Ռուրի ճգնաժամ
Ռուրի շրջանը գրավվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի անմիջական հետևանքով դաշնակից զորքերի կողմից, Ռայնլանդի օկուպացիայի ժամանակ (1918-1919)։ Վերսալյան պայմանագրի (1919) պայմաններում , որով պատերազմն ավարտեց պաշտոնապես , Գերմանիան ընդունեց իր պատասխանատվությունը պատերազմում առաջացած վնասների համար և պարտավորվում էր վճարել փոխհատուցում դաշնակիցներին, հիմնականում Ֆրանսիային։ Փոխհատուցման ընդհանուր գումարը Գերմանիայից պահանջված `մոտ 226 միլիարդ ոսկե մարկ էր (2017 թ. տվյալներով 859 միլիարդ դոլար), որոշվում է Միջազգային դաշնակցային ռեպարացիոն հանձնաժողովի կողմից :1921 թ-ին գումարը նվազեցվում է մինչև 132 միլիարդի , այն ժամանակ, 31.4 միլիարդ դոլար (2017 թ. 442 միլիարդ դոլար), կամ 6.6 միլիարդ ֆունտ (284 միլիարդ ֆունտ 2017 թ. տվյալներով )[1] : Նույնիսկ այս կրճատման դեպքում պարտքը մնում էր մեծ ։ Քանի որ վճարումների որոշ մասը եղել են արդյունաբերական հումքի տեսքով , դրա համար գերմանական գործարանները չկարողացան գործել, և գերմանական տնտեսությունը տուժեց , հետագայում վնասելով երկրի վճարելու կարողությունը ։
Նախադրյալները խմբագրել
1922 թ. վերջի դրությամբ գերմանական վճարումները այնքան կանոնավոր կերպով աճել էին, որ ճգնաժամը ներխուժեց Ռեպարացիոն հանձնաժողով ։ Ֆրանսիացի և բելգիացի պատվիրակները կոչ արեցին Ռուրը գրավել , որպեսզի Գերմանիային ստիպեն ավելի շատ վճարել , իսկ բրիտանացի պատվիրակը հորդորեց նվազեցնել վճարումները ։ 1922 թ. դեկտեմբերին փայտանյութի մատակարարման հարցով Գերմանիայի պասիվությունը հանգեցրեց Ռուրի ֆրանսիական-բելգիական բռնազավթմանը 1923 թ. հունվարին ։ Դաշնակիցները հավատացին , որ կանցլեր Վիլհելմ Կունոյի կառավարությունը դիտավորյալ կանխել է փայտանյութի առաքումը որպես միջոց դաշնակիցների կողմից պայմանագիրը կիրառելու պատրաստակամության ստուգման համար ։ Ընդհանուր հակամարտությունը հետզհետե սրվեց 1923 թ. հունվարի սկզբին ածխի մատակարարման հարցով գերմանական կողմի պասիվության պատճառով ։ Ֆրանսիայի վարչապետ Ռայմոնդ Պուանկարեն խորապես չէր ցանկանում իրականացնել Ռուրի օկուպացիան և այդ քայլը կատարեց միայն այն բանից հետո , երբ բրիտանացիները մերժեցին Գերմանիայի նկատմամբ ոչ ռազմական պատժամիջոցների վերաբերյալ իր առաջարկները։ Հիասթափված Գերմանիայի փոխհատուցումից , Պուանկարեն հույս հայտնեց 1922 թ. Գերմանիայի դեմ անգլո-ֆրանսիական տնտեսական պատժամիջոցների համատեղման համար և ընդդիմացավ ռազմական գործողությանը ։ Այնուամենայնիվ, 1922 թ-ի դեկտեմբերին նա բախվում էր անգլո-ամերիկա-գերմանական ընդդիմության հետ ։ Պուանկարեն զայրացած էր բրիտանական ընդդիմությունից և գրեց Լոնդոնում Ֆրանսիայի դեսպանին. << Անգլիացիները , որոնք իրենց հավատարմությամբ կուրացած միշտ մտածում են, որ գերմանացիները չեն հաշտվում Վերսալյան պայմանագրով գրված գրավների հետ , քանի որ նրանք անկեղծորեն չեն համաձայնում նրանց հետ ։ Մենք, ընդհակառակը, հավատում ենք, որ եթե Գերմանիան, խաղաղության պայմանագիրն իրականացնելու համար աննշան ջանքեր գործադրի, որից միշտ փորձել է խուսափել , քանի որ մինչև հիմա նրանք չեն ընդունում իրենց պարտությունը։ Մենք նաև համոզված ենք, որ գերմանացիները , որպես ազգ , հրաժարվում են պահելու իրենց խոստումը >>[2] :
Պուանկարեն որոշեց գրավել Ռուրը 1923 թ. հունվարի 11-ին ։ Ռուրկամփֆի ժամանակ իրական խնդիրը, ինչպես գերմանացիները պիտակավորեցին պայքարը ֆրանսիական օկուպացիայի դեմ,ածխի և փայտանյութի մատակարարման գերմանական նախազգուշացումները չէին, այլ Վերսալյան պայմանագրի սրբությունը ցույց տալն էր ։ Պուանկարեն պնդեց ,որ երբ Գերմանիայի Վերսալին կապող շղթաները ոչնչացվում են , ապա անխուսափելի էր, որ Գերմանիան աշխարհը կսուզի մեկ այլ համաշխարհային պատերազմի մեջ ։ Ֆրանսիայի վարչապետ Ռայմոնդ Պուանկարեի նախաձեռնությամբ , ներխուժումը տեղի ունեցավ 1923 թ. հունվարի 11-ին ։ Գեներալ Ալֆոնս Կարոնի 32-րդ հետևակային կորպուսը գեներալ Ժան-Մարի Դեգուատի վերահսկողության տակ իրականացրեց օպերացիան ։ Որոշ տեսություններ նշում են,որ Ֆրանսիան նպատակաուղղված էր գրավելու գերմանական ածուխի, երկաթի և պողպատի արտադրության կենտրոնը Ռուրի շրջանի հովտում ` պարզապես գումար ստանալու համար։ Ոմանք պնդում են, որ Ֆրանսիան դա արել է երաշխավորելու , որ փոխհատուցումները վճարվում էին ապրանքների տեսքով , քանի որ մարկը գործնականում անարժեք էր հիպերինֆլյացիայի պատճառով ։ Ֆրանսիան երկաթի հանքաքար ուներ , իսկ Գերմանիան `ածխի հանքաքար ։ Յուրաքանչյուր պետություն ցանկանում էր անվճար մուտք ունենալ դեպի այդ ռեսուրսները , որը քիչ չէր, սակայն այդ ռեսուրսները միասին ավելի շատ արժեք ունեին ,քան առանձին։ Ռուր ներխուժելու Ֆրանսիայի որոշումից հետո <<Գործարանների և հանքերի վերահսկողության դաշինքների առաքելությունը >> հաստատեց այն որպես Գերմանիայից ածխի փոխհատուցման ապահովման միջոց։
Պասիվ դիմադրություն խմբագրել
Օկուպացիան դիմավորվեց պասիվ դիմադրության արշավով։ Միջադեպերի ընթացքում ֆրանսիական օկուպացիոն բանակի կողմից մոտ 130 գերմանացի քաղաքացիներ են զոհվում , այդ թվում, քաղաքացիական անհնազանդության բողոքների ժամանակ, օրինակ, գերմանացի պաշտոնյաների պաշտոնանկության դեմ։ Որոշ տեսություններ պնդում են, որ Ռուրում պասիվ դիմադրության վճարման համար գերմանական կառավարությունը սկսեց գերմանական տնտեսությունը 1923 թ. ոչնչացրած հիպերինֆլացիան ։ Տնտեսական անկման ֆոնին , բարձր գործազրկության մակարդակի և հիպերինֆլացիայի հետ , գործադուլները վերջնականապես վերահսկողությունից դուրս են եկան 1923 թ. սեպտեմբերին , Գուստավ Շտրեզեմանի նոր կոալիցիոն կառավարության կողմից հետևեց արտակարգ դրության հաստատումը ։ Չնայած դրան, քաղաքացիական անկարգությունը աճեց հեղափոխությունների և հեղափոխական փորձերի շնորհիվ , որոնք ուղղված էին Վայմարյան Հանրապետության կառավարության դեմ , այդ թվում `Գարեջրատան խռովությունը ։ Հռենոսյան հանրապետությունը հռչակվում է 1923 թ. հոկտեմբերին Աախենում ։ Թեև ֆրանսիացիները հաջողեցին Ռուրի իրենց օկուպացիայի պատրաստման մեջ , գերմանացիները Ռուրում իրենց պասիվ դիմադրության և իրենց տնտեսությունը խորտակած հիպերինֆլացիայի շնորհիվ համաշխարհային համակրանքի արժանացան և անգլո-ամերիկյան ֆինանսական ճնշման ներքո , ֆրանսիացիները ստիպված էին համաձայնության գալ 1924 թ. ապրիլին Դաուեսի պլանին, ինչը զգալիորեն իջեցրեց գերմանական փոխհատուցման վճարները[3]։ Դաուեսի պլանի համաձայն, Գերմանիան 1924 թ. վճարեց ընդամենը 1 միլիարդ մարկ , իսկ հաջորդ երեք տարիների ընթացքում աճեցին գումարները . 2.25 միլիարդ մարկ մինչև 1927 թ.:
Միջազգային համակրանքը Գերմանիայի հանդեպ խմբագրել
Միջազգային առումով Գերմանիայի ֆրանսիական ներխուժումը շատ բան արեց խթանելու համար Գերմանիայի Հանրապետության հանդեպ համակրանքը, չնայած այն հանգամանքին, որ Ազգերի լիգայում ոչ մի գործողություն չէր իրականացվում, քանի որ այն իրավական էր Վերսալի պայմանագրով։ Ֆրանսիացիները , իրենց տնտեսական խնդիրներով, ի վերջո ընդունեցին Դաուեսյան պլանը և 1925 թ. հուլիսին ու օգոստոսին հեռացրեցին իրենց ուժերը օկուպացված տարածքներից ։ Վերջում ֆրանսիական զորքերը Դյուսելդորֆ և Դուիսբուրգ տեղափոխվեցին ՝ ավարտելով Ռուրի տարածաշրջանում Ֆրանսիայի օկուպացիան , 1925 թ. օգոստոսի 25-ին ։ Ըստ Սալի Մարկսի , Ռուրի օկուպացիան շահավետ էր և չառաջացրեց ոչ գերմանական հիպերինֆլացիան, որը սկսվեց 1922 թ. , որը փքվեց գերմանական արձագանքների պատճառով Ռուրի օկուպացիայի ժամանակ , ոչ էլ ֆրանկի 1924 թ. արժեզրկմանը հանգեցրեց , որը ծագեց փոխհատուցումների գոլորշիացումից ։ Մարկսը հաշվարկում է շահույթը , Ռուր-Ռայնլանդի օկուպացիայի ծախսերից հետո , մոտ 900 միլիոն ոսկե մարկ է։
Մեծ Բրիտանիայի կեցվածքը խմբագրել
Չնայած Բրիտանիայի հետ ունեցած իր անհամաձայնություններին, Պուանկարեն ցանկացավ պահպանել անգլո-ֆրանսիական միությունը և դրանով միտված էր իր նպատակներին ։ Նրա հիմնական նպատակն էր Գերմանիայից փոխհատուցումների վճարումների ստացումը ։ Նրա անխախտելի մեթոդները հանգեցրին նրա դիվանագիտության ձախողմանը ։ Երբ 1922 թ. հուլիսի 12-ին Գերմանիան պահանջեց փոխհատուցման վճարների մորատորիում , Ռայմոնդ Պուանկարեի ֆրանսիական կառավարության և Դավիթ Լլոյդ Ջորջի կոալիցիոն կառավարության միջև առաջացավ լարվածություն ։ Բրիտանական աշխատավորական կուսակցությունը խաղաղություն պահանջեց և դատապարտեց Լլոյդ Ջորջին ։ Այն դիտեց Գերմանիային `որպես հետպատերազմյան շրջանի նահատակ և Ֆրանսիան` որպես վրեժխնդիր և Եվրոպայում խաղաղության գլխավոր սպառնալիք ։ Ֆրանսիայի և Մեծ Բրիտանիայի միջև լարվածությունը հասավ պիկին Փարիզում կոնֆերանսի ժամանակ 1923 թ. սկզբին , երբ Լլոյդ Ջորջի գլխավորած կոալիցիան փոխարինվեց պահպանողականներով ։ Աշխատավորական կուսակցությունը դեմ էր 1923 թ. Ռուրի օկուպացիային , որը մերժվեց որպես ֆրանսիական իմպերիալիզմ։ Բրիտանական աշխատավորական կուսակցությունը հավատաց , որ հաղթել է, երբ Պուանկարեն 1924 թ-ին ընդունեց Դաուեսի ծրագիրը[4]։
Հետևանքները խմբագրել
Գերմանական քաղաքականության մեջ Ռեյնլանդի ֆրանսիական օկուպացիան արագացրեց աջակողմյան կուսակցությունների ձևավորումը։ Ապակողմորոշված պատերազմում պարտության պատճառով 1922 թ. պահպանողականները հիմնադրեցին ազգայնական միությունների կոնսորցիում ՝ «Vereinigten Vaterländischen Verbände Deutschlands» : Նպատակն էր կեղծել աջերիի միասնական ճակատը։ Ֆրանսիական Ռուրի ներխուժման դեմ ազգային դիմադրության մթնոլորտում, VVVD-ն հասավ իր հզորության գագաթնակետին ։ Այն պաշտպանում է անզիջում մոնարխիզմի, կորպորատիվության և Վերսալյան պայմանագրի ընդդիմության քաղաքականությունը ։ Այնուամենայնիվ , այն չուներ ներքին միասնություն և գումար , ուստի նրան երբեք չհաջողվեց համախմբել աջերին և 1920-ականների վերջերին մոռացվեց , քանի որ նացիստները հայտնվեցին ։ Դաուեսի ծրագրի իրականացման հետ կապված , 1924 թ. հուլիս-օգոստոս ամիսներին Լոնդոնում կոնֆերանս տեղի ունեցավ ։ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Ռամսեյ ՄակԴոնալդը, ով փոխհատուցումների վճարումները համարեց անհնարին Ֆրանսիայի վարչապետ Էդուարդ Հերրիոտին հաջողությամբ պարտադրեց զիջումների մի ամբողջ շարք Գերմանիային ։ Մ. Հերրիոտին մեկից մեկ հրաժարվեց Ռեպարացիոն հանձնաժողովում ֆրանսիական առավելությունից , պատժամիջոցների իրավունքից գերմանական պասիվության դեպքում , Ռուրի տնտեսական օկուցաիայից , Ռեգի ֆրանսիական-բելգիական երկաթգծից ։ Դաուեսի պլանը Եվրոպայի պատմության մեջ կարևոր էր , քանի որ դրանով ամրագրվեց այն , որ Գերմանիան հաջողության էր հասել Վերսալյան պայմանագրի վերանայման հարցում և այն վերանայել էր իր օգտին։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Timothy W. Guinnane (January 2004). "Vergangenheitsbewältigung: the 1953 London Debt Agreement" (PDF). Center Discussion Paper no. 880. Economic Growth Center, Yale University. Retrieved 6 December 2008.
- ↑ Leopold Schwarzschild, World in Trance (London: Hamish Hamilton, 1943), p. 140.
- ↑ Sally Marks, '1918 and After. The Postwar Era', in Gordon Martel (ed.), The Origins of the Second World War Reconsidered. Second Edition (London: Routledge, 1999), p. 26.
- ↑ Aude Dupré de Boulois, "Les Travaillistes, la France et la Question Allemande (1922–1924)," Revue d'Histoire Diplomatique (1999) 113 #1 pp. 75–100.