Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (նաև՝ Յանայի անկելանոցի Տալլինի եկեղեցի, էստ․՝ Tallinna Jaani seegi kirik), հայ առաքելական եկեղեցու տաճար Էստոնիայի մայրաքաղաք Տալլինում։ Տաճարը Էստոնիայի եկեղեցական խորհրդի անդամ է։
| Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի | |
|---|---|
.jpg) | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | եկեղեցի |
| Երկիր |  Էստոնիա |
| Տեղագրություն | Տալլին |
| Հասցե | Tallinn, Tartu maantee 16a |
| Դավանանք | քրիստոնեություն |
| Թեմ | Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի թեմ |
| Հիմնական ամսաթվերը | 1648 |
| Ժառանգության կարգավիճակ | ճարտարապետական հուշարձան[1] |
| Ճարտարապետական ոճ | բարոկկո |
| Հիմնադրված | 1648 |
| Առաջին հիշատակում | 1237 |
 | |
 | |
 Church of St. John's almshouse Վիքիպահեստում | |
Եկեղեցու պատմություն խմբագրել
Ի տարբերություն սփյուռքի մյուս հայկական եկեղեցիների, այս եկեղեցին ի սկզբանե որպես հայկական չի կառուցվել։ Մինչ այդ տաճարը եղել է Սուրբ Յանայի լյութերական եկեղեցին, 1813 թվականին ստացել է անկելանոց պաշտոնական անվանումը[2]։
Առաջին քարե եկեղեցին այս վայրում կառուցվել է 13-րդ դարի առաջին կեսին։ 1237 թվականին հիշատակվում է որպես Սուրբ Յանայի (Հովհաննեսի) ապաստան՝ խաչակիրների կողմից այստեղ բերված բորոտության զոհ գնացածների համար[3]։ Ենթադրաբար, ապաստանը հիմնել է Տալլինի եպիսկոպոսը, որը ենթակա է եղել Տալլինի քաղաքապետարանին։ 1363 թվականի գրավոր աղբյուրները նշում են տասներկուերորդ եպիսկոպոսի կողմից մեղքերի թողությունը նրանց, ովքեր նվիրատվություններ են արել ապաստանին և եկել են աղոթելու նրա մատուռում[4]։
Եկեղեցին եղել է փոքր, առանց կամարների։ Այն ընդգրկել է նաև բնակելի շենք, ամբար և բաղնիք, որոնք հետագայում քանդվել են[2]։ 1449 թվականին եկեղեցին, ինչպես նաև նրա կողքին գտնվող գերեզմանատունը վերաօծվել են, որն իրականացրել է Տալլինի եպիսկոպոս Հենրիխը[4]։
15-րդ դարի սկզբին, 14-րդ դարում կատարված լայնածավալ աշխատանքներից հետո եկեղեցու վիճակը համեմատաբար բարվոք է դարձել։ Եկեղեցին ավերվել է 1570 թվականին Լիվոնյան պատերազմի ժամանակ, վերականգնողական աշխատանքները սկսվել են 1648 թվականին, երբ կանգնեցվել է աշտարակը։ Հյուսիսային պատերազմի ժամանակ եկեղեցին առանձնապես չի տուժել։ Հիմնական շինարարական աշխատանքներն իրականացվել են 1724 թվականին. շենքն ընդարձակվել է և կառուցվել նոր աշտարակ։ Լրացվել է եկեղեցու ներքին հարդարանքը, աշտարակի վրա կախվել է երկրորդ, գեղարվեստորեն զարդարված զանգը, որը պահպանվել է մինչ օրս[2][4]։
Խորհրդային իշխանության հինգ տասնամյակների ընթացքում եկեղեցին օգտագործվել է որպես պահեստային շինություն[2]։ 1999 թվականին շինությունը ընդգրկվել է Էստոնիայի մշակութային հուշարձանների պետական ռեգիստրում[2]։ Անցած տասնամյակների ընթացքում բազմադարյան եկեղեցու շրջակայքում կառուցվել են բարձրահարկ շենքերև եկեղեցու շենքը խիստ հակադրության մեջ է գտնվում իր շրջակայքի հետ[2]։
Արտաքին տեսք խմբագրել
Մեկ հարկանի շենքը կառուցվել է կրաքարով և սվաղվել։ Ունի սեղանատիպ հիմնական հատակագիծ։ Իր երկար կողմով այն հասնում է Տարտուի մայրուղու սկիզբ։ Եկեղեցու բարոկկո ոճի աշտարակը և կտուրը փայտյա են և ծածկված հորիզոնական տախտակով։ Դիմային ճակատն ունի շքամուտք՝ կլոր կամարով։ Շենքի երկհարկանի տանիքը ծածկված է կերամիկական սալիկներով[2]։
Շենքի ներքին չափերը՝ երկարությունը՝ 14,8 մ, լայնությունը դեպի հյուսիս-արևմուտք՝ 4,15 մ, դեպի հարավ-արևելք՝ 5,6 մ[4]։ 2020 թվականի ապրիլի 17-ին կատարված հետազոտության ընթացքում եկեղեցու շենքի վիճակը գնահատվել է վատ[2]։
Ներքին հարդարանք խմբագրել
Եկեղեցում կան Հայ առաքելական եկեղեցու այնպիսի սրբերի պատկերների պատճեններ, ինչպիսիք են Սուրբ Մարիամ Աստվածածինը, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը, Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցը, Սուրբ Սարգիսը և Հիսուս Քրիստոսը։ Հայկական բնօրինակներից պատճեններն իրականացրել է հայտնի նկարիչ Սերգեյ Մինինը։
Էստոնիայի հայկական եկեղեցական համայնքի պատմություն խմբագրել
Ներկայիս Էստոնիայի տարածքում հայերն առաջին անգամ սկսել են բնակվել 19-րդ դարի կեսերից։ Նրանց ճնշող մեծամասնությունը ապրում է մայրաքաղաք Տալլինում, որտեղ բացվել է Հայ Առաքելական Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին։
Որպես Հայ առաքելական եկեղեցի, տաճարը գրանցվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 11-ին և այդ ժամանակվանից օգտագործվում է էստոնական Սուրբ Գրիգոր համայնքի կողմից։ Տեղի հայ համայնքն այդ շենքը ստացել է Էստոնիայի Լյութերական եկեղեցու հետ Կունո Պայուլայի կնքած պայմանագրով, ըստ որի եկեղեցու արտաքին տեսքը մնացել է անփոփոխ, բայց ներսում այն ոչնչով չի տարբերվում սովորական հայկական եկեղեցուց՝ բոլոր անհրաժեշտ պարագաներով։ Սուրեն Սահակյանն ու Վանուշ Կարապետյանը մեծ աշխատանք են կատարել եկեղեցին հայկական համայնքին փոխանցելու հարցում[5]։
Հայ եկեղեցական համայնքի գրանցումից հետո ընտրվել է եկեղեցական խորհուրդ, որը համակարգել է եկեղեցու բարեկարգման նպատակով ծխականների գործողությունները։ 2000-2001 թվականներին եկեղեցին ռեստավրացիայի է ենթարկվել։ Այս գործում մեծ ներդրում է ունեցել եկեղեցու առաջնորդ Կարեն Տեր-Հովհաննիսյանը։ Վերականգնված եկեղեցին և խաչքարը օծվել են հայաստանցի Եզրաս եպիսկոպոսի և Առաքել եպիսկոպոսի կողմից[5]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Էստոնիայի մշակութային հուշարձանների ազգային գրանցամատյան — 1994.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 «22252 Tallinna Jaani seegi kirik, 14. saj., 1648. a., 18. saj». Kultuurimälestiste register (էստոներեն).
- ↑ Йосеф Кац (15.06.2016). «Яанов город Таллинн: улица, богадельня, церкви». Переулки городских легенд. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 14-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 «Tallinna Jaani seegi kirik. Ajalooline tõend». Kultuurimälestiste register (էստոներեն).
- ↑ 5,0 5,1 Армен Андраникян (30.06.2005). «В этом году исполняется 12 лет со дня основания Церковной общины Св. Григория Просветителя в Таллинне». ААЦЭ Таллинн.