Վիքիպեդիա

Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2008-2009)

Ուկրաինայում 2008 թվականի քաղաքական ճգնաժամը 2007 թվականի քաղաքական ճգնաժամի և Ուկրաինայում ստեղծված ընդհանուր քաղաքական իրավիճակի տրամաբանական շարունակությունն է, որը ստեղծվել է «Նարնջագույն հեղափոխությունից» հետո։

2008 թվականի քաղաքական ճգնաժամը փաստացի բաղկացած է երկու ճգնաժամերից։ Առաջինը սկսվեց այն բանից, որ 2008 թվականի հունվարի 18-ին Բրյուսելում ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայան կատարած այցի ընթացքում Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Օգրիզկոն ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յաապ դե Հոոպ Սխեֆերին է հանձնել նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի, վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոյի և Գերագույն ռադայի խոսնակ Արսենի Յացենյուկի ստորագրած նամակը՝ 2008 թվականի ապրիլին Բուխարեստում կայացած գագաթնաժողովում ՆԱՏՕ-ին անդամակցության գործողությունների ծրագրին միանալու ձգտման մասին[1]։ Այն բանից հետո, երբ այցով Ուկրաինա ժամանած ամերիկացի սենատոր Ռիչարդ Լուգարից ուկրաինացիներն իմացել են այդ նամակի մասին[2], երկու ամսով կաթվածահար է եղել Ուկրաինայի խորհրդարանի աշխատանքը։

Երկրորդ ճգնաժամն սկսվեց, երբ 2008 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն ռադայի խոսնակ Արսենի Յացենյուկը հայտարարեց Յուլիա Տիմոշենկոյի բլոկի իշխող «Նարնջագույն» կոալիցիայի և «Մեր Ուկրաինան Ժողովրդական ինքնապաշտպանություն է» նախագահամետ դաշինքի փլուզման մասին[3], որը հայտարարեց դաշինքից դուրս գալու մասին, այն բանից հետո, երբ բյուտովցիները «ռեգիոնների» հետ միասին ընդունեցին նախագահական լիազորությունները սահմանափակող մի շարք օրինագծեր։

Սրման առիթ է հանդիսացել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայում 2008 թվականի օգոստոսին Ռուսաստանի և Վրաստանի միջև զինված բախման քննարկումը[4]։

Ուկրաինայի նախագահի 2008 թվականի հոկտեմբերի 9-ի № 911/2008[5] «Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարեցման մասին VI գումարման և արտահերթ ընտրությունների նշանակման մասին» հրամանագիրը հրապարակվել է հոկտեմբերի 10-ին, արտահերթ ընտրությունները նշանակվել են 2008 թվականի դեկտեմբերի 7-ին։

Հոկտեմբերի 10-ին հրամանագրի հրապարակումից և ուժի մեջ մտնելուց հետո Յուլիա Տիմոշենկոյի բլոկը այն բողոքարկել է դատարանում։ Կիևի շրջանային վարչական դատարանը դադարեցրել է հրամանագրի գործողությունը։ Հրամանագրի գործողությունը դադարեցվել է 2008 թվականի հոկտեմբերի 20-ի № 952 հրամանագրով։

Իրադարձությունների զարգացման ժամանակագրություն խմբագրել

 
Խարկովում Ռուսաստանի Գլխավոր Հյուպատոսության պիկետավորումը 2008 թվականի օգոստոսի 12-ին՝ Հարավային Օսիայում տեղի ունեցած պատերազմի կապակցությամբ։ Պլակատ պրոգրուզինյան պիկետի մասնակիցների մոտ:

2008 թվականի հունվարի 18-ին Բրյուսելում ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայան կատարած այցի ընթացքում Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Օգրիզկոն ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յաապ դե Հոոպ Սխեֆերին է փոխանցել նամակ, որը ստորագրել է նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն, վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոն և Գերագույն ռադայի խոսնակ Արսենի Յացենյուկը 2008 թվականի ապրիլին Բուխարեստում կայացած գագաթնաժողովում ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու գործողությունների ծրագրին միանալու ձգտման մասին[6]։ Այն բանից հետո, երբ Ուկրաինա ժամանած ամերիկացի սենատոր Ռիչարդ Լուգարից ուկրաինացիները տեղեկացել են այդ նամակի մասին, երկու ամսով կաթվածահար է եղել Ուկրաինայի խորհրդարանի աշխատանքը[7]։ Իմանալով նամակի մասին՝ Կոմկուսի և Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունները հայտարարություն են հրապարակել, որում ասված էր․ «Յուշչենկոյի, Տիմոշենկոյի, Յացենյուկի կողմից ՆԱՏՕ-ի ղեկավարությանը հասցեագրված նամակի ստորագրումը, ըստ էության, նշանակում է ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի անդամակցության գործընթացի սկիզբ։ Մեզ զայրացնում է, որ ուկրաինացի ժողովուրդն այդ մասին իմացել է սենատոր Լուգարի շուրթերից։ Սա ցույց է տալիս, որ իշխանությունը բռնել է արկածախնդրության ճանապարհը։ Վախենալով իր ժողովրդից՝ փակ դռների հետևում որոշում է մեր պետության ճակատագիրը։ Ընդ որում, ոչ խորհրդարանը, ոչ կառավարությունը, ոչ կոլեգիալ այլ մարմիններ այդ հարցը չեն քննարկել։ Հիմնվելով Ուկրաինայի քաղաքացիների բացարձակ մեծամասնության, մեր ընտրողների կարծիքի վրա՝ Մենք պահանջում ենք հետ կանչել «երեքի նամակը»։ Մենք դիմում ենք ՆԱՏՕ-ի ղեկավարությանը, որ «երեքի նամակը» չի արտահայտում ուկրաինացի ժողովրդի կամքը, քաղաքական կոնսենսուսի առարկա չէ, այլ լրացուցիչ լարվածություն է մտցնում ուկրաինական հասարակության մեջ, ինչը անխուսափելիորեն կհանգեցնի Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հետ Ուկրաինայի հարաբերությունների վատթարացմանը։ Այդ կապակցությամբ Ռեգիոնների կուսակցության և Ուկրաինայի Կոմունիստական կուսակցության խմբակցությունները որոշում են ընդունել արգելափակել ուկրաինական խորհրդարանի աշխատանքը՝ ստորագրող Յուշչենկոյին, Տիմոշենկոյին, Յացենյուկին պահանջելով հետ կանչել ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի միանալու մասին նամակը։ Գերագույն ռադայի նախագահի ուշադրությունը հրավիրում ենք նաև, որ նամակը ստորագրելիս դուք դուրս եք եկել Գերագույն ռադայի սահմանադրական լիազորությունների և կանոնակարգի պահանջների շրջանակներից։ Այդ կապակցությամբ Մենք խնդրում ենք ձեզ հետ կանչել ձեր ստորագրությունը սույն նամակի միջոցով։ Հակառակ դեպքում մենք ադեկվատ կգործենք՝ ելնելով մեր պետության օրենսդրությունից[8]»։ Արդյունքում հունվարի 25-ին Ուկրաինայի խորհրդարանը չկարողացավ վերջին լիագումար նիստն անցկացնել Գերագույն ռադայի VI գումարման առաջին նստաշրջանի փակումից առաջ՝ ընդդիմադիր Ռեգիոնների կուսակցության կողմից Գերագույն ռադայի դահլիճի և նախագահության արգելափակման պատճառով[9]։ Խորհրդարանի աշխատանքը կաթվածահար է եղել 2 ամսով, և միայն 2008 թվականի մարտի սկզբին Գերագույն ռադան վերստին սկսել է գործել այն բանից հետո, երբ ընդունվել Է ՆԱՏՕ-ի վերաբերյալ Ռեգիոնների կուսակցության որոշման տարբերակը։ Դրանում ասվում էր, որ ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի անդամակցության մասին որոշումը «ընդունվում է հանրաքվեի արդյունքներով, որը կարող է անցկացվել ժողովրդական նախաձեռնությամբ»[10]։

Ճգնաժամի հերթական փուլը սկսվել է նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի (որտեղ նրան աջակցել է ՆՈՒՆՍ-ը) և մյուս քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչների, առաջին հերթին՝ վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոյի միջև վեճից՝ Հարավային Օսիայում տեղի ունեցած իրադարձությունների տարբեր գնահատականների պատճառով։

Օրինագծերի քվեարկությունից հետո, որոնք վերաբաշխում են իշխանական լիազորությունները նախագահական լիազորությունների նվազեցման ուղղությամբ, ինչպես նաև իրավական հիմքեր էին ստեղծում ավելի քան 300 ձայնով նախագահի իմպիչմենտի ընթացակարգի համար[11], «Մեր Ուկրաինա․ Ժողովրդական ինքնապաշտպանություն» դաշինքի խմբակցությունը, որը կտրականապես դեմ էր նման քայլերին, որոշում կայացրեց կոալիցիայից դուրս գալու մասին

2008 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն ռադայի նախագահ Արսենի Յացենյուկը լիագումար նիստում պաշտոնապես հայտարարել է Դեմոկրատական կոալիցիայի լուծարման մասին[12][13]։

Սեպտեմբերի 17-ին Արսենի Յացենյուկը հայտարարել էր Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահի լիազորությունները վայր դնելու մասին, ինչպես դա նախատեսվում էր կոալիցիոն համաձայնագրով։ Նրա նման քայլը չի նշանակել, որ նա դադարեցվել է Գերագույն ռադայի նախագահի գործառույթների իրականացումը։ Յացենյուկը դրանք պետք է կատարեր մինչև յոթերորդ գումարման Գերագույն Ռադայի ընտրվելը կամ վեցերորդ գումարման Ռադայում նոր կոալիցիայի ձևավորումը, ինչի համար օրենսդրությամբ նախատեսվում էր 1 ամիս, որի ավարտից հետո Ուկրաինայի նախագահը կարող էր արտահերթ ընտրություններ նշանակել[14]։

Գերագույն ռադայի ընտրություններ խմբագրել

Հոկտեմբերի 8-ին Յուշչենկոն հեռուստաուղերձ է հղել Ուկրաինայի ժողովրդին, որում հայտարարել Է Գերագույն ռադայի լուծարման մասին[15]։

Արտահերթ ընտրությունները նշանակվել են 2008 թվականի դեկտեմբերի 7-ին[5]։

Յուլիա Տիմոշենկոյի բյուրոյի, ինչպես նաև արդարադատության հարցերով խորհրդարանական կոմիտեի նախագահ Սերգեյ Կիվալովի կարծիքով՝ Յուշչենկոն իրավունք չուներ Գերագույն ռադան ցրել մինչև 2008 թվականի նոյեմբերի կեսերը[16][17]։

Սակայն, Ուկրաինայի նախագահի «Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի արտահերթ ընտրություններ նշանակելու մասին» № 497/2007 հրամանագրում խոսվում Է Ուկրաինայի Սահմանադրության 82-րդ հոդվածի երկրորդ մասով սահմանված նորմը չկատարելու, ինչպես նաև Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանի 2002 թվականի հոկտեմբերի 17-ի № 17-ՌՊ/2002 որոշման մասին, այսինքն՝ շեշտը դրվել է այն բանի վրա, որ Գերագույն Ռադայի լիազորությունները դադարել են Վ. Յուշչենկոյի կամայական պատճառներով[17]։

Հոկտեմբերի 8-ին Յուլիա Տիմոշենկոյի դաշինքը պատրաստել է բոլոր փաստաթղթերը՝ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների մասին որոշումը բողոքարկելու համար[18]։

Արտահերթ ընտրությունների չեղարկում խմբագրել

Հոկտեմբերի 10-ին Կիևի շրջանային վարչական դատարանը կասեցրել է Գերագույն ռադայի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարեցման և արտահերթ ընտրություններ նշանակելու մասին Ուկրաինայի նախագահի հրամանագրի գործողությունը[19], որից հետո Յուշչենկոն իր հրամանագրով աշխատանքից ազատել է Քելեբերդին[20]։

Հոկտեմբերի 11-ին Ուկրաինայի կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը հայտարարել էր արտահերթ ընտրությունների կազմակերպումն արգելելու մասին դատարանի որոշման կատարման մասին[21]։

Հոկտեմբերի 13-ին Յուշչենկոն լուծարել Է Կիևի շրջանային դատարանը, որը չեղյալ էր հայտարարել նրա հրամանագիրը, և նրա փոխարեն ստեղծել է Կիև քաղաքի կենտրոնական վարչական դատարանը և Կիևի Ձախափնյա շրջանային վարչական դատարանը[22]։

Հասարակական կարծիքներ խմբագրել

Հասարակական կարծիքի հարցումների համաձայն՝ 2008 թվականի հունվարին Գերագույն rադայի ընտրություններ անցկացնելու դեպքում առաջատարը Յուլիա Տիմոշենկոյի բլոկն է, որի օգտին կքվեարկեր հարցվածների 29 %-ը։ Ռեգիոնների կուսակցությանը կսատարեր 21 %-ը, «Մեր Ուկրաինան. Ժողովրդական ինքնապաշտպանություն» նախագահամետ դաշինքի օգտին իրենց ձայնը կտային հարցվածների 9 %-ը, Կոմունիստական կուսակցության և Լիտվինի դաշինքի օգտին՝ հարցվածների 3-ական %-ը։

Նախագահի հնարավոր թեկնածուների համակրանքի վարկանիշում առաջատարը Ուկրաինայի վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոն էր՝ 25 %-ով, երկրորդ տեղում Տարածաշրջանների կուսակցության ղեկավար Վիկտոր Յանուկովիչը՝ 20 %-ով, իսկ երրորդ տեղում գործող նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն է՝ 13 %-ով[23]։

2008 թվականի հունիսի առաջին կեսին Ռեգիոնների կուսակցության օգտին պատրաստ էին քվեարկել բոլոր ընտրողների 22,8 %-ը, Յուլիա Տիմոշենկոյի բլոկի օգտին՝ 18 %-ը, «Մեր Ուկրաինան․ Ժողովրդական ինքնապաշտպանության» օգտին՝ 5,1 %-ը, Լիտվինի բլոկի օգտին իրենց ձայնը կտային 4,5 %-ը, Կոմունիստական կուսակցության օգտին՝ 4,2 %[24]։

Յուլիա Տիմոշենկոյի բլոկի և «Մեր Ուկրաինան Ժողովրդական ինքնապաշտպանություն է» դաշինքի կառավարող կոալիցիայի փլուզումից հետո արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման դեպքում տարածաշրջանների կուսակցությանը ձայն կտար հարցվածների 20,2 %-ը, «Մեր Ուկրաինայի» օգտին՝ 7,9 %-ը, Արսենի Յացենյուկի կուսակցությանը՝ 3,5 %-ը։ Արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացման դեպքում Վիկտոր Յանուկովիչի օգտին կքվեարկեր հարցվածների 17,9 %-ը, Յուլիա Տիմոշենկոյին՝ 15,3 %-ը, Վիկտոր Յուշչենկոյին՝ 10,5 %-ը[25]։

Հասարակական կարծիքի հարցման համաձայն, որն անցկացվել է 2008 թվականի սեպտեմբերի 30-ից հոկտեմբերի 8-ը, արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում առավել մեծ աջակցություն կստանար Յուլիա Տիմոշենկոյի դաշինքը՝ 24,5 %: Այնուհետև հաջորդում են Ռեգիոնների կուսակցությունը՝ 23,9 %, Կոմունիստական կուսակցությունը՝ 4,4 %, «Մեր Ուկրաինան»՝ 4,2 % և Լիտվինի դաշինքը՝ 3,7 %։

Արտահերթ նախագահական ընտրությունների դեպքում առավելագույն աջակցություն կստանար գործող վարչապետ Յուլյա Տիմոշենկոն՝ 26,0 %: Վիկտոր Յանուկովիչի օգտին կքվեարկեր հարցվածների 25,1 %-ը, գործող նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի օգտին՝ 6,5 %-ը, Վլադիմիր Լիտվինի օգտին՝ 4,9 %-ը, Պյոտր Սիմոնենկոյի օգտին՝ 4,3 %-ը[26]։

Ճգնաժամի ավարտ խմբագրել

Քաղաքական ճգնաժամն ավարտվել է 2008 թվականի դեկտեմբերի 8-ին Գերագույն ռադայի նախագահի պաշտոնում Վլադիմիր Լիտվինի ընտրությամբ։ Հաջորդ օրը Վլադիմիր Լիտվինը հայտնել է ժողովրդավարական կոալիցիայի վերականգնման մասին, որում այժմ ընդգրկվել է նաև Լիտվինի դաշինքը։ Յուլիա Տիմոշենկոն որպես Ուկրաինայի վարչապետ հանդես է եկել հեռուստատեսությամբ և հայտարարել 2008 թվականի քաղաքական ճգնաժամի ավարտի մասին[27]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Огрызко передал генсеку НАТО «письмо трех» из Киева». Информационное агентство Росбалт-Украина. 2008 թ․ հունվարի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 25-ին.
  2. ↑ Алена Гетьманчук (2008 թ․ հունվարի 16). «Письмо трех к НАТО». "Главред, украiнська версiя". Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 25-ին.
  3. ↑ Валерий Калныш, Елена Геда, Владимир Соловьев (2008 թ․ սեպտեմբերի 17). ««Оранжевая» коалиция подала на распад». «Коммерсантъ», № 167(3984).{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. ↑ «Стенограмма утреннего пленарного заседания Верховной Рады Украины 2 сентября 2008 года». Վերցված է 2014 թ․ մարտի 30-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)(ուկր.)
  5. ↑ 5,0 5,1 Указ президента Украины № 911/2008 «О досрочном прекращении полномочий Верховной Рады Украины VI созыва и назначении внеочередных выборов»(ուկր.), см. Изложение Указа на русском языке(չաշխատող հղում)
  6. ↑ Огрызко передал генсеку НАТО «письмо трех» из Киева, Информационное агентство Росбалт-Украина, 18 января 2008
  7. ↑ «Алена Гетьманчук, Письмо трех к НАТО, "Главред, украiнська версiя, ", 16 января 2008». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 25-ին.
  8. ↑ Заявление фракций Компартии Украины и Партии регионов, «Коммунист», № 6 от 24 января 2008,
  9. ↑ «Верховная Рада Украины не смогла уйти на зимние каникулы из-за вопросов по НАТО, «Деловая газета», 25 января 2008». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 6-ին.
  10. ↑ Верховная Рада возобновила работу с принятия решения по НАТО, Лента новостей Lenta.ru, 6 марта2008.
  11. ↑ Стенограмма вечернего пленарного заседания Верховной Рады Украины 2 сентября 2008 года Արխիվացված 2008-09-13 Wayback Machine(ուկր.)
  12. ↑ «Ukraine's pro-Western coalition collapses: speaker». Agence France-Presse. 2008 թ․ սեպտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  13. ↑ «Правящая коалиция Украины распадается». ИноСМИ. 2008 թ․ սեպտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  14. ↑ «Политический кризис на Украине достиг своего апогея». Эхо Москвы. 2008 թ․ սեպտեմբերի 17.
  15. ↑ BBC: Ющенко назначил дату внеочередных выборов в Раду
  16. ↑ «БЮТ: Ющенко не имеет права распускать Раду до ноября». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 Конституция Украины(ուկր.)
  18. ↑ «БЮТ обжалует указ президента о роспуске Рады». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  19. ↑ Киевский суд отменил досрочные выборы в Раду
  20. ↑ Ющенко уволил судью за рассмотрение иска об отмене роспуска Рады
  21. ↑ ЦИК Украины согласился приостановить досрочные выборы в Раду
  22. ↑ Ющенко разогнал остановивший выборы суд
  23. ↑ Мнения и взгляды населения Украины во второй половине января 2008 года
  24. ↑ Партия регионов и БЮТ - фавориты новых выборов в ВР
  25. ↑ Партия регионов, БЮТ и «Наша Украина» прошли бы в ВР в случае перевыборов
  26. ↑ «Прес-реліз за результатами соціологічного дослідження – вересень 2008». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 26-ին.
  27. ↑ Тимошенко: Парламентська політична криза завершена
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քաղաքական_ճգնաժամ_Ուկրաինայում_(2008-2009)&oldid=9524125» էջից