ «Մաքրության ֆակտորը» կապված է ախտոտվածության մասին օբսեսիաների և մաքրելու կոմպուլսիաների հետ։ «Պահպանման կամ կուտակման ֆակտորը» ընդգրկում էր միայն կուտակումների հետ կապված օբսեսիաներն ու կոմպուլսիաները և առնձնացվել է մյուս խմբերից[11]։

Մինչ նեյրոհոգենական տեսանկյունից ՕԿԽ-ն համարվում է հոմոգեն խանգարում՝ շատ նեյրոհոգեբանական հավանական դեֆիցիտներ կարող են առաջ գալ համակցված խանգարումների ժամանակ։ Այնուամենայնիվ, որոշ ենթատիպեր ասոցացվում են որոշակի գործողությունների կատարման տեխնիկայի բարելավման հետ, օրինակ կտորների տեսակների ճանաչումը (լվացման ենթատիպ) և աշխատանքային տարածական հիշողությունը (օբսեսիվ մտքերի ենթատիպ)։ Ենթախմբերը տարբերվում են նաև նեյրովիզուալիզացիոն արդյունքներով և բուժման նկատմամբ արձագանքով։ Նեյրովիզուալիզացիոն ոսումնասիրությունները այս ոլորտում շատ քիչ են կատարվել և ենթատիպերը այնքան էին իրարից տարբերվում, որ դժվար էր ինչ-որ եզրահանգման գալը։ Մյուս կողմից, ուսումնասիրվել է ենթատիպից կախված բուժումները և պահպանման կամ կուտական ենթատիպը մինիմում կերպով է արձագանքել բուժմանը[12]։

Օբսեսիաներ խմբագրել

 
ՕԿԽ-ով տառապող մադրիկ կարող են ունենալ կպչուն մտքեր, օրինակ դևերի մասին մտորումներ (նկարում ներկայացված է դժոխքի մասին պատկերացումները)

Օբսեսիաները դրանք այն մտքերն են, որոնք կրկնվում ու պահպանվում են, չնայած արհամարհելու կամ դիմակայելու փորձերին[13]։ ՕԿԽ ունեցող մարդիկ հաճախ կատարում են ինչ-որ գործողություններ կամ կոմպուլսիաներ՝ օբսեսիաների հետ կապված տագնապից ազատվելու համար։ Առանձին անհատների մոտ սկզբնական օբսեսիաները իրարից տարբերվում են դրանց պարզությամբ և պատկերավորությամբ։ Համեմատաբար մռայլ օբսեսիաները կարող են ներառել նաև անկանոնության կամ լարվածության ընդհանուր զգացողությունը, որը ուղեկցվում է այն համոզմունքով, որ կյանքը չի կարող նորմալ ընթանալ մինչ տիրում է դիսբալանս։ Ավելի ինտենսիվ օբսեսիաները կրաող են ուղեկցվել անձին հարազատ մեկի մահվան [14][15] կամ «հարաբերությունների կանոնավորության» խախտման մասին մտքերով[16]։ Անձը կարող է կարծել, որ բացի իրենից, ինչ-որ մեկին կամ ինչ-որ մի բանին, որի հանդեպ նա անտարբեր չէ՝ աստված, սատանան կամ հիվանդությունը կարող են վնասել։ ՕԿԽ-ով տառապող մյուս անձիք էլ կարող են ունենալ զգացողություն, որ իրենց մարմնից ինչ-որ անտեսանելի բան է դուրս գալիս կամ անշունչ առարկաները կենդանանում են[17]։

ՕԿԽ ունեցող որոշ մարդիկ էլ ունեն սեռական բնույթի կպչուն մտքեր, որոնք կարող են ներառել «համբույրի, դիպչելու, շոյելու, օրալ կամ անալ սեքսի, սեռական հարաբերությունների, արյունապղծության և բռնաբարության» տեսարաններ՝ «անծանոթների կամ ծանոթների, ծնողների, երեխաների, ընտանիքի անդամների, ընկերների, կոլեգաների, կենդանիների և կրոնական կերպարների» հետ, ինչպես նաև կարող է ներառել «հետերոսեքսուալ կամ հոմոսեքսուալ բովանդակություն»՝ տարբեր տարիքի անձանց հետ[18]։ Ինչպես մյուս կպչուն, տհաճ մտքերի ու պատկերների պարագայում, այնպես էլ որոշ սեռական բնույթի մտքեր կարող են նորմալ համարվել, սակայն ՕԿԽ-ով տառապող անձիք դրանց տալիս են այլ նշանակություն։ Օրինակ սեռական կողմնորոշման վերաբերյալ օբսեսիվ վախերը կարող են լինել ՕԿԽ-ով հիվանդ անձի մոտ և նույնիսկ այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն սեռական նույնականացման ճգնաժամ[19][20]։ Բացի այդ, այն կասկածները, որոնք ուղեկցվում են ՕԿԽ կողմից, բերում են նրան, որ անձը վստահ է չէ արդյոք կհաղթահարի դա թե ոչ, ինչն էլ առաջ է քաշում ինքնաքննադատությանը և իր անձի հանդեպ ատելությանը[18]։

ՕԿԽ-ով շատ անձիք հասկանում են, որ իրենց պատկերացումները չեն համընկնում իրականության հետ, սակայն, այնուամենայնիվ նրանք զգում են, որ պետք է գործեն այնպես, կարծես նրանց համոզմունքները ճիշտ են։ Օրինակ, անընդհատ ինչ-որ բաներ կուտակող անձիք կարծում են, որ անշունչ առարկայի հետ պետք է վարվեն այնպես, ինչպես շնչավորների հետ, բայց միևնույն ժամանակ խոստովանում են որ բարձր ինտելեկտուալ մակարդակում դա ոչ նորմալ վարքագիծ է։ Կան քննարկումներ այն մասին, արդյոք կուտակումները պետք է համակցել ՕԿԽ-ի մյուս ախտանիշների հետ թե ոչ[21]։

ՕԿԽ-ն երբեմն հայտնվում է առանց ակնհայտ նախանշանների, որը անվանում են «Առաջնային օբսեսիոն ՕԿԽ»։ Առանց ակնհայտ նախանշանների ՕԿԽ-ն կազմում է ընդհանուր դեպքերի գրանցման 50-60%-ը[22]։

Կոմպուլսիաներ խմբագրել

 
Մաշկը պոկելու խանգարում

ՕԿԽ-ով որոշ մարդիկ կատարում են կոմպուլսիվ արարողակարգեր, որովհետև նրանք անբացատրելի զգացում ունեն, որ դա պետք է արվի, իսկ մյուս խումբը ցուցաբերում է կոմպուլսիվ վարքագիծ՝ օբսեսիվ մտքերից առաջացող անհանգստությունից խուսափելու համար։ Անձը կարող է զգացողություն ունենալ, որ այդ գործողությունները որոշակի կերպով կանխում են սարսափելի իրադարձությունները կամ շեղում են իրեն իր մտքերից։ Յուրաքանչյուր դեպքում է անհատի դատողությունները այնքան յուրահատուկ են կամ աղավաղված, որ դրանց արդյունքները և՛ ՕԿԽ-ով անձի և՛ շրջապատի համար մեծ դիսթրես են։ Մաշկը պոկելու, մազերը քաշելու, եղունգները կրծելու և այլն մարմնի վրա կենտրոնացված կրկնվող վարքագծի չարաշահումները կատարվում են օբսեսիվ կոմպուլսիվ սպեկտրի վրա[2]։ Որոշ ՕԿԽ-ով անհատներ հասկանում են, որ նրանց վարքագիծը ռացիոնալ չէ, բայց ստիպված են դրանց հետևել՝ տագնապը կամ անհանգստությունը նվազեցնելու համար[2][23]։

Հիմնական կոմպուլսիաներից են նաև ձեռքերը լվանալը, մաքրելը, ինչ-որ բան ստուգելը (օրինակ դռների փակ լինելը), կրկնվող գործողությունները (օրինակ անջատիչները միացնելն ու անջատելը), իրերը յուրահատուկ ձևով դասավորելը կամ երաշխավորագիր խնդրելը[24]։ Կոմպուլսիաները տարբերվում են տիկերից (օրինակ դիպչելը, սխմելը, տրորելը կամ թարթելը)[25] և ստերիոտիպային շարժումներից (օրինակ գլխի թափահարումը, մարմնի ցնցումները կամ ինքն իրեն կծելը), որոնք այդքան էլ բարդույթներ չունեն և չեն համակցվում օբսեսիաների հետ[2]։ Երբեմն կոմպուլսիաների ու տիկերի տարբերակումը իրենից մեծ բարդույթ է ներկայացնում[2]։ ՕԿԽ-ով հիվանդների 10-40% ունեն տիկային խանգարումներ[26]։

Մարդիկ իրենց հույսը դնում են կոմպուլսիաների վրա՝ օբսեսիաներից խուսափելու համար, սակայն նրանք հասկանում են որ այդ հանգստությունը ժամանակավոր է և նրանց մտքերը կրկին կվերադառնան։ Որոշ մարդիկ կոմպուլսիաներն օգտագործում են օբսեսիաների արթնացումից խուսափելու համար։ Չնայած կան մարդիկ, ովքեր նույն գործողությունը կատարում են անընդհատ, բայց դրանք կապված չեն կոմպուլսիաների հետ։ Օրինակ քնելու ռեժիմը, նոր հմտություն սովորելը, ինչպես կրոնական արարողությունները, որոնք ամենևին էլ կոմպուլսիաներ չեն։ Արդյոք վարքագիծը համարվում է սովորություն թե կոմպուլսիա՝ կախված է դրա կոնտեքստից։ Օրինակ սկավառակները օրվա մեջ դասավորելն ու դասակարգելը նորմալ է այն մարդու համար, ով աշխատում է վիդեո-խանութում, բայց աննորմալ է այլ իրավիճակներում։ Այլ կերպ ասած սովորությունները մարդու կյանքում մտցնում են էֆեկտիվություն, մինչ կոմպուլսիաները խանգարում է այն[27]։

Ի հավելում անհանգստությանն ու վախին, որոնք ուղեկցում են ՕԿԽ-ին, այդ անձիք կարող են օրական մի քանի ժամ կոմպուլսիաներ կատարել։ Նման դեպքում մարդկանց համար է դժվար է լինում ամբողջությամբ ընդգրկվել աշխատանքի, ընտանիքի կամ սոցիալական դերերի մեջ։ Նման դեպքերում այդպիսի վարքագիծը կարող է հանգեցնել ֆիզիկական ախտանիշների առաջացմանը։ Օրինակ այն մարդիկ, ովքեր անընդհատ իրենց ձեռքերը լվանում են հակաբակտերիալ օճառով և տաք ջրով, կարող են դերմատիտի պատճառով ունենալ կարմիր ու խոնավ մաշկ[28]։

ՕԿԽ-ով անձիք կարող են իրենց վարքագիծը բացատրելու համար օգտագործել ռացիոնալիզացիաները, սակայն վերջնիս օգտագործվում է ոչ թե ընդհանուր վարքի, այլ առանձին դեպքերի բացատրման համար։ Օրինակ անձը անընդհատ դռան փակ լինելը ստուգելը կարող է բացատրել նրանով, որ չստուգելու դեպքում տունը թալանելու մտքից վախը մեծ սթրես է, իսկ ստուգելու դեպքում նա իրեն ավելի հանգիստ է զգում։ Պրակտիկան ցույց է տալիս, որ անձը դեռ վստահ չէ ու կարծում է, որ ևս մեկ ստուգումը չի խանգարի և դա կարող է շարունակվել այնքան, որքան անհրաժեշտ է։

Հասկացություն խմբագրել

ԴՍՈՒ-V-ը տալիս է ՕԿԽ-ի հասկացման երեք հատկանիշ։ Լավ կամ պարզ հասկացությունը բնութագրվում է այն բանի գիտակցումով, որ ՕԿԽ մտքերը կարող են կամ ընդհանրապես չեն համընկնում իրականությանը։ Վատ հասկացությունը բնութագրվում է այն հավատքով, որ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ համոզմունքները գուցե ճիշտ են։ Հասկացության բացակայությունը օբսեսիվ-կոմպուլսիվ համոզմունքները դարձնում են զառանցանքներ և հանդիպում են ՕԿԽ-ով տառապողների 4%-ի մոտ[29]։

Գերգնահատված գաղափարներ խմբագրել

ՕԿԽ-ով տառապող որոշ անձիք ունենում են գերգնահատված գաղափարներ։ Նման դեպքերում ՕԿԽ-ով անձը իսկապես անվստահ է այն բանում, արդյոք իր վախերը, որոնք ստիպում են կատարել այդ կոմպուլսիաները՝ իռացիոնալ են թե ոչ։ Որոշ բանակցություններից հետո, անձին հնարավոր է համոզել, որ իր վախերը կարող են լինել անպատճառաբանված։ Նման անձանց հետ սկզբնական շրջանում շատ բարդ է իրականացնել «ներգործման և արձագանքման կանխման թերապիան», քանի որ նրանք համագործակցելու ցանկություն չեն ունենում։ Կան նաև ծանր դեպքեր, որոնց ժամանակ անձը ՕԿԽ-ի շրջանակներում ունի այնքան անկոտրուն համոզմունքներ, որ դրանք դժվար է լինում տարբերակել փսիխոտիկ խանգարումներից[30]։

Գիտակցական գործունեություն խմբագրել

2013 թվականի մետա-անալիզները ցույց տվեցին, որ ՕԿԽ-ով տառապող անձիք ունեն թեթևակի, բայց լայն շրջանակներով գիտակցական դեֆիցիտ՝ առավելապես տարածական հիշողության, նվազագույնը վերբալ հիշողության, սահուն խոքի, կատարողական ֆունկցիաների և վերամշակման արագության ոլորտներում, ամենից քիչ տուժվում է լսողական ուշադրությունը[31]։ ՕԿԽ-ով անձիք ցուցաբերում են ինֆորմացիայի կոդավորման, խմբաքանակների փոփոխման համար կազմակերպչական ռազմավարության մշակման խանգարումներ և գիտակցական արգելակումներ[32]։

ՕԿԽ-ի ախտանշանների որոշակի ենթատիպեր ասոցացվում են սպեցիֆիկ գիտակցական դեֆիցիտների հետ[33]։ Օրինակ լվացման և ստուգման սիմպտոմները համեմատող մետա-անալիզներից մեկի արդյունքները ցույց են տվել, որ լվացողները գերազանցել են ստուգողներին՝ տասը գիտակցական թեստերից ութով[34]։ Մաքրման ախտանիշով անձիք համեմատած մյուսների՝ վերբալ հիշողության և արգելակումների թեստերում ավելի մեծ արդյունքներ են գրանցում[35]։

Երեխաներ խմբագրել

Երեխաների միայն 1–2%-ն է ունի ՕԿԽ[36]։ ՕԿԽ ախտանիշները ամենից հաճախ սկսվում են արտահայտվել 10-14 տարեկան երեխաների մոտ, տղաների մոտ այն ավելի վաղ է սկսվում, քան կանանց[37]։ Երեխաների մոտ ախտանիշները կարող են խմբավորվել առավելագույնը 4 տեսակի մեջ[10]։

Պատճառներ խմբագրել

Պատճառը անհայտ է[1]։ Ե՛վ գենետիկ և՛ միջավայրային ֆակտորները մեծ դեր են խաղում դրանում։ Ռիսկային ֆակտորները ընդգրկում են մանկական տարիքում բռնության ենթարկվելը կամ այլ սթրեսային իրավիճակներ[2]։

Գենետիկա խմբագրել

Ըստ ուսումնասիրությունների, մոնոզիգոտ երկվորյակների մոտ ավելի հաճախ է հանդիպում այս հիվանդությունը, քան դիզիգոտների[2]։ Այն անձիք, ում ծնողները ունեցել են ՕԿԽ, ավելի հավանական է, որ կունենան այդ հիվանդությունը, քան մյուս խմբերը։ Այն դեպքում, երբ ՕԿԽ-ը հայտնվում է մանկության ընթացքում՝ ընտանիքի կապը դրա ձևավորման հետ կապված շատ ավելի մեծ է, քան չափահասության տարիքում։ 45–65% ՕԿԽ-ով երեխաների մոտ հիվանդության պատճառը ժառանգական է[38]։ 2007 թվականի ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ ՕԿԽ-ի առաջացման մեծ հավանականությունը կապված է ժառանգականության հետ[39]։

Մուտացիան հայտնաբերվել է սերոտոնինը տեղափոխող գենում[40]։

Սիստեմատիկ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ չնայած ոչ մի ալել ընդհանրապես կապված չէ ՕԿԽ-ի հետ, սակայն կովկասցիների մոտ այն կապված է L ալելի հետ[41]։ Այլ մետաանալիզ ցույց է տվել, որ ՕԿԽ-ի զարգացման մեծ ռիսկը կապված հոմոզիգոտների S ալելի հետ, սակայն հետագայում հայտնաբերեցին, որ LS գենոտիպը հակադարձորեն կապված է ՕԿԽ-ի հետ[42]։

Գենոմների միջև ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ ՕԿԽ-ը կապված է SNP-ի մոտ գտնվող BTBD3-ի և DLGAP1-ի երկու SNP-ների հետ, սակայն ոչ մի SNP հետազոտությունների արդյունքում մեծ նշանակություն չցուցաբերեցին[43]։

Մեկ այլ մետաանալիզ գտել է փոքր, բայց նշանակալից կապ ՕԿԽ-ի և SLC1A1-ի պոլիմորֆոզի միջև[44]։

ԿՕՄՏ-ի և ՕԿԽ-ի միջև հարաբերությունը անհամապատասխան է, քանի որ մի մետաանալիզը ցույց տվեց դրանց միջև կարևորագույն հարաբերակցություն, չնայած միայն տղամարդկանց մոտ[45], իսկ մյուսը մերժեց այդ տեսությունը[46]։

Էվոլյուցիոն հոգեբանները ասում են, որ կոմպուլսիվ վարքագծի մեղմ ձևը կարող էին ունենալ էվոլյուցիոն առավելություններ։ Օրինակ անընդհատ հիգիենային հետևելը, թշնամիներից պաշտպանվելու նպատակով բնակավայրի ապահովության ստուգումը։ Նույն սկզբունքը նաև վերաբերվում է կուտակումներին։ Նման տեսանկյունից, ՕԿԽ-ն նմանատիպ վարքագծի ամենահեռու ստատիստիկ «պոչն է»՝ կապված մեծ քանակով նախատրամադրված գեների հետ[47]։

Աուտոիմուն խմբագրել

Վիճելի հիպոթեզի էությունը[48] կայանում է նրանում, որ երեխաների ու չափահասների մոտ ՕԿԽ-ի արագ հայտնվելու որոշ դեպքերը կարող են առաջանալ ստերիոտիպային ինֆեկցիոն խմբերի հետ կապված համախտանիշի պատճառով, որը հայտնի է որպես մանկական աուտոիմուն նեյրոհոգեկան խանգարումներ՝ կապված ստերիոտիպային ինֆեկցիաների հետ[48][49]։

ՕԿԽ-ի և հակա-բազալ գանգլիային հակամարմինների միջև կապի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ընդհանուր բնակչության հետ համեմատ ՕԿԽ-ով հիվանդների մոտ այդ անտիգեները ունենալու հավանականությունը շատ ավելի մեծ է[50]։

Մեխանիզմներ խմբագրել

Նեյրոպատկեր խմբագրել

 
ՕԿԽ-ի ժամանակ գլխուղեղի որոշ հատվածներ ցուցաբերում են ոչ նորմալ ակտիվություն

Ախտանիշների արտահայտման ժամանակ ֆունկցիոնալ նեյրովիզուալիզացիան ցույց է տվել, որ օրբիֆրոնտալ կեղևը, ձախ դորսոլատերալ պրեֆրոնտալ կեղևը, աջ պրեմոտոր կեղևը, ձախ վերին քունքային գալարները, դժգույն գնդի արտաքին հատվածը, հիպոկամպը և աջ կարթը արտահայտում են ոչ նորմալ ակտիվություն։ Ավելի քիչ ակտիվություն ցուցաբերվել է պոչավոր կորիզի ձախ շրջանում, հետին գոտկաձև կեղևում և վերին գագաթային բլթակում[51]։ Այնուամենայնիվ, ՕԿԽ-ի արտահայտման ժամանակ արված ֆունկցիոնալ նեյրովիզուալիզացիայի ավելի հին մետաանալիզները արձանագրել էին, որ ամենամեծ ակտիվությունը ցուցաբերվում է միայն օրբիտալ գալարներում և պոչավոր կորիզի գլխիկի շրջանում, մինչ գոտկաձև կեղևի հետին շրջանի աբնորմալ ակտիվության ցուցանիշները հակասական էին[52]։ Ըստ կարևորվածության գնահատման, սովորությունների, նպատակաուղված գործողությունների, սեփական «ես»-ին ուղղված մտածողության և գիտակցական ղեկավարման՝ մետաանալիզներում ուղեղի տարբեր շրջանների կառավարման արդյունքում ստացված տվյալներից համեմատվում են աֆեկտիվ և ոչ աֆեկտիվ խնդիրների նկատելի տարբերությունները։ Ոչ աֆեկտիվ խնդիրների դեպքում, հիպերակտիվություն ցուցաբերվել է կղզյակում, գոտկաձև կեղևի հետին շրջանում և պոչավոր կորիզի գլխիկում, մինչ ճակատային կեղևի միջին և պոչավոր կորիզի հետին հատվածներում դիտվում էր հիպոակտիվություն։ Աֆկտիվ խնդիրների ժամանակ ակտիվությունը բարձրանում է գոտկաձև կեղևիի հետին մասում և նախասեպում, իսկ պալիդումում, տեսաթմբի առաջային մասում և պոչավոր կորիզի հետին շրջանում՝ ընկնում[53]։ Կորտիկո-ստրիատո-թալամո-կորտիկալ ուղիների մասնակցությունը ՕԿԽ-ում նույնքան մեծ է, որքան ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշի դեպքում, այդ իսկ պատճառով որոշները այդ երկուսի մեխանիզմները կապում են իրար հետ։ Հետազոտված նմանությունները ընդգրկում են գոտկաձև կեղևի հետին շրջանը և պրեֆրոնտալ կեղևը, ինչպես նաև կատարողական ֆունկցիաների ընդհանուր դեֆիցիտը[54]։ Օրիբիտոֆրոնտալ կեղևի և դորսոլատերալ պրեֆրոնտալ կեղևի մասնակցությունը ՕԿԽ-ի ժամանակ, նույնն է ինչ բիպոլյար խանգարման դեպքում և դրանով էլ բացատրվում է այդ երկուսի կոմորբիդության բարձր ռիսկերը[55]։ ՕԿԽ-ի ժամանակ դորսոլատերալ պրեֆրոնտալ կեղևի ռիթմերի նվազում են, որն էլ կապված է դրանց կատարողական ֆունկցիաների հետ[56]։

ՕԿԽ-ով անձանց մոտ ոսպաձև կորիզի երկու կողմերում կուտակվում է գորշ նյութը՝ տարածվելով պոչավոր կորիզի վրա, իսկ դորսալ մեդիալ ճակատային/հետին գոտկաձև գալարների երկու կողմերում՝ նվազում[57][58]։ Նմանատիպ երևույթներ հանդիպում են նաև այլ տագնապային խանգարումներով անձանց մոտ, որոնց մոտ գորշ նյութը նվազում է ոսպաձև/պոչավոր կորիզների և դորսալ մեդիալ ճակատային/հետին գոտկաձև գալարների երկու կողմերում[58]։ ՕԿԽ-ի ժամանակ դիտվում է առաջային միջին ուղիների սպիտակ նյութի ավելացում և ֆրակցիոնալ անիզոտրոպների նվազում, որը, հավանաբր մատնանշում է նյարդաթելերի խաչման ավելացմանը[59]։

Գիտակցական մոդելներ խմբագրել

Հիմնականում առանձնացնում են ՕԿԽ-ի մոդելների երկու կատեգորիա՝ առաջինը կապված է կատարողական ֆունկցիայի դեֆիցիտի հետ, իսկ երկրորդը՝ մոդուլյատոր կառավարման դեֆիցիտի։ Առաջին կատեգորիան հիմված է դորսոլատերալ պրեֆրոնտալ կեղևի, զոլավոր մարմնի և թալամուսի կառուցվածքային ու ֆունկցիոնալ աննորմալությունների վրա։ Երկրորդ կատեգորիայի ժամանակ դիտվում է գոտկաձև կեղևի հետին շրջանի, մեդիալ պրեֆրոնտալ կեղևի և օրբիֆրոնտալ կեղևի կառուցվածքային տարբերություններ[60][61]։

Առաջարկված մոդելներից մեկում էլ ենթադրվում էր, որ օրբիֆրոնտալ կեղևի դիսֆունկցիան բերում է վարքագծի ոչ ճիշտ գնահատման և դրա կառավարման ունակության նվազմանը, մինչև նշաձև մարմնում դիտարկվող ակտիվության փոփոխությունները բերում են վախերի չափազանցմանը և ազդակների նեգատիվ ընկալմանը[62]։

ՕԿԽ-ի ախտանիշների անմիատարության պատճառով, կատարվեցին դրանց տարբերակման հետազոտություններ։ Ախտանիշների սպեցիֆիկ նեյրովիզուալիզոն աննորմալությունները ընդգրկում են պոչավոր կորիզի և գոտկաձև կեղևի հետին մասի հիպերակտիվությունը՝ ստուգման արարողակարգերի ընթացքում, իսկ կեղտոտման հետ կապված ախտանիշների ժամանակ մեծ ակտիվություն կար ուղեղիկի և կեղևային շրջաններում։ Կպչուն մտքերի բովանդակության դիֆերենցման նեյրովիզուալիզացիան հայտնաբերել է որոշակի տարբերություններ՝ ագրեսիվ և արգելված մտքերի միջև, օրինակ ագրեսիվ ախտանիշների ժամանակ մեծանում է նշաձև կորիզի, պոչավոր մարմնի և վենտրոմեդիալ պրեֆրոնտալ կեղևի կապը, մինչ սեռական/կրոնական կպչուն մտքերի ժամանակ այն դիտվում է պոչավոր մարմնի և կղզյակի միջև[63]։

Մեկ այլ մոդել էլ ենթադրում է, որ աֆեկտիվ դիսռեգուլյացիաների պատճառը գործողությունների ընտրությունից կախվածությունն է[64], որը հիմված է կոմպուլսիվ վարքագծի վրա։ Դա հիմնվում է այն ուսումնասիրության վրա, որ ՕԿԽ-ով անձիք ցուցաբերում են պոչավոր մարմնի նվազեցված ակտիվություն, երբ սպասում են գումարային պարգևատրման, ինչպես նաև մեծանում է կապը զոլավոր մարմնի և օրբիֆրոնտալ կեղևի միջև։ Բացի այդ, ՕԿԽ-ով անձիք պավլովյան վախերի հաղթահարման առաջադրանքների ժամանակ ցուցաբերում են նվազեցված արդյունավետություն, նշաձև կորիզում հիպերրեակտիվությունը դիտվում է վախի ազդաների ժամանակ, իսկ հիպորեակտիվությունը՝ հաճելի ազդակների։ Պարզվել է նաև, որ հարակից կորիզների գրգռումը հանգստացնում է օբսեսիաներն ու կոմպուլսիաները՝ կատարելով երկուսի դիսռեգուլյացիայի գեներացման ապահովման դեր[62]։

Նեյրոկենսաբանական խմբագրել

Ուսումնասիրելով հակադեպրեսանտների ազդեցությունը ՕԿԽ-ի վրա՝ առաջարկվեց ՕԿԽ-ի սերոտոնինի հիպոթեզը։ Սերոտոնինի պերիֆերալ մարկերների և պրոսերոտոներգիկ միացությունների ուսումնասիրությունները տվեցին հակառակ արդյունքները, ներառյալ այն ապացույցները, որոնք մատնանշում էին սերոտոներգիկ համակարգերի բազալ հիպերակտիվությունը[65]։ Սերոտոնինի ռեցեպտորների և տեղափոխողների կապվածության վերաբերյալ ուսումնասիրությունները նույնպես ցույց տվեցին հակառակ արդյունքները, ներառյալ 5-HT2A-ի և սերոտոնինը տեղափոխողի կապվածության բարձր և ցածր պոտենցիալները, որոնք նորմալ մակարդակի էին բերվել ՍՕՍԻ-երի բուժումով։ Չնայած հակասող տվյալների, միևնույն է ՕԿԽ-ի ժամանակ դիտվում է սերոտեներգիկ համակարգերի դիսֆունկցիա[66]։ ՍՕՍԻ-ով հաջող բուժում անցած անձանց օրբիֆրոնտալ կեղևի հիպերակտիվությունը նվազում է, որը կապված է 5-HT2A և 5-HT2C սերոտոնինի ռեցեպտորների մեծացված ստիմուլյացիայով[67]։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ դոպամին և ՕԿԽ-ի փոխադարձ կապը բարդացված է։ Չնայած հակափսիխոտիկները, որոնք համարվում են դոպամինային ռեցեպտորների անտոգոնիստ, կարող են ՕԿԽ-ի որոշ դեպքեր թեթևացնել՝ խորացնելով մյուսների վիճակը։ Փոքր դեղաչափերով հակափսիխոտիկները օգտագործվում են ՕԿԽ-ի բուժման համար, կարող են նպաստել պրեֆրոնտալ կեղևում դոպամինի արտազատմնը՝ աուտոռեցեպտորների ինհիգիպացիայի միջոցով։ ՕԿԽ-ի ժամանակ ավելի բարդացված է համարվում ամֆետամինների արդյունավետությունը՝ դոպամինը տեղափոխողների ակտիվությունը ընկնում է[68], պոչավոր կորիզում D2-ի կապման մակարդակները ցածր են[69]։ Բացի այդ, գլխուղեղի երկարատև ստիմուլյացիաներից հետո հարակից կորիզներում դոպամինի արտազատումը մատնանշում է վիճակի բարելավմանը, այսինքն պոչավոր կորիզում դոպամինը ավելի քիչ քանակներով է, որը մեծ դեր ունի ախտանիշների արտահայտման գործում[70]։

ՕԿԽ-ի ժամանակ դիտվում է գլյուտամինեներգիկ նեյրոտրանսմիսիաների խանգարումներ։ Նեյրովիզուալիզացիոն ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ողնուղեղային գլյուտամատի մակարդակը բարձրանում է, չնայած նրան, որ սա ամենից քիչն է ենթարկվում փոփոխությունների։ Այնպիսի գլյուտամիներգիկ պրեպարատները, ինչպիսիք են ռիզուոլը, ՕԿԽ-ի ժամանակ ազդել են գլյուտամատի մակարդակի վրա[69]։ ՕԿԽ-ն ասոցացվել է նաև մեդիալ պրեֆրոնտալ կեղևում N-ացետիլասպարտիկ թթվի մակարդակի նվազեցման հետ, որը, ինչպես շատերն են համարում, ցույց է տալիս նեյրոնների ամրությունը կամ ֆունկցիոնալությունը, չնայած հստակ սահմանումներ չեն տրվել[71]։

Ախտորոշում խմբագրել

Ֆորմալ ախտորոշումը կարող է տրվել հոգեբանի, հոգեբույժի, կլինիկական սոցիալական աշխատողի կամ հոգեկան առողջության որակավորված մասնագետի կողմից։ Ըստ հոգեկան խանգարումների դիագնոստիկ և ստատիստիկ ուղեցույցի (ԴՍՈՒ) անձի մոտ կարելի է ախտորոշել ՕԿԽ, եթե նա ունի օբսեսիաներ, կոմպուլսիաներ կամ երկուսը միասին։ ԴՍՈՒ-ի 2000 թվականի համառոտ տեղեկագրքում ասվում է, որ որոշ հատկանիշներ բնութագրում են կլինիկապես կարևոր օբսեսիաները և կոմպուլսիաները։ Ըստ ԴՍՈՒ-ի օբսեսիաները դրանք այն կրկնվող մտքերը, մղումներն ու պատկերներն են, որոնք ընկալվում են որպես կպչուն և բերում են արտահայտված անհանգստության կամ դիսթրեսի։ Այդ մտքերը, մղումներն ու պատկերները ունեն աստիճան կամ տիպ, որոնք հասարակ խնդիրների վերաբերյալ նորմալ անհանգստության սահմաններից դուրս են գտնվում[72]։ Անձը կարող է փորձել արհամարհել կամ ճնշել նման կպչուն մտքերը կամ նեյտրալիզացնել մեկ այլ մտքի կամ գործողության միջոցով և հակված է օբսեսիաները ընդունել որպես յուրօրինակ կամ իռացիոնալ։

Կոմպուլսիաները դառնում են կլինիկապես նշանակալից, երբ անձը դրանք ցանկանում է կատարել ի պատասխան կպչուն մտքերի կամ համապատասխան դրա կանոնների, որոնք պետք է պարտադիր կատարել, ինչպես նաև կատարվում են, երբ անձը ունի զգալի տառապանքներ։ Չնայած կան մարդիկ, ովքեր չունեն ՕԿԽ, սակայն կարող են կատարել դրա հետ կապված գործողություններ (օրինակ պահեստի համար պատվիրել մեծ քանակի իրեր), կլինիկապես նշանակալից ՕԿԽ-ի տարբերությունը կայանում է նրանում, որ անձը պետք է կատարի գործողությունը՝ հակառակ դեպքում նա կենթարկվի ծանր հոգեկան դիսթրեսների։ Նման վարքագիծը կամ գիտակցական գործողությունները ուղված են սթրեսի կանխարգելմանը կամ նվազեցմանը կամ էլ ինչ-որ գործողության կամ իրավիճակի կանխարգելմանը, սակայն այդ գործողությունները տրամաբանորեն կամ պրակտիկապես կապված չեն խնդրի հետ և համարվում են չափազանցված։ Սակայն, որոշ ժամանակ անց անձը հասկանում է, որ նրա կպչուն մտքերը կամ հարկադրանքները անհիմն են կամ չափազանցված։

Բացի այդ, օբսեսիաները կամ կոմպուլսիաները պետք է շատ ժամանակ զբաղեցնեն (օրական մեկ ժամից ավելի) կամ խնդիրներ առաջացնեն սոցիալական, մասնագիտական կամ ուսուցման գործընթացներում[72]։ Դա կարող է օգտակար լինել ախտանշանների ծանրության և ՕԿԽ բուժումից առաջ ու ընթացքում խանգարումների որոշման համար։ Ըստ անձի օբսեսիվ-կոմպուլսիվ մտքերի կամ վարքագծի վրա ծախսված ժամանակի, լրացուցիչ գործիքների միջոցով կարելի է գնահատել անձի վիճակը։ Դա կարելի է իրականացնել գնահատման հարցաշարերի միջոցով, օրինակ Յել-Բրաունի օբսեսիվ-կոմպուլսիվ հարցաշարը (Յ-ԲՕԿՀ)։ Նման չափումների միջոցով, հոգեբուժական կոնսուլտացիաները կարող են ավելի հարմար լինել, քանի որ դրանք ստանդարտիզացված են[4]։

ՕԿԽ-ն երբեմն ներառում են օբսեսիվ-կոմպուլսիվ ոլորտ կոչվող խանգարումների խմբում[73]։

Տարբերակված ախտորոշում խմբագրել

ՕԿԽ-ն հաճախ շփոթում են օբսեսիվ-կոմպուլսիվ անձնային խանգարման (ՕԿԱԽ) առանձին իրավիճակների հետ։ ՕԿԽ-ն էգոդիստոնիկ է, այսինքն խանգարումը անհամապատասխան է տառապողի ինքնագնահատականի հետ[74][75]։ Քանի որ էգոդիստոնիկ խանգարումները անձի ինքնագնահատականին հակառակ են գնում, դրանք որպես կանոն բերում են ծանր դիսթրեսների։ ՕԿԱԽ-ը մյուս կողմից էգոսինտոնիկ է՝ անձը ընդունում է, որ արդյունքում արտահայտվող սովորություներն ու վարքագիծը համապատասխանում է իր մասին պատկերացումներին կամ համարվում են տեղին, ճիշտ և պատճառաբանված։

Արդյունքում, ՕԿԽ-ով անձիք հաճախ հասկանում են, որ նրանց վարքագիծը ռացիոնալ չէ, դժգոհ են իրենց կպչուն մտքերից, սակայն պարտավոր են դրանք կատարել[76]։ Սակայն, ՕԿԱԽ-ով անձիք չեն վախենում ոչ նորմալ գործողություններից, նրանք պատրաստակամորեն բացատրում են, թե ինչու են իրենց գործողությունները ռացիոնալ ու նրանց հակառակը ապացուցելը անհնար է և նրանք, որպես կանոն հաճույք են ստանում օբսեսիաներից ու կոմպուլսիաներից[76]։

Կառավարում խմբագրել

ՕԿԽ-ի բուժման համար առաջին հերթին կիրառում են «կոգնիտիվ-վարքային թերապիա» (ԿՎԹ) կոչվող հոգեթերապիան և փսիխոտրոպ դեղորայքները[1][77]։ Հոգեթերապիաների այն ձևերը, որոնցից են փսիխոդինամիկան և հոգեվերլուծությունը, կարող են օգնել խանգարման որոշ ասպեկտների կառավարմանը, սակայն 2007 թվականին Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցացիան (ԱՀԱ) նշել է կառավարվող ուսումնասիրությունների բացակայության մասին, որոնք կմատնանշեին «ՕԿԽ-ի հիմնական ախտանշանների դեմ պայքարի» էֆեկտիվությունը[78]։ Այն փաստը, որ շատ մարդիկ չեն դիմում բուժման, կարող է կապված լինել ՕԿԽ-ի պատճառով ձեռք բերված ստիգմայի հետ։

Թերապիա խմբագրել

 
Արարողակարգերը կանխարգելելու նպատակով պացիենտը պետք է դռան փակ լինելը մեկ անգամ ստուգի, ապա հեռանա

ԿՎԹ-ի ժամանակ օգտագործվում է «ներգործման և արձագանքման կանխարգելում» (ՆԱԿ) կոչվող սպեցիֆիկ տեխնիկան, որն իր մեջ ներառում է մարդուն ուսուցանելը այն, որ նա կանխամտածված կոնտակտի մեջ մտնի իրավիճակների հետ, որոնք առաջացնում են կպչուն մտքեր և վախեր («ներգործում»)՝ առանց մոլեգնությունների հետ կապված սովորական կոմպուլսիվ գործողությունները կատարելու («ռեակցիայի կանխարգելում»), այդ կերպով աստիճանաբար սովորում է դիմանալ դիսկոմֆորտին և անհանգստությանը՝ կապված արարողակարգային վարքը չցուցաբերելու հետ։ Օրինակ, սկզբում ինչ-որ մեկը կարող է ձեռք տալ շատ քիչ «կեղտոտված» ինչ-որ բանի (օրինակ կտորին, որը կպել է ուրիշ կտորի, որի ծայրին քսվել է ատամի խոզանակի ծայրին, որն էլ իր հերթին կպել է «կեղտոտ» վայրից, օրինակ դպրոցից բերված գրքին)։ Դա կոչվում է «ներգործում»։ «Արարողության կանխարգելումն էլ» այն չլվանալն է։ Մեկ այլ օրինակ էլ կարող է հանդիսանալ տնից դուրս գալու ժամանակ դռան կողպված լինելը մեկ անգամ ստուգելը (ներգործում)՝ առանց հետ գնալու ու նորից ստուգելու (արարողության կանխարգելում)։ Անձը արագ համակերպվում է անհանգստությանը դիմանալուն և հասկանում, որ տագնապի մակարդակը զգալի կերպով նվազում է, ապա կարող են անցնել ավելի «կեղտոտված» իրերին ձեռք տալուն կամ կողպեքը ընդհանրապես չստուգելուն՝ կրկին ձեռքերը չլվանալու կամ ստուգման արարողությունները չկատարելով[79]։

ՆԱԿ-ը ունի ապացույցների խոշոր բազա և համարվում է ավելի էֆեկտիվ ՕԿԽ-ի բուժման համար[79]։ Այնուամենայնիվ, 2000 թվականին որոշ հետազոտողներ կասկածներ հայտնեցին այդ պնդման վերաբերյալ, որը բերեց շատ հետազոտողների որակական քննադատությանը[80]։

Ընդունված է համարել, որ հոգեմետ դեղերի և հոգեթերապիայի զուգակցումը ավելի էֆեկտիվ է, քան առանձին վերցրած։

Դեղամիջոցներ խմբագրել

 
Անաֆրանիլ շուկայական անունով քլոմիպրամինի փաթեթ

Ամենից հաճախ օգտագործվում են սերոտոնինի օկուպացման սելեկտիվ ինհիբիտորները (ՍՕՍԻ)[5]։ Քլոմիպրամինը, որը պատկանում է տրիցիկլիկ հակադեպրեսանտների դասին, ունի նույն դրական ազդեցությունը, ինչ ՍՕՍԻ-երը, սակայն մեծ է կողմնակի էֆեկտների ռիսկը[5]։

ՍՕՍԻ-երը օգտագործվում են, որպես չափահասների բուժման երկրորդական մեթոդ՝ թեթև ֆունկցիոնալ խանգարումների և առաջնային՝ ծանր խանգարումների ժամանակ։ Երեխաների դեպքում ՍՕՍԻ-երը օգտագործվում են միջինից ծանր խանգարումների ժամանակ՝ հոգեկան կողմնակի էֆեկտների մանրակրկիտ մոնիտորինգով[77]։ ՍՕՍԻ-երը շատ էֆեկտիվ են ՕԿԽ-ի բուժման համար՝ ՍՕՍԻ-եր ստացած պացիենտների բուժման նկատմամբ արձագանքը երկու անգամ ավելի մեծ է, քան պլացեբոյով բուժվողներինը[81][82]։ Էֆեկտիվությունը ցուցաբարվել է ինչպես կարճաժամկետ (6–24 շաբաթ) բուժման փորձերի, այնպես էլ դադարեցման փորձերի ժամանակ՝ 28–52 շաբաթ տևողությամբ[83][84][85]։

2006 թվականին Կլինիկական և առողջական կատարելագործման ազգային ինստիտուտը (ԿԿԱԻ) ուղեցույցներում խորհուրդ է տրվում ՕԿԽ-ի բուժման համար օգտագործել հակափսիխոտիկ դեղանյութերը, որոնք սակայն չեն գերազանցում ՍՕՍԻ-երով բուժմանը[6]։ ՕԿԽ-ի համար բավարար կերպով ուսումնասիրվել է րիսպերիդոնը, ի տարբերություն օլանզապինի։ Քվետիապինը ըստ սկզբնական արդյունքների չի գերազանցում պլացեբոյին, սակայն Յ-ԲՕԿՀ-ի գնահատման տեսանկյունից արձանագրվել են փոքր արդյունքներ։ Քվետիապինի և օլանզապինի էֆեկտիվությունը սահմանափակված է անբավարար քանակի ուսումնասիրություններով[86]։ 2014 թվականին հրատարակված հոդվածում նշվում է երկու ուսումնասիրությունների մասին, որոնցում նշվում էր, որ արիպիպրազոլը «էֆեկտիվությունը կարճաժամկետ է» և հայտնաբերվել է, որ «ընդհանուր առմամբ կարճաժամկետ հեռանկարներում րիսպերիդոնի կամ հակափսիխոտիկների ազդեցության չափերը փոքր են», սակայն ուսումնասիրության հեղինակները չհայտնաբերեցին «քվետիապինի կամ օլանզապինի էֆեկտիվության ոչ մի ապացույց՝ համեմատած պլացեբոյի հետ»[6]։ Չնայած քվետիապինը կարող է օգտակար լինել, եթե որպես լրացուցիչ միջոց զուգակցվի ՍՕՍԻ-ի հետ, այս դեղանյութերը հաճախ դժվար են ընկալվում օրգանիզմի կողմից և ունեն մետաբոլիկ կողմնակի էֆեկտներ, որը սահմանափակում է դրանց օգտագործումը։ Ատիպիկ հակափսիխոտիկներից ոչ մեկը օգտակար չէ, եթե առանձին է օգտագործվում[7]։ Մեկ այլ տեսությունում էլ ասվում է, որ չկա որևէ ապացույց, որը հաստատում է առաջին սերնդի հակափսիխոտիկների օգտագործումը ՕԿԽ-ի բուժման ժամանակ[87]։

Ամերիկյան հոգեբանական ասոցացիայի ուղեցույցը առաջարկեց, որ դեքստրոամֆետամինը կարող է օգտագործվել՝ ավելի էֆեկտիվ մեթոդները փորձելուց հետո[88]։

Պրոցեդուրաներ խմբագրել

Էլեկտրոկոնվուլսիվ թերապիան (ԷԿԹ) էֆեկտիվ է համարվում որոշ ծանր և ռեֆրակտոր դեպքերում[89]։

Վիրահատությունը կարող է օգտագործվել որպես վերջին մեթոդ, եթե բուժման մյուս մեթոդները արդյունք չեն տվել։ Այս պրոցեդուրայի ժամանակ վիրահատական միջամտությունը կատարվում է գլխուղեղի գոտկաձև կեղև շրջանում։ Ուսումնասիրություններից մեկում նշվում է, որ մասնակիցների 30%-ի մոտ գրանցվել են զգալի դրական արդյունքներ[90]։ Գլխուղեղի խորը ստիմուլյացին և թափառող նյարդի ստիմուլյացիան համարվում են հնարավոր վիրահատական միջոցներ, որոնք չեն պահանջում գլխուղեղի հյուսվածների վնասում։ ԱՄՆ-ում Սննդի և դեղանյութերի սանիտարական վերահսկման ղեկավարությոնը հավանություն է տվել ՕԿԽ-ի բուժման համար գլխուղեղի խորը ստիմուլյացիայի կիրառմանը, բացառությամբ հումանիտար կառույցի, որը պահանջում է, որ պրոցեդուրան անցկացվի միայն հիվանդանոցում՝ որակավորված մասնագետի կողմից[91]։

ԱՄՆ-ում հոգեբուժական վիրահատությունները ՕԿԽ-ի համար օգտագործվում են որպես բուժման վերջին մեթոդ և չի անցկացվի մինչ մյուս դեղամիջոցային մեթոդները (լրիվ դեղաչափով) և երկար ամիսների ընթացքում անցկացվող կոգնիտիվ-վարքային թերապիան չօգնեն[92]։ Նույն կերպ Միացյալ Թագավորությունում հոգեբուժական վիրահատությունը չի կարող անցկացվել, եթե որակավորված թերապևտի անցկացրած կոգնիտիվ-վարքային թերապիան հաջող արդյունքներ չի տվել։

Երեխաներ խմբագրել

ՕԿԽ ունեցող երեխաների և դեռահասների համար ավելի էֆեկտիվ է արարողակարգային վարքագծի նվազեցման թերապևտիկ բուժումը[93]։ Ինչպես չափահասների, այնպես էլ երեխաների դեպքում, ԿՎԹ-ն օգտագործվում է որպես էֆեկտիվ և առաջնային բուժման մեթոդ[94]։ Նման բուժման համար շատ կարևոր է ընտանիքի ներգրավվածությունը՝ վարքագծին հետևելու և հաշվետվություն տալու համար[95]։ Ծնողական միջամտությունները նույնպես երեխաների համար դրական աջակցությունը, ով ցուցաբերում է համապատասխան վարքագիծ, որպես կոմպուլսիվ ռեակցիաների այլընտրանք։ Վերջին մետա-անալիզներից մեկում երեխաների ՕԿԽ-ի վերահսկվող բուժման ընտանիքի վրա կենտրոնացված ԿՎԹ-ն որակավորվել է, որպես «հնարավոր էֆեկտիվ», որը այն դարձնում է երիտասարդների ՕԿԽ-ի բուժման գլխավոր հոգեսոցիալական մեթոդներից մեկը[94]։ Մեկ կամ երկու տարվա թերապիայից հետո, երբ երեխան հասկանում է մոլեգնության բնույթը և իրավիճակը հաղթահարելու համար մշակում է ռազմավարություն, ապա երեխան կարող է ձեռք բերել ընկերների լայն շրջանակ, նվազեցնել ամաչկոտությունը և ինքնաքննադատությունը[96]։

Չնայած փոքր տարիքային խմբերի ՕԿԽ-ի պատճառները տարափոխվում են գլխուղեղի անոմալիաներից մինչև հոգեբանական խնդիրներ՝ սթրեսները, ինչպիսիք են վախը և ընտանիքի անդամներից մեկի տրավմատիկ մահը, կարող են նույնպես նպաստել ՕԿԽ-ի մանկական դեպքերին և այդ սթրեսորների ընդունումը կարող է որոշակի դեր խաղալ խանգարման բուժման համար[97]։

Տարածվածություն խմբագրել

 
100,000 բնակչից օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումով տառապող անձանց քանակը ըստ 2004 թվականի տվյալների:
     no data      <45      45–52.5      52.5–60      60–67.5      67.5–75      75–82.5      82.5–90      90–97.5      97.5–105      105–112.5      112.5–120      >120

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումով տառապում են մարդկանց 2.3%-ը՝ տարբեր տարիքային շրջաններում[8]։ Ըստ համաշխարհային տվյալների, դեպքերի գրանցման քանակը կազմում է 1.2%[2]: Երեսունհինգ տարեկանից հետո ախտանշանների հայտնվելը անսովոր է, մեծ մասամբ խնդիրները արտահայտվում են քսան տարեկանից առաջ[1][2]։ Այս խնդրով տառապող տղամարդկանց և կանանց քանակը հավասար է[1]։

Համակցված հանգամանքներ խմբագրել

ՕԿԽ-ով անձանց մոտ կարող է նաև կամ փոխարեն ախտորոշվել այլ հիվանդություններ, օրինակ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ անձնային խանգարում, մեծ դեպրեսիվ խանգարում, երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում[98], ընդհանրացված տագնապային խանգարում, նյարդային անորեքսիա, սոցիոֆոբիա, նյարդային բուլիմիա, Տուրետի համախտանիշ, աուտիկ ոլորտի խանգարում, ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ, դերմատիլոմանիա (մաշկը պոկելու կոմպուլսիաներ), դիսմորֆոֆոբիա և տրիխոտիլոմանիա (մազերի պոկում)։ ՕԿԽ-ով անձանց 50 տոկոսը ունի սուիցիդալ մտքեր, իսկ 15 տոկոսը փորձում է ինքնասպան լինել[4]։ Դեպրեսիան, տագնապը և ինքնասպանության նախկին փորձերը մեծացնում են հետագայում կրկին ինքնասպանություն գործելու ռիսկը[99]։

ՕԿԽ-ով անձանց մոտ ավելի հաճախ է ախտորոշվում քնի փուլի ուշացման համախտանիշը, քան սովորական մարդկանց մոտ[100]։ Բացի այդ, ՕԿԽ-ի ծանր ախտանշանները կապված են քնի մեծ խանգարումներով։ Քնի ընդհանուր ժամանակը և էֆեկտիվությունը ՕԿԽ-ով անձանց մոտ դիտվում է առաջին փուլի երկարաձգված սկզբով և քնի բացակայությամբ[101]։

Վարքագծային առումով որոշ ուսումնասիրություններ իրար են կապում այս խանգարումը և նարկոմանիան։ Օրինակ, նարկոմանիայի ավելի մեծ ռիսկ կա այն անձանց մոտ, ովքեր տառապում են որևէ տագնապային խանգարումով (որպես տագնապը հաղթահարելու հնարավոր միջոց), սակայն ՕԿԽ-ի դեպքում այն դիտվում է, որպես կոմպուլսիվ վարքագիծ, այլ ոչ թե հաղթահարման մեխանիզմ։ Դեպրեսիան նույնպես շատ տարածված է ՕԿԽ-ով անձանց շրջանում։ Մինեկան, Ուաթսոնը և Քլարկը (1998) բացատրեցին, որ ՕԿԽ-ի խմբերի շրջանում դեպրեսիայի բարձր ցուցանիշը կապված է ՕԿԽ-ով (կամ այլ տագնապային խանգարումով) անձանց անկառավարելի զգացողությունների հետ[102]։

Եթե ինչ-որ մեկը ունի ՕԿԽ-ի ախտանիշ, ապա պարտադիր չէ, որ նա ունենա ՕԿԽ։ Վարքագիծը, որը արտահայտվում է (կամ թվում է) որպես կպչուն կամ կոմպուլսիվ, կարող է արտահայտվել նաև այլ վիճակների ժամանակ, ներառյալ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ անձնային խանգարումը, աուտիկ ոլորտի խանգարումը, խանգարումները, որոնց ժամանակ պերսեվերացիոն համարվում է հնարավոր hատկանիշ (ՈՒՊՀՀ, ՀՏՍԽ, օրգանիզմի խանգարում կամ սովորույթային խնդիրներ)[103] կամ սուբ-կլինիկալ։

ՕԿԽ-ի որոշ հատկաիշներ նման են Տուրետի համախտաիշին, օրինակ կոմպուլսիաները, որոնք նման են շարժական տիկերին, այն անվանում են «տիկերի հետ կապված ՕԿԽ» կամ «Տուրետիկ ՕԿԽ»[104][105]:

Զիգմունդ Ֆրոյդի կողմից պրոպագանդվող միֆը այն մասին, որ ՕԿԽ-ի ժամանակ ինտելեկտը միջինից բարձր է՝ վերջերս ժխտվել է[106]։

ՕԿԽ-ն հաճախ համակցված է երկբևռ խանգարման և մեծ դեպրեսիվ խանգարման հետ։ ՕԿԽ-ով անձանց 60–80%-ը իրենց կյանքում ունենում սուր դեպրեսիվ շրջաններ։ Մեթոդոլոգիական տարբերությունների պատճառով կոմորբիդության ցուցանիշները տատանվում են 19–90%-ի միջև։ Երկբևռ խանգարումով անձանց 9–35%--ը տառապում է նաև ՕԿԽ-ով, համեմատած աշխարհի բնակչության 1–2%-ի հետ։ ՕԿԽ-ով պացիենտների մոտ 50%-ը ունենում է ցիկլոթիմիկ ախտանշաններ կամ հիպոմանյակալ շրջաններ։ ՕԿԽ-ն կապված է նաև տագնապային խանգարումների հետ։ ՕԿԽ-ով անձանց կյանքի ընթացքում արտահայտվող կոմորբիդ հիվանդությունները կազմում են 22% սպեցիֆիկ ֆոբիաները, 18% սոցիոֆոբիան, 12% խուճապային խանգարումները և 30% ընդհանրացված տագնապային խանգարումը։ ՕԿԽ-ի և ՀՏՍԽ-ի ժամանակ կոմորբիդության ցուցանիշտ կազմում է 51%[107]։

Դիտարկումներ խմբագրել

ՕԿԽ-ի ժամանակ նվազում է կյանքի բոլոր ոլորտների որակը։ Այն ժամանակ, երբ հոգեբանական կամ ֆարմակոլոգիական բուժումը կարող է բերել է ՕԿԽ-ի ախտանիշների նվազմանը և կյանքի որակի բարելավմանը, սիմպտոմները ադեկվատ բուժումների կուրսերից հետո կարող են ցածր մակարդակների վրա պահպանվել, իսկ առանց ախտանիշների շրջանները հազվադեպ են հանդիպում[108][109]։ Մանկական ՕԿԽ-ի դեպքերի մոտ 40%-ը շարունակվում են հասուն կյանքում, իսկ մյուս 40% դեպքերում ախտանիշները նվազում են[110]։

Պատմություն խմբագրել

Յոթերորդ դարում Հովհան Կլիմաքոսը նկարագրում է երիտասարդ հոգևորականի մի դեպք, ով տառապում էր մշտական և անհաղթահարելի «աստվածանարգության մտքերով», նա խորհրդակցեց ավագ հոգևորականի հետ[111]:212, ով նրան ասաց. «Որդիս, ես իմ վրա եմ վերցնում քո բոլոր այն մեղքերը, որոնք բերել են կամ կբերեն նման գործողությունների։ Այն ինչ պահանջում եմ քեզանից, դա այն է, որ ապագայում դրանց ուշադրություն չդարձնես»[111]:212: «Անհայտության ամպը» քրիստոնեական միստիկ տեքստ է, որը ստեղծվել է 14-րդ դարում, այն խորհուրդ է տալիս կպչուն մտքերի դեմ պայքարել առաջին հերթին դրանք անտեսելով[111]:213 և եթե դա չհաջողվի, ապա «տրվել դրանց, ինչպես խղճուկ անպիտան և վախկոտի մեկը, ով պարտվել է մարտում և անիմաստ ժամանակի կորուստ է համարում դրանց դեմ պայքարելը»[111]:213, այս տեխնիկան հայտնի է որպես «էմոցիոնալ ջրհեղեղ»[111]:213:

Եվրոպայում 14-16-րդ դարերում համարում էին, որ այն մարդիկ, ովքեր ունեին սրբապիղծ, սեքսուալ և այլ բնույթի կպչուն մտքեր՝ դիվահարված են[74][111]:213: Հիմնվելով նման պատճառաբանության վրա, բուժումը ներառում էր Էկզորսիզմի մեթոդները[112][113]։ Մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր կարծում էին, որ դիվահարված են՝ չունեին հալյուցինացիաներ կամ «տպավորիչ ախտանշաններ»[111]:213, բայց «գանգատվում էին տագնապներից, կրոնական վախերից և դաժան մտքերից»[111]:213: 1584 թվականին Անգլիայի Կենտ կոմսությունից տիկին Դեյվի անունով մի կին գրեթե այրվում էր խարույկի վրա, այն բանից հետո, երբ խոստովանեց, որ ունի իր ընտանիքին սպանելու մասին անընդհատ կրկնվող անցանկալի մտքեր[111]:213:

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ անգլերեն տերմինը ծագել է թարգմանված հասկացությունից, որը օգտագործել է Կառլ Ուեսթֆալը ՕԿԽ-ի առաջին կոնցեպցիաները նկարագրելու համար՝ «zwangsvorstellung»: Ուեսթֆալի նկարագրությունները հետագայում ազդեցություն ունեցան Պիեր Ջանեթի վրա, ով նույնպես փաստաթղթավորել էր ՕԿԽ-ի առանձնահատկությունները[29]։ 1910-ականների սկզբին Զիգմունդ Ֆրոյդը օբսեսիվ-կոմպուլսիվ վարքագիծը վերագրել է անգիտակցական կոնֆլիկտներին, որոնք արտահայտվում են որպես ախտանշաններ[112]։ Ֆրոյդը նկարագրել է «դիպչելու ֆոբիայի» նման կլինիկական դեպք, որը սկսվել է վաղ մանկությունում, երբ անձի մոտ դիպչելու ուժեղ ցանկություն է առաջանում։ Անձի մոտ ի պատասխան դրան ձևավորվում է «ներքին արգելք»՝ նմանատիպ դիպչումներից խուսափելու համար։ Այնուամենայնիվ, այդ արգելքը չի բերում դիպչելու ցանկության անհետացման, ամենը ինչ կարող է անել, դա այն է, որ ճնշվեն ցանկությունները և «փակել այն անգիտակցականում»[114]։ Ֆրոյդյան հոգեվերլուծությունը, որպես ՕԿԽ-ի բուժում մնաց դոմինանտ դիրքում մինչև 1980-ականների կեսերը[111]:210–211, չնայած դեղորայքային և թերապևտիկ բուժումները նույնպես հայտնի էին ու հասանելի[111]:210, քանի որ կարծում էին, որ այդ բուժումները կարող էին վնաս հասցնել հոգեթերապիայի էֆեկտիվությանը[111]:210: 1980-ականների կեսերին հոգեբուժությունը հանկարծակի շրջանցեց այդ թեման և սկսեց ՕԿԽ-ն բուժել առաջին հերթին բժշկության և պրակտիկ թերապիաների, այլ ոչ թե հոգեվերլուծության միջոցով[111]:210:

Նշանակալից դեպքեր խմբագրել

Ջոն Բանյանը (1628–1688)՝ «Պիլիգրամի ճանապարհորդությունները» գրքի հեղինակը, ցուցաբերում էր ՕԿԽ-ի ախտանիշներ (հիվանդությունը դեռ իր անունը չէր ստացել)[111]:53–54: Իր հիվանդության ամենածանր շրջանում, նա անընդհատ հետ ու առաջ ճոճվելով կրկնում էր նույն արտահայտությունը[111]:53–54: Նա հետագայում իր օբսեսիաները նկարագրեց «Երանությունը պատում է մեղսավորների առաջնորդին» ինքնակենսագրական գրքում[111]:53–54, նշելով՝ «Նմանատիպ բաները կարող են շատերի համար հիմարություն համարվել, սակայն ինձ համար դրանք ամենատանջալից մտածմունքներն էին»[111]:54: Նա երկու բրոշյուր է գրել նրանց համար, ովքեր ունեն նմանատիպ անհանգստություններ[111]:217–218: Դրանցից մեկում նա զգուշացնում է չտրվել կոմպուլսիաներին.[111]:217–218 «Փորձիր անհանգստությունները վերացնել սխալ ճանապարհով՝ ինքդ քեզ խոստանալով փոխել կյանքդ և սկսելով նոր ապրելակերպ՝ իր պարտականություններով ու գործողություններով»[111]:218:

Բրիտանացի պոետ, էսեիստ և լեքսիկոգրաֆ Սեմյուել Ջոնսոնը (1709–1784) նույնպես տառապում էր ՕԿԽ-ով[111]:54–55: Նա դռներով անցնելու հատուկ արարողակարգեր էր մշակել և անընդհատ աստիճաններով բարձրանում էր ու իջնում՝ հաշվելով սանդուղքները[111]:55[115]: Նա ձեռք էր տալիս փողոցի յուրաքանչյուր փոստարկղին՝ դրանց կողքով անցնելիս[111]:55, ապա կանգնում սալարկներին[111]:55 և կրկնում նույնը՝ կարծելով, որ առաջին անգամ ճիշտ չի արել[111]:55: Ամերիկացի օդաչու և ռեժիսոր Հոուարդ Հյուզը նույնպես տառապում էր ՕԿԽ-ով[116]։ Հյուզի ընկերները նույնպես հիշատակում էին հագուստի փոքր թերությունների հետ կապված օբսեսիաների մասին[117]։ Դա ցուցադրվել է Հյուզի մասին պատմող «Ավիատորը» (2004) ֆիլմում[118]։

Հասարակությունը և մշակույթը խմբագրել

 
Այս ժապավենը խորհրդանշում է տրիխոտիլոմանիան և այլ սոմատիկ կրկնվող վարքագծերը: Ժապավենի գաղափարը պատկանում է Ջեն Շրադերին: Գույներն ընտրվել են տրիխոտիլոմանիայի ֆեյսբուքյան խմբի կողմից և օրինականացվել է տրիխոտիլոմանիայի ուսումնասիրման կենտրոնի կողմից, 2013 թվականի օգոստոսին

Մշակույթ, ժամանց և մեդիա խմբագրել

Ֆիլմերն ու հեռուստատեսային շոուները երբեմն ցուցադրում են խանգարումների իդեալականացված պատկերացումները, որոնցից է նաև ՕԿԽ-ն։ Այդ պատկերները կարող են բերել նմանատիպ խանգարումների մասին հանրային մեծածավալ իրազեկմանը, հասկացմանը և ապրումակցմանը[119]։

  • «Ավելի լավ չի լինում» (1997) ֆիլմում դերասան Ջեք Նիկոլսոնը մարմնավորում է ՕԿԽ-ով տղամարդու[120]։ Ֆիլմի ընթացքում նա հարկադրաբար ցուցաբերում է ռիտուալային վարքագիծ (այսպես կոչված կոմպուլսիաներ), որը խանգարում է իր անձնական և մասնագիտական կյանքին։ Ֆիլմը ճշգրիտ ցուցադրում է այս պսիխոպաթոլոգիայի ֆունկցիոնալ խանգարումները և դիսթրեսները[120]։
  • Ռեժիսոր Ռիդլի Սքոթի «Հիանալի աֆերիա» (2003) ֆիլմում ցուցադրվում է Ռոյ անունով մի խաբեբա (Նիկոլաս Քեյջ), ով ունի ՕԿԽ։ Ֆիլմը սկսվում է նրանով, որ Ռոյը իր տանը տառապում է իր անթիվ կոմպուլսիվ սիմպտոմներից, որոնք արտահայտվում են իդեալական մաքրության պահանջով և դռնով անցնելուց առաջ այն երեք անգամ բացել-փակելով[121]։
  • USA Network հեռուստալիքի դետեկտիվ առեղծվածային «Մոնկ» հեռուստասերիալի (2002–2009) գլխավոր հերոս Ադրիան Մոնկը վախենում էր և՛ մարդկային կոնտակտից և՛ կեղտից[122][123]։

Հետազոտություններ խմբագրել

Բնական ճանապարհով առաջացող ինոզիտ շաքարը առաջարկվել է որպես ՕԿԽ-ի բուժման մեթոդ[124]։

Թերսնուցումը նույնպես կարող են նորգործել ՕԿԽ-ի և այլ հոգեկան խանգարումների առաջացման վրա։ Վիտամինները և հանքային նյութերը կարող են օգնել նմանատիպ հոգեկան խանգարումների դեպքում և տալ անհրաժեշտ նյութերը հոգեկան գործունեության կարգավորման համար[125]։

μ-օփիոիդները, որոնցից են հիդրոկոդոնը և տրամադոլը, կարող են բարելավել ՕԿԽ ախտանիշները[126]։ Օփիոդային թերապիան կարող է հակացուցված լինել այն անձանց համար, ովքեր միաառժամանակ ընդունում են նաև CYP2D6 ինհիբիտորներ, որոնցից են ֆլուոքսետինը և պարոքսետինը[127]։

Շատ ժամանակակից ուսումնասիրություններ նվիրված են դեղորայքների թերապևտիկ պոտենցիալին, որոնք ուղղված են նեյրոտրանսմիտեր գլյուտամատների կամ դրա ռեցեպտորների հետ կապված նյութերի հեռացմանը։ Դրանցից է ռիլուզոլը[128], մեմանտինը, գաբապենտինը, N-ացետիլցիստեինը, տոպիրամատը և լամոտրիջինը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 The National Institute of Mental Health (NIMH) (2016 թ․ հունվար). «What is Obsessive-Compulsive Disorder (OCD)?». U.S. National Institutes of Health (NIH). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 24-ին.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5 (5 ed.). Washington: American Psychiatric Publishing. 2013. էջեր 237–242. ISBN 978-0-89042-555-8.
  3. Angelakis, I; Gooding, P; Tarrier, N; Panagioti, M (2015 թ․ մարտի 25). «Suicidality in obsessive compulsive disorder (OCD): A systematic review and meta-analysis». Clinical Psychology Review. Oxford, England: Pergamon Press. 39: 1–15. doi:10.1016/j.cpr.2015.03.002. PMID 25875222.
  4. 4,0 4,1 4,2 Fenske JN, Schwenk TL (2009 թ․ օգոստոս). «Obsessive compulsive disorder: diagnosis and management». American Family Physician. 80 (3): 239–45. PMID 19621834. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Grant JE (2014 թ․ օգոստոսի 14). «Clinical practice: Obsessive-compulsive disorder». The New England Journal of Medicine. 371 (7): 646–53. doi:10.1056/NEJMcp1402176. PMID 25119610.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Veale, D; Miles, S; Smallcombe, N; Ghezai, H; Goldacre, B; Hodsoll, J (2014 թ․ նոյեմբերի 29). «Atypical antipsychotic augmentation in SSRI treatment refractory obsessive-compulsive disorder: a systematic review and meta-analysis». BMC Psychiatry. 14: 317. doi:10.1186/s12888-014-0317-5. PMC 4262998. PMID 25432131.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  7. 7,0 7,1 Decloedt EH, Stein DJ (2010). «Current trends in drug treatment of obsessive-compulsive disorder». Neuropsychiatr Dis Treat. 6: 233–42. doi:10.2147/NDT.S3149. PMC 2877605. PMID 20520787.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  8. 8,0 8,1 Goodman, WK; Grice, DE; Lapidus, KA; Coffey, BJ (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Obsessive-compulsive disorder». The Psychiatric Clinics of North America. 37 (3): 257–67. doi:10.1016/j.psc.2014.06.004. PMID 25150561.
  9. Bynum, W.F.; Porter, Roy; Shepherd, Michael (1985). «Obsessional Disorders: A Conceptual History. Terminological and Classificatory Issues.». The anatomy of madness : essays in the history of psychiatry. London: Routledge. էջեր 166–187. ISBN 978-0-415-32382-6.
  10. 10,0 10,1 Leckman, JF; Bloch, MH; King, RA (2009). «Symptom dimensions and subtypes of obsessive-compulsive disorder: a developmental perspective». Dialogues in Clinical Neuroscience. 11 (1): 21–33. PMC 3181902. PMID 19432385.
  11. Bloch, MH; Landeros-Weisenberger, A; Rosario, MC; Pittenger, C; Leckman, JF (2008 թ․ դեկտեմբեր). «Meta-analysis of the symptom structure of obsessive-compulsive disorder». The American Journal of Psychiatry. 165 (12): 1532–42. doi:10.1176/appi.ajp.2008.08020320. PMC 3972003. PMID 18923068.
  12. McKay, D; Abramowitz, JS; Calamari, JE; Kyrios, M; Radomsky, A; Sookman, D; Taylor, S; Wilhelm, S (2004 թ․ հուլիս). «A critical evaluation of obsessive-compulsive disorder subtypes: symptoms versus mechanisms». Clinical Psychology Review. 24 (3): 283–313. doi:10.1016/j.cpr.2004.04.003. PMID 15245833.
  13. Larson, MJ; Aldea, MA; Baldwin, SA; Good, D; Berkeljon, A; Murphy, TK; Storch, EA; McKay, D (2010 թ․ փետրվար). «Multiple pathways to functional impairment in obsessive-compulsive disorder». Clinical Psychology Review. 30 (1): 78–88. doi:10.1016/j.cpr.2009.09.005. PMID 19853982. {{cite journal}}: |first1= missing |last1= (օգնություն); Unknown parameter |lastնկա= ignored (օգնություն)
  14. Baer, 2001, էջեր 33, 78
  15. Baer, 2001, էջ xiv
  16. Doron, G; Szepsenwol, O; Karp, E; Gal, N (2013). «Obsessing About Intimate-Relationships: Testing the Double Relationship-Vulnerability Hypothesis». Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry. 44 (4): 433–440. doi:10.1016/j.jbtep.2013.05.003. PMID 23792752.
  17. Mash, Eric J.; Wolfe, David A. (2005). Abnormal child psychology (3 ed.). Belmont, California: Thomson Wadsworth. էջ 197. ISBN 978-1305105423.
  18. 18,0 18,1 Osgood-Hynes, Deborah. «Thinking Bad Thoughts» (PDF). Belmont, Massachusetts: MGH/McLean OCD Institute. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  19. Phillipson, Steven. «I Think It Moved». OCDOnline.com. New York City: Center for Cognitive-Behavioral Psychotherapy. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 14-ին.
  20. Johnson, Mark-Ameen. «I'm Gay and You're Not : Understanding Homosexuality Fears». brainphysics.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 14-ին.
  21. Murphy, DL; Timpano, KR; Wheaton, MG; Greenberg, BD; Miguel, EC (2010). «Obsessive-compulsive disorder and its related disorders: a reappraisal of obsessive-compulsive spectrum concepts». Dialogues in Clinical Neuroscience. 12 (2): 131–48. PMC 3181955. PMID 20623919.
  22. Weisman, Myrna M. (1998 թ․ մայիս). «The cross national epidemiology of obsessive–compulsive disorder». New Developments in Obsessive-Compulsive and Spectrum Disorders. 3 (1): 6–9.
  23. Highlights of Changes from DSM-IV-TR to DSM-5 (PDF), American Psychiatric Association, 2013, էջ 7, Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 19-ին, Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 12-ին
  24. Boyd MA (2007). Psychiatric Nursing. Vol. 15. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 13–26. ISBN 978-0-397-55178-1. PMID 8119793. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  25. Storch; և այլք: (2008). «Obsessive-compulsive disorder in youth with and without a chronic tic disorder». Depression and Anxiety. 25 (9): 761–767. doi:10.1002/da.20304. PMID 17345600.
  26. Conelea; և այլք: (2014), «Tic-related obsessive-compulsive disorder (OCD): phenomenology and treatment outcome in the Pediatric OCD Treatment Study II», Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53 (12): 1308–16, doi:10.1016/j.jaac.2014.09.014, PMC 4254546, PMID 25457929
  27. «Obsessive-Compulsive Disorder, (2005)». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  28. «Hygiene of the Skin: When Is Clean Too Clean? Subtopic: "Skin Barrier Properties and Effect of Hand Hygiene Practices", Paragraph 5». Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 26-ին.
  29. 29,0 29,1 Ruiz, P; Sadock, B; Sadock, V (2017). Kaplan and Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry (10th ed.). 95218: LWW. ISBN 978-1-4511-0047-1.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
  30. O'Dwyer, Anne-Marie Carter, Obsessive–compulsive disorder and delusions revisited, The British Journal of Psychiatry (2000) 176: 281–284
  31. Shin NY, Lee TY, Kim E, Kwon JS (2013 թ․ հուլիսի 19). «Cognitive functioning in obsessive-compulsive disorder: a meta-analysis». Psychological Medicine. 44 (6): 1–10. doi:10.1017/S0033291713001803. PMID 23866289.
  32. Çetinay Aydın P, Güleç Öyekçin D (2013). «Cognitive functions in patients with obsessive compulsive disorder». Turk Psikiyatri Dergisi (Turkish Journal of Psychiatry). 24 (4): 266–74. doi:10.5080/u7172. PMID 24310094.
  33. Pauls, DL; Abramovitch, A; Rauch, SL; Geller, DA (2014 թ․ հունիս). «Obsessive-compulsive disorder: an integrative genetic and neurobiological perspective». Nature Reviews. Neuroscience. 15 (6): 410–24. doi:10.1038/nrn3746. PMID 24840803.
  34. Leopold, R; Backenstrass, M (2015 թ․ մարտ). «Neuropsychological differences between obsessive-compulsive washers and checkers: a systematic review and meta-analysis». Journal of Anxiety Disorders. 30: 48–58. doi:10.1016/j.janxdis.2014.12.016. PMID 25601381.
  35. Abramovitch, Amitai; Cooperman, Allison (2015 թ․ ապրիլ). «The cognitive neuropsychology of obsessive-compulsive disorder: A critical review». Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders. 5: 24–36. doi:10.1016/j.jocrd.2015.01.002.
  36. Jones, Anna M.; Nadai, Alessandro S. De; Arnold, Elysse B.; McGuire, Joseph F.; Lewin, Adam B.; Murphy, Tanya K.; Storch, Eric A. (2013 թ․ փետրվարի 1). «Psychometric Properties of the Obsessive Compulsive Inventory: Child Version in Children and Adolescents with Obsessive–Compulsive Disorder». Child Psychiatry & Human Development (անգլերեն). 44 (1): 137–151. doi:10.1007/s10578-012-0315-0. ISSN 0009-398X. PMID 22711294.
  37. Last, Cynthia G.; Strauss, Cyd C. (1989). «Obsessive—compulsive disorder in childhood». Journal of Anxiety Disorders. 3 (4): 295–302. doi:10.1016/0887-6185(89)90020-0.
  38. Abramowitz JS, Taylor S, McKay D (2009). «Obsessive-compulsive disorder». Lancet. 374 (9688): 491–9. doi:10.1016/S0140-6736(09)60240-3. PMID 19665647.
  39. «Neurocognitive endophenotypes of obsessive-compulsive disorder». Brain. 130 (Pt 12): 3223–36. 2007. doi:10.1093/brain/awm205. PMID 17855376. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  40. Ozaki N, Goldman D, Kaye WH, Plotnicov K, Greenberg BD, Lappalainen J, Rudnick G, Murphy DL (2003). «Serotonin transporter missense mutation associated with a complex neuropsychiatric phenotype». Mol. Psychiatry. 8 (11): 933–6. doi:10.1038/sj.mp.4001365. PMID 14593431.
  41. Bloch, MH; Landeros-Weisenberger, A; Sen, S; Dombrowski, P; Kelmendi, B; Coric, V; Pittenger, C; Leckman, JF (2008 թ․ սեպտեմբերի 5). «Association of the serotonin transporter polymorphism and obsessive-compulsive disorder: systematic review». American Journal of Medical Genetics. Part B, Neuropsychiatric Genetics. 147B (6): 850–8. doi:10.1002/ajmg.b.30699. PMID 18186076.
  42. Lin, PY (2007 թ․ ապրիլի 13). «Meta-analysis of the association of serotonin transporter gene polymorphism with obsessive-compulsive disorder». Progress in Neuro-psychopharmacology & Biological Psychiatry. 31 (3): 683–9. doi:10.1016/j.pnpbp.2006.12.024. PMID 17291658.
  43. Stewart, SE; Yu, D; Scharf, JM; Neale, BM; Fagerness, JA; Mathews, CA; Arnold, PD; Evans, PD; Gamazon, ER; Davis, LK; Osiecki, L; McGrath, L; Haddad, S; Crane, J; Hezel, D; Illman, C; Mayerfeld, C; Konkashbaev, A; Liu, C; Pluzhnikov, A; Tikhomirov, A; Edlund, CK; Rauch, SL; Moessner, R; Falkai, P; Maier, W; Ruhrmann, S; Grabe, HJ; Lennertz, L; և այլք: (2013 թ․ հուլիս). «Genome-wide association study of obsessive-compulsive disorder». Molecular Psychiatry. 18 (7): 788–98. doi:10.1038/mp.2012.85. PMC 4218751. PMID 22889921.
  44. Stewart, SE; Mayerfeld, C; Arnold, PD; Crane, JR; O'Dushlaine, C; Fagerness, JA; Yu, D; Scharf, JM; Chan, E; Kassam, F; Moya, PR; Wendland, JR; Delorme, R; Richter, MA; Kennedy, JL; Veenstra-VanderWeele, J; Samuels, J; Greenberg, BD; McCracken, JT; Knowles, JA; Fyer, AJ; Rauch, SL; Riddle, MA; Grados, MA; Bienvenu, OJ; Cullen, B; Wang, Y; Shugart, YY; Piacentini, J; Rasmussen, S; Nestadt, G; Murphy, DL; Jenike, MA; Cook, EH; Pauls, DL; Hanna, GL; Mathews, CA (2013 թ․ հունիս). «Meta-analysis of association between obsessive-compulsive disorder and the 3' region of neuronal glutamate transporter gene SLC1A1». American Journal of Medical Genetics. Part B, Neuropsychiatric Genetics. 162B (4): 367–79. doi:10.1002/ajmg.b.32137. PMID 23606572.
  45. Pooley, EC; Fineberg, N; Harrison, PJ (2007 թ․ հունիս). «The met(158) allele of catechol-O-methyltransferase (COMT) is associated with obsessive-compulsive disorder in men: case-control study and meta-analysis». Molecular Psychiatry. 12 (6): 556–61. doi:10.1038/sj.mp.4001951. PMID 17264842.
  46. Azzam, A; Mathews, CA (2003 թ․ նոյեմբերի 15). «Meta-analysis of the association between the catecholamine-O-methyl-transferase gene and obsessive-compulsive disorder». American Journal of Medical Genetics. Part B, Neuropsychiatric Genetics. 123B (1): 64–9. doi:10.1002/ajmg.b.20013. PMID 14582147.
  47. Bracha HS (2006). «Human brain evolution and the "Neuroevolutionary Time-depth Principle:" Implications for the Reclassification of fear-circuitry-related traits in DSM-V and for studying resilience to warzone-related posttraumatic stress disorder». Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry. 30 (5): 827–853. doi:10.1016/j.pnpbp.2006.01.008. PMID 16563589.
  48. 48,0 48,1 Boileau B (2011). «A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents». Dialogues Clin Neurosci. 13 (4): 401–11. PMC 3263388. PMID 22275846.
  49. Moretto, Germana; Pasquini, Massimo; և այլք: (2008), «What every psychiatrist should know about PANDAS: a review», Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health {{citation}}: Explicit use of et al. in: |first2= (օգնություն)
  50. Pearlman, DM; Vora, HS; Marquis, BG; Najjar, S; Dudley, LA (2014 թ․ հուլիս). «Anti-basal ganglia antibodies in primary obsessive-compulsive disorder: systematic review and meta-analysis». The British Journal of Psychiatry. 205 (1): 8–16. doi:10.1192/bjp.bp.113.137018. PMID 24986387.
  51. Rotge, Jean-Yves; Guehl, Dominique; Dilharreguy, Bixente; Cuny, Emmanuel; Tignol, Jean; Bioulac, Bernard; Allard, Michele; Burbaud, Pierre; Aouizerate, Bruno (2017 թ․ մարտի 3). «Provocation of obsessive–compulsive symptoms: a quantitative voxel-based meta-analysis of functional neuroimaging studies». Journal of Psychiatry & Neuroscience : JPN. 33 (5): 405–412. ISSN 1180-4882. PMC 2527721. PMID 18787662.
  52. Whiteside, Stephen P.; Port, John D.; Abramowitz, Jonathan S. (2004). «A meta–analysis of functional neuroimaging in obsessive–compulsive disorder». Psychiatry Research: Neuroimaging. 132 (1): 69–79. doi:10.1016/j.pscychresns.2004.07.001. PMID 15546704.
  53. Rasgon, A; Lee, WH; Leibu, E; Laird, A; Glahn, D; Goodman, W; Frangou, S (2017 թ․ հոկտեմբեր). «Neural correlates of affective and non-affective cognition in obsessive compulsive disorder: A meta-analysis of functional imaging studies». European Psychiatry. 46: 25–32. doi:10.1016/j.eurpsy.2017.08.001. PMID 28992533.
  54. Brem, Silvia; Grünblatt, Edna; Drechsler, Renate; Riederer, Peter; Walitza, Susanne (2014 թ․ հունվարի 1). «The neurobiological link between OCD and ADHD». Attention Deficit and Hyperactivity Disorders. 6 (3): 175–202. doi:10.1007/s12402-014-0146-x. ISSN 1866-6116. PMC 4148591. PMID 25017045.
  55. Amerio, Andrea; Stubbs, Brendon; Odone, Anna; Tonna, Matteo; Marchesi, Carlo; Nassir Ghaemi, S. (2016 թ․ օգոստոսի 17). «Bipolar I and II Disorders; A Systematic Review and Meta-Analysis onDifferences in Comorbid Obsessive-Compulsive Disorder». Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences. 10 (3): e3604. doi:10.17795/ijpbs-3604. ISSN 1735-8639. PMC 5098723. PMID 27826323.
  56. Piras, Federica; Piras, Fabrizio; Chiapponi, Chiara; Girardi, Paolo; Caltagirone, Carlo; Spalletta, Gianfranco (2015 թ․ հունվարի 1). «Widespread structural brain changes in OCD: a systematic review of voxel-based morphometry studies». Cortex. 62: 89–108. doi:10.1016/j.cortex.2013.01.016. ISSN 1973-8102. PMID 23582297.
  57. Radua J, Mataix-Cols D (2009 թ․ նոյեմբեր). «Voxel-wise meta-analysis of grey matter changes in obsessive–compulsive disorder». British Journal of Psychiatry. 195 (5): 393–402. doi:10.1192/bjp.bp.108.055046. PMID 19880927.
  58. 58,0 58,1 Radua J, van den Heuvel OA, Surguladze S, Mataix-Cols D (2010 թ․ հուլիսի 5). «Meta-analytical comparison of voxel-based morphometry studies in obsessive-compulsive disorder vs other anxiety disorders». Archives of General Psychiatry. 67 (7): 701–711. doi:10.1001/archgenpsychiatry.2010.70. PMID 20603451.
  59. Radua, J; Grau, M; van den Heuvel, OA; Thiebaut de Schotten, M; Stein, DJ; Canales-Rodríguez, EJ; Catani, M; Mataix-Cols, D (2014 թ․ հունիս). «Multimodal voxel-based meta-analysis of white matter abnormalities in obsessive-compulsive disorder». Neuropsychopharmacology. 39 (7): 1547–57. doi:10.1038/npp.2014.5. PMC 4023155. PMID 24407265.
  60. Friedlander, L; Desrocher, M (2006 թ․ հունվար). «Neuroimaging studies of obsessive-compulsive disorder in adults and children». Clinical Psychology Review. 26 (1): 32–49. doi:10.1016/j.cpr.2005.06.010. PMID 16242823.
  61. Stern, ER; Taylor, SF (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Cognitive neuroscience of obsessive-compulsive disorder». The Psychiatric Clinics of North America. 37 (3): 337–52. doi:10.1016/j.psc.2014.05.004. PMID 25150566.
  62. 62,0 62,1 Wood, J; Ahmari, SE (2015). «A Framework for Understanding the Emerging Role of Corticolimbic-Ventral Striatal Networks in OCD-Associated Repetitive Behaviors». Frontiers in Systems Neuroscience. 9: 171. doi:10.3389/fnsys.2015.00171. PMC 4681810. PMID 26733823.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  63. Nakao, Tomohiro; Okada, Kayo; Kanba, Shigenobu (2014 թ․ օգոստոս). «Neurobiological model of obsessive-compulsive disorder: Evidence from recent neuropsychological and neuroimaging findings». Psychiatry and Clinical Neurosciences. 68 (8): 587–605. doi:10.1111/pcn.12195. PMID 24762196.
  64. Barahona-Corrêa, JB; Camacho, M; Castro-Rodrigues, P; Costa, R; Oliveira-Maia, AJ (2015). «From Thought to Action: How the Interplay Between Neuroscience and Phenomenology Changed Our Understanding of Obsessive-Compulsive Disorder». Frontiers in Psychology. 6: 1798. doi:10.3389/fpsyg.2015.01798. PMC 4655583. PMID 26635696.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  65. Davis, Kenneth L (2002). Neuropsychopharmacology : the fifth generation of progress : an official publication of the American College of Neuropsychopharmacology (5th ed.). Philadelphia, Pa.: Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 1609–1610. ISBN 978-0-7817-2837-9.
  66. Muller, Christian P; Jacobs, Barry L; A Dijk; A Klompmakers; D Denys (2009). «4.4 The Serotonergic System in Obsessive-Compulsive Disorder». Handbook of the behavioral neurobiology of serotonin (1st ed.). London: Academic. էջեր 547–558. ISBN 978-0-12-374634-4.
  67. Kim KW, Lee DY (2002). «Obsessive-Compulsive Disorder Associated With a Left Orbitofrontal Infarct». Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences. 14 (1): 88–89. doi:10.1176/appi.neuropsych.14.1.88. PMID 11884667.
  68. Wood, Jesse; Ahmari, Susanne E. (2015 թ․ դեկտեմբերի 17). «A Framework for Understanding the Emerging Role of Corticolimbic-Ventral Striatal Networks in OCD-Associated Repetitive Behaviors». Frontiers in Systems Neuroscience. 9. doi:10.3389/fnsys.2015.00171. ISSN 1662-5137. PMC 4681810. PMID 26733823.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  69. 69,0 69,1 Pittenger, Christopher; Bloch, Michael H.; Williams, Kyle (2017 թ․ մարտի 3). «GLUTAMATE ABNORMALITIES IN OBSESSIVE COMPULSIVE DISORDER: NEUROBIOLOGY, PATHOPHYSIOLOGY, AND TREATMENT». Pharmacology & Therapeutics. 132 (3): 314–332. doi:10.1016/j.pharmthera.2011.09.006. ISSN 0163-7258. PMC 3205262. PMID 21963369.
  70. Graat, I; Figee, M; Denys, D. «Neurotransmitter Dysregulation in OCD». In Pittinger, C (ed.). Obsessive-Compulsive Disorder: Phenomenology, Pathophysiology and Treatment. Oxford University Press.
  71. Aoki, Y; Aoki, A; Suwa, H (2012 թ․ օգոստոսի 14). «Reduction of N-acetylaspartate in the medial prefrontal cortex correlated with symptom severity in obsessive-compulsive disorder: meta-analyses of (1)H-MRS studies». Translational Psychiatry. 2 (8): e153. doi:10.1038/tp.2012.78. PMC 3432192. PMID 22892718.
  72. 72,0 72,1 Quick Reference to the Diagnostic Criteria from DSM-IV-TR. Arlington, VA: American Psychiatric Association, 2000.
  73. Starcevic, V; Janca, A (2011 թ․ հունվար). «Obsessive-compulsive spectrum disorders: still in search of the concept-affirming boundaries». Current Opinion in Psychiatry. 24 (1): 55–60. doi:10.1097/yco.0b013e32833f3b58. PMID 20827198.
  74. 74,0 74,1 Aardema F., O'Connor (2007). «The menace within: obsessions and the self». International Journal of Cognitive Therapy. 21 (3): 182–197. doi:10.1891/088983907781494573.
  75. Aardema F., O'Connor (2003). «Seeing white bears that are not there: Inference processes in obsessions». Journal of Cognitive Psychotherapy. 17: 23–37. doi:10.1891/jcop.17.1.23.58270.
  76. 76,0 76,1 Carter, K. "Obsessive–compulsive personality disorder." PSYC 210 lecture: Oxford College of Emory University. Oxford, GA. 11 April 2006.
  77. 77,0 77,1 National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) (2005 թ․ նոյեմբեր). «Obsessive-compulsive disorder: Core interventions in the treatment of obsessive-compulsive disorder and body dysmorphic disorder». Information about NICE Clinical Guideline 31. UK National Health Service (NHS). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 24-ին.
  78. Koran LM, Hanna GL, Hollander E, Nestadt G, Simpson HB (2007 թ․ հուլիս). «Practice guideline for the treatment of patients with obsessive-compulsive disorder». The American Journal of Psychiatry. 164 (7 Suppl): 5–53. PMID 17849776.
  79. 79,0 79,1 Huppert & Roth: (2003) Treating Obsessive-Compulsive Disorder with Exposure and Response Prevention. The Behavior Analyst Today, 4 (1), 66 – 70 BAO Արխիվացված 23 Մարտ 2010 Wayback Machine
  80. Klein DF (2000). «Flawed meta-analyses comparing psychotherapy with pharmacotherapy». Am J Psychiatry. 157 (8): 1204–11. doi:10.1176/appi.ajp.157.8.1204. PMID 10910778.
  81. Arroll B, Elley CR, Fishman T, Goodyear-Smith FA, Kenealy T, Blashki G, Kerse N, Macgillivray S (2009). Arroll, Bruce (ed.). «Antidepressants versus placebo for depression in primary care». The Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD007954. doi:10.1002/14651858.CD007954. PMID 19588448.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  82. «Review Finds SSRIs Modestly Effective in Short-Term Treatment of OCD». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 13-ին.
  83. Fineberg NA, Brown A, Reghunandanan S, Pampaloni I (2012). «Evidence-based pharmacotherapy of obsessive-compulsive disorder». The International Journal of Neuropsychopharmacology. 15 (8): 1173–91. doi:10.1017/S1461145711001829. PMID 22226028.
  84. «Sertraline prescribing information» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 30-ին.
  85. «Paroxetine prescribing information» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 30-ին.
  86. Komossa, K; Depping, AM; Meyer, M; Kissling, W; Leucht, S (2010 թ․ դեկտեմբերի 8). «Second-generation antipsychotics for obsessive compulsive disorder». The Cochrane Database of Systematic Reviews (12): CD008141. doi:10.1002/14651858.CD008141.pub2. PMID 21154394.
  87. Pignon, B; Tezenas du Montcel, C; Carton, L; Pelissolo, A (2017 թ․ նոյեմբերի 7). «The Place of Antipsychotics in the Therapy of Anxiety Disorders and Obsessive-Compulsive Disorders». Current Psychiatry Reports. 19 (12): 103. doi:10.1007/s11920-017-0847-x. PMID 29110139.
  88. Koran, Lorrin; Hanna, Gregory; Hollander, Eric; Nestadt, Gerald; Helen, Simpson. «Practice Guideline for the Treatment of Patients With Obsessive-Compulsive Disorder» (PDF). American Psychiatric Association. American Psychiatric Association.
  89. Cybulska Eva M (2006). «Obsessive Compulsive disorder, the brain and electroconvulsive therapy». British Journal of Hospital Medicine. 67 (2): 77–82. doi:10.12968/hmed.2006.67.2.20466. PMID 16498907.
  90. Barlow, D. H. and V. M. Durand. Essentials of Abnormal Psychology. California: Thomson Wadsworth, 2006.
  91. Barlas S (2009 թ․ ապրիլի 8). «FDA Approves Pioneering Treatment for Obsessive- Compulsive Disorder». Psychiatric Times. 26 (4). Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 10-ին.
  92. Surgical Procedures for Obsessive–Compulsive Disorder Արխիվացված 25 Հուլիս 2008 Wayback Machine, by M. Jahn and M. Williams, Ph.D,. BrainPhysics OCD Resource, Accessed 6 July 2008.
  93. O'Donohue William; Ferguson Kyle E (2006). «Evidence-Based Practice in Psychology and Behavior Analysis». The Behavior Analyst Today. 7 (3): 335–347. doi:10.1037/h0100155.
  94. 94,0 94,1 Freeman, J; Garcia, A; Frank, H; Benito, K; Conelea, C; Walther, M; Edmunds, J (2014). «Evidence base update for psychosocial treatments for pediatric obsessive-compulsive disorder». Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology. 43 (1): 7–26. doi:10.1080/15374416.2013.804386. PMC 3815743. PMID 23746138.
  95. Rapoport, J. E. (1989). Obsessive-compulsive Disorder In Children & Adolescents. Washington: American Psychiatric Press.
  96. Adams, P. L. (1973). Obsessive Children: A Sociopsychiatric Study. Philadelphia: Brunner / Mazel.
  97. D'Alessandro TM (2009). «Factors influencing the onset of childhood obsessive compulsive disorder». Pediatr Nurs. 35 (1): 43–6. PMID 19378573.
  98. Chen YW, Dilsaver SC (1995). «Comorbidity for obsessive-compulsive disorder in bipolar and unipolar disorders». Psychiatry Research. 59 (1–2): 57–64. doi:10.1016/0165-1781(95)02752-1. PMID 8771221.
  99. Angelakis, I; Gooding, P; Tarrier, N; Panagioti, M (2015 թ․ հուլիս). «Suicidality in obsessive compulsive disorder (OCD): a systematic review and meta-analysis». Clinical Psychology Review. 39: 1–15. doi:10.1016/j.cpr.2015.03.002. PMID 25875222.
  100. Turner J, Drummond LM, Mukhopadhyay S, Ghodse H, White S, Pillay A, Fineberg NA (2007 թ․ հունիս). «A prospective study of delayed sleep phase syndrome in patients with severe resistant obsessive–compulsive disorder». World Psychiatry. 6 (2): 108–111. PMC 2219909. PMID 18235868.
  101. Paterson JL, Reynolds AC, Ferguson SA, Dawson D (2013). «Sleep and obsessive-compulsive disorder (OCD)». Sleep Medicine Reviews. 17 (6): 465–74. doi:10.1016/j.smrv.2012.12.002. PMID 23499210.
  102. Mineka S, Watson D, Clark LA (1998). «Comorbidity of anxiety and unipolar mood disorders». Annual Review of Psychology. 49: 377–412. doi:10.1146/annurev.psych.49.1.377. PMID 9496627.
  103. Pediatric Obsessive-Compulsive Disorder Differential Diagnoses Արխիվացված 17 Սեպտեմբեր 2012 Wayback Machine – 2012
  104. Mansueto CS, Keuler DJ (2005). «Tic or compulsion?: it's Tourettic OCD». Behavior Modification. 29 (5): 784–99. doi:10.1177/0145445505279261. PMID 16046664.
  105. «OCD and Tourette Syndrome: Re-examining the Relationship». International OCD Foundation. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  106. Abramovitch Amitai, Anholt Gideon, Raveh-Gottfried Sagi, Hamo Naama, Abramowitz Jonathan S (2017). «Meta-Analysis of Intelligence Quotient (IQ) in Obsessive-Compulsive Disorder». Neuropsychology Review. 28 (1): 111–120. doi:10.1007/s11065-017-9358-0. PMID 28864868.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  107. Pallanti, S; Grassi, G; Sarrecchia, ED; Cantisani, A; Pellegrini, M (2011). «Obsessive-compulsive disorder comorbidity: clinical assessment and therapeutic implications». Frontiers in Psychiatry. 2: 70. doi:10.3389/fpsyt.2011.00070. PMC 3243905. PMID 22203806.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  108. Eddy KT, Dutra L, Bradley R, Westen D (2004). «A multidimensional meta-analysis of psychotherapy and pharmacotherapy for obsessive-compulsive disorder». Clin Psychol Rev. 24 (8): 1011–30. doi:10.1016/j.cpr.2004.08.004. PMID 15533282.
  109. Subramaniam, M; Soh, P; Vaingankar, JA; Picco, L; Chong, SA (2013 թ․ մայիս). «Quality of life in obsessive-compulsive disorder: impact of the disorder and of treatment». CNS Drugs. 27 (5): 367–83. doi:10.1007/s40263-013-0056-z. PMID 23580175.
  110. Boileau, B (2011). «A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents». Dialogues in Clinical Neuroscience. 13 (4): 401–11. PMC 3263388. PMID 22275846.
  111. 111,00 111,01 111,02 111,03 111,04 111,05 111,06 111,07 111,08 111,09 111,10 111,11 111,12 111,13 111,14 111,15 111,16 111,17 111,18 111,19 111,20 111,21 111,22 111,23 111,24 Osborn, Ian (1998). Tormenting Thoughts and Secret Rituals: The Hidden Epidemic of Obsessive-Compulsive Disorder. New York City, New York: Dell Publishing. ISBN 978-0-440-50847-2.
  112. 112,0 112,1 M. A. Jenike; Baer, L.; & W. E. Minichiello. Obsessive Compulsive Disorders: Theory and Management. Littleton, MA: PSG Publishing, 1986.
  113. Berrios, G E (1989). «Obsessive Compulsive Disorder: Its conceptual history in France during the 19th Century». Comprehensive Psychiatry. 30 (4): 283–95. doi:10.1016/0010-440x(89)90052-7. PMID 2667880.
  114. Freud S (1950). Totem and Taboo:Some Points of Agreement between the Mental Lives of Savages and Neurotics. trans. Strachey. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-00143-3. p. 29.
  115. «SAMUEL JOHNSON (1709–1784): A Patron Saint of OCD? by Fred Penzel, Ph.D. from the Scientific Advisory Board of the International OCD Foundation». Westsuffolkpsych.homestead.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  116. Dittmann, M (July–August 2005). «Hughes's germ phobia revealed in psychological autopsy». American Psychological Association. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 9-ին.
  117. M. Dittmann (July–August 2005). «Hughes's germ phobia revealed in psychological autopsy». APA Online: Monitor on Psychology. 36 (7). Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  118. Chosak, Anne (2012 թ․ հոկտեմբերի 12). «The Aviator: A real-life portrayal of OCD in the media». =Massachusetts General Hospital OCD and Related Disorders Program. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  119. Goldberg FR (2007). Turn box office movies into mental health opportunities: A literature review and resource guide for clinicians and educators (PDF). Beneficial Film Guides, Inc. էջ 8. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 17-ին.
  120. 120,0 120,1 Berman, Noah (2012 թ․ հոկտեմբերի 5). «Is This 'As Good as It Gets?': Popular Media's Representation of OCD». Massachusetts General Hospital OCD and Related Disorders Program. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 9-ին.
  121. Almeida. «Royal College of Psychiatrists, Discover Psychiatry, Minds on Film Blog, Matchstick Men». Royal College of Psychiatrists. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 14-ին.
  122. Stewart, Susan (2007 թ․ սեպտեմբերի 16). «Happy to Be Neurotic, at Least Once a Week». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  123. Aniety Disorders Association of America. «WHAT IS OCD?». USA Network. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  124. Camfield DA, Sarris J, Berk M (2011 թ․ հունիսի 1). «Nutraceuticals in the treatment of obsessive compulsive disorder (OCD): a review of mechanistic and clinical evidence». Progress in Neuro-psychopharmacology & Biological Psychiatry. 35 (4): 887–95. doi:10.1016/j.pnpbp.2011.02.011. PMID 21352883.
  125. Lakhan SE, Vieira KF (2008). «Nutritional therapies for mental disorders». Nutr J. 7: 2. doi:10.1186/1475-2891-7-2. PMC 2248201. PMID 18208598.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  126. Davidson J, Bjorgvinsson T (2003 թ․ հունիս). «Current and potential pharmacological treatments for obsessive-compulsive disorder». Expert Opinion on Investigational Drugs. 12 (6): 993–1001. doi:10.1517/13543784.12.6.993. PMID 12783603.
  127. Koran LM (2007). «Obsessive-Compulsive Disorder: An Update for the Clinician». Focus (5): 3.
  128. Wu K, Hanna GL, Rosenberg DR, Arnold PD (2012). «The role of glutamate signaling in the pathogenesis and treatment of obsessive–compulsive disorder». Pharmacology Biochemistry and Behavior. 100 (4): 726–735. doi:10.1016/j.pbb.2011.10.007. PMC 3437220. PMID 22024159.

Արտաքին հղումներ խմբագրել