Սպիրու Հարեթ
Սպիրու Կոստաքեի Հարեթ (փետրվարի 15, 1851[1][2], Յաշ, Մոլդովական իշխանություն - դեկտեմբերի 17, 1912[1][2], Բուխարեստ, Ռումինիա), ռումինահայ մաթեմատիկոս-աստղագետ, սոցիոլոգ, պետական-հասարակական գործիչ։ Ռումինիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1892 թվականից)։
Սպիրու Հարեթ ռումիներեն՝ Spiru Haret | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ծնվել է | փետրվարի 15, 1851[1][2] Յաշ, Մոլդովական իշխանություն |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 17, 1912[1][2] (61 տարեկան) Բուխարեստ, Ռումինիա |
| Գերեզման | Բելլու գերեզմանատուն |
| Բնակության վայր(եր) | Ռումինիա |
| Քաղաքացիություն |  Ռումինիա |
| Մասնագիտություն | մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, աստղագետ, սոցիոլոգ, քաղաքական գործիչ և գրող |
| Հաստատություն(ներ) | Բուխարեստի համալսարան և Ministry of Education of Romania? |
| Գործունեության ոլորտ | աստղագիտություն և մաթեմատիկա |
| Անդամակցություն | Ռումինական ակադեմիա |
| Ալմա մատեր | Բուխարեստի համալսարան (1864) և Փարիզի համալսարան (1874) |
| Կոչում | պրոֆեսոր |
| Տիրապետում է լեզուներին | ռումիներեն |
| Գիտական ղեկավար | Վիկտոր Պյուիզե[3] |
 Spiru Haret Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Ավարտել է Բուխարեստի համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական բաժինը։ Սպիրու Հարեթը մեծ դեր է խաղացել երկրի XIX դարի վերջի XX դարի սկզբի սոցիալ-քաղաքական և մշակութային կյանքում։ 1885-1888 թվականներին եղել է լուսավորության նախարարության ընդհանուր քարտուղար, 1897-1899, 1901-1904 և 1907-1910 թվականներին Ռումինիայի դավանությունների և հանրային կրթության նախարար։ Նրա անմիջական նախաձեռնությամբ ու ղեկավարությամբ հիմնադրվել են ռումինական նոր տիպի դպրոցներ, վերակազմվել հանրային կրթությունը, ուսուցման մեթոդները և ծրագրերը («Տարեկան ընդհանուր հաշվետվություն հանրակրթական ուսման մասին» (1884 թ.), «Կրթական օրենքի նախագիծ» (1896 թ.), գյուղերում բացվել են գրադարաններ, ակումբներ, մշակույթի տներ, կոոպերատիվներ և այլն։ Նրա գրած «Եռանկյունաչափություն» դասագիրքը (1873 թ.) մոտ 75 տարի, մասնակի փոփոխություններով, դասավանդվել է Ռումինիայի դպրոցներում։ Հիմնադրվել է առաջադիմական բնույթ ունեցող մատենաշար, հանդես, լրագիր։ Հարեթն իր բացահայտ համակրանքն է արտահայտել ժողովրդական զանգվածների, հատկապես գյուղացիության նկատմամբ։ Ելնելով երկրի ագրարային վիճակից և հողային հարաբերություններից՝ առաջարկել է հողային հարցի լուծման, թեև ոչ ռացիոնալ, սակայն գյուղացիության դրությունը բարելավող եղանակներ։ Հարեթը կանխատեսում էր գյուղացիական շարժման վերելքը և դեմ էր դրանց դեմ ձեռնարկվող միջոցառումներին։ Հարեթի «Սոցիալական մեխանիկան» (ֆրանսիայում հրատարակված 1910-1911 թթ.) սոցիոլոգիան մաթեմատիկանացնելու առաջին փորձերից էր։ Հրատարակվել է Հարեթի գործերի 6 հատոր։ Նրա հուշարձանը կանգնեցված է Բուխարեստում։ Հատուկ անվանումների Լուսնի քարտեզի խառնարաններից մեկը կոչվում է Հարեթի անունով։ 1976 թվականին ՑՈԻՆԵՍԿՕ-ն նշել է նրա ծննդյան 125-ամյակը։
Երկեր խմբագրել
- Մոլորակային ուղեծրերի մեծ առանցքների անփոխելիության մասին, ատենախոսություն, 1878։
- Տարեկան ընդհանուր հաշվետվություն հանրակրթական ուսուցման մասին, 1884։
- Կրթական օրենքի նախագիծ, 1896։
- Եռանկյունաչափություն, դասագիրք, 1873։
- Սոցիալական մեխանիկա, աշխատություն, 1910, 1911։
Տես նաև խմբագրել
Պատկերասրահ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիրու Հարեթ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 303)։ 
|