Քաղաքացիական պատերազմ Բյուզանդիայում (1321-1328)
Քաղաքացիական պատերազմ Բյուզանդիայում (1321-1328), 1321-1328 թվականներին տեղի ունեցած հակամարտությունների շարք, որի ժամանակ Անդրոնիկոս II Ավագը և նրա թոռը Անդրոնիկոս III-ը պայքարել են միմյանց դեմ՝ Բյուզանդական գահի համար։
| Քաղաքացիական պատերազմ Բյուզանդիայում | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| list of Byzantine revolts and civil wars? | |||||||||
 Բյուզանդիան և հարևան պետությունները 1307 թվականին | |||||||||
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
 Անդրոնիկոս II Ավագ Սերբիա
|
Անդրոնիկոս III Բուլղարիա
| ||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||
| Անդրոնիկոս II Ավագ Սիրգիանես Պալեոլոգ (1321 թվականից)
|
Անդրոնիկոս III Հովհաննես VI Կանտակուզին Ֆեոդոր Սինադեն Սիրգիանես Պալեոլոգ (մինչև 1321 թվականը)
| ||||||||
Նախապատմություն խմբագրել
Անդրոնիկոս III-ը եղել է Միքայել IX Պալեոլոգոս կայսեր որդին։ Վերջինս էլ եղել է կայսերական գահի կառավարչակից և գործող կայսր Անդրոնիկոս II Ավագի ժառանգորդը։ 1320 թվականին Անդրոնիկոս III-ը սխալմամբ կազմակերպել է իր կրտսեր եղբոր՝ Մանուելի սպանությունը։ Սպանությունից հետո, Միքայել IX-ը մահացել է որդու կորստի ցավից և ամոթից։ Այս պատահարը և Անդրոնիկոս III-ի և նրա շրջապատի արիստոկրատական ընտանիքների երիտասարդ ներկայացուցիչների շփացած կյանքը սրեցին հակամարտությունը երիտասարդ Անդրոնիկոսի, ով դարձել էր գահի ժառանգորդը և նրա պապի՝ Անդրոնիկոս II Ավագի միջև[1]։
Առաջին կոնֆլիկտ (1321) խմբագրել
Անդրոնիկոս III-ը ունեցել է մի շարք կողմնակիցներ, որոնց թվում եղել են Հովհաննես VI Կանտակուզինը և Սիրգիանես Պալեոլոգոսը։ Վերջիններս Թրակիայում գնել էին կալվածքներ և կազմակերպել տեղի բնակչության անհնազանդությունը զառամյալ կայսեր դեմ։ 1321 թվականին՝ Զատկի օրը, Անդրոնիկոս III-ը մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսից փախել է Ադրիանապոլիս, որտեղ ձևավորել է սեփական արքունիքը և ապստամբություն կազմակերպել իր պապի դեմ։ Սիրգիանոս Պալեոլոգը մեծ զորքով շարժվել է դեպի մայրաքաղաք՝ ստիպելով ծեր կայսրին բանակցությունների մեջ մտնել[2][3][4]։ 1321 թվականի հունիսի 6-ին կնքվել է հաշտության պայմանագիր, համաձայն որի Անդրոնիկոս III-ը ճանաչվել է որպես կառավարչակից և ստացել Թրակիայի Մակեդոնիայի որոշ շրջանների կառավարչի պաշտոնը, այն դեպքում, երբ կայսրության մյուս տարածքները, ներառյալ նաև Կոստանդնուպոլիսը, մնացին Անդրոնիկոս II-ի կառավարման տակ։ Բացի այդ, Անդրոնիկոս II-ը պետք է զբաղվեր նաև կայսրության արտաքին քաղաքականությամբ[5]։
Երկրորդ կոնֆլիկտ (1322) խմբագրել
1321 թվականի խաղաղության դաշնագիրը պահպանվել է ոչ շատ երկար, քանի որ Անդրոնիկոս կրտսերը սկսեց իրականացնել, գրեթե, անկախ արտաքին քաղաքականությունը։ Անդրոնիկոս III-ի համախոհների շրջանում պառակտում տեղի ունեցավ։ Նրա համախոհները բաժանվեցին Հովհաննես Կանտակուզինի և Սիրգիանոսի միջև։ «Սիրգիանոսականները» կարծում էին, որ իրենց առաջնորդը բավարար չափով չի վարձատրվել օգնության համար, ինչպես նաև բողոքում էին, որ Անդրոնիկոս II Ավագը մեծ տեղ է տալիս Կանտակուզինին։ Բացի այդ, կա վարկած, համաձայն որի, Անդրոնիկոս III-ը փորձել է գայթակղել Սիրգիանոսի կնոջը[2][6]։ Արդյունքում, 1321 թվականի դեկտեմբերին սիրգիանոսականները անցան կայսեր կողմը և փախան Կոստանդնուպոլիս։ Ստանալով մեգադուկի վարչական կոչում, Սիրգիանոսը համոզեց Անդրոնիկոս II-ին, վերսկսել պատերազմը[3][7][8]։ Այն բանից հետո, երբ Կոստանդնուպոլսի շրջանում գտնվող մի քանի քաղաքներ անցան Անդրոնիկոս II-ի տիրապետության տակ, 1322 թվականի հուլիսի նոր համաձայնագիրը վերականգնեց ստատուս քվոն։ Կողմերի միջև կնքված համաձայնագիրը փակուղու մեջ դրեց Սիրգիանոսին։ Իր գործողություններում կրելով անհաջողություններ՝ նա սկսեց կազմակերպել Անդրոնիկոս II-ի սպանությունը և գահի գրավումը։ Սակայն դավադրությունը բացահայտվեց, իսկ Սիրգիանոսը դատապարտվեց ցմահ ազատազրկման[7][9][10]։
1325 թվականի փետրվարի 2-ին Անդրոնիկոս III-ը պաշտոնապես թագադրվել է և ստացել պապին հավասար կարգավիճակ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ հակամարտության ընթացքում զինված բախումները քիչ են եղել, հետևանքները կայսրության համար նշանակալի են եղել։ Գյուղացիներից աշխարհազորի կազմակերպման արդյունքում էականորեն կրճատվել են գյուղատնտեսական արտադրությունը, ինչի արդյունքում էլ կրճատվել է միջազգային և ներպատական առևտուրը[11]։
Երրորդ կոնֆլիկտ (1327-1328) խմբագրել
1327 թվականի փետրվարին նոր կոնֆլիկտ է ծագել Անդրոնիկոս III-ի Անդրոնիկոս II Ավագի միջև։ Սակայն, այս կոնֆլիկտի մեջ ներգրավվել են բալկանյան երկրները։ Անդրոնիկոս II-ի կողմից հանդես է եկել Սերբիայի թագավոր Ստեֆան Դեչանսկին, իսկ Անդրոնիկոս III-ի կողմից՝ Բուլղարիայի թագավոր Միխայիլ III Շիշմանը։ Զինված բախումները հիմնականում տեղի են ունեցել Մակեդոնիայում։ Բախումների արդյունքում Մակեդոնիայի ողջ տարածքը, այդ թվում նաև Սալոնիկի քաղաքը, անցել են Անդրոնիկոս III-ի տիրապետության տակ։ 1328 թվականի հունվարին Անդրոնիկոս III Պալեոլոգոսը և նրա հրամանատար Հովհաննես Կանտակուզինը մտան Սալոնիկ։ Մակեդոնիայում կրած հաղթանակներից հետո, Անդրոնիկոս III-ը որոշում է գրավել Կոստանդնուպոլիսը։ 1328 թվականի մայիսին նա մտնում է մայրաքաղաք, ստիպում պապին՝ հրաժարվելու գահից և իր ձեռքը վերցնում կայսերական ողջ իշխանությունը։ Երկու տարի անց հին կայսրը ուղարկվում է մենաստան, որտեղ էլ մահանում է 1322 թվականի փետրվարի 13-ին։
Հետևանքներ խմբագրել
Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Անդրոնիկոս III-ի հաղթանակը իշխանության բերեց Հովհաննես Կանտակուզինին, ով փաստացի դարձավ կայսեր կառավարչակիցը։ Հովհաննեսը պատասխանատու էր արտաքին քաղաքականության, իսկ Անդրոնիկոս III-ը՝ բանակի։ Քաղաքացիական պատերազմը քամեց կայսրությունը, փողն արժեզրկվեց, սակայն նոր կառավարությունը կարողացավ կանխել պետության անկումը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Bartusis, Mark C. (1997), The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453, University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-1620-2
- Bosch, Ursula Victoria (1965), Kaiser Andronikos III. Palaiologos. Versuch einer Darstellung der byzantinischen Geschichte in den Jahren 1321–1341 (German), Adolf M. Hakkert
{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Fine, John Van Antwerp (1994), The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, University of Michigan Press, ISBN 978-0-472-08260-5
- Jeffreys, Elizabeth; Haldon, John; Cormack, Robin, eds. (2009), The Oxford Handbook of Byzantine Studies, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-925246-6
- Nicol, Donald MacGillivray (1993), The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-43991-6
- Nicol, Donald MacGillivray (1996), The Reluctant Emperor: A Biography of John Cantacuzene, Byzantine Emperor and Monk, C. 1295–1383, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-52201-4
- Treadgold, Warren T. (1997), A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, ISBN 0-8047-2630-2
- Ostrogorsky, George (1969), History of the Byzantine State, Rutgers University Press, ISBN 0-8135-0599-2