Սուրբ Բարդուղիմեոսի վանք
Սուրբ Բարդուղիմեոսի վանք, Դեյր, Դհեր, կրոնական կառույց պատմական Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգում, Մեծ Զաբ գետի աջ ափի բլրի գագաթին։
Սուրբ Բարդուղիմեոսի վանք
| |
| Վանքային համալիր | |
|---|---|
 Սուրբ Բարդուղեմիոսի վանքը 1911 թ-ին | |
| Տեղադրություն | Վասպուրական |
| Աշխարհ | Վասպուրական |
| Կրոնադավանանք |  Հայ Առաքելական եկեղեցի |
Ճարտարապետություն | |
| Կարգավիճակ | Ավերակներ |
| Ակտիվ է | Ոչ |
| Ճարտարապ. տիպ | Զվարթնոցատիպ է։ Եռաստիճան, հետզհետե նվազող տրամագծերով երեք գլանային ծավալների ներդաշնակ ամբողջություն կազմող կենտրոնակազմ գմբեթավոր հորինվածք է |
| Ճարտարապ. ոճ | Հայկական |
| Կառուցման սկիզբ | 13-րդ դար |
| Կառուցման ավարտ | 18-րդ դար |
| Ավերում | Մեծ Եղեռն - 1960 |
  |
|
 |
|
| 38°08′59″ հս․ լ. 44°12′46″ ավ. ե.HGЯO | |
Պատմություն խմբագրել
Ըստ ավանդության՝ 1-ին դարում հիմնադրել է Սանատրուկ թագավորը Բարդուղիմեոս առաքյալի գերեզմանի վրա, նրա մոտ գտնվող Կաթնաղբյուրի ջրով բորոտությունից բուժվելուց հետո։ Վանքը հիշատակվում է 13-րդ դարից։ 1316 թվականից վանքի վանահայր Հակոբը մասնակցել է Ադանայի եկեղեցական ժողովին, 1321 թվականին Հռոմի Հովհաննես XXII պապը նամակով նրան առաջարկել է ընդունել Կաթոլիկ եկեղեցու ծիսակարգը, 1339 թվականին վանքում ընդօրինակվել է Ավետարան, 1398 թվականին՝ Վարդան Արևելցու «Հնգամատյանի մեկնությունը»։
1487 թվականին և 1490 թվականին վանքում Մարգար գրիչը ընդօրինակել է Ավետարան։ 1647 թվականին Սուրբ Բարդուղիմեոսի վանքը և Վարագավանքը ընդհանուր միաբանություն են կազմել։ 1651 թվականին վանքը նորոգել է վանահայր Կիրակոս վարդապետը։ 1715 թվականին երկրաշարժից քանդվել է վանքի եկեղեցու գմբեթը, խարխլվել են պատերը։ 1755–60 թվականին Հովհաննես Մոկացին (Լիմ անապատից) վերականգնել է գմբեթը և նորոգել պատերը։ 19-րդ դարի սկզբին վանքի ունեցվածքը վատնվել է, մենաստանը բարձիթողի արվել վանահայր Խաչատուր վարդապետի օրոք, ինչի համար կաթողիկոս Դավիթ Ե Էնեգեթցին նրան պաշտոնազրկել է և բանադրել։ 1817 թվականին վանահայր Իսրայել եպիսկոպոսը ընդդիմացել է Ներսես Աշտարակեցու և գեներալ Պասկևիչի՝ արևմտահայերի գաղթը կազմակերպելու ծրագրին, համարելով այն «ազգակործան»։ 1843 թվականին Ներսես Ե Աշտարակեցին դրվատել է Արտազի Սուրբ Թադե վանքի և Սուրբ Բարդուղիմեոսի վանքի առաջնորդ, ռուսամետ կողմնորոշում ունեցող Նիկողայոս եպիսկոպոսին, որը չէր ստորագրել հայերի պաշտպանությունը անգլիացիներին հանձնելու խնդրագիրը։
19-րդ դարի վանքում բացվել է վարժարան։ 1860 թվականին քանդվել է վանքի գմբեթը, որը 1878 թվականին վերակառուցել է վանահայր, ծայրագույն վարդապետ Եղիազարը։ 1897 թվականին երկրաշարժից քանդվել է եկեղեցու պատը։ 19-րդ դարում վանքը բավական հարուստ է եղել։ Նրա թեմն են կազմել Աղբակ, Գավառ, Ջուլամերիկ, Սալմաստ և Ուրմիա գավառները՝ 100-ի հասնող հայաբնակ գյուղերով։ Վանքն ունեցել է նաև ագարակներ, հանդեր, արտեր, արոտավայրեր, անտառ։ Եղել է սիրված ուխտատեղի, վանքին ավանդաբար նվիրաբերել են հազվագյուտ սպիտակ գոմեշներ, որոնց հպվելը համարվել է դիպչողի բաղձանքի կատարման առհավատչյան։
1905 թվականին վանքը կողոպտվել է, 1966 թվականին երկրաշարժից քանդվել են եկեղեցու գմբեթը և գավթի ծածկը, ոչնչացել շքամուտքի բարձրաքանդակը[1]։
Ճարտարապետություն խմբագրել
Միջնադարում վանքը եղել է Աղբակ գավառի առաջնորդանիստ վանք, հռչակավոր սրբավայր ու ուխտատեղի։ Վանքի եկեղեցին 13-րդ դարում կառուցվել է հնագույն բազիլիկի հիմքերի վրա և ունի մեկ զույգ մույթերով գմբեթավոր դահլիճի հորինվածք՝ ներսից բազմանիստ Ավագ խորանով։ Հյուսիսային ավանդատանը Բարդուղիմեոս առաքյալի գերեզմանն է հետևյալ արձանագրությամբ.
|
Այս է տապան հանգստեան սբ. Բարդուղիմէոսի սրբազան առաքելոյ առաջին լուսաւորչին Հայաստանեաց աշխարհի։ | 
|
Եկեղեցուն արևմուտքից կից է նրա հետ ծավալատարածական ամբողջություն կազմող և ոճական ընդհանրություն ունեցող գավիթը, որի խաչվող կամարներով իրականացված ծածկի կենտրոնում երդիկավոր գմբեթն է։ Գավթի արևմտյան պատի վրա փոքր զանգաշտարակ է կառուցված։ Եկեղեցու և գավթի ճակատները զարդարված են որմնասյունիկներով, գմբեթի թմբուկի շարվածքում կիրառված է բազմագունություն։ Գավիթն արևմտյան ճակատում ունի պատի ողջ բարձրությամբ խոշոր շքամուտք, որի դռան վերևում քանդակված հեծյալը (համարվում է Բարդուղիմեոս առաքյալը) տեգը ձեռքին սպանում է վիշապին։ Դռան երկու կողքերին, ողջ հասակով քանդակված են բուրվառակիրներ և վանքի քարգործ վարպետները՝ շին. գործիքները ձեռքերին։ Շքամուտքի վերևի կիսաշրջանաձև ճակատակալ քարին Սուրբ Երրորդության պատկերաքանդակն է. գահին բազմած Հայր Աստվածը աջ ձեռքով պահում է Քրիստոսին, ձախով՝ աղավնակերպ Սուրբ Հոգուն, ոտքերի տակ զույգ առյուծներ են, շուրջը՝ հրեշտակներ։ Վանքի բարձրաքանդակն այս թեմայով հայկ. պատկերագրության լավագույն ստեղծագործություններից է։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Հայկական հանրագիտարանի գլխ. խմբ., Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, «Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ», 2002, էջ 34 — 1072 էջ, ISBN 5-89700-016-6։
Գրականություն խմբագրել
- Շերենց Գ., Սրբավայրեր, Թ., 1902։
- Էփրիկյան Ս., Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. 2, Վնտ., 1907։
- Ոսկյան Հ., Վասպուրական-Վանի վանքերը, հ. 3, Վնն., 1947։
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Սուրբ Բարդուղիմեոսի վանք կատեգորիայում։ |