Փոքրասիական տրիտոն
| Փոքրասիական տրիտոն | |
 Փոքրասիական տրիտոն | |
| Դասակարգում | |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Երկկենցաղներ (Amphibia) |
| Ենթադաս | Lissamphibia |
| Վերնակարգ | Batrachia |
| Կարգ | Պոչավոր երկկենցաղներ (Caudata) |
| Ընտանիք | Սալամանդրներ (Salamandridae) |
| Ցեղ | Ommatotriton |
| Տեսակ | Փոքրասիական տրիտոն (O. vittatus) |
| Միջազգային անվանում | |
| Ommatotriton vittatus | |
| Կարգավիճակ | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Քիչ մտահոգող տեսակ | |
Փոքրասիական տրիտոն (Triturus vittatus), պոչավոր երկկենցաղների կարգի սալամանդրների ընտանիքի մողես, որը գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։ Տարբեր գիտնականների կողմից դասվում է Triturus կամ Omma-totriton ցեղերին։
Ընդհանուր բնութագիր խմբագրել
Արտաքին կառուցվածք խմբագրել
Մարմնի երկարությունը 1,5-8,8 սմ է, պոչը՝ գրեթե նույն երկարության։ Էգերը գորշավուն են, մեջքի երկայնքով հաճախ ունենում են մուգ գույնի կետիկներ։ Ողնաշարի ուղղությամբ ձգվում է լայն, շեկ զոլ։ Արուների մեջքի գորշադեղնավուն, բրոնզագույն երանգով ընդհանուր գունավորման վրա կա սև խալերից կազմված նախշ։ Պարանոցի, վերջույթների և պոչի խալերն ավելի խոշոր են։ Ներքևի 2 եզրային շարքերի խալերը միանալով՝ ձևավորում են զուգահեռ երկայնակի սև զոլեր, որոնց արանքում կա սպիտակ զոլ։ Հարսանեկան շրջանում արուների մեջքի վրա ձևավորվում է բարձր, մարմնի երկարության 1/4-ին հասնող, խիստ կտրտված կատարանման լողաթաղանթ, որը կազմված է 15 ատամիկներից։ Պոչի ստորին մակերեսով ձգվում է սղոցաձև լողաթաղանթ (կատար)։ Մեջքային կատարի յուրաքանչյուր ատամիկ կրում է երկայնակի սև զոլ։ Այս շրջանում արուների պոչի ստորին մասը ձեռք է բերում թանաքագույն երանգ։ Կոկորդը և գլխի ստորին մասը սպիտակ են՝ սև բծերով։ Էգերի մեջքային կատարը բացակայում է։ 2 սեռերի որովայնը սպիտակավունից վառ նարնջագույն է, աչքի բիբը՝ ոսկեգույն, վերին և ստորին մասերում կա մեկական սև բիծ[1][2]։
Կենսակերպ խմբագրել
Վարում է գլխավորապես մթնշաղային ու գիշերային կենսակերպ։ Սնվում է հիմնականում մանր անողնաշարավորներով։ Ձմեռում է ցամաքում՝ աշնան վերջից գարնան սկիզբը։ Զուգավորումը տեղի է ունենում գարնանը։ Բեղմնավորումը ներքին է. էգը հավաքում է սպերմատոֆորը արուի հետ անմիջական հպման ընթացքում։ Էգը ձվերը կպցնում է տերևներին կամ ստորջրյա այլ առարկաների։ Թրթուրը ծնվում է ձվադրումից 12-30 օր հետո։ Կերպարանափոխությունը տեղի է ունենում ամռան վերջից աշնան սկիզբը։ Հայտնի են թրթուրների ձմեռման դեպքեր և կերպարանափոխված (ևեոտենիկ) ձև։ Օգտակար է. ոչնչացնում է վնասատու փափկամարմիններին ու միջատներին։
Տարածվածություն խմբագրել
Տարածված են Իսրայելում, Լիբանանում, Սիրիայում, Փոքր Ասիայում, Արևմտյան Կովկասում։
Տարածվածությունը Հայաստանում խմբագրել
ՀՀ-ում հայտնի է միայն Լոռու մարզում՝ Ախթալա, Օձուն և Դսեղ գյուղերի շրջակայքում։ Բնակվում է հոսող ու կանգուն ջրավազաններում և ափամերձ վայրերում՝ ծովի մակարդակից 900-1200 մ բարձրության վրա։
ՀՀ-ում որսվում է մեծ քանակներով, ինչի հետևանքով կարող է անհետանալ։ Հաճախ խնամվում է անազատ պայմաններում՝ որպես գեղազարդիչ տեսակ։
Պահպանություն խմբագրել
Հայտնի են տեղային ռելիկտային պոպուլյացիաներ Հայաստանի հյուսիսում։ ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում որպես կրիտիկական վիճակում գտնվող տեսակ։
Թվաքանակը բնության մեջ կազմում է 1500–1800 առանձնյակ։
Թվաքանակի վրա բացասականորեն են ազդում անտառահատումները, մանր ջրավազանների ոչնչացումը և անասունների գերարածեցումը։ Պոպուլյացիային սպառնացող վտանգներից է զանգվածային ապօրինի որսը՝ տրիտոններին տերարիումների սիրահարներին վաճառելու նպատակով։
Գրանցված է Բեռնի կոնվենցիայի II հավելվածում[3]
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Փոքրասիական տրիտոն
- ↑ Փոքրասիական Տրիտոն / Mалоазитский Тритон / Northern Banded Newt
- ↑ Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փոքրասիական տրիտոն» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փոքրասիական տրիտոն» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|