Վիքիպեդիա

Վալտեր Բենիամին

գերմանացի փիլիսոփա, պատմության տեսաբան, էսթետ, լուսանկարչության պատմաբան, գրաքննադատ, գրող և թարգմանիչ (1892-1940)

Վալտեր Բենիամին (գերմ.՝ Walter Benjamin, հուլիսի 15, 1892(1892-07-15)[1][2][3][…], Բեռլին, Գերմանական կայսրություն[4] - սեպտեմբերի 26, 1940(1940-09-26)[1][5][6][…], Պորտբոու, Alt Empordà[4]), գերմանացի փիլիսոփա, մշակույթի տեսաբան, էսթետիկ, գրական քննադատ, էսսեիստ և թարգմանիչ։ 20-րդ դարի մշակույթի ամենաազդեցիկ փիլիսոփաներից մեկը[10]։ Բենիամինի աշխատանքներն ընկած են ժամանակակից մոդեռնիզմի հիմքում[11] ։ Ժամանակակից լուսանկարչության տեսության հիմնադիր, կանգնած էր մասմեդիայի ուսումնասիրության ակունքներում։

Վալտեր Բենիամին
գերմ.՝ Walter Benjamin
Ծնվել էհուլիսի 15, 1892(1892-07-15)[1][2][3][…] Բեռլին, Գերմանական կայսրություն[4]
Մահացել էսեպտեմբերի 26, 1940(1940-09-26)[1][5][6][…] (48 տարեկան) Պորտբոու, Alt Empordà[4]
ինքնասպանություն
ԳերեզմանCementiri de Portbou[7]
Քաղաքացիություն Գերմանական կայսրություն և  Գերմանական ռայխ
Ուղղությունմարքսիզմ[8]
Մասնագիտությունփիլիսոփա, գրող, թարգմանիչ, ակնարկագիր, գրական քննադատ, սոցիոլոգ, արվեստի քննադատ, գրականության պատմաբան և թարգմանիչ
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
Ալմա մատերԼյուդվիգ Մաքսիմիլիանի Մյունխենի համալսարան, Բեռնի համալսարան, HU Berlin և Ֆրայբուրգի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինգերմաներեն[1][9]
Ազդվել էՅոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթե[8], Շառլ Բոդլեր[8], Կարլ Մարքս[8], Դյորդ Լուկաչ[8] և Բերտոլդ Բրեխտ[8]
Ամուսին(ներ)Dora Sophie Kellner?
Երեխա(ներ)Stefan Benjamin?[4]
ՀայրEmil Benjamin?
 Walter Benjamin Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Վալտեր Բենեդիկտ Շյոնֆլիս-Բենիամինը ծնվել է 1892 թվականի հուլիսի 15-ին Բեռլինում՝ միջին խավի ներկայացուցիչներ Էմիլ Բենիամինի և Պաուլինա Շյոնֆլիսի հրեական հարուստ ընտանիքում։ Հայրը զբաղվում էր առևտրով և ներդրումներով։ Վալտերից բացի ընտանիքում եղել է երկու երեխա՝ Գեորգ ((գերմ.), ծնվել է 1895 թվականին) և Դորան ((գերմ.), ծնվել է 1901 թվականին)[12]։

Մայրական գծով արյունակից է Հայնրիխ Հայնեի հետ։ 1917-1930 թվականներին ամուսնացած է եղել Դորա Քելների հետ, ում հետ բաժանվել է Աննա Լացիսի համար։ 1926-1927 թվականների դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին, ձգտելով հարաբերություններ հաստատել Լացիսի հետ, այցելել է Մոսկվա։ Դեպի ԽՍՀՄ ճանապարհորդությունը ձեռնարկվել Է Մարտին Բուբերի կողմից ԽՍՀՄ-ի մասին «Die Kreatur» ամսագրում ապագա հոդվածների համար հատկացված կանխավճարների հաշվին։ Փիլիսոփա Միխայիլ Ռիկլինի խոսքերով, Բենիամինի ճանապարհորդության մեկ այլ պատճառ դարձավ նրա հոր անտիկ ձեռնարկության սնանկությունը. փիլիսոփան գնաց Խորհրդային Միություն նաև հրատարակությունների որոնման համար, որոնց հետ նա կարող էր համագործակցել որպես թղթակից[13], ինչը նրան չհաջողվեց։ Մոսկվայում Բենիամինը պարբերաբար թատրոն էր գնում, շատ էր գրում, աշխատում էր արխիվներում։ Ուղևորության արդյունքը դարձան 1927 թվականի հունվարին հրապարակված չորս հոդվածները և «Մոսկվա» էսսեն, որն ավարտվել էր արդեն ԽՍՀՄ-ից վերադառնալուց հետո։ Լինելով Մոսկվայում՝ Բենիամինը նաև պարբերաբար օրագիր է վարել, որում նկարագրել է խորհրդային մայրաքաղաքի մասին տպավորությունները և անդրադարձել է Աննա Լացիսի և Բերնհարդ Ռայխի հետ իր տառապալից հարաբերություններին։ Արխիվային նյութերի մեջ պահպանված «Մոսկովյան օրագիր»-ը հետագայում հրապարակվեց։

 
Վալտեր Բենիամինի տապանաքարը

Լինելով հրեա, հակաֆաշիստ և ձախ ծայրահեղական՝ նացիստների իշխանության գալուց հետո արտագաղթել է Ֆրանսիա։ 1940 թվականին Ֆրանսիայի բռնազավթումից հետո պատրաստվում էր Իսպանիայի տարածքով մեկնել ԱՄՆ՝ արդեն այնտեղ տարհանելով արխիվի մեծ մասը։ Սակայն Իսպանիայի հետ սահմանային կետում՝ Պորտբոուում, նրան հայտարարվել է, որ վիզա չունեցող անձինք պետք է վերադարնան Ֆրանսիա։ Բենիամինին թույլ են տվել գիշերել տեղի Hotel de Francia հյուրանոցում, որտեղ նա 1940 թվականի սեպտեմբերի 26-ի լույս 27-ի գիշերը ինքնասպան է եղել՝ թունավորվելով մորֆինով։

Մյուս օրը, ողբերգության տպավորության տակ, իսպանացիները բաց թողեցին ամբողջ խումբը (այն բարեհաջող հասավ Լիսաբոն սեպտեմբերի 30-ին), իսկ մի քանի օրից ընդհանրապես հանեցին սահմանափակումները։ Դրա շնորհիվ իսպանական սահմանով կարողացել է անցնել նաև Հանա Արենդտը, ով մեծ ազդեցություն է ունեցել Բենիամինի գաղափարների վրա, որն էլ ԱՄՆ է տեղափոխել նրա «Պատմության հասկացության մասին» տեքստի տարբերակներից մեկը, որը նա հրապարակել է «Պատմության փիլիսոփայության թեզիսներ» վերնագրով։

Բեռլինում, Պրինցրեգենտենշտրասեի 66-րդ տան վրա, որտեղ Բենիամինն ապրել է 1930-1933 թվականներին, գտնվում է հուշատախտակը։ Իսկ Կուրֆյուրստենդամմից ոչ հեռու՝ Վալտեր Բենիամինի հրապարակը (գերմ.):

Բենիամինի կյանքին ու մահվանը նվիրված է Բրունո Արփայի «Պատմության հրեշտակը» (2001) վեպը, Բրայան Ֆերնիխոուի «Մութ ժամանակ» օպերան (2004) և այլն։

Հայացքներ խմբագրել

 
Դանի Կարավան: Վալտեր Բենյամինի հուշահամալիրը Պորտբոուում

Զգացել է մարքսիզմի ուժեղ ազդեցությունը (որը յուրովի համադրել է ավանդական հրեական միստիցիզմի և հոգեվերլուծության հետ), կանգնած էր Ֆրանկֆուրտի դպրոցի ակունքներում։ Ռուսաստանում ամենահայտնի աշխատանքը «Արվեստի ստեղծագործությունը նրա տեխնիկական վերարտադրության դարաշրջանում» աշխատանքն է. նրան է պատկանում աուրայի մասին մեր ժամանակներում տարածված գաղափարը, որը կորցնում է տարածվող գլուխգործոցը։ Ֆրանսիական մշակույթի ուղեկցորդն է, թարգմանել է Մարսել Պրուստին և Շառլ Բոդլերին, ում նվիրեց մի շարք աշխատանքներ, որտեղ շարադրված են նրա պատմական հայացքները։ Շատ աշխատանքներ (Օրինակ՝ 20-րդ դարի երկրորդ կեսի Պատմական մոտեցումը կանխակալ ներկայացնող «Բեռլինյան մանկությունը դարերի սահմանին» գիրքը) հետմահու են հրատարակվել։ Պատմության փիլիսոփայությանն ու մեթոդաբանությանը վերաբերող իր հայացքները ենթադրում էր շարադրել 19-րդ դարի փարիզյան պասսաժներին նվիրված աշխատությունում, որը մնաց անավարտ (էսքիզները և արխիվային նյութերը այսօր նույնպես հրատարակված են)։ Առավել կենտրոնացված ձևով Բենիամինի պատմական հայեցակարգը շարադրված է նրա «Պատմության հասկացության մասին» հոդվածում։

«Արվեստի աշխատանքը նրա տեխնիկական վերարտադրության դարաշրջանում» (1936) հայտնի հոդվածը հիմնականում արձագանքում է Գեորգի Լուկաչի «Վեպի տեսություն» (1916) և Էռնստ Բլոխի «Ուտոպիայի ոգին» (1918) աշխատանքներին։

Հանա Արենդտը, որը լավ գիտեր Բենիամինին, նրան անվանում էր բանաստեղծական մտքի վարպետ[14]։

Հայտնիություն խմբագրել

Բենիամինի գաղափարները ժողովրդականություն սկսեց ձեռք բերել XX դարի երկրորդ կեսին։ Բենիամինի գործընկերների և ընկերների շրջանում այս վաստակը պատկանում է Թեոդոր Ադորնոյին և Հերշոմ Շոլին։ Նախ և առաջ, հենց նրանք էին ձգտում համալիր, համակարգված ծանոթացնել եվրոպացի ընթերցողին մտածողի աշխատանքներին ու գաղափարներին։ Սակայն Ադորնոն Բենյամին նախ և առաջ ներկայացրեց որպես փիլիսոփա և մշակույթի տեսաբան։ Բենիամինի ստեղծագործության մյուս կողմերը երկար ժամանակ թաքնված էին հետազոտողների համար, նրանք բավարար ուշադրություն չէին դարձնում։

Ադորնոն Բենիամինի աշխատությունները չի բաժանել ըստ նշանակության և «կարիքի»։ Այդ պատճառով մտածողի կյանքի օրոք հրապարակված և չհրապարակված բոլոր նյութերը, այդ թվում՝ ձայնագրությունները, նշումները, որոնք վերաբերում են առանձին հետազոտությունների վրա աշխատելու գործընթացին, Ադորնոն փորձել է հավաքել մեկ վայրում և դրա արդյունքում Մայնի Ֆրանկֆուրտի համալսարանում, որտեղ աշխատել է փիլիսոփան, առաջացել է «Բենիամինի արխիվը», որը նա պահել և տրամադրել է ուսումնասիրության համար։ Հենց այդ արխիվի նյութերն են դրվել Բենիամինի «Gesammelte Schriften»- ի հիմքում, որի պատրաստման վրա Ադորնոն աշխատել է կյանքի վերջին տարիներին։

Բենիամին սկսեց ընկալվել որպես հասարակական գիտությունների կայացած հայեցակարգերին գաղափարական դիմադրության օրինակ, ներառյալ մարքսիզմը, որը սահմանափակում էր իրադարձությունների եւ երևույթների քննադատական տեսակետը։ Հատկանշական է Վալտեր Բենիամինի ինստիտուտի բազային խմբի պատմությունը, որը կարճ ժամանակով ձևավորվել է ուսանողների կողմից 1967/1968 ձմեռային կիսամյակի վերջում՝ ի նշան գերմանագիտության դասավանդման ավանդական համակարգի անհամաձայնության։ Հետաքրքիր է, որ Թեոդոր Ադորնոն այս երիտասարդական բողոքը չաջակցեց։

1972-1989 թվականների ընթացքում իրականացվել է «Gesammelte Schriften» յոթ հատորների հրատարակություն։ 1995-ից մինչև 2000 թվականն ընկած ժամանակահատվածում Բենիամին Բենիամինի նամակների վեց հատոր տպագրվել է հայտնի և անհայտ հասցեատերերին 1910-ից մինչև 1940 թվականն ընկած ժամանակահատվածում։

Այսօր Բենիամինի ժառանգության ուսումնասիրությունն իրականացվում է Վալտեր Բենիամինի արխիվի նյութերի հիման վրա, որը գտնվում է Բեռլինի արվեստների ակադեմիայում, որտեղ 2004 թվականին փոխանցվել են Մայնի Ֆրանկֆուրտի «Բենիամինի արխիվի» նյութերը և որտեղ այդ ժամանակ կենտրոնացվել էին Գերմանիայի դեմոկրատական հանրապետությունում հավաքված նյութերը։

Ժամանակակից հետազոտող, Ֆրանկֆուրտի դպրոցի մասնագետ Դեյվիդ Կաուֆմանի տվյալներով, 2005-ից մինչև 2010 թվականը միայն անգլերենով է հրապարակվել ավելի քան 300 գիրք և հոդված, նվիրված Բենիամինին։ Կաուֆմանը գրում է[15].

Միշտ էլ դժվար էր ճշգրիտ որոշել Բենիամին։ Մարքսիստ-ուկլոնիստ, հրեա-հերետիկոս, այլախոհ սոցիալական տեսաբան, ապանախագծման ոգին, նա այնքան շատ էր նշանակում շատերի համար։ Հավասարապես դժվար է նկարագրել, թե ինչ է նա արել, մասամբ այն պատճառով, որ Ամերիկան նման մտավորականներ չի արտադրում։ Նրա հիմնական աշխատանքները գրվել են Բեռլինում 1920-ական թվականներին, իսկ հետո Փարիզում՝ 1930-ական թվականներին. Նա հազիվ թե լրագրող լիներ, թեև նրա բազմաթիվ աշխատանքներից մի զգալի մասը գրվել էր թերթերի համար։ Նա փիլիսոփա չէր, բայց նրան դիտարկում են որպես այդպիսին։ Եթե դուք օգտագործում եք հին մոդայիկ արտահայտություն, Բենիամինը գրական էր։ Բայց նույնիսկ դա չի լինի արդար:

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Հիմնական ստեղծագործություններ խմբագրել

  • Zur Kritik der Gewalt (Բռնության քննադատում / 1921).
  • Goethes Wahlverwandtschaften (Goethe’s Elective Affinities / 1922),
  • Ursprung des deutschen Trauerspiels («Գերմանական բարկայի դրամայի ծագումը», 1928)
  • Einbahnstraße («Միակողմանի ճանապարհը», 1928),
  • Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit («Արվեստի գործ իր տեխնիկական վերարտադրելիության դարաշրջանում», 1936)
  • Berliner Kindheit um neunzehnhundert («Բեռլինյան մանկությունը դարասկզբին» / 1950, հրապարակվել է հետմահու),
  • Über den Begriff der Geschichte («Պատմության հասկացության մասին», 1939, հրապարակվել է հետմահու)։
  • Das Paris des Second Empire bei Baudelaire (The Paris of the Second Empire in Baudelaire / 1938)

Բենիամինի գրեթե բոլոր գործերն ու արխիվային փաստաթղթերն, ինչպես նաև նամակները հրապարակված են.

  • Gesammelte Schriften. 7 Bände. Frankfurt/M., 1972—1989:
  • Gesammelte Briefe. 6 Bände. Frankfurt/M., 1995—2000:

Գրականություն խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 RKDartists (նիդերլ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Deutsche Nationalbibliothek Record #118509039 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 filmportal.de — 2005.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Frankfurter Personenlexikon — 2014.
  7. ↑ Rudiš J. Frankfurter Allgemeine Zeitung, Frankfurter Allgemeine (գերմ.) // FAZ / Hrsg.: Werner D’Inka, G. Braunberger, J. Kaube, B. Kohler — F, Deutschland: Frankfurter Allgemeine Zeitung GmbH, 2023. — ISSN 0174-4909; 1431-3138; 1866-5314
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 Collinson D. Biographical Dictionary of Twentieth-Century Philosophers — 1996. — ISBN 978-0-415-06043-1
  9. ↑ CONOR.Sl
  10. ↑ Roberts, J. Benjamin, Walter (1892—1940). Routledge Encyclopedia of Philosophy, Taylor and Francis, 1998.
  11. ↑ A Handbook of Modernism Studies. Jean-Michel Rabaté (ed.) Wiley-Blackwell, 2013. P.3.
  12. ↑ Witte, Bernd. Walter Benjamin: An Intellectual Biography / translated by James Rolleston. — Wayne State University Press, 1997. — 226 p. — ISBN 9780814320181
  13. ↑ Михаил Рыклин, Игорь Чубаров. «Вальтер Беньямин: от московского путешествия к эстетической теории». theoryandpractice.ru.
  14. ↑ «Теория одиночества :: Частный Корреспондент». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  15. ↑ «Kaufmann, David. Gathering Storm.// Tablet magazine, December 28, 2010». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վալտեր Բենիամին» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վալտեր_Բենիամին&oldid=9772536» էջից