Տեխասի անկախության պատերազմ (1835—1836)
Տեխասի անկախության պատերազմ (անգլ.՝ Texas War of Independence) կամ 1835-1836 թվականների Տեխասի հեղափոխություն (անգլ.՝ Texas Revolution), պատերազմ Մեքսիկայի և Տեխասի միջև, որի արդյունքը դարձել է Տեխասի անկախացումը (Մեքսիկայի կողմից չի ընդունվել)։
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | 1835 թվականի հոկտեմբերի 2 - 1836 թվականի ապրիլի 21 |
| Վայր | Տեխաս |
| Արդյունք | Վելասկոյի պայմանագիր, հաղթանակ և Տեխասի անկախացում |
| Հակառակորդներ | |
.svg){kind=small} Տեխասի Հանրապետություն | .svg){kind=small} Մեքսիկա |
| Հրամանատարներ | |
| Սթիվին Օսթին Սեմ Հյուսթոն Էդվարդ Բերլեսոն | Անտոնիո Լոպես Սանտա Աննա Մարտին Պերֆեկտո դե Կոս Խոսե դե Ուրեա |
| Կողմերի ուժեր | |
| մոտ 2000 մարդ | մոտ 6500 մարդ |
| Ռազմական կորուստներ | |
| մոտ 700 մարդ | մոտ 1500 մարդ |
Պատերազմի պատճառներ խմբագրել
1825 թվականին Կոաուիլա և Տեխաս նահանգների օրենսդիր ժողովներն օրենք են հրապարակել, որն ԱՄՆ-ի բնակիչներին հնարավորություն էր տալիս ստանալ հողատարածքներ ցածր գներով, ընդ որում վճարումներն իրականացվում էին տարաժամկետով, բացի այդ բնակիչները 10 տարով ազատվում էին հարկերից։ Գաղութարարների թիվն արագ ավելանում էր և 1830-ական թվականների կեսերին Տեխասում բնակվում էր 30 հազարից ավելի ամերիկացի[1], իսկ մեքսիկական բնակչությունը կազմում էր 7800 մարդ[2]։
Սակայն 1829 թվականին Վիսենտե Գերերո նախագահի օրոք Մեքսիկայում ընդունվել է սևամորթների ստրկությունը վերացնող օրենքն[3], որը նախկինում սովորական էր ամերիկացի վերաբնակիչների շրջանում[1]։ 1836 թվականի դրությամբ Տեխասում կար ավելի քան 5000 սևամորթ ստրուկ[4]։ Բացի այդ, 1830 թվականին մեքսիկական կոնգրեսն արգելել է ԱՄՆ-ից արտագաղթը Մեքսիկայի սահմանակից նահանգներ[1]։ Մեքսիկական կառավարության այս քաղաքականությունը դժգոհություն էր առաջացնում Տեխասի բնակիչների շրջանում և անկախության համար պատերազմ մղելու պատճառ է հանդիսացել։
Պատերազմի սկիզբ խմբագրել
1835 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Ջոն Հենրի Մուրի գլխավորությամբ 150 տեխասցիների և մեքսիկական կավալերիայի ջոկատի (100 հոգի) բախում է տեղի ունեցել Գոնզալես քաղաքի մոտակայքում, ինչը հանգեցրել է ռազմական գործողությունների։ Ի սկզբանե տեխասցիները կանոնավոր բանակ չունեին, նրանց ջոկատները բաղկացած էին բացառապես կամավորներից։ Ավելի լուրջ բախում տեղի է ունեցել 1835 թվականի հոկտեմբերի 28-ին Կոնսեպսիոնի ճակատամարտում, որտեղ մասնակցում էր 90 տեխասցի՝ Սթիվեն Օսթինի գլխավորությամբ և 450 մեքսիկացի (300 դրագուն, 100 հետևակ, 2 հրանոթ)՝ Դոմինգո Ուգարտեչեայի գլխավորությամբ։ Ճակատամարտում տեխասցիները կորցրել են միայն մեկ, իսկ մեքսիկացիները՝ 14-76 մարդ։
Մեքսիկական բանակի հարձակում խմբագրել
Ի պատասխան Տեխասի վերաբնակիչների հաղթանակին, ուղարկվել է 6000 մարդուց բաղկացած մեքսիկական զորք, որը ղեկավարում էր մեքսիկացի գեներալ բռնակալ Լոպես դե Սանտա Աննան։
1836 թվականի փետրվարի 23-ին Սանտա Աննայի բանակը Սան Անտոնիոյում սկսել է Ալամոյի ամրոցի պաշարումն, որը պաշտպանում էր 183-250 տեխասցի` Ուիլիամ Թրևիսի, Ջիմ Բոուիի գլխավորությամբ։ Փետրվարի 26-ին Ալամոյի պաշտպաններին Գոլիադից օգնության է հասել Ջեյմս Ֆենինի գլխավորությամբ 320 մարդուց և 4 հրանոթից բաղկացած ամերիկյան ջոկատը, սակայն փետրվարի 28-ին Ֆենինը հետ է վերադարձել` ասելով, որ պարենը բավարար չէ և անհրաժեշտ է պաշտպանել Գոլիադը։ Մարտի 6-ին առավոտյան 5:30 սկսվել է Ալամոյի հարձակումը, որը դարձել է պատերազմի ամենահայտնի մարտը։ Ալամոյի բոլոր պաշտպանները սպանվել են, մեքսիկացիներն ունեին 70-200 զոհ և 300-400 վիրավոր։ Ալամոյում մնացածներից մեքսիկացիները ողջ են թողել միայն 16 հոգի (կանանց, երեխաներին, ինչպես նաև ստրուկներ Ջո Թրևիսին, Սեմ Բոուիին և մեքսիկացի դասալիք Բրիգիդո Գերերոյին, ով ներկայացել էր որպես ռազմագերի)։
Մյուս հաղթանակը տարել է մեքսիկացի գեներալ Խոսե դե Ուրեան, երբ տեխասցիները Ջեյմս Գրանտի, Ֆրենկ Ջոնսոնի և Ռոբերտ Մորիսի գլխավորությամբ փորձել են հարձակվել մեքսիկական Մատամորոս քաղաքի վրա։ Փետրվարի 27-ին Ուրեան անսպասելի հարձակվեց Ջոնսոնի ջոկատի վրա՝ սպանելով 20 և գերի վերցնելով 32 մարդ։ Ջոնսոնը և 4 այլ տեխասցիներ գերի են վերցվել, սակայն ավելի ուշ կարողացել են փախչել և միավորվել Ջեյմս Ֆենինի բանակի հետ։ Այնուհետև մարտի 2-ին Ագուադուլսե քաղաքի մոտ մեքսիկացիները անսպասելիորեն հարձակվել են Գրանտի և Մորիսի ջոկատների վրա՝ սպանելով նրանց երկուսին և 12 այլ տեխասցիներին։ Մնացյալները գերի են ընկել և ուղարկվել են Մատամորոս։
Տեխասցիների հաղթանակ խմբագրել
Պարտությունները տեխասցիներին ոգեշնչել են ստեղծել կանոնավոր բանակ, որը գլխավորեց Սեմ Հյուսթոնը։
1836 թվականի ապրիլի 21-ին Սան Խասինտոյի մոտ տեղի է ունեցել որոշիչ ճակատամարտ տեխասյան և մեքսիկական բանակների միջև (այժմյան Լա Պորտեից ոչ հեռու)։ Մեքսիկացիներին անմիջականորեն գլխավորում էր գեներալ Սանտա Աննան։ Տեխասյան սպաներից շատերն առավոտյան խորհրդակցության ժամանակ որոշում են կայացրել պաշտպանվել և սպասել Սանտա Աննայի բանակի հարձակմանը, սակայն Սեմ Հյուսթոնը պնդեց, որ պետք է առաջինը հարձակվել մեքսիկացիների վրա։ Իր պլանը հավանության է արժանացել տեխասյան ռազմական նախարար Թոմաս Ջեֆերսոնը։ Փորձելով շարժվել արագ և աննկատ, տեխասյան մոտ 800 զինվոր մոտեցել է մեքսիկական ճամբարին և անսպասելիորեն հարձակվել նրա վրա «Հիշի՛ր Ալամոն» և «Հիշի՛ր Գոլիադը» կոչերով (արդյունքում «Հիշի՛ր Ալամոն» արտահայտությունը դարձել է թևավոր խոսք)։ Մեքսիկացիները (մոտ 1400 մարդ) անակնկալի էին բերվել և մերձամարտին վատ էին պատրաստված, ինչն արագ հանգեցրեց պարտության։ Մեքսիկացի գեներալ Մունուել Ֆերնանդես Կաստրիլիոնը զոհվեց, իսկ մեքսիկացիների մեծ մասը սկսեց գերի հանձնվել։
Վելասկոյի ճակատամարտ խմբագրել
1836 թվականի մայիսի 14-ին Տեխասի պաշտոնական ներկայացուցիչները և գեներալ Սանտա Աննան Վելասկո քաղաքում անկախության մասին պայմանագիր են ստորագրել։ Պայմանագիրը նախատեսում էր ռազմական գործողությունների դադարումը, մեքսիկական զորքերի վերատեղաբաշխումը Ռիո Գրանդեից հարավ, Մեքսիկայի կողմից գրավված ունեցվածքի վերադարձը և ռազմագերիների փոխանակումը։ Դրա դիմաց Սանտա Աննան հնարավորություն էր ստանում վերադառնալ Մեքսիկա, երբ նա ցանկանա (պայմանագրի այդ կետը խախտվել է տեխասցիների կողմից)։
Սակայն Մեքսիկայի կառավարությունը չի վավերացրել պայմանագիրը՝ բաթ թողնելով Տեխասի անկախության հարցը (ընդ որում ժամանակակից Տեխասի արևմտյան հատվածը շարունակում էր ունենալ անհայտ իրավաբանական կարգավիճակ)։ Տեխասի և Մեքսիկայի միջև պատերազմական վիճակը շարունակվում էր ընդհուպ մինչև 1845 թվականի դեկտեմբերի 29-ին տեղի ունեցած ԱՄՆ-ի բռնազավթումը։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Альперович М. С., Слёзкин Л. Ю. История Латинской Америки (с древнейших времен до начала XX в.). — Учебное издание. 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Высш. шк, 1991.
- ↑ Manchaca M. Recovering History, Constructing Race: The Indian, Black, and White Roots of Mexican Americans. — Austin, TX, 2001. — P. 172. — (The Joe R. and Teresa Lozano Long Series in Latin American and Latino Art and Culture). — ISBN 0-292-75253-9
- ↑ Потокова Н. В. Аннексия Техаса Соединенными Штатами Америки. 1821—1845 гг. — Издательство Ростовского университета, 1986. — 168 с.
- ↑ Barr A. Black Texans: A history of African Americans in Texas, 1528–1995. — 2nd. — Norman, OK, 1996. — P. 17. — ISBN 0-8061-2878-X
Գրականություն խմբագրել
- Barr, Alwyn (1996), Black Texans: A history of African Americans in Texas, 1528–1995 (2nd ed.), Norman, OK: University of Oklahoma Press, ISBN 080612878X
- Barr, Alwyn (1990), Texans in Revolt: the Battle for San Antonio, 1835, Austin, TX: University of Texas Press, ISBN 0292770421, OCLC 20354408
- Davis, William C., Lone Star Rising: The Revolutionary Birth of the Texas Republic, Free Press (2004) ISBN 0-684-86510-6
- Edmondson, J.R. (2000), The Alamo Story-From History to Current Conflicts, Plano, TX: Republic of Texas Press, ISBN 1-55622-678-0
- Groneman, Bill (1998), Battlefields of Texas, Plano, TX: Republic of Texas Press, ISBN 9781556225710
- Hardin, Stephen L. (1994), Texian Iliad – A Military History of the Texas Revolution, Austin, TX: University of Texas Press, ISBN 0292730861, OCLC 29704011
- Huson, Hobart (1974), Captain Phillip Dimmitt's Commandancy of Goliad, 1835–1836: An Episode of the Mexican Federalist War in Texas, Usually Referred to as the Texian Revolution, Austin, TX: Von Boeckmann-Jones Co.
- Lack, Paul D. (1992), The Texas Revolutionary Experience: A Political and Social History 1835–1836, College Station, TX: Texas A&M University Press, ISBN 0-89096-497-1
- Lord, Walter, A Time to Stand,; Lincoln: University of Nebraska Press (1961) ISBN 0-8032-7902-7
- Manchaca, Martha (2001), Recovering History, Constructing Race: The Indian, Black, and White Roots of Mexican Americans, The Joe R. and Teresa Lozano Long Series in Latin American and Latino Art and Culture, Austin, TX: University of Texas Press, ISBN 0292752539
- Nofi, Albert A., The Alamo and The Texas War for Independence, Da Capo Press (1992) ISBN 0-306-81040-9
- Scott, Robert (2000), After the Alamo, Plano, Texas: Republic of Texas Press, ISBN 9780585227887
- Todish, Timothy J.; Todish, Terry; Spring, Ted (1998), Alamo Sourcebook, 1836: A Comprehensive Guide to the Battle of the Alamo and the Texas Revolution, Austin, TX: Eakin Press, ISBN 9781571681522
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- 1835-1836 թվականների Տեխասի պատերազմ։ Ալամոյի պաշարումը warconflict.ru կայքում
- փաստագրական կինոնկար Ամերիկա, փաստեր և ենթադրություններ։ Մարդկային վերջին հույսը Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine (Discovery World)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տեխասի անկախության պատերազմ (1835—1836)» հոդվածին։ |