Սպիշի դղյակ
Սպիշի դղյակ (սլովակ.՝ Spišský hrad), Սլովակիայի ամենամեծ դղյակը, Սպիշի մարզի պատմական կենտրոնը, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության հուշարձանը։ Գտնվում է Սպիշի Պոդգրադյեի մոտ (աշխարհագրականորեն պատկանում է Ժեգրա գյուղին), Լեվոչա քաղաքից 15 կմ հեռավորության վրա։ Ներառված է Սլովակիայի մշակույթի ազգային հուշարձանների ցանկում։
 | |
|---|---|
 Նկարագրություն | |
| Տեսակ | դղյակի ավերակներ |
| Վարչական միավոր | Žehra? |
| Երկիր |  Սլովակիա |
| Համալիրի մաս | Levoča, Spiš Castle and the associated cultural monuments? և Q111784450? |
| Կառուցված | 12-րդ դար |
| Ճարտարապետական ոճ | Ռոմանական ճարտարապետություն, Վերածննդի ճարտարապետություն և Գոթական ճարտարապետություն |
| Կայք | spisskyhrad.com/lokalita/spissky-hrad/(սլովակ.) և spisskyhrad.com/english/spis-castle/(անգլ.) |
 | |
 | |
 Spiš Castle Վիքիպահեստում | |
|
ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն , օբյեկտ № 620 ռուս.. • անգլ.. • ֆր. |
Պատմություն խմբագրել
Սպիշի դղյակը կանգնած է ծովի մակարդա633 մետր բարձրություն ունեցողող տուֆե լեռան գագաթին։ ստորոտի բարձրությունը մոտ 200 մ է։ Ամրոցի պատերը տարբեր մասերում ունեն 20-ից մինչև 40 մ բարձրություն, ինչը մեծացնում է ամրոցի անմատչելիությունը։
|
Neprístupné a nedobytné miesto! - — այսպես են անվանում սլովակները։
|
|
Հնագետները այստեղ պեղել են արևելյան Սլովակիան ընդգրկող Բուկովոգորյան մշակույթի տարածքը, որը տարածված էր։ Վաղ երկաթե դարին է վերագրվում կելտական համարվող պուխովյան մշակույթի քաղաքը։ Քաղաքը գտնվում էր ժայռազանգվածի վերևում, շրջապատված էր հողե պատով, որը քարե շրջանակ ուներ։ Սակայն, արդեն մ.թ. II դարում այս ամրացված քաղաքը լքված էր։ 5-6-րդ դարերի խաչմերուկում այստեղ հայտնվեց սլավոնները, ովքեր բնակավայր հիմնեցին Դրեվենիկ լեռան վրա (Drevenik):
X դարից մինչև XIII դարերի առաջին կեսը լի էր տեղական պատերազմներով, որոնք ցնցեցին Հունգարիայի թագավորությունը։ XI դարում լեռան գագաթին, կելտական բնակավայրի մնացորդների վրա, կառուցվեց Սպիշի ամրոցը։ Ամրապնդման համալիրի միջուկը քարե աշտարակ էր, որը հնագետները վերագրում են XI-XII դարերին։ Իր ժամանակի համար այն հսկայական չափսերի էր, որոնց մասին կարելի է դատել նրա կենտրոնում գտնվող 3.4 մ տրամագծով սյունով։ Սյան մեջ պատրաստված են անցքեր, որտեղ տեղադրված են փայտե ճաղեր, որոնք աշտարակը բաժանում էին մի քանի հարկերի։ Մոտակայքում էին ջրի պահուստը և տիրոջ նստավայրը։ Աշտարակը չի պահպանվել. այն ավերվել է 13-րդ դարի առաջին կեսին այս լեռնային շրջանում փոքր երկրաշարժերի հետևանքով։
1209 թվականին է վերագրվում առաջին հիշատակությունը Սպիշի Գրադի (Սպիշի դղյակ) մասին։ Այդ ժամանակ նա դարձավ Հունգարիայի թագավորության ձեռքբերումը։ XIII դարի սկզբին այն վերակառուցվեց և համալրվեց նոր ռոմանական պալատով և դոնժոնով։ 1241 թվականին Հունգարիայի Բելա IV թագավորը, որը պարտություն էր կրել մոնղոլներից Շայո գետի վրա, փախավ Ավստրիայի հերցոգ Ֆրիդրիխ II-ի պաշտպանության տակ, մոնղոլների դեմ օգնության համար նրան տալով գանձարան և հողերի մի մասը։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այդ իրադարձություններից առաջ նա հրաման տվեց Սպիշի Գրադի պատերի ամրացման վերաբերյալ։ Նույն 1241 թվականին նման շրջահայացության շնորհիվ ամրոցի կայազորը հաջողությամբ ետ մղեց Բաթու խանի մոնղոլների հարձակումը։
Մոնղոլների անսպասելի հեռանալուց հետո[1] Բելա IV թագավորը Ավստրիայի էրցհերցոգությունից վերադարձավ Հունգարիա։ 1242 թվականին Բելա IV-ը վերակառուցեց Սպիշի դղյակը։ 1249 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Յաբլոնովի համայնքի գրագրության մեջ թագավորը հիշատակում է աշտարակը և նրա պալատը, որը կառուցվել է նրա կողմից՝ «in castro nostro Scypus»: Այդ դարաշրջանից պահպանվել են պալատի և եկեղեցու հիմքերը։
13-րդ դարի երկրորդ կեսին, երբ Սպիշի դղյակը պատկանում էր Ելիզավետա Կումանսկայային (Բելա IV-ի հարսը), իտալացի ճարտարապետները ուժեղացրին ամրոցի ամրաշինությունը։ 1312 թվականին ամրոցը անհաջող կերպով շրջափակել էր հայտնի Մատուշ Չակը։
1443 թվականին Հունգարիայում քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Յան Իսկրան դարձավ ամրոցի տիրակալը, այդ ժամանակ Լադիսլավ Պոստումի հունգարական գահի գերագույն հեթմանը։ Նա դղյակին որպես կցորդ կառուցեց Նիժնի Գրադը։ 1464 թվականին դղյակն անցավ Զապոլսկիների (Զապոլյաիներ) մագնատական ընտանիքի ձեռքը։ Դրա ներկայացուցիչները այստեղ կառուցել են բազմաթիվ նոր շինություններ։ Հենց Սպիշի դղյակում է ծնվել Հունգարիայի թագավոր Յանոշ Զապոլյաին։
1527 թվականին Ֆերդինանդ առաջինը դարձավ դղյակի նոր սեփականատերը։ 1531-1635 թվականներին դղյակը պատկանում էր հունգարական առևտրական Տուրզո ընտանիքին. նրա ներկայացուցիչ Ալեքսեյ Տուրզոն այս և մի քանի այլ դղյակներ գնել է Սրբազան Հռոմեական կայսրությունից (Տուրզոն զբաղվում էր պղնձի առևտրով ամբողջ Եվրոպայում)։ Ալեքսեյ Թուրզոն նոր բաստիոններ է կառուցել, փակել է ռոմանական դարպասները իսկ պատերին անցքեր է բացել։
1638 թվականին Սպիշի դղյակն անցավ հունգարացի ազնվական Չակ ընտանիքին, ով վաղուց էր պայքարում դրա համար։ XVIII դարի սկզբում տերերը լքեցին դղյակը, իսկ 1780 թվականին ուժեղ հրդեհն այն վերածեց ավերակի։ 1945 թվականին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո առաջացած Չեխոսլովակիայի Հանրապետության իշխանությունները հունգարական Չակ ընտանիքից բռնագրավեցին Սպիշի դղյակը։
1993 թվականին Սպիշի դղյակն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։ Ներկայումս ընթանում են ամրոցային կառուցվածքների վերականգնման աշխատանքներ։
Հայտնի բնակիչներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ См. роман Василия Яна, «К последнему морю».
Արտաքին հղումներ խմբագրել
|
|
ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիշի դղյակ» հոդվածին։ |