Վիքիպեդիա

Վիկտոր Օրբան

Վիկտոր Օրբան (հունգ.՝ Orbán Viktor, մայիսի 31, 1963(1963-05-31)[2][3], Սեկաշֆեհերվար, Հունգարական Ժողովրդական Հանրապետություն), Հունգարիայի վարչապետը 1998-2002 թվականներին և 2010 թվականից մինչ այժմ։ «Ֆիդես» կուսակցության առաջնորդը։

Վիկտոր Օրբան
հունգ.՝ Orbán Viktor
 
Կուսակցություն՝ Ֆիդես
Կրթություն՝ Teleki Blanka high school and junior high school? (1981), Բուդապեշտի համալսարան (1987) և Փեմբրուք քոլեջ (1990)
Մասնագիտություն՝ իրավաբան, ֆուտբոլիստ, փաստաբան և քաղաքական գործիչ
Դավանանք Կալվինականություն[1]
Ծննդյան օր մայիսի 31, 1963(1963-05-31)[2][3] (60 տարեկան)
Ծննդավայր Սեկաշֆեհերվար, Հունգարական Ժողովրդական Հանրապետություն
Քաղաքացիություն  Հունգարիա
Ի ծնե անուն հունգ.՝ Orbán Viktor Mihály
Հայր Győző Bálint Orbán?
Մայր Erzsébet Sípos?
Ամուսին Anikó Lévai?
Զավակներ Ráhel Orbán?, Gáspár Orbán?, Sára Orbán?, Róza Orbán? և Flóra Orbán?
 
Կայք՝ miniszterelnok.hu
miniszterelnok.hu/en
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Կրթություն և ընտանիք խմբագրել

Միջնակարգ դպրոցն ու զինվորական ծառայությունը ավարտելուց հետո (1981-1982) ընդունվել է Բուդապեշտի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ։ 1987 թվականին ավարտել է համալսարանը և երկու տարվա ընթացքում սոցիոլոգ է աշխատել գյուղատնտեսության և սննդարդյունաբերության նախարարությանն առընթեր ինստիտուտում։ 1989 թվականին ստացել է Սորոսի հիմնադրամի կրթաթոշակը և մեկ տարվա ընթացքում վերապատրաստվել Օքսֆորդի Պեմբրուք քոլեջում։

Կինը իրավաբան Անիկո Լևաին է (ծնված 1963 թվականի օգոստոսի 15-ին)։

Քաղաքական գործունեություն խմբագրել

Դպրոցի կոմերիտական կազմակերպության վերջին քարտուղար Օրբանը «Ֆիդես» (Fidesz, Fiatal Demokraták Szövetsége, «Երիտասարդ Դեմոկրատների Միություն») կուսակցության հիմնադիրներից մեկն էր, որը ստեղծվել է 1988 թվականի մարտի 30-ին։ Նա համազգային ճանաչում է ստացել 1989 թվականի հունիսի 16-ին Իմրե Նադյայի և Հունգարիայի այլ քաղաքական գործիչների վերահուղարկավորման արարողության ժամանակ ելույթից հետո, որոնք մահապատժի են ենթարկվել 1958 թվականին։ Օրբանն իր ելույթում պահանջել է ազատ ընտրությունների անցկացում և հունգարական տարածքից խորհրդային զորքերի դուրս բերում։

1990 թվականին հետկոմունիստական Հունգարիայի առաջին ընտրություններում Օրբանն ընտրվել է խորհրդարանի պատգամավոր (վերընտրվել է 1994, 1998, 2002, 2006 թվականներին)։ 1990 թվականին դարձավ «Ֆիդես»-ի առաջնորդը, որը նրա ղեկավարությամբ լիբերալ կազմակերպությունից (և Լիբերալ Ինտերնացիոնալի անդամ) վերափոխվեց աջ պահպանողական կուսակցության։ 1995 թվականից Օրբանի կուսակցությունը պաշտոնապես կոչվում է Fidesz-MPP (Հունգարական քաղաքացիական կուսակցություն)։ 2002 թվականի հոկտեմբերից Օրբանը, «Ֆիդես»-ի ղեկավարության հետ մեկտեղ, Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության (Եվրախորհրդարանի Պահպանողական կուսակցությունների միավորում) փոխնախագահն է։

1998 թվականին խորհրդարանական ընտրություններում «Ֆիդեսի» հաղթանակից հետո (կուսակցությունը ստացել է ընտրողների ձայների 44%-ը) ձևավորվել է աջակենտրոն կառավարություն։ 35 տարեկան հասակում նա դարձել է ամենաերիտասարդ վարչապետը ժամանակակից Հունգարիայում (և երկրորդ 20-րդ դարում, երիտասարդ էր միայն Անդրաշ Հեգեդյուշը, ով ղեկավարում էր կառավարությունը 1955-1956 թվականներին)։ Տնտեսական ոլորտում հանդես է եկել հարկերի և սոցիալական վճարների նվազեցման, գործազրկության և գնաճի դեմ պայքարի օգտին։ Նրա կառավարության աշխատանքի ընթացքում գնաճը 1999 թվականին 10 %-ից նվազել է մինչև 7,8 % 2001 թվականին (1998 թվականին այն կազմել է 15 %)։ Բյուջեի դեֆիցիտը 1999 թվականին 3,9 %-ից կրճատվել է մինչև 3,4 % 2001 թվականին։ Տնտեսական աճը կազմել է 4,4% 1999 թվականին, 5,2% 2000 թվականին, և 3,8% 2001 թվականին չեղյալ է հայտարարվել բուհերում ուսման վարձը, վերականգնվել են մայրերին տրվող ունիվերսալ նպաստները։

Օրբանը հանդես է եկել որպես կառավարման գերմանական մոդելի կողմնակից, որը նախատեսում է վարչապետի առաջատար դերը իշխանության համակարգում։ Նա ուժեղացրել է վարչապետի գրասենյակի դերը, պետական ապարատի արմատական բարեփոխում է իրականացրել, որը, մասնավորապես, հանգեցրել է տնտեսության սուպերնախարարության ստեղծմանը։ Օրբանի՝ քաղաքական գործընթացների վրա Խորհրդարանի ազդեցությունը նվազեցնելու ձգտումը վարչապետի անձնական ազդեցությունն ուժեղացնելու դեպքում կտրուկ քննադատության է արժանացել ընդդիմության կողմից, որը նրան մեղադրել է ավտորիտար միտումների և ԶԼՄ-ների վրա ազդեցություն գործելու ձգտման մեջ։ Օրբանի վարչապետության շրջանում Հունգարիան Լեհաստանի և Չեխիայի հետ 1999 թվականին պաշտոնապես ընդունվել Է ՆԱՏՕ-ում։

2002 թվականի ընտրություններում Օրբանի կուսակցությունը պարտություն է կրել, և նա հրաժարական է տվել։ «Ֆիդեսը» ձայների վերահաշվարկ էր պահանջում։ ԿԸՀ-ն մերժել է այդ պահանջը։ Սակայն միջազգային դիտորդները ընտրարշավի վերաբերյալ միակ լուրջ դիտարկումն են արել. պետական հեռուստատեսությունը հիմնվել է հենց «Ֆիդեսի» օգտին։ Միևնույն ժամանակ, ձախ և լիբերալ մամուլը մշտապես կոշտ քննադատության է ենթարկել Օրբանին։

2006 թվականի ընտրություններում Օրբանը կրկին գլխավորել է «Ֆիդեսը», իսկ հետո հանդես է եկել որպես ընդդիմության հիմնական ֆիգուր սոցիալ-լիբերալ կոալիցիայի կառավարությանը։ Քաղաքական փորձագետների կարծիքով՝ նա իր քաղաքական գործունեության մեջ ձգտում է համադրել պահպանողական գաղափարախոսությունն ու պոպուլիստական պրակտիկան։

2009 թվականին Վիկտոր Օրբանը Սլովակիայում ապրող էթնիկ հունգարացիների առջև իր ելույթներից մեկում նրանց անվանել է Հունգարիայի «պետականորեն ձևավորված ընդհանրություն», ինչը մտահոգություն և մտավախություններ է առաջացրել Սլովակիայի ղեկավարության շրջանում[7]։

2010 թվականի ընտրություններում Վիկտոր Օրբանը հասկացավ և գիտակցեց 1998-2002 թվականների իր սխալները։ 2010 թվականի ապրիլին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում նրա Ֆիդես կուսակցության ցուցաբերած հաղթանակից հետո 2010 թվականի մայիսին Օրբանը կրկին նշանակվեց վարչապետ։ Պաշտոնն ստանձնել է մայիսի 29-ին։ Այժմ ձայնի իրավունք են ստացել բոլոր էթնիկ հունգարացիները, նույնիսկ նրանք, ովքեր Հունգարիայում երբեք չեն ապրել։ Ընտրատարածքների թիվը 176-ից կրճատվել է մինչև 106, այդ թվում՝ միավորվել են «ձախ» շրջանները՝ այն շրջաններով, որտեղ միշտ պահել են «Ֆիդեսը» և «Յոբբիկը»։ Նրա կուսակցությունը պահպանել է բացարձակ մեծամասնությունը խորհրդարանում, իր դիրքերն ամրապնդել են նաև սոցիալիստները, իսկ «յոբբիկների» վարկանիշը սրընթաց աճել է։ Նոր սահմանադրության ընդունման կապակցությամբ խորհրդարանում պատգամավորների թիվը 386-ից նվազել է 199-ի։

Երկրի պաշտոնական անվանումը «Հունգարիայի Հանրապետությունից» փոխարինվել է պարզապես «Հունգարիայի»։ Անվանման փոփոխությունը նպատակ ուներ ընդգրկվելու հունգարական հանրությանը ոչ միայն երկրի քաղաքացիների, այլև հունգարացիների, ապրում է իր սահմաններից դուրս։ Սկսվել է երկրի կղերականացումը. Սահմանադրության մեջ դրույթ է մտցվել, որ Հունգարիայի ժողովրդին միավորում են Աստվածն ու քրիստոնեությունը։ Դա դարձել է նախադրյալ այն բանի համար, որ օրենսդրորեն արգելվել են աբորտներն ու միասեռ ամուսնությունները։ Օրինագծի ընդունման օգտին քվեարկել են բոլոր ներկաները, բացի «Յոբբիկ» կուսակցությունից (այն, ընդհանուր առմամբ, պաշտպանել է Օրբանին, սակայն աբորտների արգելքը համարել են չափազանց կոշտ որոշում՝ ծայրահեղ հազվադեպ դեպքերում հանդես գալով աբորտների օգտին, ինչպիսին բռնաբարությունն է). ընդդիմադիր սոցիալիստները լքել են խորհրդարանի շենքը՝ ի նշան բողոքի։

2014 թվականի ապրիլին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում նա մնաց երկրի վարչապետի պաշտոնում[8]։

2013 թվականի աշնանը Օրբանը ելույթ է ունեցել հունգարական սփյուռքի երրորդ Կոնգրեսում և հայտարարել է. «Հնարավոր է, մենք ստիպված լինենք կառուցել նոր տնտեսական և սոցիալական համակարգեր, ինչպես նաև մշակութային մոդել, որը տարբերվում է ժամանակակից եվրոպականից»։

2014 թվականի գարնանը նա դիմել էր ուկրաինական իշխանություններին՝ պահանջելով Զակարպատյեում ապրող էթնիկ հունգարացիներին ինքնավարություն տրամադրել[9]։ Չնայած Բրյուսելի կողմից Մոսկվային «ավելորդ լոյալություն» ցուցաբերելու հաճախակի մեղադրանքներին, բազմիցս հայտարարել Է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը սատարելու մասին, ինչպես նաև հավանություն է տվել ԵՄ-ին Ուկրաինայի անդամակցության ձգտմանը, ընդ որում՝ հավելելով, որ դրա համար Ուկրաինան պետք է կայուն պետություն դառնա և լիարժեք վերահսկողություն ունենա իր սահմանների նկատմամբ[10]։

Ազատական քաղաքագետների գնահատումների համաձայն՝ Վիկտոր Օրբանը և «Ֆիդես» կուսակցությունը 2010 թվականից Հունգարիայում կառուցել են «մաֆիոզ պետություն», որտեղ իշխանության ամբողջ ամբողջականությունը պատկանում է կուսակցության և անձամբ Օրբանի հետ կապված խմբին[11]։

Հայացքներ խմբագրել

 
Վիկտոր Օրբանը և Վլադիմիր Պուտինը 2015 թվականի փետրվարի 17-ին

Օրբանը դեմ է Ռուսաստանի դեմ ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի սահմանած պատժամիջոցներին։ Բացասաբար է վերաբերվել «Հարավային հոսք» նախագծի փակմանը[12]։ Օրբանը անօրինական միգրացիայի հակառակորդ է։ Նա կարծում է, որ ներգաղթը Եվրոպա ոչ եվրոպական երկրներից պետք է վերահսկել և բաշխել ներգաղթյալներին ըստ կատեգորիաների։ Փախստականների մի մասին նա զգուշությամբ է վերաբերվում և կողմնակից է հենց Հունգարիայի կողմից ներգաղթյալների համար քվոտաներ սահմանելուն, բայց ոչ ԵՄ-ի կողմից[13]։ Դրա պատճառը Հունգարիայի տարանցիկ դիրքն է, որտեղից Դեբրեցենի փախստականների ճամբարից Արևմտյան Եվրոպա են տեղափոխվում անօրինական ներգաղթյալներ, հիմնականում Աֆղանստանից, Իրաքից և Սիրիայից։ Օրբանը դեմ է քվեարկել Մեծ Բրիտանիայի, Դանիայի, Իռլանդիայի, Իսպանիայի, Լեհաստանի, Ֆրանսիայի և Չեխիայի ներկայացուցիչների հետ ներգաղթյալների համար բաշխիչ քվոտաներ սահմանելուն։ Օրբանը բազմիցս հայտարարել է, որ չի պաշտպանում Ղրիմի անեքսիան։

Միևնույն ժամանակ Օրբանը մշտապես երկարացնում է Ռուսաստանի դեմ 2014 թվականի գարնանը սահմանված պատժամիջոցները ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից Ղրիմի միացման և Ուկրաինայի արևելքում պատերազմի մեջ Ռուսաստանի մեղադրանքների պատճառով։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 15-ին ԵՄ-ի վեհաժողովում Կերչի միջադեպի և Մայդանի հինգերորդ տարելիցի ֆոնին ԵՄ-ի բոլոր 28 երկրները պետությունների և կառավարությունների ղեկավարների մակարդակով հայտարարել են Ուկրաինայի հետ համերաշխության մասին և Ռուսաստանի գործողություններն անթույլատրելի են համարել։ Այդ թվում նաև Վիկտոր Օրբանը։

2019 թվականի հունվարի վերջին, ի պատասխան Ռուսաստանի և Չինաստանի նկատմամբ ավելի կոշտ դիրքորոշում որդեգրելու ԱՄՆ-ի պահանջին, Վիկտոր Օրբանը հանդես եկավ ճնշման դեմ՝ պատասխանելով, որ Հունգարիան ձգտում է ավելի չեզոք դիրք զբաղեցնել[14]։

Պարգևներ խմբագրել

Պարգևատրվել է Արժանիքների շքանշանի մեծ խաչով (Հունգարիա, 2001) և Սուրբ Գրիգոր Մեծի շքանշանի մեծ խաչով (Վատիկան, 2004)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ http://hetek.hu/belfold/200702/orban_hite
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. ↑ https://balkans.aljazeera.net/opinions/2022/9/11/orden-svetog-save-za-viktora-orbana-kad-crkva-oboli-od-desnila
  5. ↑ https://abouthungary.hu/news-in-brief/pm-orban-to-be-presented-with-serbian-order-of-merit
  6. ↑ https://www.slobodnaevropa.mk/a/25191317.html
  7. ↑ Orban-Rhetorik sorgt in Slowakei für düstere Vorahnungen Արխիվացված 2009-06-05 Wayback Machine(գերմ.)
  8. ↑ «ФИДЕС и Йоббик — лица венгерского национализма — Русская планета». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 31-ին.
  9. ↑ Виктор Орбан вновь призвал Киев предоставить украинским венграм автономию
  10. ↑ Lenta.Ru: Плохо мы мадьяр знаем
  11. ↑ Мадьяр, Балинт. Анатомия посткоммунистического мафиозного государства: На примере Венгрии / Балинт Мадьяр; пер. с венг. П. Борисова. (Библиотека журнала «Неприкосновенный запас») — М.: Новое литературное обозрение, 2016. — 392с.; Twenty-Five Sides of a Post-Communist Mafia State. Edited by Bálint Magyar and Júlia Vásárhelyi. — Budapest: Central European University Press; Noran Libro, 2017. — 660 p.
  12. ↑ Вести. Ru: Строптивый Виктор Орбан стал головной болью для США
  13. ↑ Magyarország kiáll a véleménynyilvánítás szabadságának európai eszméje mellett(չաշխատող հղում)
  14. ↑ «Премьер Венгрии отказался проводить жесткую линию в отношении России» (ռուսերեն). Interfax.ru. 2019 թ․ հունվարի 28. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիկտոր Օրբան» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիկտոր_Օրբան&oldid=9577485» էջից