Վիքիպեդիա

Քրիստոնյաներ

Քրիստոնյաներ, մարդիկ, ովքեր դավանում են քրիստոնեությունը՝ Աբրահամյան մոնոտեիստական կրոնը, որը հիմնված է Հիսուս Քրիստոսի կյանքի և վարդապետության վրա։ «Քրիստոս» և «քրիստոնյա» բառերն առաջացել են կոյնե հունարեն «Χριστός» բառից, որը հին հրեերեն «מָשִׁיחַ» (մեսիա) բառի թարգմանությունն է[6]։

Քրիստոնյաներ
χριστιανοί
Հրաշալի ձկնորսությունից հետո Քրիստոսը կոչ է անում իր աշակերտներին դառնալ «մարդկանց ձկնորսներ» (Մատթեոս 4:19), Ռաֆայել։
Հետևորդներ
2.4 միլիարդ ամբողջ աշխարհում (2015)[1][2]
Հիմնադիր
Հիսուս
Հետևորդների զգալի թվով տարածաշրջաններ
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ246,790,000[2]
Բրազիլիա Բրազիլիա175,770,000[2]
Մեքսիկա Մեքսիկա107,780,000[2]
Ռուսաստան Ռուսաստան105,220,000[2]
Ֆիլիպիններ Ֆիլիպիններ86,790,000[2]
Նիգերիա Նիգերիա80,510,000[2]
Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն Չինաստան67,070,000[2]
Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն63,150,000[2]
Գերմանիա Գերմանիա58,240,000[2]
Եթովպիա Եթովպիա52,580,000[2]
Կրոններ
Քրիստոնեություն
Սուրբ Գրքեր
Աստվածաշունչ
Լեզուներ
  • Գերակշռում է խոսակցական լեզուն․[3]
Սուրբ լեզուներ․

Թեև գոյություն ունեն քրիստոնեության տարբեր մեկնաբանություններ, որոնք երբեմն հակասում են միմյանց[7][8], դրանք բոլորը միասնական են այն բանում, որ Հիսուսը յուրահատուկ նշանակություն ունի[7]։

«Քրիստոնյա» տերմինը, որն օգտագործվում է որպես ածական, նկարագրում է այն ամենն, ինչ կապված է քրիստոնեության կամ քրիստոնեական եկեղեցիների հետ, կամ օգտագործվում է «այն ամենն, ինչ ազնիվ, լավ և Քրիստոսի նման է» առասպելական իմաստով[9]։ Այն չի արտահայտում «Քրիստոսից առաջացած» կամ «Քրիստոսի հետ կապված կամ նրան վերաբերվող» նշանակությունը։

Համաձայն 2011 թվականի Փյու հետազոտական կենտրոնի (անգլ.՝ Pew Research Center) հարցմանը, 2010 թվականի դրությամբ ամբողջ աշխարհում ապրում էր ավելի քան 2.2 միլիարդ քրիստոնյա այն ժամանակ, երբ 1910 թվականին այդ թիվը կազմում էր մոտ 600 միլիոն։ Այսօր բոլոր քրիստոնյաների մոտ 37%-ն ապրում է Ամերիկայում, մոտ 26%-ը՝ Եվրոպայում, 24%-ը՝ Ենթասահարայում, մոտ 13%-ը՝ Ասիայում և խաղաղօվկիանոսյան շրջանում և 1%-ը՝ Մերձավոր Արևելքում և Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Քրիստոնյաները կազմում են բնակչության մեծամասնությունը 158 երկրներում և տարածքներում։ 280 միլիոն քրիստոնյաներ ապրում են որպես փոքրամասնություն։

Ամբողջ աշխարհում բոլոր քրիստոնյաների մոտ կեսը կաթոլիկներ են, իսկ ավելի քան մեկ երրորդը՝ բողոքականներ (37%)։ Ուղղափառ համայնքները կազմում են աշխարհի բոլոր քրիստոնյաների 12%-ը։ Մնացած մարդիկ մտնում են այլ քրիստոնեական խմբերի կազմերի մեջ։ Սպասվում է, որ 2050 թվականին քրիստոնյա բնակչությունը կգերազանցի 3 միլիարդը։ Փյու հետազոտական կենտրոնի 2012 թվականի հարցման համաձայն՝ քրիստոնեությունը 2050 թվականին կմնա աշխարհի խոշորագույն կրոնը, եթե ներկայիս միտումները պահպանվեն։ Քրիստոնյաներն աշխարհի ամենահետապնդվող կրոնական խումբն են, հատկապես Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Արևելյան Ասիայում և Հարավային Ասիայում[10][11][12]։

Ստուգաբանություն խմբագրել

Հուներեն «քրիստիանոս» բառը (հին հունարեն՝ Χριστιανός), որը նշանակում է «Քրիստոսի հետևորդ», առաջացել է «Քրիստոս» բառից (հին հունարեն՝ Χριστός)[13], որը նշանակում է «օծյալ»[14]։ Բառին միացվել է նաև լատիներենից վերցված կողմնակալ վերջավորությունը, որը ցույց է տալիս պատկանելություն, ինչպես օրինակ ստրկատիրության դեպքում[15]։ Հունարեն սեպտուագինտայում «քրիստոս» ձևն օգտագործվել է որպես հին հրեերեն «մեսիա» (מָשִׁיחַ) բառի թարգմանություն, որը նշանակում է «[նա, ով] օծվել է»[16]։ Այլ եվրոպական լեզուներով քրիստոնեական տերմինների համարժեքները նույնպես առաջացել են հունարենից[17], օրինակ, ֆրանսերեն «Chrétien» և իսպաներեն «Cristiano» բառերը։

«Xian» և «Xtian» անգլալեզու հապավումները (և նմանապես ձևավորված խոսքի այլ մասերը) օգտագործվում են առնվազն 17-րդ դարից. Օքսֆորդի անգլերեն բառարանը ցույց է տալիս «Xtianity»-ի օգտագործումը 1634 թվականին, իսկ «Xian»-ի՝ 1634-1638 թվականների օրագրում[18][19]։ «Xmas» բառն օգտագործում է նմանատիպ կառուցվածքը։

Վաղ օգտագործում խմբագրել

 
Սուրբ Պետրոսի եկեղեցին, որը գտնվում է Անտիոքի մոտ՝ այն քաղաքի, որտեղ աշակերտներին քրիստոնյաներ էին անվանում

Այս տերմինի (կամ այլ լեզուներով դրա հարակից բառեռի) առաջին արձանագրված օգտագործումը պարունակվում է Նոր Կտակարանում՝ Գործք 11-ում այն բանից հետո, երբ Բառնաբասը բերել է Սողոսին (Պողոսին) Անտիոք, որտեղ նրանք մոտ մեկ տարի սովորեցրել են աշակերտներին։ Տեքստում ասվում է. «[...] աշակերտներն առաջին անգամ կոչվել են քրիստոնյաներ Անտիոքում» (Գործք 11.26): Այս տերմինի երկրորդ հիշատակումը տեղի է ունենում Գործք 26-ում, որտեղ Հերովդես Ագրիպպաս II-ը պատասխանել է Պողոս առաքյալին․ «Այդ ժամանակ Ագրիպպասն ասել է Պողոսին․ Դու ինձ գրեթե համոզեցիր քրիստոնյա լինել» (Գործք 26․28)։ Այս տերմինի երրորդ և վերջին հիշատակումը Նոր Կտակարանում պարունակվում է 1 Պետրոս 4-ում, որը կոչ է անում հավատացյալներին․ «Բայց եթե [որևէ մեկը տառապում է] որպես քրիստոնյա, թող չամաչի, այլ փառաբանի Աստծոն դրա համար» (1 Պետրոս 4․16)։

Քենեթ Սեմուել Ուեսթը կարծում է, որ Նոր Կտակարանի բոլոր երեք բնօրինակ հատվածներն արտացոլում են «քրիստոնյա» տերմինի ծաղրալի տարրը՝ Քրիստոսի հետևորդներին նշելու համար, որոնք չեն ճանաչել Հռոմի կայսրին[20]։ Անտիոք քաղաքը, որտեղ ինչ-որ մեկը տվել է նրանց «քրիստոնյաներ» անունը, ունեցել է նմանատիպ մականուններ տալու համբավ[21]։ Սակայն Պետրոսի կողմից այս տերմինի բացահայտ հաստատումը հանգեցրել է այն բանին, որ այն նախընտրվել է «նազարեթցիների» փոխարեն[22]։

Այս տերմինի ոչ քրիստոնեական գրականության մեջ օգտագործման ամենավաղ դեպքերը ներառում են Հովսեփոս Փլավիոսին, որը նշում է․ «քրիստոնյաների ցեղը, որն այդպես է կոչվում նրանից»[23], Պլինիոս Կրտսերը՝ Տրայանոսի հետ նամակագրության մեջ, և Կոռնելիոս Տակիտոսը, որը ստեղծագործում էր 1-ին դարում։

«Տարեգրություններ»-ում (անգլ.՝ Annals) նա հայտնել է, որ «ըստ գռեհիկ անվանման [նրանք] սովորաբար կոչվում էին քրիստոնյաներ»[24], և քրիստոնյաներին անվանել է Ներոնի քավության նոխազ՝ Հռոմի մեծ հրդեհի համար[25]։

Ժամանակակից օգտագործում խմբագրել

 
Լատինական խաչը և Իխտուսի խորհրդանիշները, երկու խորհրդանիշներ, որոնք հաճախ օգտագործվում են քրիստոնյաների կողմից իրենց կրոնը նշելու համար

Կողմնորոշում խմբագրել

Այն մարկանց շրջանում, որոնք իրենց կոչում են քրիստոնյա, ամբողջ աշխարհում կարելի է հանդիպել մի շարք համոզմունքների և սովորույթների։ Դավանանքները և աղանդները տարբերվում են «քրիստոնեություն» հասկացության ընդհանուր սահմանումից։ Օրինակ՝ Թիմոթի Բիլը նշում է համոզմունքների հետևյալ անհամապատասխանությունը նրանց շրջանում, որոնք իրենց քրիստոնյաներ են անվանում Միացյալ Նահանգներում․

Չնայած այն բանին, որ նրանք բոլորն էլ ունեն քրիստոնեական աստվածաբանության և ավանդույթի իրենց պատմական արմատները, և չնայած նրանց մեծ մասը նույնացվում է որպես քրիստոնյա, շատերը չեն բացահայտում ուրիշներին որպես քրիստոնյաների ավելի լայն կատեգորիայի շրջանակներում։ Բապտիստների և ֆունդամենտալիստների մեծ մասը (քրիստոնեական ֆունդամենտալիզմ), օրինակ՝ քրիստոնեական չէին համարի մորմոնիզմը կամ քրիստոնեական գիտությունը։ Իրականում, ամերիկացիների գրեթե 77 %-ը, որոնք իրենց նույնականացնում են որպես քրիստոնյա, քրիստոնյաների բազմազան բազմակարծություն են, որոնք հեռու են որևէ կոլեկտիվ միասնությունից[26]

Լինդա Վուդհեդը փորձում է քրիստոնյաների հավատքի համար ընդհանուր կապ ստեղծել, նշելով, որ «անկախ այն բանից, թե ինչին կարող են նրանք չհամաձայնել, քրիստոնյաները առնվազն միասնական են այն հարցում, որ ընդունում են, որ Հիսուսը յուրահատուկ նշանակություն ունի»[7]։ Միքայել Մարտինը գնահատել է երեք պատմական քրիստոնեական դավանանքները (Առաքելական դավանանքը, Նիկիական դավանանքը և Աթանեսյան դավանանքը), հաստատելու համար հիմնական քրիստոնեական նախադրյալները, որոնք ներառում են հավատը թեիզմին, Հիսուսի պատմականությունը, մարմնավորումը, փրկությունը Հիսուսի և նրա հավատքի միջոցով՝ որպես բարոյական ընդօրինակման օրինակ[27]։

Եբրայերեն տերմիններ խմբագրել

 
Նազարեթը նկարագրվում է որպես Հիսուսի մանկության տուն: Շատ լեզուներում «Նազարենե» բառն օգտագործվում է որպես ընդհանուր նշան քրիստոնեական հավատքի մարդկանց:

Հիսուսի նույնացումը որպես Մեսիահուդայականության կողմից չի ընդունվում։ Եբրայերեն «נוֹצְרִי» («Նոթզրի»՝ Նազարենե) քրիստոնեական տերմինն ի սկզբանե բխում է այն փաստից, որ Հիսուսը եկել է Գալիլեայի Նազարեթ գյուղից, որն այժմ գտնվում է Իսրայելի հյուսիսային հատվածում[28]։ Մեսիական հուդայականության հետևորդները ժամանակակից եբրայերենով կոչվում են որպես «יְהוּדִים מְשִׁיחִיִּים» (Յեհուդիմ Մեշիհի՛իմ՝ «Մեսիական հրեաներ»)։

Արաբական տերմիններ խմբագրել

Արաբական մշակույթներում քրիստոնյաներին նշելու համար սովորաբար օգտագործվում են երկու բառեր։ Առաջինը «Նաշրանին» է (نصراني), որի հոգնակի ձևն է «նաշարա» (نصارى)՝ սովորաբար ընկալվում է որպես մարդ, որը հավատում է Հիսուս Նազարեթցուն։ «Մասիխի» (مسيحي) բառը նշանակում է Մեսիայի հետևորդներ[29]։ Տարբերությունն այն է, որ «Նաշրանին» վերաբերում է քրիստոնեական մշակույթի մարդկանց, իսկ «Մասիխին» օգտագործվում է քրիստոնյաների կողմից, որոնք ունեն կրոնական հավատք դեպի Հիսուսը[30]։ Որոշ երկրներում «Նասրանին», որպես կանոն, հիմնականում օգտագործվում է ոչ մուսուլման արևմտյան օտարերկրացիների համար, ինչպիսիք են սպիտակամորթ մարդիկ[31]։

Մեկ այլ արաբական բառ, որը երբեմն օգտագործվում է քրիստոնյաներին բնորոշելու համար, հատկապես քաղաքական համատեքստում՝ «Սալիբի» (խաչակիր), որն առաջացել է «Սալիբ» բառից (խաչ), որը վերաբերում է խաչակիրներին և կարող է բացասական իմաստներ ունենալ[29][32]։ Այնուամենայնիվ, «Սալիբին» նաև ժամանակակից տերմին է. պատմականորեն մուսուլման գրողները նկարագրել են եվրոպական քրիստոնյա խաչակիրներին «Ալ-Ֆարանժ» կամ «Ալֆրանժ» (الفرنج) և Ֆիրինջիա (الفرنج) արաբերեն բառերով[33]։ Այս բառերն առաջացել են ֆրանկների անունից և կարող են նկատվել «Ալ-Կամիլ ֆի Ալ-Թարիհ» արաբական պատմական տեքստում, որի հեղինակն է Ալի իբն ալ-Աթիրան[34][35]։

Ասիական տերմիններ խմբագրել

Պարսկական ամենատարածված բառն այդ հասկացությամբ համար «Մասիհի»-ն է (պարս.՝ مسیحی), որն առաջացել է արաբերենից։ «Նաշրանի»-ն (պարս.՝ نصرانی) առաջացել է սիրիերեն «Նազարենե» բառի թարգմանությունից, իսկ «Տարսան»-ը (պարս.՝ ترسا)՝ միջին պարսկերենի «Տարսագ» բառից, որը նույնպես նշանակում է «Քրիստոնյա» և առաջացել է «տարս» բառից, որն իր հերթին նշանակում է «վախ, հարգանք»[36]։

Հին քրդերեն «ֆելլե» (فەڵە) բառը, որը հաճախ է օգտագործվում էր «քրիստոնյա» իմաստով, ծագել է արմատային բառից, որը նշանակում է «փրկված լինել» կամ «հասնել փրկության»[37]։

Սիրիերեն «Նաշրանի» (Նազարենե) բառը վերաբերում է Հնդկաստանի Քերալայի Սուրբ Թովմասի քրիստոնյաներին։ Հնդկական թերկաղզում, քրիստոնյաներն իրենց կոչում են «Իսայա» (հինդի՝ ईसाई, ուրդու՝ عیسائی‎) և այս տերմինով հանրայնացնում են իրենց կրոնը[38]։ Դա կապված է այն անվան հետ, որը նրանք Հիսուս են անվանում՝ «Իսա Մասիհ», որն էլ նշանակում է Իսայի հետևորդներ։

Ներկայումս Մալայներն օգտագործում են պորտուգալերեն «Սերանի» բառը, որն առաջացել է արաբերեն «Նաշրանի» բառից, բայց տերմինն այժմ հղում է ժամանակակից Մալայզիայի Քրիսթանգի կրեոլների վրա։ Ինդոնեզիական լեզուներում «Նաշրանի» բառն օգտագործվում է նաև «Քրիստեն» բառի հետ։

Չինարեն «基督徒» (պինյին։ ջիդու ցու) բառը նշանակում է «Քրիստոսի հետևորդ»։ Հիմնական երկու տառերը, որոնք հյուսիսչինարենով արտասանվում են որպես «ջիդու», ի սկզբանե օգտագործվել են Քրիստոսի անունը ներկայացնելու համար։ Վիետնամում, երկու նույն տառերը ընթերցվում են որպես «Cơ đốc», իսկ «Քրիստոնեության հետևորդ» իմաստը կրում է «tín đồ Cơ đốc giáo»-ն։

 
Պպրտուգալացիների հագուստով Ճապոնիայի քրիստոնյաները («Քուրիսուչան»), 16–17-րդ դարեր

Ճապոնիայում «Կիրիշիտան» տերմինը (գրված է Էդոյի ժամանակաշրջանի փաստաթղթերում որպես ճապ.՝ 吉利 支 丹 切 支, իսկ ժամանակակից ճապոնական պատմություններում՝ որպես ճապ.՝ キ リ シ ン ン), որն առաջացել է պորտուգալական «քրիստաո» (պորտ.՝ cristão) բառից, վերաբերում է հռոմեական կաթոլիկներին 16-րդ և 17-րդ դարերում, նախքան կրոնն արգելվել է Տոկուգավայի շոգունատի կողմից։ Այսօր քրիստոնյաներին ստանդարտ ճապոներենում անվանում են «Կիրիսուտո-կյոտո» (ճապ.՝ キ リ ス ト 教徒) կամ անգլերենից առաջացած «կուրիսուչան» (ճապ.՝ リ ス チ ャ ン) տերմինով։

Թայլանդում օգտագործվում է «խոն խրիտ» (คนคริสต์) կամ «չաո խրիտ» (ชาวคริสต์) տերմինները, ինչը նշանակում է «Քրիստոսի էություն/մարդ» կամ «Հիսուսի մարդկային էություն»։ Թայվանական «խրիտ» (คริสต์) բառը վերաբերում է «Քրիստոսին»։

Ռուսական տերմիններ խմբագրել

Ժամանակակից Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Եվրասիայի տարածաշրջանը (Ռուսաստան, Ուկրաինա և նախկին Խորհրդային միության այլ երկրներ) իր տարածքում ունեն քրիստոնեության և քրիստոնեական համայնքների երկար պատմություն։ Հնում՝ Քրիստոսից հետո առաջին դարերում, երբ այս շրջանը կոչվում էր Սկյութ կամ սկյութների աշխարհագրական տարածք` քրիստոնյաներն արդեն ապրում էին այնտեղ[39]։ Հետագայում տարածաշրջանում հայնտվել են առաջին երկրները, որոնք պաշտոնապես ընդունել են քրիստոնեությունը՝ սկզբում Հայաստանը (301 թվականին) և Վրաստանը (337 թվականին), հետագայում Բուլղարիան (մոտ 864 թվականին) և Մեծ Ռուսական իշխանությունը (Կիևյան Ռուսիա) (ռուս.՝ Великое княжество Русское) (988 թվականին)։

Որոշ շրջաններում մարդկանց տարբերակել են որպես քրիստոնյա (ռուս.՝ христиане, крестьяне) և ռուսներ (ռուս.՝ русские)։ Ժամանակի ընթացքում ռուսերեն «крестьяне» (կրիստյանի) տերմինը ձեռք է բերել «քրիստոնեական հավատքի գյուղացիներ» և ավելի ուշ «գյուղացիներ» (շրջանի բնակչության հիմնական մասը) նշանակությունը , իսկ «христиане» (խրիստյանի) տերմինը պահպանել է իր կրոնական իմաստը։ «Русские» տերմինը (ռուսկիյե) սկսել են օգտագործել բազմաբնույթ ռուս ազգի ներկայացուցիչները, որոնք ձևավորվել են ընդհանուր քրիստոնեական հավատքի և լեզվի հիման վրա, ինչն ուժեղ ազդեցություն է ունեցել տարածաշրջանի պատմության և զարգացման վրա։ Տարածաշրջանում «Պրավոսլավական հավատք» տերմինը (ռուս.՝ православна вера և ուղղափառ հավատք) կամ «ռուսական հավատք» (ռուս.՝ русская вера և ռուսական հավատք) ամենահին ժամանակներից հայտնի է դարձել որպես սկզբնական «քրիստոնեական հավատ» (христианская, крестьянская вера)։ Նաև որոշ համատեքստերում օգտագործվում էր «կազակ» տերմինը (ռուս.՝ козак, казак), որը վերաբերում էր տափաստանային ծագման և ռուսալեզու «ազատ» քրիստոնյաներին։

Այլ ոչ կրոնական օգտագործումներ խմբագրել

Անվանապես «քրիստոնյա» հասարակությունները «քրիստոնյա» բառը դարձրել են քաղաքացիության կամ «մեզ նման մարդկանց» լռելյայն պիտակ[40]։

Այս համատեքստում այլ կրոնական կամ էթնիկական փոքրամասնությունները կարող են օգտագործել «քրիստոնյաներ» կամ «դուք, քրիստոնյաներդ» հասկացությունները որպես տերմին այն հասարակության հիմնական անդամների համար, ովքեր իրենց խմբին չեն պատկանում՝ նույնիսկ ամբողջովին աշխարհիկ (թեև նախկին քրիստոնյա) հասարակության մեջ[41]։

Հասկացողության ծավալի մասին խմբագրել

Ավետարանը պարունակում է բազմաթիվ արտահայտություններ քրիստոնյա փոքրամասնությունների՝, Քրիստոսի աշակերտների մասին։ Մի խոսքով, աշակերտ է ճանաչվում ոչ թե նա, ով խոսքով է ճանաչում Քրիստոսին, այլ նա, ով կատարում է Երկնային հոր կամքը (Մատ. 12․49, 50)։

Քրիստոնեական դավանանքների ներկայացուցիչների շրջանում տարբեր կարծիքներ կան «ո՞վ կարող է քրիստոնյա համարվել» հարցի շուրջ։ Մասնավորապես, նրանց կատեխիզիսները և հեղինակավոր ներկայացուցիչների կարծիքները կարող են հանգել հետևյալին․

  1. Կաթոլիկություն[42]։
  2. Ուղղափառություն[43][44][45][46]։
  3. Բողոքականություն․ լյութերականություն[47][48], յոթերորդ օրվա ադվենտիստներ[49][50], հոգեգալստականներ[51], բապտիզմ[52][53]։

Ժողովրդագրություն խմբագրել

Քրիստոնեական ժողովրդագրության մանրամասն կազմի համար, տես՝ Քրիստոնեություն ըստ երկրի:

21-րդ դարի սկզբի դրությամբ՝ քրիստոնեությունն ավելի քան 2․4 միլիարդ հետևորդ ունի[54][55][56]։ Նրանց միջին տարիքը կազմում է 30 տարեկան[57]։ Այս հավատի ներկայացուցիչները կազմում են երկրագնդի բնակչության մոտ մեկ երրորդը, ինչը դարձնում է քրիստոնեությունն աշխարհի ամենատարածված կրոնը։ Քրիստոնյաներն արդեն մոտ 100 տարի կազմում են երկրագնդի բնակչության մոտ 33%-ը։ Ամենամեծ քրիստոնեական դավանանքը Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին է, որն ունի 1․3 միլիարդ հետևորդ, որոնք կազմում են բոլոր քրիստոնյաների կեսը[58]։

Քրիստոնեությունը մնում է արևմտյան աշխարհի գերիշխող կրոնը, որտեղ 70% կազմում են քրիստոնյաները[2]։ Համաձայն Փյու հետազոտական կենտրոնի 2012 թվականի հարցմանը՝ եթե ներկայիս միտումները շարունակվեն, քրիստոնեությունը 2050 թվականին դեռ մնալու է աշխարհի ամենախոշոր կրոնը։ 2050 թվականի քրիստոնյա բնակչությունը գերազանցելու 3 միլիարդը։ Մուսուլմանները միջինը 3․1 երեխա ունեն մեկ կնոջ համար՝ ամենաբարձր ցուցանիշը բոլոր կրոնական խմբերի շրջանում, իսկ քրիստոնյաները զբաղեցնում են երկրորդ տեղը՝ ունենալով 2․7 երեխա մեկ կնոջ համար։ Ծնելիության և դավանափոխության բարձր ցուցանիշները նշվել են որպես քրիստոնյա բնակչության աճի պատճառ։ 2015 թվականի հետազոտությունը պարզել է, որ մոտ 10․2 միլիոն մուսուլմաններ քրիստոնյա են դարձել[59]։ Քրիստոնեությունն աճում է Աֆրիկայում[60][61], Ասիայում[61][62], մուսուլմանական աշխարհում[63] և Օվկիանիայում։

 
Քրիստոնյաների տոկոսն ամբողջ աշխարհում, 2014 թվականի հունիս
Քրիստոնյաներն ըստ տարածաշրջանի (Փյու հետազոտական կենտրոն, 2011)[64][65][66]
Տարածաշրջան Քրիստոնյաներ Քրիստոնյաների %
Եվրոպա 558,260,000 75.2
Լատինական Ամերիկա - Կարիբյան ավազան 531,280,000 90.0
Ենթասահարա 517,340,000 62.9
Ասիախաղաղօվկիանոսյան շրջան 286,950,000 7.1
Հյուսիսային Ամերիկա 266,630,000 77.4
Միջին արևելք - Հյուսիսային Աֆրիկա 12,710,000 3.7
Ամբողջ աշխարհ 2,173,180,000 31.5

Սոցիոտնտեսություն խմբագրել

2015 թվականին անցկացված հետազոտության համաձայն՝ քրիստոնյաները տիրապետում են հարստության առավելագույն մասին (ընդհանուր համաշխարհային հարստության 55%-ին), նրանց հաջորդում են մուսուլմանները (5․8%), հինդուիստները (3․3%) և հրեաները (1․1%): Նույն հետազոտության ընթացքում պարզվել է, որ անկրոնության կամ այլ կրոնների հետևորդներին է պատկանում ընդհանուր համաշխարհային հարստության 34․8%-ը[67]։ Նոր աշխարհի հարստություն (անգլ.՝ New World Wealth) անկուսակցական հետազոտական ընկերության կողմից անցկացված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ աշխարհում 13․1 միլիոն միլիոնատերերի 56․2% քրիստոնյաներ են եղել[68]։

2016 թվականին ամբողջ աշխարհում կրոնին և կրթությանը նվիրված Փյու կենտրոնի հետազոտությունը ցույց է տվել, որ քրիստոնյաներն աշխարհի առավել կրթված կրոնական խմբերի շարքում երկրորդ հորիզոնականն են զբաղեցնում՝ առաջին հորիզոնականը զիջելով հրեաներին, որոնց միջին կրթությունը 9.3 տարի է կազմում[69]։ Իսկ քրիստոնյաների շրջանում դպրոցական ուսուցման ամենաբարձր ցուցանիշը հայտնաբերվել է Գերմանիայում (13․6)[69], Նոր Զելանդիայում (13․5)[69] և Էստոնիայում (13․1)[69]: Նաև պարզվել է, որ քրիստոնյաներն ունեն երկրորդ ամենամեծ թվով շրջանավարտների և ասպիրանտների դիպլոմները, իսկ բացարձակ թվերով նրանք զբաղեցնում են առաջին հորիզոնականը (220 միլիոն)[69]։ Տարբեր քրիստոնեական համայնքների միջև Սինգապուրը բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում բարձրագույն կրթություն ստացած քրիստոնյաների թվով գերազանցում է մյուս երկրներին (67%)[69], նրանց հաջորդում են Իսրայելի (63%)[70] և Վրաստանի քրիստոնյաները (57%)[69]։

Հետազոտության համաձայն՝ Հյուսիսային Ամերիկայում, Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում և Ասիախաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում քրիստոնյաները կրթված են, քանի որ աշխարհի բազմաթիվ համալսարաններ կառուցվել են պատմական քրիստոնեական եկեղեցիների կողմից[69], ի լրումն պատմական վկայությունների, որ «քրիստոնյա վանականները գրադարաններ են կառուցել նաև այն օրերին, երբ դեռևս չեն եղել տպագրական մեքենաներ, և պահպանել են լատիներեն, հունարեն և արաբերեն լեզուներով ստեղծված կարևոր վաղ նամակները»[69]։ Նույն հետազոտության համաձայն, քրիստոնյաները կրթության մակարդակում գենդերային հավասարության զգալի մասնաբաժին ունեն[69], և այս հետազոտությունը ենթադրում է, որ պատճառներից մեկը բողոքական բարեփոխիչների խրախուսումն է կանանց կրթությանը նպաստելու համար, ինչը հանգեցրել է բողոքական համայնքներում կանանց շրջանում անգրագիտության վերացմանը[69]։

Հետապնդում խմբագրել

Քրիստոնյաները աշխարհի ամենահետաքրքիր կրոնական խումբն են, հատկապես Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Հարավային և Արևելյան Ասիայում[71]։

2017 թվականին, ըստ Open Doors-ի տվյալների, տարեկան շուրջ 260 միլիոն քրիստոնյաներ ենթարկվում են «բարձր, շատ բարձր կամ ծայրահեղ հետապնդումների»[72], ընդ որում Հյուսիսային Կորեան համարվում է քրիստոնյաների համար ամենավտանգավոր երկիրը[73][74]։

2019 թվականին Միացյալ Թագավորության արտաքին գործերի և համագործակցության նախարարության (FCO)[75][76] պետական քարտուղարի կողմից պատրաստված զեկույցում քրիստոնյաների գլոբալ հետապնդումների հետաքննության համար հայտնաբերվել է, որ հետապնդումներն ուժեղացել են և ամենաբարձրն են Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Հնդկաստանում, Չինաստանում, Հյուսիսային Կորեայում և Լատինական Ամերիկայում[11] և, որ այն գլոբալ բնույթ է կրում և չի սահմանափակվում իսլամական պետություններով[76]։ Այս հետազոտությունը ցույց է տվել, որ ամբողջ աշխարհում հալածվող հավատացյալների մոտ 80 %-ը քրիստոնյաներ են[12]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact» (PDF). gordonconwell.edu. 2015 թ․ հունվար. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 29-ին.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 ANALYSIS (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Global Christianity». Pewforum.org. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  3. ↑ Johnson, Todd M.; Grim, Brian J. (2013). The World's Religions in Figures: An Introduction to International Religious Demography (PDF). Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell. էջ 10. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  4. ↑ A history of ancient Greek by Maria Chritē, Maria Arapopoulou, Centre for the Greek Language (Thessalonikē, Greece) pg 436 0-521-83307-8
  5. ↑ Wilken, Robert Louis (2012). The First Thousand Years: A Global History of Christianity. New Haven and London: Yale University Press. էջ 26. ISBN 978-0-300-11884-1.
  6. ↑ Bickerman (1949) p. 145, The Christians got their appellation from "Christus," that is, "the Anointed," the Messiah.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Woodhead, Linda (2004). Christianity: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. էջեր n.p.
  8. ↑ Beal, Timothy (2008). Religion in America: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. էջեր 35, 39. Beal states that, "Although all of them have their historical roots in Christian theology and tradition, and although most would identify themselves as Christian, many would not identify others within the larger category as Christian. Most Baptists and Fundamentalists, for example, would not acknowledge Mormonism or Christian Science as Christian. In fact, the nearly 77 percent of Americans who self-identify as Christian are a diverse pluribus of Christianities that are far from any collective unity."
  9. ↑ Schaff, Philip. «V. St. Paul and the Conversion of the Gentiles (Note 496)». History of the Christian Church.
  10. ↑ "Christian persecution 'at near genocide levels'". BBC News. 3 May 2019. Retrieved 7 October 2019.
  11. ↑ 11,0 11,1 Kay, Barbara. "Our politicians may not care, but Christians are under siege across the world". National Post. 8 May 2019. Retrieved 7 October 2019.
  12. ↑ 12,0 12,1 Wintour, Patrick. "Persecution of Christians coming close to genocide' in Middle East - report". The Guardian. 2 May 2019. Retrieved 7 October 2019.
  13. ↑ Jesus of history, Christ of faith by Thomas Zanzig 2000 ISBN 0-88489-530-0 page 314
  14. ↑ Christ at Etymology Online
  15. ↑ Bickerman, 1949 p. 147, All these Greek terms, formed with the Latin suffix -ianus, exactly as the Latin words of the same derivation, express the idea that the men or things referred to, belong to the person to whose name the suffix is added.
    p. 145, In Latin this suffix produced proper names of the type Marcianus and, on the other hand, derivatives from the name of a person, which referred to his belongings, like fundus Narcissianus, or, by extension, to his adherents, Ciceroniani.
  16. ↑ Messiah at Etymology Online
  17. ↑ Первое_соборное_послание_святого_апостола_Петра s:Первое соборное послание святого апостола Петра#4:16
  18. ↑ X, n. 10. Oxford University Press. 2016 թ․ մարտ. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 8-ին. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)
  19. ↑ Rogers, Samuel (2004). Webster, Tom; Shipps, Kenneth W. (eds.). The Diary of Samuel Rogers, 1634-1638. Boydell Press. էջ 4. ISBN 9781843830436. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 8-ին. «Throughout his diary, Rogers abbreviates 'Christ' to 'X' and the same is true of 'Christian' ('Xian'), 'Antichrist' ('AntiX') and related words.»
  20. ↑ #Wuest-1973 p. 19. The word is used three times in the New Testament, and each time as a term of reproach or derision. Here in Antioch, the name Christianos was coined to distinguish the worshippers of the Christ from the Kaisarianos, the worshippers of Caesar.
  21. ↑ #Wuest-1973 p. 19. The city of Antioch in Syria had a reputation for coining nicknames.
  22. ↑ Christine Trevett Christian women and the time of the Apostolic Fathers 2006 "'Christians' (christianoi) was a term first coined in Syrian Antioch (Acts 11:26) and which appeared next in Christian sources in Ignatius, Eph 11.2; Rom 3.2; Pol 7.3. Cf. too Did 12.4; MPol 3.1; 10.1; 12.1-2; EpDiog 1.1; 4.6; 5.1;"
  23. ↑ Josephus. «Antiquities of the Jews — XVIII, 3:3».
  24. ↑ Tacitus, Cornelius; Murphy, Arthur (1836). The works of Cornelius Tacitus: with an essay on his life and genius, notes, supplements, &c. Thomas Wardle. էջ 287.
  25. ↑ Bruce, Frederick Fyvie (1988). The Book of the Acts. Eerdmans. էջ 228. ISBN 0-8028-2505-2.
  26. ↑ Beal, Timothy (2008). Religion in America: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. էջ 35.
  27. ↑ Martin, Michael (1993). The Case Against Christianity. Temple University Press. էջ 12. ISBN 1-56639-081-8.
  28. ↑ Nazarene at Etymology Online
  29. ↑ 29,0 29,1 Society for Internet Research, The Hamas Charter Արխիվացված 2013-05-25 Wayback Machine, note 62 (erroneously, "salidi").
  30. ↑ Jeffrey Tayler, Trekking through the Moroccan Sahara.
  31. ↑ «Nasara». Mazyan Bizaf Show. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 18-ին.
  32. ↑ Akbar S. Ahmed, Islam, Globalization, and Postmodernity, p 110.
  33. ↑ Rashid al-din Fazl Allâh, quoted in Karl Jahn (ed.) Histoire Universelle de Rasid al-Din Fadl Allah Abul=Khair: I. Histoire des Francs (Texte Persan avec traduction et annotations), Leiden, E. J. Brill, 1951. (Source: M. Ashtiany)
  34. ↑ سنة ٤٩١ - "ذكر ملك الفرنج مدينة أنطاكية" في الكامل في التاريخ
  35. ↑ "Account of al-Faranj seizing Antioch" Year 491AH, The Complete History
  36. ↑ MacKenzie, D. N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press. 0-19-713559-5
  37. ↑ Hazhar Mukriyani, (1990) Hanbanaborina Kurdish-Persian Dictionary Tehran, Soroush press p.527.
  38. ↑ «Catholic priest in saffron robe called 'Isai Baba'». The Indian Express. 2008 թ․ դեկտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 13-ին.
  39. ↑ Вселенские Соборы читать, скачать - профессор Антон Владимирович Карташёв
  40. ↑ Compare: Cross, Frank Leslie; Livingstone, Elizabeth A., eds. (1957). «Christian». The Oxford Dictionary of the Christian Church (3 ed.). Oxford: Oxford University Press (published 2005). էջ 336. ISBN 9780192802903. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. «In modern times the name Christian [...] has tended, in nominally Christian countries, to lose any credal significance and imply only that which is ethically praiseworthy (e.g. 'a Christian action') or socially customary ('Christian name').»
  41. ↑ Compare: Sandmel, Samuel (1967). We Jews and You Christians: An Inquiry Into Attitudes. Lippincott. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  42. ↑ Католический катехизис
  43. ↑ «Свт. Григорий Нисский. К Армонию. Что значит имя и название «Христианин»». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին.
  44. ↑ Православный катехизис
  45. ↑ Протоиерей Димитрий Смирнов
  46. ↑ Диакон Андрей Кураев
  47. ↑ «Б. катехизиз д-ра Лютера». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին.
  48. ↑ «Краткий катехизис д-ра Лютера». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 12-ին.
  49. ↑ «Вероисповедание церкви АСД». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին.
  50. ↑ «Христианская церковь». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 7-ին.
  51. ↑ Церковь Пятидесятников
  52. ↑ «Церковь ЕХБ». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին.
  53. ↑ «Как понимать слова Иисуса в Луке 14:26?». Библейский Дискуссионный Клуб.
  54. ↑ 33.39% of 7.174 billion world population (under "People and Society") «World». CIA world facts. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 18-ին.
  55. ↑ «The List: The World's Fastest-Growing Religions». foreignpolicy.com. 2007 թ․ մարտ. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 4-ին.
  56. ↑ «Major Religions Ranked by Size». Adherents.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 5-ին.
  57. ↑ «Социологи подсчитали количество верующих: треть населения Земли - христиане, четверть - мусульмане» (ռուսերեն). «Зеркало недели. Украина». 2012 թ․ դեկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 27-ին.
  58. ↑ Pontifical Yearbook 2010, Catholic News Agency. Accessed September 22, 2011.
  59. ↑ Johnstone, Patrick; Miller, Duane Alexander (2015). «Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census». Interdisciplinary Journal of Research on Religion. 11: 8. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  60. ↑ «Study: Christianity growth soars in Africa – USATODAY.com». USATODAY.COM. 2011 թ․ դեկտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 14-ին.
  61. ↑ 61,0 61,1 Ostling, Richard N. (2001 թ․ հունիսի 24). «The Battle for Latin America's Soul». TIME.com. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 14-ին.
  62. ↑ «In China, Protestantism's Simplicity Yields More Converts Than Catholicism». International Business Times. 2012 թ․ մարտի 28. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 14-ին.
  63. ↑ Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census
  64. ↑ ANALYSIS (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Europe». Pewforum.org. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  65. ↑ ANALYSIS (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Americas». Pewforum.org. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  66. ↑ ANALYSIS (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Global religious landscape: Christians». Pewforum.org. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  67. ↑ «Christians hold largest percentage of global wealth: Report». deccanherald.com. 2015 թ․ հունվարի 14.
  68. ↑ The religion of millionaires
  69. ↑ 69,00 69,01 69,02 69,03 69,04 69,05 69,06 69,07 69,08 69,09 69,10 «Religion and Education Around the World» (PDF). Pew Research Center. 2011 թ․ դեկտեմբերի 19. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  70. ↑ «المسيحيون العرب يتفوقون على يهود إسرائيل في التعليم». Bokra. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  71. ↑ Kaplan, S. (2005 թ․ հունվարի 1). «"Religious Nationalism": A Textbook Case from Turkey». Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. 25 (3): 665–676. doi:10.1215/1089201x-25-3-665. ISSN 1089-201X.
  72. ↑ Weber, Jeremy. "'Worst year yet’: the top 50 countries where it’s hardest to be a Christian". Christianity Today. 11 January 2017. Retrieved 7 October 2019.
  73. ↑ Enos, Olivia. "North Korea is the world's worst persecutor of Christians". Forbes. 25 January 2017. Retrieved 7 October 2019.
  74. ↑ Worldwatchlist2020, Most dangerous countries for Christians. «Serving Persecuted Christians - Open Doors USA». www.opendoorsusa.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2000 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  75. ↑ Mounstephen, Philip. "Interim report". Bishop of Truro’s Independent Review for the Foreign Secretary of FCO Support for Persecuted Christians. April 2019. Retrieved 7 October 2019.
  76. ↑ 76,0 76,1 Mounstephen, Philip. "Final Report and Recommendations". Bishop of Truro’s Independent Review for the Foreign Secretary of FCO Support for Persecuted Christians. July, 2019. Retrieved 7 October 2019.

Գրականություն խմբագրել

Ստուգաբանություն

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քրիստոնյաներ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քրիստոնյաներ&oldid=9805856» էջից