Տնտեսական լիբերալիզմ
Տնտեսական լիբերալիզմը (ազատականացում), որը նաև կոչվում է լիբերալ կապիտալիզմ[1], յուրահատուկ հատկանիշներով կազմակերպված տնտեսական համակարգ է, ինչը նշանակում է, որ տնտեսական որոշումները մեծ մասամբ ընդունվում են անհատների կամ տնային տնտեսությունների կողմից, այլ ոչ թե հավաքական հաստատությունների կամ կազմակերպությունների[2]։ Այն իր մեջ ներառում է տնտեսական քաղաքականության տարբեր բաժիններ, բայց դրա հիմքում ընկած է շուկայական տնտեսության և մասնավոր սեփականության զարգացմանը։ Չնայած տնտեսական լիբերալները նույնպես կարող են որոշակի չափով աջակցել կառավարության կարգավորմանը, սակայն նրանք դեմ են, որ ազատ շուկայում լինի կառավարության միջամտությանը, եթե դա խանգարում է ազատ առևտրի զարգացմանը և բաց մրցակցությանը։
Տնտեսական լիբերալիզմը կապված է ազատ շուկաների և կապիտալ ակտիվների մասնավոր սեփականության հետ։ Պատմականորեն՝ տնտեսական լիբերալիզմը առաջացել է մերկանտիլիզմին և ֆյոդալիզմին ի պատասխան։ Այսօր տնտեսական լիբերալիզմը նույնպես համարվում է հակակշռող գործիք ոչ կապիտալիստական տնտեսական կարգադրություններին, ինչպիսիք են սոցիալիզմը և պլանավորված տնտեսությունը[3]։ Այն նաև հակադրվում է պաշտպանողական քաղաքականությանը՝ ազատ առևտրին և բաց շուկաներին աջակցելու պատճառով։
Տնտեսություն, որը կառավարվում է այս հրամանների համաձայն, կարող է բնութագրվել որպես լիբերալ տնտեսություն։
Ծագում խմբագրել
Փաստարկները՝ հօգուտ տնտեսական լիբերալիզմի, նպաստեցին լուսավորության շրջանում դեմ լինել մերկանտիլիզմին և ֆեոդալիզմին։ Այն առաջին անգամ վերլուծվել է Ադամ Սմիթի կողմից «Ազգերի հարստության բնույթը և պատճառները» հարցման մեջ (1776), որը պաշտպանում էր շուկայական տնտեսության մեջ կառավարության նվազագույն միջամտությունը, չնայած որ դա անպայմանորեն դեմ չէր պետության հիմնական հանրային ապրանքների տրամադրմանը[4]։ Սմիթը պնդում էր, որ եթե յուրաքանչյուրը կարողանա արտադրություն իրականացնել ազատ տնտեսական համակարգում, քան պետության կողմից վերահսկվի, արդյունքում կլինի անընդհատ աճող բարեկեցիկ և ներդաշնակ ավելի հավասար հասարակություն[2]։ Սա նախադրյալ է հանդիսացել 18-րդ դարի վերջին կապիտալիստական տնտեսական համակարգի անցնելու քայլին և մերկանտիլիստական համակարգի հետագա անկմանը։
Մասնավոր գույքը և անհատական պայմանագրերը տնտեսական լիբերալիզմի հիմքերն են[5]։ Վաղ տեսությունը հիմնված էր այն ենթադրության վրա, որ անհատների տնտեսական գործողությունները հիմնականում հիմնված են ինքնազարգացման (անտեսանելի ձեռք) վրա, և այն թույլ է տալիս իրենց գործել առանց որևէ սահմանափակումների, ինչը ամենալավ արդյունքը կտա բոլորի համար (ինքնաբուխ կարգ), սակայն պայմանով, որ գոնե գոյություն կունենան հանրային տեղեկատվության և արդարադատության նվազագույն չափանիշներ։ Օրինակ՝ ոչ մեկին չպետք է թույլ տրվի հարկադրել, գողանալ կամ խարդախություն կատարել, ինչպես նաև կա խոսքի և մամուլի ազատություն։
Սկզբում տնտեսական լիբերալները ստիպված էին պայքարել ֆեոդալական արտոնությունների կողմնակիցների դեմ՝ հարուստ, արիստոկրատական ավանդույթների և թագավորների իրավունքների համար ազգային տնտեսությունները սեփական անձնական շահերով օգտագործելու համար։ 19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի սկիզբը այդ երևույթը հիմնականում վերացավ։
Այսօր տնտեսական լիբերալիզմը կապված է դասական լիբերալիզմի, նեոլիբերալիզմի և պահպանողականության որոշ դպրոցների հետ, ինչպիսին է օրինակ լիբերալ պահպանողականությունը։
Դիրք պետական միջամտության վերաբերյալ խմբագրել
Տնտեսական լիբերալիզմը դեմ է կառավարության միջամտությանը այն հիմքով, որ պետությունը հաճախ սպասարկում է գերիշխող բիզնես շահերին՝ շեղելով շուկան իրենց օգտին և դրանով իսկ հանգեցնում է անարդյունավետ հետևանքների[6]։ Օրդոլիբերալիզմի և դասական լիբերալիզմի վրա հիմնված սոցիալական լիբերալիզմի տարբեր դպրոցներ պետության համար ունեն ավելի նշանակալի դեր, բայց նրանք չեն ձգտում մասնավոր ձեռնարկությունն ու ազատ շուկան փոխարինել պետական ձեռնարկությամբ և տնտեսական պլանավորմամբ[7][8]։ Օրինակ՝ սոցիալական շուկայական տնտեսությունը մեծապես ազատ շուկայական տնտեսությունն է, այն հիմնված է անվճար գների համակարգի և մասնավոր սեփականության վրա, բայց աջակցում է կառավարության գործունեությանը՝ խթանելու մրցակցային շուկաները և սոցիալական բարեկեցության ծրագրերը` շուկայական արդյունքներից բխող սոցիալական անհավասարությունները լուծելու համար[7][8]։
Պատմաբան Քեթլին Գ. Դոնոհյունը պնդում էր, որ XIX դարում Միացյալ Նահանգներում դասական լիբերալիզմն առանձնահատուկ հատկություններ ուներ ի տարբերություն Բրիտանիայի.
Տես նաև խմբագրել
Հղումներ խմբագրել
- ↑ https://www.aier.org/article/liberal-capitalism-as-the-ideology-of-freedom-and-moderation/
- ↑ 2,0 2,1 Adams, 2001, էջ 20
- ↑ Brown, Wendy (2005). Edgework: Critical Essays on Knowledge And Politics. Princeton University Press. p. 39.
- ↑ Aaron, Eric (2003). What's Right?. Dural, Australia: Rosenberg Publishing. p. 75.
- ↑ Butler, 2015, էջ 10
- ↑ Turner, 2008, էջ 60-61
- ↑ 7,0 7,1 Turner, 2008, էջեր 83–84
- ↑ 8,0 8,1 Balaam, Dillman, էջ 48
Մատենագրություն խմբագրել
- Adams, Ian (2001). Political Ideology Today. Manchester University Press. ISBN 978-0-719-06020-5.
- Balaam, David N; Dillman, Bradford (2015). Introduction to International Political Economy. Routledge. ISBN 978-1-317-34730-9.
- Butler, Eamonn (2015). Classical Liberalism – A Primer. Do Sustainability. ISBN 0-255-36708-2.
- Turner, Rachel S. (2008). Neo-Liberal Ideology: History, Concepts and Policies. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-748-68868-5.
|
Դասական լիբերալ տեսության [Եվրոպայում] հիմնական գաղափարը laissez-faire (կառավարության ոչ մի միջամտություն) էր։ Ամերիկյան դասական լիբերալների ճնշող մեծամասնության համար, սակայն, «laissez-faire» - ը ընդհանրապես չէր նշանակում կառավարության ոչ մի միջամտություն։ Ընդհակառակը, նրանք գտնում էին, որ կառավարությունը պիտի սակագներ, երկաթուղային սուբսիդիաներ և ներքին բարելավումներ առաջարկի, այս բոլորն էլ շահավետ կլիներ արտադրողներին։ Նրանք ուզում էին, որ միջամտություն չլինի սպառողների կողմից[1]։ | 
|
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Donohue, Kathleen G. (2005). Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer. Johns Hopkins University Press. էջ 2.