Վիքիպեդիա

Սինյավսկու և Դանիելի դատավարություն

Սինյավսկու և Դանիելի դատավարություն, Խորհրդային Միությունում տեղի ունեցած քրեական դատավարություն գրողներ Անդրեյ Սինյավսկու և Յուլի Դանիելի դեմ։ Տևել է 1965 թվականի աշնանից մինչև 1966 թվականի փետրվար, իսկ դատական նիստերն անցկացվել են 1966 թվականի փետրվարի 10-14-ը։ Դատը վարել է ՌԽՖՍՀ Գերագույն դատարանի նախագահ Լև Սմիրնովը։ Մեղադրական դատավճիռը պատճառ է դարձել միջազգային սկանդալի և բողոք բարձրացրել երկրի ներսում՝ սկիզբ դնելով այլախոհական շարժմանը Խորհրդային Միությունում։

Սինյավսկու և Դանիելի դատավարություն
Մեղադրյալ(ներ)Անդրեյ Սինյավսկi, Յուլի Դանիել
Դատի սկիզբ1965 թվականի աշուն
Դատի վերջ1966 թվականի ապրիլ

Հրապարակումներ խմբագրել

Քանի որ Խորհրդային Միությունում Անդրեյ ՍԻնյավսկու և Յուլի Դանիելի գեղարվեստական ստեղծագործությունները չեն տպագրվել, հեղինակները դրանք ուղարկել են Արևմուտք, որտեղ տպագրվել են Աբրամ Տերց (Սինյավսկի)[1][2][3] և Նիկոլայ Արժակ (Դանիել)[4][5][6][7][8] կեղծանուններով։ Ստեղծագործությունները երկրից դուրս է տարել Էլեն Պելտիե-Զամոյսկայան՝ Ֆրանսիայի ռազմածովային կցորդի դուստրը, որի հետ ծանոթ է եղել Սինյավսկին։ Սինյավսկու կինը՝ Մարիա Ռոզանովան, հետագայում պատմել է. «Հնարավոր է՝ դա պատահել է միայն այն պատճառով, որ Անդրեյ Աինյավսկին համաձայնել է նրա դեմ ամբաստանություն անել, այո, ստորագրել է ՊԱԿ-ում, որ կանի, իսկ հետո գնացել է նրա մոտ և ամեն ինչ պատմել։ Եվ ինչ ու ինչպես ամբաստանել նրանք արդեն որոշել են միասին»[9]։

Երբ ՊԱԿ-ը որոշել է դրանց հեղինակի ինքնությունը, նրանք ձերբակալվել են (1965 թվականի սեպտեմբերի 13) և ուղարկվել դատարան։

Գոյություն ունեն տարբեր վարկածներ այն մասին, թե ինչպես է ՊԱԿ-ը կարողացել բացահայտել Սինյավսկու և Դանիելի կեղծանունները։ Մասնավորապես գոյություն ունի պնդում, որ նրանց մատնել է Սինյավսկու ընկեր Սերգեյ Խմելնիցկին։ Եվգենի Եվտուշենկոն պնդել է, թե Ռոբերտ Քենեդին իրեն պատմել է («փակվելով լոգարանում և միացնելով ջուրը»), որ Սինյավսկուն և Դանիելին մատնել է ԿՀՎ-ն, «որպեսզի հասարակության ուշադրությունը շեղի ԱՄՆ-ի քաղաքականությունից, որը շարունակել է հանրության հավանությունը չվայելով պատերազմը Վիետնամում և հասարակության ուշադրությունը տեղափոխի ԽՍՀՄ-ի վրա, որտեղ հետապնդում են այլախոհներին»։ 1970-ական թվականների սկզբին Եվտուշենկոն Դանիելին պատմել է, որ կեղծանունների բացահայտման համար ԽՍՀՄ-ը վճարել է ԿՀՎ-ին նոր սուզանավի գծագրերով։ Յուլի Դանիելի որդին՝ Ալեքսանդր Դանիելը, գրել է. «Այն մասին, թե ինչպես է ՊԱԿ-ը իմացել, թե ովքեր են Աբրամ Տերցն ու Նիկոլայ Արժակը, մինչ օրս էլ ստույգ հայտնի չէ, սակայն տեղեկատվության արտահոսքն անկասկած տեղի է ունեցել ԽՍՀՄ սահմաններից դուրս. Յու. Դանիելին հարցաքննության ժամանակ ցույց են տվել իր «Քավություն» վիպակի՝ իր ձեռքով ուղղված օրինակը, որը կարելի էր գտնել միայն արտասահմանում»։ Հնարավոր է նաև, որ Սինյավսկին ու Դանիելն իրենք են իրենց ծանոթներին ասել, որ այդ ստեղծագործություններն իրենցն են, որոնք էլ մատնել են նրանց, սակայն այդ վարկածը չի բացատրում, թե որտեղից է ՊԱԿ-ը հայթայթել արևմուտքում գտնվող ձեռագիրը կամ նրա պատճենը[10][11]։

Մեղադրանքներ խմբագրել

Գրողները մեղադրվել են «խորհրդային պետական ու հասարակական կարգը վարկաբեկող» ստեղծագործություններ գրելու և դրանք տպագրության համար արտասահման ուղարկելու մեջ։ Դանիելը մեղադրվել է «Խոսում է Մոսկվան» (ռուս.՝ «Говорит Москва»)[12] ու «Քավություն» (ռուս.՝ «Искупление») վիպակները և «Ձեռքեր» (ռուս.՝ «Руки»)[13] ու «Человек из МИНАПа»[14] պատմվածքները գրելու համար։ Սինյավսկին մեղադրվել է «Դատը շարունակվում է» (ռուս.՝ «Суд идет») ու «Լյուբիմով» (ռուս.՝ «Любимов») վիպակները, «Ինչ է սոցիալիստական ռեալիզմը» (ռուս.՝ «Что такое социалистический реализм»)[15]» հոդվածը գրելու, ինչպես նաև նրա համար, որ արտասահման է ուղարկել Դանիելի ստեղծագործություններն ու մասնակցել Անդրեյ Ռեմեզովի ստեղծագործությունների՝ արտասահման ուղարկմանը, որոնք հրատարակվել են «Ի. Իվանով» կեղծանունով։

Սինյավսկին ու Դանիելն իրենց մեղավոր չեն ճանաչել[16][17]։

Դատավարությունը մանրամասն լուսաբանվել է «Известия» և «Литературная газета» պարբերականներում։

Դատավճիռներ խմբագրել

Դանիելը դատապարտվել է հինգ տարի անցկացնելու ճամբարում՝ ըստ ՌԽՖՍՀ ՔՕ 70 հոդվածի «հակախորհրդային քարոզչության և պրոպագանդայի» համար։

Սինյավսկին դատապարտվել է յոթ տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմով ուղղիչ-աշխատանքային գաղութում՝ ըստ ՌԽՖՍՀ ՔՕ 70 հոդվածի «հակախորհրդային քարոզչության և պրոպագանդայի» համար[18]։ Բազմաթիվ գրողներ Դանիելի ու Սինյավսկու դատավարությունը համարել են հակաօրինական և բողոքել նրանց դատապարտման դեմ[17]։

Հանրության արձագանք խմբագրել

Սինյավսկու և Դանիելի դատավարությունը կապվում է Խորհրդային Միությունում դեմոկրատարական (այլախոհական) շարժման երկրորդ փուլի սկսվելու հետ[19]։

Ի սատարումն Սինյավսկու և Դանիելի հանդես են եկել դերասան Իգոր Կվաշան[20], գրականագետ Վյաչեսլավ Իվանովը, քննադատներ Իրինա Ռոդնյանսկայան և Յուրի Բուրտինը, բանաստեղծ-թարգմանիչ Անատոլի Յակոբսոնը, արվեստագետներ Յուրի Գերչուկը և Իգոր Գոլոմշտոկը[21], նկարի-ռեստավրատոր Նիկոլայ Կիշիլովը, ԽՍՀՄ ԳԱ գիտաշխատակից Վադիմ Մենիկերը, գրողներ Լև Կոպելևը, Լիդիա Չուկովսկայան, Վլադիմիր Կոռնիլովը, Կոնստանտին Պաուստովսկին։

Վսևոլոդ Կոչետովն իր «Պիղծ արհեստ» (ռուս.՝ «Скверное ремесло») հոդվածում[22] Սինյավսկու անունը դրել է նացիստական հանցագործ Ռուդոլֆ Հեսսի հետ նույն շարքում։ Կոչետովը հայտարարել է, որ խորհրդային նախկին քննադատը կատարել է գրական սպանություններ «հանուն աշխարհում փողի պարկերի գերիշխանության երկարաձգման»։

Իշխանությունների կողմից որպես մեղադրյալների գլխավոր հասարակական մերկացնող հանդես է եկել Միխայիլ Շոլոխովը։ Վերջինս ելույթ է ունեցել ԽՄԿԿ XXIII համագումարում և ափսոսանք հայտնել չափազանց մեղմ դատավճռի համար[23]։

1966 թվականին Լեոնիդ Բրեժնևը կուսակցության՝ Սինյավսկու և Դանիելի դատավարությունից մեկ ամիս անց բացված XXIII համագումարի իր ելույթում ասել է.

  Ցավոք, հանդիպում են նաև արվեստի այնպիսի արհեստավորներ, որոնք ժողովրդին օգնելու փոխարեն որպես իրենց մասնագիտություն ընտրում են մեր կարգի զրպարտումը, մեր հերոսական ժողովրդի ամբաստանումը։ Իհարկե, այդպիսի մարդիկ մեզ մոտ եզակի են[24]։  

Գրողների նամակներ խմբագրել

Դատից հետո Սինյավսկուն և Դանիելին ազատելու մասին դիմում («62-ի նամակ»)[25] են ներկայացրել Արկադի Անաստասևը, Ալեքսանդր Անիկստը, Լև Աննինսկին, Պավել Անտոկոլսկին, Բելլա Ախմադուլինան, Սարրա Բաբյոնիշևան, Վալենտին Բերեստովը, Կոնստանտին Բոգատիրյովը, Զոյա Բոգուսլավսկայան, Յուրի Բորևը, Վլադիմիր Վոյնովիչը, Յուրի Դոմբրովսկին, Եֆիմ Դորոշը, Անատոլի Ժիգուլինը, Ավենիր Զակը, Լենինա Զանինան, Լեոնիդ Զորինը, Նեա Զորկայան, Թամարա Իվանովան, Լյուբով Կաբոն, Վենիամին Կավերինը, Ցեցիլիա Կինը, Լև Կոպելևը, Վլադիմիր Կոռնիլովը, Իլյա Կրուպնիկը, Իսայ Կուզնեցովը, Յուրի Լևիտանսկին, Լև Լևիցկին, Սեմյոն Լունգինը, Լիլիանա Լունգինան, Սիմոն Մարկիշը, Վլադիմիր Մասսը, Օլեգ Միխայլովը, Յուննա Մորիցը, Յուրի Նագիբինը, Իլյա Նուսինովը, Վլադիմիր Օգնևը, Բուլատ Օկուջավան, Ռաիսա Օռլովան, Լև Օսպովատը, Նիկոլայ Պանչենկոն, Մարկ Պոպովսկին, Լեոնիդ Պինսկին, Ստանիսլավ Ռասսադինը, Նադեժդա Ռեֆորմատսկայան, Վլադիմիր Ռոսսելսը, Դավիդ Սամոյլովը, Բենեդիկտ Սառնովը, Ֆելիքս Սվետովը, Անդրեյ Սերգեևը, Ռոալդ Սեֆը, Լև Սլավինը, Իննա Սոլովյովը, Անդրեյ Տարկովսկին, Անդրեյ Տուրկովը, Իննա Տինյանովան, Գենադի Ֆիշը, Կոռնեյ Չուկովսկին, Լիդիա Չուկովսկայան, Վառլամ Շալամովը[26], Միխայիլ Շատրովը, Վիկտոր Շկլովսկի, Իլյա Էրենբուրգը («Литературная Газета», 19/11, 1966 г.)[27]։

Խորհրդային գրողների միության քարտուղարության պատասխան հոդվածը (Կոնստանտին Ֆեդին, Նիկոլայ Տիխոնով, Կոնստանտին Սիմոնով, Վասիլի Սմիրնով, Լեոնիդ Սոբոլև, Սերգեյ Միխալկով[28], Ալեքսեյ Սուրկով) ուղղված է եղել Սինյավսկու և Դանիելի դեմ։

Հրապարակայնության հանրահավաք խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Հրապարակայնության հանրահավաք

1965 թվականի դեկտեմբերի 5-ին (Սահմանադրության օր) Պուշկինսկայա հրապարակում տեղի է ունեցել հանրահավաք ի աջակցություն Դանիելի ու Սանյավսկու։ Հանրահավաքի մասնակիցների թվում են եղել Ալեքսանդր Եսենին-Վոլպինը, Վալերի Նիկոլսկին, Յուրի Տիտովը, Յուրի Գալանսկովը, Վլադիմիր Բուկովսկին։ Ցուցարարները պահանջել են ազատ արձակել Դանիելին ու Սինյավսկուն, ինչպես նաև «հարգել սեփական Սահմանադրությունը»։ Հենց հրապարակից հարցաքննության են տարվել Ալեքսանդր Եսենին-Վոլպինը, Յուրի Գալանսկովը, Ապոլլոն Շուխտը և այլք։ Հարցաքննությունը շարունակվել է երկու ժամ, ինչից հետո հանրահավաքի մասնակիցներին ազատ են արձակել։

Սամիզդատի Սանյավսկու և Դանիելի գործի մասին խմբագրել

Սամիզդատում տարածվել են բաց դիմումներ գիտության ու արվեստի գործիչներին, որոնցում նկարագրվել է Սինյավսկու և Դանիելի դատավարությունը, զգուշացվել հասարակության կողմից այդպիսի դատավարությունները լուռ հավանության արժանանալու դեպքում Ստալինյան բռնաճնշումների կրկնվելու հավանականության մասին։

Մեծ ճանաչում է ստացել Լիդիա Չուկովսկայայի բաց նամակը Միխայիլ Շոլոխովին[29]։

Գրողների ճակատագրերը ազատություն ստանալուց հետո խմբագրել

1971 թվականի հունիսի 8-ին Սինյավսկին ժամկետից շուտ ազատություն է ստացել (ներվել է Յուրի Անդրոպովի նախաձեռնությամբ[30]) և 1973 թվականին մեկնել Ֆրանսիա։ Նա պաշտոնապես էմիգրանտ չի համարվել և չի զրկվել խորհրդային քաղաքացիությունից, այլ մեկնել է Սորբոննայում աշխատանքի հրավիրվելու պատճառով։

Դանիելը մնացել է Խորհրդային Միությունում։ Ամբողջությամբ կրելով իր պատիժը՝ Յուլի Դանիելը հետագայում աշխատել է նախ Կալուգայում, ապա Մոսկվայում։ Տպագրվել կարողացել է միայն անանուն (Յու. Պետրով կեղծանունով, հատուկ խստության շրջանում Գիյոմ Ապոլիներից կատարված թարգմանությունները հրատարակվել են Բուլատ Օկուջավայի անունով[31]։

1991 թվականի հոկտեմբերի 17-ին «Известия» պարբերականում տպագրվել է տեղեկություն Ուլմանիսի, Տիմոֆեև-Ռեսովսկու ու Ցարապկինի, Սինյավսկու և Դանիելի գործերի վերանայման մասին նրանց արարքներում հանցագործության բացակայության պատճառով[32]։ Յուլի Դանիելն այդ ժամանակ արդեն կենդանի չի եղել։

Ֆիլմ խմբագրել

  • «Սինյավսկու և Դանիելի դատավարությունը» (ռուս.՝ «Процесс Синявского и Даниэля», վավերագրական ֆիլմ, (Ռուսաստան, 2007), ռեժիսորներ՝ Ալեքսանդր Կոնյաշով, Օլգա Կամենկովա-Պավլովա

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 844. Терц Абрам. Фантастические повести: В цирке. Ты и я. Квартиранты. Графоманы. Гололедица. Пхенц; Суд идёт; Любимов; Что такое социалистический реализм / Вступ. ст.: Филиппов Б.; Суперобл.: Сафонов Н..- Нью-Йорк: Междунар. Лит. Содружество, 1967.- 455 с. Номер хранения 776. http://libavtograd.tgl.ru/library.php?page_id=693 Արխիվացված 2007-03-17 Wayback Machine
  2. ↑ Абрам Терц. В ЦИРКЕ. (появление в самиздате: 1960—1965 гг.) http://antology.igrunov.ru/authors/synyavsky/1059498774.html
  3. ↑ Абрам Терц. ЧТО ТАКОЕ СОЦИАЛИСТИЧЕСКИЙ РЕАЛИЗМ http://antology.igrunov.ru/authors/synyavsky/1059651903.html
  4. ↑ Николай АРЖАК. Искупление. Рассказ. Inter-Language Literary Associates, New York, 1964, 71 стр.
  5. ↑ Аржак, Николай. «Говорит Москва». Повести и рассказы. Нью-Йорк, Inter-Language Literary Associates, 1966.
  6. ↑ Аржак Н. Говорит Москва. Повести и рассказы. / Вст. ст. и послесловие Б. Филиппова. Нью-Йорк Международное литературное содружество 1966. 168 с.
  7. ↑ НИКОЛАЙ АРЖАК — Человек из МИНАПа http://www.vbooks.ru/AUTHORS/YULIY-DANIYEL-NIKOLAY-ARZGAK/027607.html
  8. ↑ «Что Николай Аржак бесстрашен — очевидно. Не будь этого, не мог бы он писать и распространять в рукописях в большевицком подполье, выбирая при этом издевательские и уничтожающие власть темы, и, что ещё увеличивает опасность, пересылать списки для издания за границу… Риск, который берёт на себя Н. Аржак, без сомнения очень велик…» (Я. Н. Горбов. «Возрождение», #145, 1964). http://old.russ.ru:8080/krug/vek/20010815_a-pr.html Արխիվացված 2007-09-27 Wayback Machine
  9. ↑ Андрей и Абрам: Путешествие по биографии Синявского. К 80-летию со дня рождения писателя, Передача «Радио Свобода» — интервью с вдовой Синявского Марией Розановой, 08.10.2005.
  10. ↑ «В. Шохина. Синявский и Даниэль: шутовской хоровод». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 1-ին.
  11. ↑ «Евгений Евтушенко вступился за всех российских «несогласных»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  12. ↑ Говорит Москва
  13. ↑ Руки
  14. ↑ Человек из МИНАПа
  15. ↑ Что такое социалистический реализм
  16. ↑ Андрей Синявский. ДИССИДЕНТСТВО КАК ЛИЧНЫЙ ОПЫТ.
  17. ↑ 17,0 17,1 «Диссиденты Юлий Даниэль-Аржак, Андрей Синявский-Терц и первые уроки демократии для СССР (1998)». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 2-ին.
  18. ↑ СИНЯВСКИЙ, АНДРЕЙ ДОНАТОВИЧ (псевдоним Абрам Терц) (1925—1977). Энциклопедия «Кругосвет», http://www.krugosvet.ru/articles/109/1010978/1010978a1.htm
  19. ↑ Речь В. В. Игрунова на Международной научной конференции «Диссидентское движение в СССР. 1950-е — 1980-е»
  20. ↑ Ахеджакова Л. «Я и маму его играла, и сестру, и жену…»(ռուս.) // Новая газета. — 31.08.2012.
  21. ↑ «Свидетель обвинения» Արխիվացված 2007-07-09 Wayback Machine
  22. ↑ «Октябрь» № 3 (март) 1966. С. 211—218.
  23. ↑ XXIII съезд Коммунистической партии Советского Союза, 29 марта-8 апреля 1966 года, стенографический отчет, т.1. М.,Изд.полит.лит., 1966, с.358
  24. ↑ Сюзанна Шаттенберг. Леонид Брежнев: величие и трагедия человека и страны. // РОССПЭН, 2018, ISBN 9785824322446, С. 405
  25. ↑ Письмо 62-х литераторов Москвы в защиту Даниэля и Синявского
  26. ↑ Варлам Шаламов «Письмо старому другу» Արխիվացված 2019-06-09 Wayback Machine — Письмо В. Шаламова. В «Белой книге по делу А. Синявского и Ю. Даниэля» (составитель А. И. Гинзбург) данный текст фигурирует как анонимный.
  27. ↑ Письмо редактора журнала «Синтаксис» А. Гинзбурга А. Н. Косыгину.
  28. ↑ «Выступление на XIX конференции Московской городской организации КПСС» С. Михалкова. (См. «Литературную Газету» от 27 марта и 3 апреля.) Михалков заявил: «Советский суд осудил двух политических клеветников и двурушников [А. Синявского и Ю. Даниэля]. Как ни странно нашлись среди наших литераторов добровольные адвокаты, выступившие на защиту пособников враждебного нам лагеря… Справедливости ради следует отметить, что если не считать трёх-четырёх известных писательских имён, большинство подписавших эти письма ничем не прославили нашу литературу… Уместно напомнить этим литераторам, что такое гуманизм в понимании Максима Горького. Великий сын великого народа считал, что подлинный гуманизм — это воинствующий гуманизм непримиримой борьбы против лицемерия и фальши тех, кто заботится о спасении старого мира».
  29. ↑ Юлий Ким, Илья Габай, Пётр Якир. К ДЕЯТЕЛЯМ НАУКИ, КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА (Январь 1968)
  30. ↑ О помиловании СИНЯВСКОГО. Решение Политбюро ЦК № П 4/48 от 19.05.71
  31. ↑ Даниэль Юлий Маркович (Николай Аржак) (1925—1988), http://www.rvb.ru/np/publication/02comm/02/04daniel.htm
  32. ↑ Научно-информационный центр / Хроника перестройки / 1991 17.10.1991 Опубликовано сообщение о пересмотре дел Ульманиса, Тимофеева-Ресовского и Царапкина, Синявского и Даниэля за отсутствием в их действиях состава преступления (Известия, 1991, 17 октября), «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 28-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=да (օգնություն)

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սինյավսկու_և_Դանիելի_դատավարություն&oldid=9808302» էջից