Սիցիլիա (մարզ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սիցիլիա (այլ կիրառումներ)
Սիցիլիա (Sicilia), ինքնավար մարզ Իտալիայում։ Ընդգրկում է Սիցիլիա կղզին և նրան հարող Լիպարյան, էգադի, Պանտելերիա, Պելագյան կղզիները։ Վարչականորեն բաժանվում է 8 պրովինցիաների։ Տարածքը 25,7 հազար կմ2 է բնակչությունը՝ 4 983 478 մարդ (2019)[1]։ Գլխավոր քաղաքը, տրանսպորտային հանգույցը և վարչական կենտրոնը՝ Պալերմո (բնության մասին տես՝ Սիցիլիա կղզի հոդվածում)։ Սիցիլիան տնտեսապես թույլ զարգացած մարզ է։ Զբաղվում են այգեգործությամբ, ցիտրուսայինների, ձիթենու, ցորենի մշակությամբ, անասնապահությամբ, ձկնորսությամբ։ Աճեցնում են նաև ընդավորներ, կարտոֆիլ, կանգկուր, բանջարանոցային կուլտուրաներ։
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Սիցիլիա | |||||
| |||||
.jpg) | |||||
| Երկիր |  Իտալիա | ||||
| Ներքին բաժանում | Ագրիջենտո, Կալտանիսետա, Կատանիա, Էննա, Մեսսինա, Պալերմո, Ռագուզա, Սիրակուզա և Տրապանի | ||||
| Հիմնադրված է | մայիսի 15, 1946 թ. | ||||
| Մակերես | 25 711 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 3340 մետր | ||||
| Բնակչություն | 4 983 478 մարդ (2019)[1] | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+1 և UTC+2 | ||||
| Պաշտոնական կայք | regione.sicilia.it(իտալ.) | ||||
| |||||
.svg)
Տնտեսության գլխավոր ճյուղեր խմբագրել
Տնտեսության գլխավոր ճյուղերն են ծծմբի, շինարարական քարերի, ծովային և կալիումական աղերի, նավթի, գազի արդյունահանումը, սննդի, փայտամշակման, կարի, քիիական․, ցեմենտի, էլեկտրա-տեխնիկական և ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերությունը, նավաշինությունը, նավթավերամշակումը։ Ապենինյան թերակղզու հետ միացած է լաստանավով։ Սիցիլիա կղզու հնագույն բնակիչները սիկաններն (նրանց անունով կղզին սկզբում կոչվել է Սիկանիա) ու սիկուլներն էին, որոնք հետագայում հելլենականացվել են։ Մ․ թ․ ա․ 8-րդ դարում կղզին դարձել է փյունիկիական և հունական գաղութացման օբյեկտ։ Մ․ թ․ ա․ 5-րդ դարից Կարթագենը ձգտել է տիրել կղզուն։ Կարթագենի էքսպանսիայի դեմ պայքարն ուժեղացել է Սիրակուզեի տիրանոսներ Դիոնիսիոս I Ավագի և Ագաթոկլեսի ժամանակ (մ․ թ․ ա․ 5-րդ դ․ վերջ - 9-րդ դ․)։ Կարթագենացիները վերջնականապես կղզուց դուրս են մղվել հռոմեացիներից Պունիկյան առաջին պատերազմի (մ․ թ․ ա․ 264-241) հետևանքով։ Սիցիլան դարձել է (մ․ թ․ ա․ 241-ից) Հռոմի առաջին պրովինցիան, հանդիսացել նրա շտեմարանը։ Սիցիլիայի ստրուկների խոշոր ապստամբությունների օջախ էր (տես Սիցիլիական ապստամբություններ)։ Վաղ միջնադարում գտնվել է վանդալների (5-րդ դար), օստգոթերի (6-րդ դար), Բյուզանդիայի (535-ից), արաբների (9-րդ դար) տիրապետության տակ։ 11-րդ դարում Սիցիլիան նվաճել են նորմանները։ Շնորհիվ իր հարմար դիրքի Սիցիլիան խաչակրաց արշավանքների ժամանակ ապրել է տնտեսական վերելք։ 12-13-րդ դարերում կազմել է Աիցիլիական թագավորության մաս։ 1282-1302-ին կղզում հաստատվել են Արագոնի թագավորները։ Ուտրեխտի հաշտությամբ (1713) Սիցիլիան անցել է Աավոյայի դքսությանը, 1720 թվականի Լոնդոնի պայմանագրով՝ տրվել է Ավստրիային։
1735-1860 թվականներին Սիցիլիան կառավարել են Նեապոլի Բուրբոնները։ 19-րդ դարում Սիցիլիա կղզին Իտալիայի հեղափոխական շարժման կարևոր կենտրոններից էր, բուրժոական հեղափոխությունների (1820, 1848) ասպարեզ։ 1860 թվականին կղզում բռնկած ապստամբությանը աջակցել է Ջ․ Գարիբալդին․ կղզին ազատագրվել է Բուրբոնների տիրապետությունից և 1861-ին մտել միացյալ Իտալական թագավորության կազմի մեջ։ 19-րդ դարի վերջին կղզում տեղի են ունեցել գյուղատնտեսական պրոլետարիատի և գյուղ, չքավորության խոշոր ապստամբություններ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939-1945) ժամանակ Սիցիլիան դարձել է դաշնակցային զորքերի հարձակման հենակետ Ապենինյան թերակղզում։ Սիցիլայի տնտեսությունը պահպանում է իր հետամնաց ագրարային բնույթը՝ ֆեոդ, մնացուկներով։ Դրանով է զգալիորեն պայմանավորված կղզում մաֆիայի գոյությունը։ 1947 թվականին Սիցիլիան ստացել է մարզային ինքնավարություն։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Սիցիլիայում ուժեղացել է գյուղացիական, բանվորական և համադեմոկրատ․ շարժումը, աճում է կոմկուսի ազդեցությունը։
Սիցիլիան հին հունական, արվեստի խոշորագույն կենտրոններից է։ Առավել նշանակալից են Ագրիջենտոյի (մ․ թ․ ա․ 6-5-րդ դարեր), Սեգեստայի (մ․ թ․ ա․ 5-րդ դարի 2-րդ կես), Սելինունտի (մ․ թ․ ա․ 6-5 դարեր) խստաշունչ վեհությամբ տոգորված դորիական տաճարների ավերակները։ Հին հռոմեական արվեստի հուշարձաններից աչքի են ընկնում հռոմ․ Պյացցա-Արմերինայի վիլլայում գտնված 4-րդ դարի խճանկարները։ 12-րդ դ․ բյուզ․ և տեղական վարպետների ստեղծագործությամբ կազմավորվել է ինքնատիպ գեղարվեստական դպրոց, որի խճանկարազարդ կառույցներում ներդաշնակված էին ռոմանական, բյուզանդական և մավրիտանական արվեստներին բնորոշ գծեր [Չեֆա- լուի (1131-ից), Մոնրեալեի (1174—89) տաճարները, Պալերմոյի Պալացցո Ռեա- լեն Պալատինյան մատուռով (11-12-րդ դարեր) և Մարտորանա եկեղեցին (1143)։ Կվատրոչենտոյի ժամանակաշրջանում Սիցիլիայում է ստեղծագործել Անտոնվչո դա Մեսինան։ Բարոկկոյի ճարտարապետական հուշարձաններից են՝ Դ․ Դվարինիի կառույցները (17-րդ դար) Մեսինայում, բազմաթիվ ճիզվիտական եկեղեցիներ (18-րդ դար)։ 19-20-րդ դարում Սիցիլիայի արվեստը զարգանում է Իտալիայի գեղարվեստական մշակույթի ընդհանուր հունով։ Սիցիլիայում հայերի գտնվելու փաստը հավաստիորեն հիշվում է 6-րդ դարից, երբ Սիցիլիայի կուսակալն էր Հովհաննես Արշակունին։ 668-ին, երբ Սիրակուզե քաղաքում սպանվել է Կոստանդ Բ կայսրը, տեղի զորքերը կայսր են հռչակել հայազգի Մժեժ զորավարիկին, ինչը փաստում է բանակում հայերի գերակշռության մասին։ Երբ 793-ին հայկական բանակաթեմի զինվորները ապստամբել են Իրեհե կայսրուհու դեմ, և ապստամբությունը ճնշվել է, Կոստանդին VI կայսրը Կ․ Պոլսում բռնված շուրջ հազար զինվորականների (յուրաքանչյուրի ճակատին դրոշմել տալով «դավաճան հայ») 794-ին աքսորել է Սիցիլիա։ Սիցիլիա են աքսորվել նաև մեծ թվով հայ պավլիկյաններ։ Սիցիլիայի կառավարիչ է եղել հայ Ալեքս-Մուշեղ Մամիկոնյանը, որը հաջողությամբ է կազմակերպել կղզու պաշտպանությունը արաբ, հարձակումներից և արժանացել է «պատրիկ», «պրոկոնսուլ», «մագիստրոս» ևն բարձր տիտղոսների։ 10-11-րդ դարում Սիցիլիայում քիչ թվով հայեր են հիշվում։ Հայերի հարաբերությունները Սիցիլիայի հետ աշխուժացել են XIII դ․։
1278-1283 թվականին Կիլիկիայից երեք պաշտոնական պատվիրակություններ են ուղարկվել Սիցիլիա։ Կիլիկիայի թագավորներ Օշինը և Լևոն Դ ամուսնացել են սիցիլիացի իշխանուհիների հետ։ Հաջորդ դարերում հայերը հիշվում են գլխավորապես Մեսինայում, 17-րդ դ․ Պալերմոյում․ 1753-ին քաղաքի պաշտպան է հռչակվել Ս․ Գրիգոր Լուսավորիչը։ Ղ․ Ալիշանը ենթադրում է, որ հայեր եղել են նաև Կատանիայում և Տրապանիում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիցիլիա (մարզ)» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|