Վիլլա դ’Էստե
Վիլլա դ’Էստե (իտալ.՝ villa d’Este), 16-րդ դարի առավել հայտնի իտալական վիլլաներից մեկը։ Վիլլայի համալիրն իր մեջ ներառում է պալատ և դրան հարակից այգի։ Գտնվում է Տիվոլի քաղաքի ծայրամասում բլրի վրա (Լացիոյի շրջան)[1]։ Հատուկ համբավ են վայելել Վիլլա դ’Էստեի շատրվանները։ Պետրոս I-ը հենց այդ շատրվաններին է ձգտել գերազանցել Պետերգոֆը ստեղծելու ժամանակ[2]։ 2001 թվականին Վիլլա դ’Էստեն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության հուշարձանների ցանկում։
| Վիլլա դ’Էստե իտալ.՝ Villa d’Este | |
|---|---|
 | |
| Երկիր |  Իտալիա |
| Քաղաք | Տիվոլի |
| Շինության տեսակ | Վիլլա |
| Նախագծի հեղինակ | Հուլիոս III |
| Շինարար | Կարդինալ Իպոլիտո II դ’Էստե |
| Հիմնադրման թվական | 1550 |
| Շինարարության սկիզբ | 1550 թվական |
| Շինարարության վերջ | 1560 թվական |
| 🌐 | villadestetivoli.info և villadestetivoli.info(իտալ.) |
 | |
 | |
Վիլլայի պատմություն խմբագրել
Վիլլան 16-րդ դարում խմբագրել
1550 թվականին Հռոմի պապ Հուլիոս III-ի կողմից նշանակված Տիվոլիի նահանգապետ, կարդինալ Իպոլիտո II դ’Էստեն (Լուկրեցիա Բորջիայի որդին) պալատի մոտ գտնվող սուր լանջին որոշել է այգի կառուցել։ Սուրբ Պետրոսի եկեղեցու և միջնադարյան պատերի միջև այգու ստեղծման նախագիծը վերջնականապես ձևակերպվել է 1560 թվականին։ Նախագծի հեղինակը եղել է ճարտարապետ և հնագետ Պիրո Լիգորիոն, որն ավելի վաղ, 1550 թվականից պեղումներ է կատարել մոտակայքում գտնվող Ադրիանոսի վիլլայում, նրան այդ գործում օգնել են բազմաթիվ արվեստագետներ և արհեստավորներ։ Վիլլայի զարդարանքը կոչված էր ընդգծելու նրա բարձր հեղինակությունը՝ որպես մշակույթի օջախ, գրականագետների, բանաստեղծների և երաժիշտների հանդիպման վայր։ Սրահների հարդարումը, որը սկսվել էր 1563 թվականին, անցկացվել է Ջիրոլամո Մուցիանոյի, իսկ հետո՝ Լիվիո Ագրեստի և Ֆեդերիկո Ցուկարոյի ղեկավարությամբ։
Դահլիճի պատերը զարդարված էին ֆլամանդական գոբելեններով, զարդաքանդակներով և որմնանկարներով, ինչպես նաև անտիկ արձաններով (արդյունքում արձանների հավաքածուն կորել է)։ Շենքերի ներքին հարդարումը կարդինալի մահվան պահին գրեթե ավարտված է եղել (1572)։
Վիլլայի հետագա ճակատագիր խմբագրել
1605 թվականին կարդինալ Ալեսանդրո II դ’Էստեն ձեռնամուխ է եղել այգու էական նորացմանը։ Աշխատանքները շարունակվել են 1660-1670 թվականներին՝ հայտնի քանդակագործ Բերնինիի մասնակցությամբ։ 18-րդ դարում վիլլան վերապրել է ամայության երկար շրջան։ 1814 թվականին ամբողջ անսամբլն անցել է որպես Ֆրանց Հաբսբուրգի ժառանգություն։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ վիլլայի վերջին սեփականատերը եղել է էրցհերցոգ Ֆրանց Ֆերդինանդը։ Պատերազմի սկսվելուց հետո վիլլան անցել է պետության սեփականության տակ։ 1920-ական թվականներին, այնուհետև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից անմիջապես հետո (վիլլան տուժել է ռմբակոծությունից) անցկացվել է լայնածավալ վերականգնում։ 2007 թվականին այգին ստացել է «Եվրոպայի ամենագեղեցիկ այգին» մրցանակը[3]։
Պավել Մուրատովը Վիլլա դ’Էստեի մասին խմբագրել
20-րդ դարի սկզբին վիլլան այցելել են հայտնի նկարչուհի Աննա Օստրոումովա-Լեբեդևան և արվեստաբան Պավել Մուրատովը։ Երկուսն էլ իրենց տպավորություններն են արտահայտել գրքերի էջերում։
Այգի խմբագրել
Սիմվոլիկա խմբագրել
Վերածննդի դարաշրջանի եվրոպական մյուս այգիների նման, դ’Էստե վիլլայի այգին կրում է բարդ փիլիսոփայական և քաղաքական սիմվոլիկա։ Ինչպես նշում է Մ. Լ. Մադոննան, դ’Էստե վիլլան մտածվել է որպես հեսպերիդների նիմփաների այգի, որը նվիրված է եղել Հերակլեսին՝ դ’Էստե տոհմի առասպելական նախահայրին[4]։
Տիվոլիում այգու առանցքային տարրը համարվում է Հերակլեսի արձանը, որից տանում էին երկու խորհրդանշական ճանապարհներ՝ մեկը դեպի առաքինություն, իսկ մյուսը՝ դեպի այլանդակություն։ Դրանից բացի այգու կենտրոնական առանցքում տեղադրված էր Վեներայի արձանը, ընդ որում այն նաև մարմնավորում էր ընտրության հնարավորությունը՝ այս անգամ Երկրային և Երկնային սիրո միջև։ Այգին իր բարդ կառուցվածքով մտածվել էր որպես միկրոկոսմոս՝ փոխաբերական կերպով վերստեղծող տեղական բնական միջավայր։ Դա համապատասխանել է երևույթների համընդհանուր փոխկապակցվածության մասին 16-րդ դարին բնորոշ պատկերացումներին (շղթայի պատկերը, որը ձգվում է սկզբնաղբյուրից մինչև ամենացածր երևույթները, գտնվում է Ջակոմո դելա Պորտայում «Բնական մոգություն» գրքում, 1558):
Վիլլա դ’Էստեն երաժշտությունում խմբագրել
1867-1882 թվականներին վիլլայում հյուրընկալվել էր Ֆերենց Լիստը և այստեղ տվել իր եզրափակիչ համերգներից մեկը (1879)։ Լիստը վիլլային նվիրել է երեք ստեղծագործություն՝ «Վիլլա դ’Էստեի նոճիների մոտ» (№I և №II) և «Վիլլա դ’Էստեի շատրվանները»։ Նամակներից մեկում կոմպոզիտորը գրել է. «… այդ նոճիների հետ իմ հաճախակի համր զրույցը ես փորձեցի փոխանցել նոտայի թղթի վրա։ Որքան չոր և անասելի են հնչում դաշնամուրի վրա և նույնիսկ նվագախմբում՝ բացառությամբ Բեթհովենի և Վագների՝ ամենակարող բնության վիշտը»։
Վիլլա դ’Էստեն կերպարվեստում խմբագրել
18-րդ դարի գրաֆիկայի գագաթներից մեկն է սանգինայի տասը էսքիզներից կազմված շարքը, որոնք կատարվել են 1760 թվականի ամռանը Վիլլա դ’Էստեում Ֆրագոնարի կողմից (այժմ՝ Վիեննա, Ալբերտինա պատկերասրահ)։ Դրանից բացի Ֆրագոնարը, իր ընկեր Հյուբեր Ռոբերի նման, վիլլան նկարել է իր գեղանկարչական աշխատանքներում։ Հայրենական արվեստում Վիլլա դ’Էստեի կերպարը կրկին վերստեղծվել է գրաֆիկում (Աննա Օստումովա-Լեբեդևա)։ Ալեքսանդր Իվանովի «Քրիստոս Մարիամ Մագդաղենացու երևույթը հարությունից հետո» նկարի ֆոնի համար ընտրել է Տիվոլիում Վիլլա դ’Էստեի այգին։
Վիլլա դ’Էստեն պոեզիայում խմբագրել
1900 թվականին Մաքսիմիլիան Վոլոշինը վիլլան նկարագրել է Տիվոլիի մասին անավարտ բանաստեղծության մեջ։ Իսկ 1901 թվականին Վոլոշինն իր ակնարկներից մեկում հետևյալ կերպ բնութագրում է վիլլան.
«Նրա էջերի միջև ընկած են ալպիական վարդեր, որոնք պոկվել են Օրտլերի լանջերից, Ադրիանոսի վիլլայի նոճու ճյուղը, Շելլիի գերեզմանից դափնու ճյուղը, Դիոնիսոսի թատրոնի մարմարյա սալիկների միջև աճող լեռնային խոտաբույսը, շատ բարակ փորագրված տերևներով ինչ-որ բույսի ճյուղը, որոնցով զարդարվել էր Վիլլա դ’Էստեի հին շատրվանը…»[5]
Վիլլա դ’Էստեն կինոյում խմբագրել
1953 թվականին Քենեթ Էնգերը Վիլլա դ’Էստեի շատրվանները լուսաբանել է իր Eaux d'artifice ֆիլմում։
Ֆրանսիական «Բերանբացը» (1965 թվական) կինոկոմեդիայում Վիլլա դ’Էստեում ավազակների մեծ զինված «հարցերի պարզում» է տեղի ունենում։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Эсте, вилла». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Tom Turner. City as Landscape: A Post-postmodern View of Design and Planning. Taylor & Francis, 1996. Page 88.
- ↑ http://www.tibursuperbum.it/ita/monumenti/villadeste/Premio.htm.
- ↑ Вилла д’Эсте. Маршрут по видам и изображениям. — R., De Luca, 2005. — С. 33.
- ↑ Лавров А.В. Русские символисты. Этюды и разыскания. М.: Прогресс-Плеяда, 2007. - С. 297.
Գրականություն խմբագրել
- Гревс, Иван Михайлович, (1890–1907). «Эсте, вилла». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - Тучков И.И. Genius loci: вилла д’Эсте в Тиволи // Искусство и культура Италии в эпоху Возрождения и Просвещения. М., 1997. С. 177-190.
- Barisi I. Villa d’Este. Roma: De Luca, 2003. - ISBN 88-8016-515-1.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Официальный сайт виллы Արխիվացված 2013-10-02 Wayback Machine (անգլ.)(իտալ.)
- Статья Ольги Петровой
- Музыка виллы д’Эсте
- Статья с сайта «Ландшафтный дизайн»
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիլլա դ’Էստե» հոդվածին։ |