Քրիստիան Լասեն[7] (գերմ.՝ Christian Lassen, հոկտեմբերի 22, 1800(1800-10-22)[1][2], Բերգեն, Նորվեգիա[1] - մայիսի 8, 1876(1876-05-08)[1][2], Բոնն, Գերմանական կայսրություն[1][3][4]), նորվեգացի և գերմանացի արևելագետ։

Քրիստիան Լասեն
գերմ.՝ Christian Lassen
Ծնվել էհոկտեմբերի 22, 1800(1800-10-22)[1][2]
Բերգեն, Նորվեգիա[1]
Մահացել էմայիսի 8, 1876(1876-05-08)[1][2] (75 տարեկան)
Բոնն, Գերմանական կայսրություն[1][3][4]
ԳերեզմանՀին գերեզմանատուն Բոննում
Քաղաքացիություն Պրուսիայի թագավորություն և  Նորվեգիա
Մասնագիտությունհնդկագետ, պատմաբան, համալսարանի դասախոս և արևելագետ
Հաստատություն(ներ)Բոննի համալսարան
Գործունեության ոլորտհնդկագիտություն[5], Իրանագիտություն և արևելագիտություն[5]
ԱնդամակցությունԱրվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա, Նիդերլանդական արվեստների և գիտությունների թագավորական ակադեմիա և Արձանագրությունների և բելետրիստիկայի ակադեմիա[6]
Ալմա մատերԲոննի համալսարան, Հայդելբերգի համալսարան և Բերգենի տաճարային դպրոց
Տիրապետում է լեզուներինգերմաներեն[5]
Գիտական ղեկավարԱվգուստ Վիլհելմ Շլեգել
Եղել է գիտական ղեկավարՊաուլ Դոյսեն
Հայտնի աշակերտներՖրիդրիխ ֆոն Շպիգել և Ադոլֆ Ֆրիդրիխ Շտենցլեր
Պարգևներ
ՀայրՆիկոլայ Քրիստիան Վանդելբո Լասեն
 Christian Lassen Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Քրիստիան Լասենը ծնվել է Բերգենում Նիկոլայ Լասենի ընտանիքում, որտեղ էլ ստացել է սկզբնական կրթությունը[8]։ Օսլոյում ստանալով համալսարանական կրթություն՝ նա գնաց Գերմանիա և շարունակեց կրթությունը Հայդելբերգի (1822) և Բոննի համալսարաններում[8]։ Բոննում Լասենը գերազանց սովորեց սանսկրիտ։ Նա երեք տարի անցկացրեց Փարիզում և Լոնդոնում՝ ապրելով կառավարության հաշվին և զբաղվելով ձեռագրերի ընդօրինակմամբ ու համեմատությամբ, նյութեր հավաքելով առաջին հերթին հնդկական դրամային և փիլիսոփայությանը վերաբերող հետագա հետազոտությունների համար։ Այդ շրջանում Լասենը Էժեն Բյուրնուֆի հետ համատեղ տպագրեց «Էսսե պալիի մասին» աշխատությունը (ֆր.՝ Essai sur le Pâli, Փարիզ, 1826)[8]։

Բոնն վերադառնալով՝ նա զբաղվեց արաբերեն սովորելով և ստացավ փիլիսոփայության դոկտորի գիտական աստիճան։ Նրա դիսերտացիան վերաբերում էր Փանջաբի աշխարհագրության վերաբերյալ արաբերեն գրություններին (Commentario geographica historica de Pentapotamia Indica, Բոնն, 1827)[8]։ Դրանից անմիջապես հետո նա պրիվատ-դոցենտի պաշտոն ստացավ և 1830 թվականին նշանակվեց արտահաստիքային, իսկ 1840 թվականին՝ հին հնդկական լեզվի և գրականության հաստիքային պրոֆեսոր։ 1841 թվականին Կոպենհագենից գայթակղիչ առաջարկն ընդունելու փոխարեն Լասենը հավատարմորեն մնաց Բոննի համալսարանում մինչև իր կյանքի վերջը։ 1864 թվականին նրան թույլատրվեց դասախոսություններ կարդալ։ Մահացել է Բոննում՝ երկար տարիներով տառապելով գրեթե ամբողջական կուրությամբ։

Գիտական գործունեություն խմբագրել

1829—1831 թվականներին Լասենը Ավգուստ Վիլհելմ ֆոն Շլեգելի հետ համատեղ լույս է ընծայել «Հիտոպադեշի» քննադատական մեկնաբանություններով հանդեսը։ Այդ ժամանակ Լասենը օգնում է Շլեգելին՝ հրատարակելու «Ռամայանայի» առաջին երկու գրքերի թարգմանությունը (1829—1838)։ 1832 թվականին նա լույս ընծայեց Բհավաբհութիի դրամայի առաջին արարվածի տեքստը «Մալաթիմադհավա» անվանումով և «Սանկխյա կարիկայի» լատիներեն թարգմանության ամբողջական տեքստը։ 1837 թվականին դրանց հաջորդեց Ջայադևայի «Գիտագովինդա» քնարական դրամայի թարգմանությունը և հրատարակությունը, ինչպես նաև լույս տեսավ նրա «Institutiones linguae Pracriticae»։

Նրա «Anthologia Sanscritica», որը լույս ընծայվեց 1838 թվականին, պարունակում էր մինչ այդ չհրատարակված տեքստեր։ Նա շատ բան է արել, որ խթանի սանսկրիտի ուսուցումը Գերմանիայի համալսարաններում։ 1846 թվականին Լասենը հրատարակեց «Բհագավադգիտայի» Շլեգելի թարգմանության բարելավված տարբերակը։ Շլեգելի հետ նա Գերմանիայում հիմնադրեց սանսկրիտագիտության քննադատական և պատմական դպրոցներ[8]։

Հնդկական լեզուներ ուսանելուն զուգահեռ Լասենը նշանակալի ավանդ է ունեցել նաև բանասիրական գիտությունների այլ ոլորտներում ևս։ Իր «Beiträge zur Deutung der Eugubinischen Tafeln» (1833) աշխատության մեջ նա հիմքի ստեղծեց ումբրիական գրությունների ստույգ մեկնության համար։ «Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes» (7 հրատարակություն, 1837—1850), որի հիմնադիրը և խմբագիրն էր ինքը, իր մի շարք այլ արժեքավոր հոդվածների կողքին պարունակում էր բելուջերենի և բրաուի լեզուների ուղղագրական ակնարկներ, ինչպես նաև աշխատանքներ լիկիերեն արձանագրությունների վերաբերյալ։ Այդ պարբերական հրատարակության միջոցով լույս տեսավ Լասենի «Beiträge zur Kunde des Indischen Alterthums aus dem Mahabharata» աշխատանքը[8]։

Բյուրնուֆի «Մեկնաբանություններ Յասնայի վերաբերյալ» (Commentaire sur le Yacna, 1833) աշխատության հրատարակությունից հետո Լասենը ևս իր ուշադրությունը կենտրոնացրեց իրանագիտության, մասնավորապես՝ ավեստերենի վրա։ «Die altpersischen Keilinschriften von Persepolis» (1836) աշխատանքում նա առաջին անգամ բացատրեց հին պարսկական սեպագիր արձանագրությունների նշանակությունը։

Հետագայում Լասենը իր ամսագրի վեցերորդ համարում հրատարակեց այդ ժամանակ հայտնի բոլոր հին պարսկական սեպագիր արձանագրությունների ժողովածու։ Նա նաև Եվրոպայի առաջին գիտնականն էր, որ մեծ հաջողությունների էր հասել նոր բացահայտված բակտրիական դրամների վերծանման մեջ՝ նյութը ներառելով «Zur Geschichte der griechischen und indoskythsschen Könige in Bakterien, Kabul, und Indien» (1838) աշխատության մեջ։

Եղել է Ֆրանսիայի ինստիտուտի[9] և Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ։

Աշխատություններ խմբագրել

  • Էժեն Բյուրնուֆի հետ՝ Essai sur le Pali ou langue sacrée de la presqu'île au-delà du Gange. Paris 1826.
  • Commentatio geographica atque historica de pentapotamia india (Dissertation). Bonn 1827.
  • Ueber Herrn Bopps grammatisches System der Sanskrit-Sprache. В: Indische Bibliothek. Band 3,1, 1830, S. 1—113.
  • Gymnosophista sive indicae philosophiae documenta I,1: Isvaracrishnae Sankhya-caricam tenens. Bonn 1832.
  • Die altpersischen Keil-Inschriften von Persepolis. Entzifferung des Alphabetes und Erklärung des Inhalts. Bonn 1836.
  • Institutiones linguae pracriticae. Bonn 1837.
  • Zur Geschichte der Griechischen und Indoscythischen Könige in Baktrien, Kabul und Indien durch Entzifferung der altkabulischen Legenden auf ihren Münzen. Bonn 1838.
  • Indische Altertumskunde I: Geographie und älteste Geschichte. Bonn 1847 (2. Auflage 1867).
  • Indische Altertumskunde II: Geschichte des Buddha bis auf die Ballabhi- und jüngere Gupta-Dynastie. Bonn 1849—52 (2. Auflage 1873).
  • Indische Altertumskunde III: Geschichte des Handels und des griechisch-römischen Wissens von Indien und Geschichte des nördlichen Indiens von 319 nach Christi Geburt bis auf die Muhammedaner. Bonn 1857/58.
  • Indische Altertumskunde IV: Geschichte des Dekkhans, Hinterindiens und des indischen Archipels von 319 nach Christi Geburt bis auf die Muhammedaner und die Portugiesen. Nebst Umriss der Kulturgeschichte und der Handelsgeschichte dieses Zeitraums. Bonn 1861.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Lassen, Christian // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 16.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 ՎԱԳԹԱ նախկին անդամներ
  3. 3,0 3,1 3,2 https://www.uni-marburg.de/fb10/iksl/indologie/fachgebiet-en/geschichte-en/index_html-en
  4. 4,0 4,1 4,2 http://www.cgimunich.com/pages.php?id=42
  5. 5,0 5,1 5,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  6. https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/
  7. БРЭ/Лассен Кристиан
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Buckland C. E. Dictionary of Indian Biography. — London: Swan Sonnenschein & Co., Lim, 1906. — P. 244.
  9. Buckland C. E. Dictionary of Indian Biography. — London: Swan Sonnenschein & Co., Lim, 1906. — P. 245.

Գրականություն խմբագրել

  • Klaus Karttunen: Christian Lassen (1800—1876), a neglected pioneer of indology. В: K. Preisendanz (Hrsg.): Expanding and merging horizons. Contribution to South Asian and Cross-cultural Studies in commemoration of Wilhelm Halbfass. Austrian Academy of Science Press, Viena 2007 (Denkschriften der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, philologisch-historische Klasse, Band 351), S. 109—119 [mit Bibliographie].
  • Willibald Kirfel (Hrsg.): Briefwechsel A. W. von Schlegel — Christian Lassen. Cohen, Bonn 1914.
  • Willibald Kirfel: Christian Lassen 1800—1876. В: Bonner Gelehrte. Beiträge zur Geschichte der Wissenschaften in Bonn. Sprachwissenschaften. Bouvier/Röhrscheid, Bonn 1970 (150 Jahre Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität zu Bonn 1818—1968), S. 296—299.
  • Ernst Windisch: Geschichte der Sanskrit-Philologie und indischen Altertumskunde. I., II. Teil sowie nachgelassene Kapitel des III. Teils. de Gruyter, Berlin (usw.) 1992 [siehe S. 154—158 (XX) & 164—197 (XXII—XXVI), տես այստեղ]

Արտաքին հղումներ խմբագրել