Սևան-Հրազդան կասկադ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սևան (այլ կիրառումներ)
Սևան-Հրազդան Կասկադ, հիդրոէներգետիկային համակարգ։ Կազմված է մի քանի հիդրոէլեկտրակայաններից (ՀԷԿ-եր) Հայաստանում։ Այն ներառում է յոթ ՀԷԿ-եր,որոնցից մեկը`Երևան-3-ը չի աշխատում,իսկ մյուս վեց ՀԷԿ-երն են` Սևանի, Հրազդանի, Արգելի, Արզնիի, Քանաքեռի, Երևան-1-ի։ ՀԷԿ-երը տեղակայված են Հրազդան գետի վրա, օգտագործում են գետի բնական հոսքը և Սևանից հոսող ոռոգման ջուրը, որը հնարավորություն է տալիս ոռոգել Հայաստանի գյուղատնտեսական հողերի 70 %-ը։
| Սևան-Հրազդան կասկադ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կասկադ |
| Երկիր |  Հայաստան |
| Կայք mek.am/am/ | |
Ընդհանուր տեղեկություններ խմբագրել
Սևան-Հրազդան Կասկադը կազմված է 7 առանձին ՀԷԿ-երից, 565 ՄՎ ընդհանուր հզորությամբ։ Կառուցման գործընթացը տևել է ավելի քան 30 տարի և այն կառուցվել է 1930-1965 թվականներին։ Սևան-Հրազդան Կասկադը ունի շատ մեծ նշանակություն Հայաստանի ամբողջ էներգետիկ համակարգի վրա և այդ պատճառով այն ունի և հզորության արագ վերականգման և էական այլ վերականգնումների կարիք, որպեսզի հնարավոր լինի ապահովել ապահով և կայուն աշխատանքը։ Կասկադը ներկա պահին համարվում է «Միջազգային էներգետիկ կորպորացիա» ՓԲԸ-ի սեփականությունը։
Միջազգային բանկերը ֆինանսական ներդրումներ են կատարում Սևան-Հրազդան Կասկադին և ունեն հատուկ պահանջներ, որոնք են ունենալ շահագործման և ներդրումային նախագիծեր Հայկական և Եվրոպական Միության ստանդարտներին համապատասխան, ինչպես նաև Եվրոպական Վերակառուցման և Զարգացման Բանկի և Ասիական Զարգացման Բանկի բնապահպանական և սոցիալական համապատասխան կանոններ։
Սևան-Հրազդան կասկադի կառուցվածքն ու առանձնահատկությունները խմբագրել
Սևան-Հրազդան կասկադը կառուցվել է 1930-ից 1962 թթ.: Այդ ժամանակից ի վեր այն մեծ ազդեցություն է ունեցել Հայաստանի հիդրոէլեկտրականության ստացման գործընթացում։ Կասկադն ընդգրկում է 7 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ, որոնք ձգվում են Հրազդան գետի երկայնքով՝ Սևանա լճի և Երևան քաղաքի միջև։
Սևան-Հրազդան կասկադի երկարությունը մոտավորապես 70 կմ է։ Այս 7 ՀԷԿ-երը միասին արտադրում են Հայաստանի էլեկտրականության 1/10 մասը։ Ի տարբերություն ջերմաէլեկտրակայանների՝ հիդրոէլեկտրակայաններում արտադրվող էլեկտրաէներգիան ավելի մատչելի է։ Սևան-Հրազդան կասկադի ընդհանուր դրվածքային հզորությունը կազմում է 560 ՄՎ, իսկ էներգիայի արտադրությունը տարեկան կտրվածքով՝ 500 մլն կՎժ։
| ՀԷԿ | Կառուցման տարի | Մավորների քանակ | Տեղակայված հզորություն (ՄՎ) | Առկա հզորություն (ՄՎ) | Ոչ առկա հզորություն (ՄՎ) |
|---|---|---|---|---|---|
| Երևան - 3 ՀԷԿ | 1960 | 1 | 5 | 5 | 0 |
| Երևան - 1 ՀԷԿ | 1962 | 2 | 44 | 22 | 2 |
| Քանաքեռ ՀԷԿ | 1936 | 6 | 100 | 87.5 | 12.5 |
| Արզնի ՀԷԿ | 1956 | 3 | 70.6 | 70.6 | 0 |
| Արգել ՀԷԿ | 1953 | 4 | 224 | 168 | 56 |
| Հրազդան ՀԷԿ | 1959 | 2 | 81.6 | 81.6 | 0 |
| Սևան ՀԷԿ | 1949 | 2 | 34.2 | 24 | 10.2 |
| Total | 20 | 559.4 | 458.7 | 100.7 |
Սևան-Հրազդան կասկադի աշխատանքը մեծ մասամբ կախված է Սևանա լճի ջրային պաշարների քանակությունից։ Այդ պատճառով 7 ՀԷԿ-երից միայն 5-ն են աշխատում ամբողջ տարվա ընթացքում, իսկ մնացած 2-ը աշխատում են ոռոգման ժամանակահատվածում, երբ համակարգում առկա են ջրի հավելյալ պաշարներ։ Քանի որ Հայաստանում գյուղատնտեսությունը առաջնային դերում է, իսկ Սևանա լճի ջրի պաշարները անսպառ չեն, կասկադը պետք է հետևի երկրի ոռոգման ռազմավարությանը։ Ոռոգման սեզոնի ընթացքում է, որ Սևան-Հրազդան կասկադը ամբողջությամբ չի գործում։ Ըստ վիճակագրական տվյալների՝ Սևանա լճից տարեկան դուրս է մղվում 150 մ^3ջուր։
Ջուրը Սևանա լճից ՀԷԿ-եր է տեղափոխվում ջրանցքների և թունելների միջոցով, որոնք կառուցվել են դեռևս 1960-ականներին և վերականգնման կարիք ունեն։
Բնապահպանական եւ սոցիալական հարցեր խմբագրել
Այս համակարգի հիմնական ռիսկերը իր շահագործման և վերականգնողական ծրագրից գալիս են իր ջրամբարի կառավարումից, օրինակ - պարտատոմսերի և տրանսֆորմատորների համար յուղերի և քսուկների կառավարումը, կապար / թթվային մարտկոցների և նյութերի կառավարումը։ Ավելորդ է նշել նաև անձնակազմի առողջության և անվտանգության հարցերը։ Քանի որ պլանավորվում է Երևան-1 պատնեշը տեղադրել կենսաբանական միջավայրւմ - կա նաև բարձր մակարդակի ռիսկ պղտորության պատճառով։ Մեկ այլ բացասական ազդեցություն կարող է սպասվել աշխատանքների և սարքավորումների փոխադրման պատճառով, ինչը կարող է առաջացնել կեղտոտում և աղմուկ, որի արդյունքում կստեղծվի սոցիալական վրդովմունք։ Վերականգնման գործընթացը չի ներառում որևէ հետագա ընդլայնում կամ նոր օբյեկտների ստեղծում - բոլոր աշխատանքային տարրերը հաստատված են ըստ պլանի։
Վերականգնման ծրագիր խմբագրել
Սևան-Հրազդան կասկադի մեծ մասը ներկայումս լավ վիճակում չէ։ Վերականգնողական աշխատանքներ չեն տարվել նրա կառուցումից ի վեր։ Արդեն որոշ ժամանակ է, ինչ վերականգնման ծրագիր է իրականացվում, որի ավարտն ակնկալվում է 2017 թվականին։ Վերականգնման աշխատանքների արդյունքում կասկադը կդառնա ավելի ապահով, հուսալի և արդյունավետ։ Այն իր դրական ազդեցությունը կունենա նաև շրջակա միջավայրի վրա՝ նվազեցնելով միջավայրի աղտոտման մակարդակը։ Աղտոտումը և շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունը նվազեցնելու համար ստեղծվել է Բնապահպանական և Սոցիալական գործողությունների պլան, որը կբավարարի հայկական, եվրոպական և ասիական զարգացման բանկերի պահանջներին։ Շրջակա միջավայրի աղտոտվածության հիմնական վտանգների կանխումը նույնպես ներառված է այս պլանում։
Վերականգնողական ծրագրում ընդգրկված է նաև Երևան-1 ՀԷԿ-ի ամբողջական վերանորոգումը։ Երևանի, Հրազդանի, Արգելի, Արզնիի և Քանաքեռի ՀԷԿ-երին կտրվի նոր սարքավորումներ՝ նոր կոլեկտոր մարտկոց, նոր գեներատոր և այլն։ Վերականգնման ծրագրի աշխատանքները կիրականացվեն միայն Սևան-Հրազդան կասկադի տարածքում, և որևէ լրացուցիչ տարածքի գնումներ չեն պահանջվում։
Սևան-Հրազդան կասկադի ընդհանուր կարգավիճակը բարելավելու համար Միջազգային Էներգիայի Կորպորացիան և Սևան-Հրազդան կասկադի բաժնետեր ՌուսՀիդրո ՓԲԸ-ն իրենց ներդրումը նույնպես կունենան վերականգնման ծրագրում։