Սյոն
Սյոն (ֆրանսերեն արտասանութամբ՝ ; գերմ.՝ Sitten; իտալ.՝ Seduno; լատին․՝ Sedunum), քաղաք Շվեյցարիայում, Վալե կանտոնի վարչական կենտրոնը։ Մերձակայքում է Կրան Մոնտանա լեռնադահուկային առողջարանը[3]։ Քաղաքը երեք անգամ (1976, 2002 և 2006 թթ.) առաջադրել է իր թեկնածությունը ձմեռային օլիմպիական խաղերի անցկացման համար, բայց վերջնահաշվարկի արդյունքներով միշտ զիջել է իր հետ մրցակցող բնակավայրերին։
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Սյոն | |||||
| ֆր.՝ Sion[1] գերմ.՝ Sitten | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Շվեյցարիա | ||||
| Մակերես | 29,81 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 515 մետր | ||||
| Պաշտոնական լեզու | ֆրանսերեն | ||||
| Բնակչություն | ▲34 708 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)[2] | ||||
| Հեռախոսային կոդ | 027 | ||||
| Փոստային դասիչ | 1950 | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | VS | ||||
| Պաշտոնական կայք | sion.ch(ֆր.) | ||||
| |||||
1968 թվականի հունվարի 17-ին Սյոնին է միացել նախկին Բրամուա[4], 2013 թվականի հունվարի 1-ին՝ Սալին, 2017 թվականի հունվարի 1-ին՝ Լ՛Աժետ համայնքը։
Պատմամշակութային ամենանշանավոր հուշարձաններն են Վալերիա բազիլիկն ու Տուրբիյոն ամրոցը։ Քաղաքն ունի ռազմական ու քաղաքացիական նպատակնորով օգտագործվող օդակայան, որը ծառայում է նաև փրկարարական առաքելությունների իրականացման համար։ Բացի այդ, այստեղ կազմակերպվում են օդանավերի ցուցադրական թռիչքներ՝ ավիաշոուներ։
Պատմություն խմբագրել
Սյոնը Եվրոպայի այն կարևորագույն վայրերից մեկն է, որտեղ մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս նախապատմական ժամանակներում։ Հնագիտական պեղումների արդյունքում պարզվել է, որ այստեղ առաջին բնակավայրը հիմնվել է մեր թվականությունից 6200 տարի առաջ։ Ժամանակի ընթացքում այն դարձել է կելտական ցեղերի բնակատեղի, մեր թվականության հինգերորդ դարում ձեռք բերել անկախ քաղաքի կարգավիճակ, դարձել եպիկոպոսական աթոռանիստ։ 1475 թվականին՝ Սավոյայի դեմ պատերազմի ժամանակ քաղաքն ավերվել է, 1788 թվականին՝ մեծապես վնասվել հրդեհից։
Ժողովրդագրություն խմբագրել
2017 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով Սյոնում ապրում էր 24.599 մարդ։ Նրանց 26.9%-ը օտարազգիներ էին[5]։
Քաղաքի բնակչության թվաքանակը ժամանակի ընթացքում կրել է հետևյալ փոփոխությունները
| Բնակչության վերաբերյալ պատմավիճակագրական տվյալներ | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Տարին | Ամբողջ բնակչությունը | Ֆրանսախոսներ | Գերմանախոսներ | Կաթոլիկներ | Բողոքականներ | Այլք | Հրեաներ | Մուսուլմաններ | Դավանանքը չնշածներ | Շվեյցարացիներ | Ոչ շվեյցարացիներ |
| 1850 | 3,307 | 3,213 | 94 | 3,073 | 234 | ||||||
| 1870 | 5,456 | 5,178 | 296 | 4,857 | 618 | ||||||
| 1888 | 6,099 | 3,641 | 2,273 | 5,787 | 310 | 10 | 5,476 | 623 | |||
| 1900 | 6,751 | 4,892 | 1,733 | 6,417 | 319 | 1 | 9 | 5,972 | 779 | ||
| 1910 | 7,254 | 5,318 | 1,695 | 6,855 | 381 | 11 | 10 | 6,379 | 875 | ||
| 1930 | 8,657 | 6,726 | 1,633 | 8,168 | 472 | 11 | 3 | 7,931 | 726 | ||
| 1950 | 11,770 | 9,604 | 1,797 | 10,967 | 767 | 16 | 5 | 11,065 | 705 | ||
| 1970 | 21,925 | 16,478 | 2,646 | 20,458 | 1,333 | 755 | 12 | 33 | 51 | 18,411 | 3,514 |
| 1990 | 25,336 | 19,430 | 1,735 | 22,263 | 1,400 | 3,028 | 12 | 430 | 707 | 19,524 | 5,812 |
| 2000 | 27,171 | 22,338 | 1,523 | 21,220 | 1,419 | 2,455 | 15 | 1,360 | 1,371 | 20,360 | 6,811 |
Կլիմա խմբագրել
| Սյոն (1981–2010)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Միջին բարձր °C (°F) | 4.4 (39.9) |
6.9 (44.4) |
12.5 (54.5) |
16.6 (61.9) |
21.0 (69.8) |
24.5 (76.1) |
27.0 (80.6) |
26.1 (79) |
21.7 (71.1) |
16.7 (62.1) |
9.5 (49.1) |
4.7 (40.5) |
16.0 (60.8) |
| Միջին օրական °C (°F) | −0.1 (31.8) |
1.8 (35.2) |
6.5 (43.7) |
10.4 (50.7) |
14.9 (58.8) |
18.1 (64.6) |
20.1 (68.2) |
19.2 (66.6) |
15.2 (59.4) |
10.3 (50.5) |
4.3 (39.7) |
0.6 (33.1) |
10.1 (50.2) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −3.8 (25.2) |
−2.3 (27.9) |
1.4 (34.5) |
4.5 (40.1) |
8.7 (47.7) |
11.8 (53.2) |
13.8 (56.8) |
13.3 (55.9) |
9.9 (49.8) |
5.6 (42.1) |
0.4 (32.7) |
−2.6 (27.3) |
5.1 (41.2) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 51 (2.01) |
47 (1.85) |
42 (1.65) |
35 (1.38) |
49 (1.93) |
54 (2.13) |
58 (2.28) |
57 (2.24) |
44 (1.73) |
52 (2.05) |
52 (2.05) |
64 (2.52) |
603 (23.74) |
| Ձյան տեղումներ սմ (դյույմ) | 14.1 (5.55) |
10.7 (4.21) |
2.3 (0.91) |
0.2 (0.08) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.1 (0.04) |
5.8 (2.28) |
11.3 (4.45) |
44.5 (17.52) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm) | 6.8 | 5.5 | 6.5 | 5.2 | 7.4 | 7.7 | 7.7 | 7.9 | 6.2 | 6.8 | 7.0 | 7.4 | 82.1 |
| Միջ. ձնառատ օրեր (≥ 1.0 cm) | 3.0 | 1.6 | 0.5 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.7 | 2.4 | 8.3 |
| % խոնավություն | 78 | 72 | 64 | 61 | 63 | 63 | 64 | 68 | 73 | 77 | 79 | 81 | 70 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 92 | 124 | 176 | 197 | 218 | 245 | 269 | 244 | 204 | 158 | 98 | 68 | 2093 |
| աղբյուր: MeteoSwiss[6] | |||||||||||||
Համազգային նշանակության պատմամշակութային հուշարձաններ խմբագրել
Սյոնի 14 պատմամշակութային հուշարձան ու վայր ընդգրկված են Շվեյցարիայի համազգային նշանակության պատմամշակութային ժառանգության ցանկում, այդ թվում՝ քարեդարյան բնակավայրի մնացորդները։ Եվ ընդհանրապես ամբողջ քաղաքն ու նրա կազմում գտնվող Բրամուա գյուղը ներառված են շվեյցարական ժառանգության ցանկում[7]։
Այդ ցանկում ընդգրկված Վալերիա բազիլիկում, որ բարձրանում է հին քաղաքամասի արևելյան հատվածում գտնվող ամրոցում, պահպանվում է 1430 թվականին պատրաստված երգեհոնը, որով այժմ էլ կարելի է նվագել (այդ առումով՝ աշխարհի ամենահին երգեհոնն է համարվում)[8][9]։
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Քաղաքային հյուրանոցը -
Մեծ ամրոցը -
Տուրբիյոն ամրոցը -
Supersaxo շենքի ներսը -
Գեղարվեստի թանգարանը -
Կմախք՝ պատմության թանգարանից -
Աստվածամոր տաճարը -
Վալերիա բազիլիկը -
Սբ. Թեոդորոս եկեղեցին -
Ամենայն սրբոց մատուռը
.JPG)
Անվանի սյոնցիներ խմբագրել
.jpg)
- Սուրբ Թեոդորոս - (Ger: Theodor von Sitten) - 4-րդ դարից՝ Վալեի հովանավոր սուրբը
- Սուրբ Գուարինուս Զիտտենցի - (1065–1150) - Սյոնի եպիսկոպոս
- Իգնաց Վենեց (1788–1859) - շվեյցարացի բուսաբան, ինժեներ
- Անտոն ֆոն Ռիդմատտեն (1811–1897) - շվեյցարացի քաղաքական գործիչ[10]
- Լեո Լուցիան ֆոն Ռոտեն (1824–1898), շվեյցարացի քաղաքական գործիչ, բանաստեղծ, Walliser Wochenblatt թերթի խմբագիր[11]
- Էռնեստ ֆոն Շտոկալպեր (1838–1919) - շվեյցարացի ինժեներ, Գոթարդի թունելի շինարարության նախաձեռնողներից[12]
- Ֆրից դե Կուերվայն (1868–1940) - շվեյցարացի վիրաբույժ
- Վալտեր Ռից (1878–1909) - տեսական ֆիզիկայի մասնագետ
- Մորիս Ցերմատտեն (1910–2001) - շվեյցարացի գրող
- Դոկտոր Հայվել Դեյվիս (ծնվ. 1924) - սրտաբան, գրող
- Միշելին Կալմի-Ռեյ (ծնվ. 1945), քաղաքական գործիչ, Համադաշնության նախագահ 2007 և 2011 թթ.
- Ժան-Պիեռ Սիգեն (ծնվ. 1962) - շվեյցարացի քաղաքական գործիչ[13]
- Նիկոլաս Շտայներ (ծնվ. in 1984) - շվեյցարացի կինոռեժիսոր, սցենարիստ, պրոդյուսեր[14]
- Սամաել - extreme metal ոճի երաժշտախումբ, հիմնվել է 1987 թվականին, Սյոնում
- Նոյեմի Շմիդտ (ծնվ. 1990) - շվեյցարացի հեռուստատեսային և կինոդերասանուհի
- Մարզիկներ
- Սոֆի Լամոն (ծնվ. 1985) - շվեյցարացի սուսերամարտիկ, 2000 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի արծաթե մեդալակիր
- Տիֆանի Ժերուդե (ծնվ. 1986) շվեյցարացի սուսերամարտիկ, 2012 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից
- Էստել Բալե (1994–2016) - շվեյցարացի սնոուբորդիստ, աշխարհի կրկնակի չեմպիոն
- Էդիմիլսոն Ֆերնանդեշ - (ծնվ. 1996), ֆուտբոլիստ, անգլիական «Վեսթ Հեմ Յունայթեդ»-ի խաղացող
Քույր քաղաքներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ http://www.sion.ch/
- ↑ https://www.pxweb.bfs.admin.ch/pxweb/fr/px-x-0102020000_201/-/px-x-0102020000_201.px
- ↑ Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 15. Конго — Крещение. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2010. — 767 с.: ил.: карт. (стр. 578)
- ↑ Nomenklaturen – Amtliches Gemeindeverzeichnis der Schweiz Արխիվացված 2015-11-13 Wayback Machine (գերմ.) accessed 9 February 2013
- ↑ Swiss Federal Statistical Office - Superweb database - Gemeinde Statistics 1981–2008 (գերմ.) accessed 19 June 2010
- ↑ «Climate Normals Sion 1981–2010» (PDF). Climate diagrams and normals from Swiss measuring stations. Federal Office of Meteorology and Climatology (MeteoSwiss). Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 21-ին.(չաշխատող հղում)
- ↑ «Kantonsliste A-Objekte». KGS Inventar (German). Federal Office of Civil Protection. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Organ Sion Switzerland Notre Dame de Valere 1434». Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ «The Oldest Playable Organ in the World Part 1 - Diane Bish». Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ German Wiki, Anton von Riedmatten
- ↑ German Wiki, Leo Luzian von Roten
- ↑ German Wiki, Ernest von Stockalper
- ↑ French Wiki, Jean-Pierre Siggen
- ↑ German Wiki, Nicolas Steiner
Արտաքին հղումներ խմբագրել
| Վիքիճամփորդն ունի Սյոնին առնչվող զբոսաշրջային տեղեկատվություն։ |
- Պաշտոնական կայք (գերմ.) (Ֆրանսերեն)
- Զբոսաշրջային տեղեկատվություն
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սյոն» հոդվածին։ |