Վահան Տոտոմյանց
| Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Վահան Թովմասի Տոտոմյանց (Թոթոմյանց) (1875-1964, 1875[1][2] կամ հունվարի 21, 1875, Աստրախան, Ռուսական կայսրություն - 1964[1][2] կամ մայիսի 9, 1964, Փարիզ), հայ տնտեսագետ, փիլիսոփա, պատմաբան, սոցիոլոգ, կոոպերատիվ շարժման տեսաբան։
| Վահան Տոտոմյանց | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1875[1][2] կամ հունվարի 21, 1875 |
| Ծննդավայր | Աստրախան, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | 1964[1][2] կամ մայիսի 9, 1964 |
| Մահվան վայր | Փարիզ |
| Կրթություն | Բրյուսելի ազատ համալսարան |
| Մասնագիտություն | տնտեսագետ |
Կենսագրություն խմբագրել
Վահան Տոտոմյանցը սովորել է Բեռնի, Ժնևի, Ցյուրիխի, Բելգիայի համալսարաններում։ 1912 թվականից եղել է Մոսկվայի համալսարանի պրիվատ-դոցենտ։ 1915 թվականին գրված «Աշխատանքի հաշտեցումը կապիտալի հետ» հետազոտության համար, Կիևի համալսարանը նրան շնորհել է քաղաքագիտության և վիճակագրության դոկտորի աստիճան։ 1919 թվականից վտարանդի գիտնական է։ 1908 թվականին լույս է տեսել Տոտոմյանցի «Գյուղատնտեսական կոոպերացիա» աշխատությունը, որն ունեցել է չորս հրատարակություն, այդ թվում բուլղարերենով։ Այն 1914 թվականին հրատարակվել է Սոֆիայում։ 1919 թվականին Իտալիայում՝ իտալերենով հրատարակվում են Տոտոմյանցի «Կոոպերացիան Ռուսաստանում», «Տնտեսական Հայաստան» աշխատությունները։ 1922 թվականին Բեռլինում, օգտագործելով իր կապերը եվրոպական գիտական և քաղաքական շրջանակներում, նա ռուս վտարանդի Նիկոլայ Բերդյաևի հետ Պրահայի համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետում հիմնել է Հոգևոր և փիլիսոփայության ազատ ակադեմիան։
1923 թվականին Փարիզում հրատարակվել է Տոտոմյանցի «Համաշխարհային կոոպերացիա», իսկ 1927 թվականին Բեռլինում`շուրջ 1000 էջանոց «Միջազգային կոոպերացիայի հանրագիտարան» աշխատությունները։ 1935 թվականին Բուլղարիայի կոոպերատիվ բանկերի կառավարիչների նախաձեռնությամբ և նրա 60-ամյակի կապակցությամբ, տեղի է ունեցել աննախադեպ ֆորում՝ հայկական սփյուռքում գործող կոոպերատիվ ձեռնարկությունների և տնտեսական կազմակերպությունների համագումար։ 1936, 1942 և 1951 թվականներին Սոֆիայում՝ բուլղարերենով, 1936-1937 թվականներին Բոստոնում հրատարակվող «Հայրենիք» ամսագրում` հայերենով, 1950 թվականին Փարիզում` ֆրանսերենով, լույս է տեսնում Տոտոմյանցի «Հայերի դերը համաշխարհային մշակույթի մեջ» աշխատությունը, որտեղ հեղինակը փաստական տվյալներով ցուց է տալիս համաշխարհային քաղաքակրթության`մշակույթի ու տնտեսության մեջ հայ ժողովրդի իրական ներդրումը։
Նրա ժառանգության մեջ առանձնահատուկ տեղ են գրավել կոոպերացիային առնչվող հարցերը։ Տոտոմյանցը գտնում էր, որ կոոպերացիայի միջոցով կարելի է թուլացնել դասակարգային պայքարն ու բանվորների շահագործումը։ Վ․ Ի․ Լենինը քննադատում էր Տոտոմյանցի կոոպերացիայի տեսությունն այն պատճառով, որ «Նրա մեջ չկա ո՛չ զարգացող կապիտալիզմ, ո՛չ դասակարգային պայքար»[3]։ Տոտոմյանցը ենթադրում էր, որ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո կոոպերատիվ շարժումն ուժեղացել է բանկերի ու արդյունաբերության ազգայնացման շնորհիվ։
Տոտոմյանցի գրքերը թարգմանվել են աշխարհի 10-ից ավելի լեզուներով, սակայն հայերեն ունենք միայն մեկ գործ։
Լինելով պրակտիկ գիտնական, իր աշխատանքները շարադրելով տարբեր լեզուներով, Տոտոմյանցը մշտապես մտահոգված է եղել հայ ազգի խնդիրներով։ Նա ծանոթ էր ժամանակի շատ հայ մեծերի հետ. Նիկողայոս Ադոնց, Հովհաննես Թումանյան, Վահան Տերյան, Նիկոլ Աղբալյան և ուրիշներ։ Նա գործելով ոչ հայկական միջավայրում, աշխատակցում էր հայկական ամսագրերին. «Մուրճ», «Հայրենիք» և այլն, գրելով բազմաթիվ հոդվածներ՝ հայրենիքին և հայ ժողովրդին հուզող հարցերի մասին։ Դեռևս 1901 թվականին Բեռլինում, գերմաներենով լույս է տեսել Տոտոմյանցի «Տաճկաստանը հասարակական և տնտեսական տեսակետից» գիրքը, որի երկրորդ գլուխն ամբողջությամբ նվիրված է հայերին և հայկական խնդրին։
Կոոպերացիայի հանրաճանաչ սկզբունքով են ստեղծվել Իսրայելի կիբուցները (կոմունաները)։ Իր գիտական գործունեության ավելի քան 50 տարիների ընթացքում, Ռուսաստանում, Եվրոպայում աշխատելու ժամանակաշրջանում, պրոֆեսոր Տոտոմյանցը կոոպերացիայի հիմնախնդիրների վերաբերյալ գրել է բազմաթիվ արժեքավոր աշխատություններ։ 1953 թվականից մինչև մահը աշխատել է Փարիզի ռուսական գիտական ինստիտուտում։
Վահան Տոտոմյանցի մահացել է 1964 թվականի մայիսի 13-ին։ Թաղված է Փարիզի «Կորնեյ ան Պաղի» գերեզմանատանը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
Վահան Տոտոմյանցի գրքերից
Կոոպերացիա.- Սոֆիա,1933.- 144 էջ
Սպառողական կոոպերացիայի տեսությունը, պատմությունը և պրակտիկան.-Մոսկվա,1913/ռուսերեն/
ռուսերեն
Тотомианц -Роберт Оуен.-М.,1918
Тотомианц-Мощь кооперации.- 1918/изд 5 раз/
Тотомианц- потребительскуе обшества в Бельгии.- м.,1905
Նրա մասին
Մ. Մամիկոնյան. Վահան Տոտոմյանցի տնտեսագիտական հայացքները.- Ե., 2001.-180 էջ
Հայկական սովետական հանրագիտարան.- Ե.,1986, հտ. 12.- էջ 61-62
Հովսեփյան Արմեն- Կոոպերացիայի ռահվիրան.-Ե.:Արարատ,1992.-114 էջ
Բ. Հովակիմյան – Ծածկանունների բառարան
Овсепян Армен -Жизнь и деятельность Ваана Тотомянца //Պատմա-բանասիրական հանդես, 2012.-№ 2 . pp. 75–95
Проф. Пузина И. Ко дню 83-летия проф. В.Ф. Тотомианца) //Русская мысль. - Париж, 1958, 1 февр., № 1168
Некролог. Авт. некр. Тигран Амирян.//Русская мысль. - Париж, 1964, 16 мая, № 2152; 27 июня, № 2170.
«Российское зарубежье во Франции, 1919-2000» .-М., 2008-2009.- Т. 3. - С. 374
российское научное зарубежие/ биб. справочник.- м., 2011,716с. с. 592-593
՜՜՜՜
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|