Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմ

Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմն առաջացել է XX դարի 20 ական թթ. Չիկագոյի դպրոցներում, որի հիմնադիրն էր ամերիկյան սոցիոլոգ Ջորջ Միդը։ «Սիմվոլիկ» տերմինը նշանակում է, որ շեշտը դրվում է այն մտքին, որը ներկայացնում են անհատները, երբ նրանք շփվում են, փոխազդեցության մեջ են միմյանց հետ։ Այս տեսության մեջ, հասարակությունը դիտարկվում է ներգրավված անձանց վարքագծի փոխգործակցության տեսանկյունից։ Այլ կերպ ասած, հասարակությունը կարելի է բացատրել մարդու վարքի սկզբունքները ուսումնասիրելով, քանի որ միայն այստեղ է հայտնվում այն խորհրդանիշը, որը սահմանում է մարդու վարքագիծը։ Խորհրդանիշի իմաստավորումը տեղի է ունենում մարդկային գիտակցության մեջ, որտեղ ավելանում են իմաստներ, որոնք գալիս են արտաքին աշխարից։ Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմը շեշտը դնում է խորհրդանշական ասպեկտների սոցիալական շփումների վերլուծության վրա։ Ինտերակցիոնիզմի հիմնական սկզբունքն այն է, որ անհատը ընկալում է իրեն մյուսների գնահատականին համապատասխան, այսինքն, անհատը ընկալում է ինքն իրեն այնպիսին, ինչպիսին որ դիտվում է ուրիշների կողմից, թե ինչ է ներկայացնում իրենից ուրիշների սոցիալական աշխարհում։ Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիստներին միավորում է ոչ թե ճշգրիտ տեսությունը, այլ սոցիալական գործընթացների տեսակետների ընդհանրությունը։ Ինտերակցիոնիստների կարծիքով աշխարհը ամբողջովին սոցիալական ծագում ունի։ Տարբեր խմբեր զարգացնում և ստեղծում են տարբեր աշխարհներ, որոնք փոխվում են սոցիալական փոխգործակցության գործընթացում արժեքների փոփոխման ընթացքում։

20-րդ դարի առաջին տասնամյակներին «Ես» կոնցեպցիայի /հայեցակարգի/ ուսումնասիրությունը ժամանակավորապես ավանդական հոգեբանության բնագավառից տեղափոխվեց սոցիոլոգիայի բնագավառ (լատիներեն conceptus - հայեցակարգ)։ Ես-կոնցեպցիան անձի՝ ինքն իր մասին պատկերացումների համակարգն է։ Անձի «Ես» կոնցեպցիայի ձևավորումը տեղի ունենում, մարդու՝ կյանքի խնդիրները հաղթահարելով, կուտակած փորձի և դրան տրվող այլ մարդկանց՝ հատկապես ծնողների, գնահատականների հիման վրա։ <Ես> կոնցեպցիայի հիմնական աղբյուրներն են՝ `

Մարդը համեմատում է իրեն այլոց հետ
Այլոց կողմից ընկալված լինելը
Գործունեության արդյունքների գնահատում
Մտահոգվում է ներքին իրավիճակների համար
Իր արտաքին տեսքի ընկալումը

Հիմնական տեսաբաններն այս ասպարեզում սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմի ներկայացուցիչներ Կուլին և Միդն են։ Նրանք առաջարկում են անհատին դիտել նոր հայացքով, այսինքն` սոցիալական փոխազդեցության ասպարեզից։ Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմը հիմնված է երեք հիմքի վրա.

Առաջին հերթին մարդիկ արձագանքում են շրջակա միջավայրին կախված այն արժեքների բնույթից, որոնց նրանք
Երկրորդ դեպքում այդ արժեքները հանդիսանում են առօրյա սոցիալական միջանձնային փոխադարձ շփումների առարկա։
Եվ վերջապես, երրորդ դեպքում, սոցիալ մշակութային արժեքները ենթակա են փոփոխման՝ անհատական ընկալման շրջանակներում նման փոխգործակցության հետևանքով։

Միդի տեսությունը հիմնված է մի շարք տեսությունների վրա։ Դրանց մեջ նշանակալի դեր ունի բիհևիորիզմը։ Բայց եթե դասական բիհևիորիզմը ներկայացնում է մարդկային վարքը որպես սովորական արձագանք սիմվոլին՝ առանց հաշվի առնելով անհատի սոցիալական փորձը, ապա Միդը հենվում է այդ փորձի վրա և համարում, որ այն յուրահատուկ ազդեցություն է ունենում մարդու վարքի վրա՝ կոնկրետ սիմվոլին արձագանքելիս։ Միդը ուսումնասիրում է սոցիալական գործողությունները։

Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմի ներկայացուցիչները զարգացրել են հասարակության՝ ժեստերի և սիմվոլների վրա հիմնված լինելու գաղափարը։ Ինտերակցիաներն իրականացվում են լեզվի, ժեստերի և սիմվոլների փոխանակման մրջոցով։ Մարդու վարքը հասկանալու համար անհրաժեշտ է հասկանալ և ճանաչել ներքին սիմվոլիկ իմաստը, այսինքն կոդը՝ մարմնավորված նախ և առաջ լեզվի միջոցով, որը հասկանալի է փոխազդող կողմերին։ Կոմունիկացիոն սիմվոլների օգտագործումը ենթադրում է, որ փոխազդեցության բոլոր մասնակիցները միանման են հասկանում այդ պայմանական լեզուն և այդպիսով հաջող շփվում են միմյանց հետ։

Սիմվոլների փոխարեն հանդես են գալիս ժեստերը, որոնք կարող են լինել նշանակություն ունեցող և նշանակություն չունեցող։

Գրականություն խմբագրել

С.С. Фролов «Социология». История теоретической социологии.
В.И. Курбатов «Современная Западная социология»
Гофман А. Б. Семь лекций по истории социологии. М., 1995
Ирвинг Гофман“Представление себя другим в повседневной жизни”