Տանգայի մարտ
Տանգայի մարտ (անգլ.՝ Battle of Tanga; գերմ.՝ Schlacht bei Tanga), հայտնի է նաև որպես Մեղուների ճակատամարտ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Աֆրիկական թատերաբեմում 1914 թվականի նոյեմբերի 3-5-ը տեղի ունեցած ճակատամարտ։
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | 1914 թվականի 3-5 |
| Մասն է | Առաջին համաշխարհային պատերազմ |
| Վայր | Տանգա, Գերմանական Արևելյան Աֆրիկա |
| Արդյունք | Գերմանացիների հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
.svg){kind=small} Գերմանական կայսրություն
| .svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն
 Բրիտանական Հնդկաստան |
| Հրամանատարներ | |
| Գերմանական կայսրություն Լետով Ֆորբեկ | Արթուր Էյթկեն |
| Կողմերի ուժեր | |
| 1000 մարդ | 8000 մարդ |
| Ռազմական կորուստներ | |
| 16 գերմանացի[1] և 55 ասկարի[1] 76 գերմանացի և ասկարի գերի[1] | 360 զոհ[2] 487 գերի[2] 148 անհետ կորած[3] |
Ճակատամարտը սկսվեց գեներալ-մայոր Այտեկենի հրամանատարությամբ գործող բրիտանական հնդկական էքսպեդիցիոն «Б» կորպուսի անհաջող հարձակմամբ, որի նպատակը Գերմանական Արևելյան Աֆրիկայի նվաճումն էր (ներկայիս Ռուանդա, Բուրունդի և Տանզանիայի մայրցամաքային մասը)։ Կիլիմանջարո լեռան լանջերին մարտական գործողություններին համատեղ մասնակցել է նաև «C» կորպուսը։ Դա Աֆրիկայում առաջին լուրջ ճակատամարտն էր և բրիտանացիների առաջին պարտությունը թվով առավել քիչ գերմանացի ասկարիների և գաղութարար- կամավորներ կողմից։
Նախադրյալներ խմբագրել
Տանգան, որը Բրիտանական Արևելյան Աֆրիկայի սահմանից գտնվում է 80 կիլոմետր հեռավորության վրա, եղել է Գերմանական Արևելյան Աֆրիկայի գլխավոր նավահանգիստը և ծառայել է որպես Ուսամբարյան երկաթուղու ծովային տերմինալ։ Առաջին համաշխարհայինի սկզբին Տանգան, ըստ անգլիացիների նպատակադրման, պետք է գնդակոծվեր բրիտանական նավատորմի նավերի կողմից, բայց արդեն որոշ ժամանակ անց նախատեսված պլանը վերանայվեց։ Անգլիացիների և գերմանացիների միջև ողջ պատերազմում երկրի և Դար-էս Սալամի ու Տանգայի չեզոքությունը երաշխավորող պայմանագիր կնքվեց [4]։ Սակայն, չնայած դաշնագրի կնքմանը, բրիտանացիները չհրաժարվեցին Գերմանական Արևելյան Աֆրիկան գրավելու մտքից.
|
«Գործողության նպատակն է հպատակեցնել Գերմանական Արևելյան Աֆրիկայի տարածքների հպատակեցումը անգլիացիներին.» Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)
Aitken’s orders: “The object of the expedition under your command is to bring the whole of German East Africa under British authority.” - Էյթկեն
|
|
Գործողությունը նախատեսված էր անցկացնել՝ օգտագործելով ծովային դեսանտային ուժերը։ Սակայն այդ դեսանտային գործողությունը ողբերգական ավարտ ունեցավ բրիտանացիների համար։ Նոյեմբերի 2-ին Տանգային մոտեցավ HMS Fox[en] հածանավը, որի հրամանատար Կոլֆիլդը ափ իջավ և հրամայեց քաղաքի կայազորին անձնատուր լինել մոտակա 1 ժամվա ընթացքում, ինչպես նաև տեղեկացնել իրեն նավահանգստի հնարավոր ականապատված վիճակի մասին[5]։ Երեք ժամ անցավ, բայց պատասխան չկար, իսկ Գերմանիայի դրոշը շարունակում էր ծածանվել քաղաքում։ HMS Fox-ը 14 ռազմական փոխադրամիջոցներով հեռացավ [6], որի հետևանքով գերմանացիները կարողացան պատրաստվել հարձակման։ Տանգայի հարձակմանը աջակցեց Լետեր Ֆորբեկը իր լրացուցիչ 1000-անոց բանակով։
Ճակատամարտի ընթացքը խմբագրել
Նոյեմբերի 2-ին և 3-ին բրիտանացի տրալերները փորձեցին գտնել քաղաքում տեղակայված ականները, բայց ապարդյուն։ Միաժամանակ անգլիացիները սկսեցին զորքերին ափ իջեցնել և զինամթերք բաժանել երկու տեղով. նավահանգստում և քաղաքից 3 քայլ հեռավորության վրա գտնվող ծովափում[7]։ Նոյեմբերի 3-ի երեկոյան ափ իջան գրեթե բոլոր զինվոները, բացառությամբ 27-րդ լեռնային հրետանային գումարտակի և հնդկական սակրավորների խմբի[8]։ Նոյեմբերի 4-ի կեսօրին զորքերը գեներալ Էյթկենի գլխավորությամբ շարժվեցին քաղաք։ Շուտով նրանց ուղղությամբ կրակ արձակվեց և հարձակումը կասեցվեց։ Ջունգլիներում և քաղաքում սկսվեց ճակատամարտը։ Կաշմիրյան հետևակային ջոկատը՝ կռվելով ծովափում հաջողության հասավ։ Նրանք մտան քաղաք և գրավեցին մաքսատան շինությունը և գերմանական «Գերմանական Կայզեր» (գերմ.՝ Hotel «Deutscher Kaiser») հյուրանոցը՝ բարձրացնելով այնտեղ Մեծ Բրիտանիայի դրոշը։ Բայց այդ հաղթանակից հետո անգլիացիները կանգ առան[9]։ Վատ պատրաստված և զինված հնդկական 24-րդ Բանգալորյան գումարտակը ցրվեց և փախուստի դիմեց ռազմի դաշտից։ 98-րդ հետևակային ջոկատի վրա հարձակվեց մեղուների մի պարս, որի պատճառով նրանք կորցրեցին մարտական կարգը։ Մեղուները հարձակվեցին նաև գերմանացիների վրա, և հենց դրա համար ճակատամարտը այդպիսի անվանում է ստացել[10]։ Բրիտանական քարոզչությունը առավել ուշ հաստատեց, որ մեղուների հարձակումը, իբր նենգաբար, կազմակերպված է եղել գերմանացիների կողմից[11]։ 13-րդ Ռաջպուտյան ջոկատը կարևոր նշանակություն չունեցավ մարտի ընթացքի վրա, քանի որ նրա մարտական ոգին կոտրվել էր 63-րդ Պալամկոտյան ջոկատի փախուստի հետ կապված։
Շուտով գերմանացիներին որպես օգնություն երկաթուղով հասան 7-րդ և 8-րդ հրաձգային վաշտերը։ Նոյեմբերի 4-ի երեկոյան Լետտով Ֆորբեկը մարտի դաշտ ուղարկեց իր պահեստային բոլոր ուժերը (Ասկարիների 13-րդ և 4-րդ վաշտերը)։ Թագավորական Ծառայության առնվազն երեք գումարտակներ կոչնչանային, եթե փախուստի չդիմեին մարտի դաշտից։ Հնդկացիների ջոկատում ողջ մարտական կարգուկանոնը կոտրված էր[12] վերջիններիս նահանջը վերածվեց խուճապային փախուստի։
Անգլիացիները թվով 8 անգամ գերազանցում էին գերմանացիներին։ Դրսևորելով ողջամիտ զգուշություն ասկարիները և գերմանացիները որոշեցին դուրս գալ մարտից՝ ամրանալով Տանգայից մի քանի կիլոմետր արևմուտք։ Իմանալով այդ մասին՝ Լետով Ֆորբեկը զորքը ուղարկեց քաղաք և ճակատագրի հեգնանքով այն անպաշտպան մնաց մինչև նոյեմբերի 5-ի լուսաբացը։ Բայց Էյթկենը հրամայեց հեռանալ[13]։
Հետևանքներ խմբագրել
Բրիտանական զորքերի էվակուացումը նրանց նավերի վրա ձգվեց մինչև ուշ գիշեր։ Նրանց համար ափում թողնվել էր մեծ պաշարով զինամթերք։ Դրա շնորհիվ Լետով Ֆորբեկը վերազինեց Ասկարիների երեք վաշտի։ Նոյեմբերի 5-ի առավոտյան բրիտանացի հետախույզ կապիտան Ռիչարդ Մայերցհագենը մտավ քաղաք սպիտակ դրոշով՝ տրամադրելով գերմանացիներին դեղորայք և նամակ Էյթկենից, որի մեջ նա ներողություն է խնդրել գերմանական հիվանդանոցը գնդակոծելու համար։ Տանգայի փողոցներում «սփռված» էին մահացած և վիրավոր մարդիկ։ Գերմանացի բժիշկները և աֆրիկացի սանիտարները աշխատում էին անխոնջաբար՝ ցուցաբերելով մարդկանց բժշկական օգնություն[2]։
Տանգայի հաջող պաշտպանությունը Լետով Ֆորբեկի բազմաթիվ ձեռքբերումներից առաջինն էր ողջ Արևելա-Աֆրիկյան կամպանիայի ընթացքում։ Բրիտանացիների համար ճակատամարտը հավասար էր աղետի. նրանք կորցրել են 360 զինվոր և ունեցել 487 վիրավոր[2]։ Պաշտպանվողների՝ գերմանացիների կորուստը կազմել է 16 գերմանացիներ և 55 ասկարի սպանվածներ և 79 վիրավոր[1]։
Հետագայում գերմանացիները ազատ են արձակել գերեվարված բրիտանացի սպաներին, որոնց նրանք գերի էին վերցրել ճակատամարտի ժամանակ, պայմանով՝ չմասնակցել հետագա ռազմական գործողություններին[14]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Miller, 1974, էջ 71
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Miller, 1974, էջ 70
- ↑ Harvey, Kenneth J. — A thesis presented to the Faculty of the U.S. Army Command and General Staff College (2003). «The Battle of Tanga, German East Africa, 1914» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ Farwell, 1989, էջ 166
- ↑ Farwell, 1989, էջ 167
- ↑ Miller, 1974, էջ 58
- ↑ Miller, 1974, էջ 59
- ↑ Farwell, 1989, էջ 168
- ↑ Farwell, 1989, էջ 170
- ↑ Farwell, 1989, էջ 171
- ↑ Hoyt, 1981, էջ 50
- ↑ Miller, 1974, էջ 68
- ↑ Hoyt, 1981, էջ 52
- ↑ Von Lettow-Vorbeck, Paul. Meine Erinnerungen aus Ostafrika. — Hase & Köhler, 1920. — P. 39-40.
Գրականություն խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տանգայի մարտ» հոդվածին։ |
- Farwell, Byron. The Great War in Africa, 1914—1918. — New York: W. W. Norton & Company, 1989. — ISBN 0-393-30564-3
- Hoyt, Edwin P. Guerilla: Colonel von Lettow-Vorbeck and Germany’s East African Empire. — New York, London: MacMillan Publishing Co., Inc. (New York); Collier MacMillan Publishers (London), 1981. — ISBN 0-02-555210-4
- Miller, Charles. Battle for the Bundu: The First World War in German East Africa. — London, New York: Macdonald & Jane’s (London); MacMillan Publishing Co., Inc. (New York), 1974. — ISBN 0-02-584930-1
- Paice, Edward. Tip and Run: The Untold Tragedy of the Great War in Africa. — London: Weidenfeld & Nicolson, 2007. — ISBN 0-297-84709-0
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- «Battle of Tanga» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 15-ին.