Ռոբերտ Հենրիսոն

Ռոբերտ Հենրիսոն
Ծնվել է	1425
Վախճանվել է	1506
Մասնագիտություն	բանաստեղծ և գրող
Քաղաքացիություն	Շոտլանդիա
Կրթություն	Սենթ Էնդրյու համալսարան
	Robert Henryson Վիքիպահեստում

Ռոբերտ Հենրիսոն (անգլ.՝ Robert Henryson, 1425 - 1506^[1]^[2]^[3]), Վերածննդի դարաշրջանի առաջին շոտլանդացի բանաստեղծներից։ Համալրելով շոտլանդացի գրողների շարքը` նա ապրում էր Դանֆերմլայնի արքայական ավանում և յուրահատուկ անձ էր համարվում Հյուսիսային Վերածննդի դարաշրջանում, այն ժամանակ, երբ մշակույթը գտնվում էր միջնադարյան և վերածննդյան նրբազգացության միջև։ Նրա կյանքի մասին քիչ տեղեկություն կա, այնուամենայնիվ, ըստ վկայությունների, նա եղել է ուսուցիչ, որը ուսուցանել է իրավագիտության և հումանիտար գիտությունների բնագավառներում, որոնք կապ ունեին Դանֆերմլայն աբբայության հետ և, միգուցե, նա նույնպես ինչ-որ շրջանում կապված է եղել Գլազգոյի համալսարանի հետ։ Նրա պոեզիան գրվել է շոտլանդերենով այն ժամանակ, երբ այն պետական լեզու էր համարվում։ Նրա գրական երկերը հիմնականում բաղկացած են պատմվածքներից։ Նրա պահպանված աշխատանքների ծավալը մոտավորապես 5000 տող է։

Կենսագրություն խմբագրել

Ռոբերտ Հենրիսոնը սովորել է Սենթ-Էնդրյուսի համալսարանում, իսկ ավելի ուշ՝ Փարիզում։ Հասուն տարիքում նա դասավանդել է կանոնական իրավունք Գլազգոյի համալսարանում և եղել է Դանֆերմլին աբբայության դպրոցի տնօրենը։ Նա նաև աշխատել է որպես նոտար։ Հենրիսոնը դարձել է շոտլանդացի առաջին մեծ բանաստեղծը, ով ոչ թե գրել է գելերենով կամ անգլերենով, այլ երկրի հարթավայրերի պատշաճ շոտլանդական լեզվով^[4]։

Ոչ մի գրառում չկա այն մասին, թե երբ կամ որտեղ է ծնվել և կրթվել Հենրիսոնը։ Նրա մասին հաստատված ամենավաղ գրառումը կատարվել է 1462 թվականի սեպտեմբերի 10-ին, երբ իր անունից՝ դասավանդման վկայական ունեցող մի մարդ արձանագրում է, որ պաշտոն է զբաղեցրել վերջերս հիմնադրված Գլազգոյի համալսարանում։ Եթե նա բանաստեղծ էր, ինչպես սովորաբար ենթադրվում էր, ապա վկայությունը ցույց է տալիս, որ նա ավարտել էր ուսումը թե արվեստի, թե եկեղեցական երգերի ոլորտում^[5]։ Հենրիսոնի մասին գրեթե բոլոր տեղեկությունները հաստատուն կերպով կապվում են Դյունֆերմլայնի հետ։ Հավանաբար նա ինչ-որ կապ ուներ Բենեդիկտյան միաբանության հետ որը համարվում է թագավորական բազմաթիվ միապետերի գերեզմանոց և ուխտագնացության կարևոր կենտրոն՝ որը գտնվում է Սենտ Էնդրյուսի ճանապարհի լաստանավային խոշոր անցման մոտ^[6]։ Այս փաստի մասին չհաստատված ապացույցները եղել են 1478 թվականին, երբ նրա անունը հայտնվել է որպես վկա՝ աբբայության կանոնադրություններում^[7]։ Եթե նա բանաստեղծ էր, ապա դա հաստատում էր, որ նրա գործառույթներից մեկը աբբայության նոտարական հանձնարարությունն էր, մի հաստատություն, որը ղեկավարում էր ամբողջ Շոտլանդիայի ընդարձակ տարածքները։ Հենրիսոնի մասին գրեթե համընդհանուր հիշատակումները՝ որպես դպրոցական ուսուցիչ, սովորաբար ենթադրում են, որ նա դասավանդել է դպրոցում և որոշակի պարտականություններ է ունեցել Աբբայի բուրգ՝ Դանֆերմլինի գիմնազիայի կառավարման նկատմամբ։ Այս մասին մասնակի պատկերացում կարելի է կազմել 1468թ-ի հաստատումից, որը հնարավորություն է տվել Դանֆերմլինում «քահանամերի», «գիտնականների» «անվճար սովորող աղքատ գիտնականների» բնակության համար «հարմար» տուն կառուցել^[8]։

Որպես մայրաքաղաքային կարգավիճակ ունեցող արքայական բուրգ՝ Դանֆերմլայն պարբերաբար այցելում էր դատարանը որը ուղղակիորեն կապված էր աբբայության համալիրի հետ։ Հենրիսոնի մասին,որպես պալատական բանաստեղծ, գրառումներ չկան, բայց մանրամասն ուսումնասիրությունը հավանական է դարձնում թագավորական տան հետ ծանոթությունը։ Նա ակտիվ էր Ջեյմս III-ի և Ջեյմս IV-ի օրոք, երկուսն էլ մեծ հետաքրքրություն ունեին գրականության հանդեպ։ Ըստ բանաստեղծ Ուիլյամ Դանբարի՝ Հենրիսոնը մահացել է Դանֆերմլայնում^[9]։ 17-րդ դարի սկզբին Անգլիացի բանաստեղծ Ֆրենսիս Կինաստոնի ապոկրաֆիկ պատմությունը նշում է արտահոսքը եղել է նրա մահվան պատճառը, բայց դա չի հաստատվել։ Նրա մահվան տարին նույնպես անհայտ է, թեև նախապես ենթադրվում էր, որ դա եղել է բուրգում (1498-9) ժանտախտի ժամանակ^[10]։

Antonello da Messina

Գրեթե ոչինչ էլ հայտնի չէ Հենրիսոնի մասին՝ բացի նրա պահպանված գրառումներից։ Հայտնի չէ, թե արդյոք նա Դանֆերմլինից է եղել թե ոչ։ Հնարավոր չէ հաստատել այն ենթադրությունը որ նա կարող էր կապված լինել Հենդերսոնների կլանի Ֆայֆական ճյուղի հետ, թեև նրա անունը միանշանակ պատկանում է այս ցեղին^[11]։

Աշխատանքներ խմբագրել

Հենրիսոնից պահպանված եկեղեցական երգերը բաղկացած են երեք երկար բանաստեղծություններից և շուրջ տասներկու տարբեր կարճ գործերից՝ գրված տարբեր ժանրերով։ Ամենաերկար բանաստեղծությունը նրա Մորալ Ֆաբիլիսն է, տասներեք առակի ամուր՝ բարդ կառուցվածքային հավաքածուից բաղկացած պատմածքներ մի շրջանում, որը 3000 տողից քիչ է։ Պահպանվել են ևս երկու ծավալուն աշխատանքներ, որոնցից յուրաքանչյուրը 600 տողից մի փոքր ավել է։ Մեկը Օրփեոսի հեքիաթն է, Եվրիդիկեի թագուհին՝ Օրֆեուսի պատմության նրա ակտիվ և հնարամիտ տարբերակը։ Մյուսը` «Կրեսեյդի կտակը», ողբերգական եղանակով ՝բարոյական և հոգեբանական հեքիաթ է, որը գրված է Կրիսեյդայի "Տրոիլ և Կրիսեյդա" սյուժետային կամարի "ավարտի" գրական եղանակով։ Հենրիի կարճ աշխատանքների շրջանակում ներառվում է Ռոբենը և Մաքինը՝ հովվերգություն սիրո թեմայով, ինչպես նաև զավեշտական ֆլեյտաներ ներկայացնող հատված, որն ուղղված է իր ժամանակի բժշկական պրակտիկային, Մարիանի նվիրվածության խիստ ձևավորված և սեղմված բանաստեղծությունը, այլաբանական այլ աշխատանքներ, փիլիսոփայական որոշ խորհրդածություններ և ժանտախտի դեմ ուղղված աղոթք։ Ինչպես նրա ծավալուն աշխատանքները, այնպես էլ արտաքին թեմաները հաճախ կրում են կարևոր ենթատեքստեր։ Հենրինսոնի գրությունների համար որոշակի ժամանակագրություն կառուցելը հնարավոր չէ, բայց նրա Օրֆեոսի պատմությունը հավանաբար գրվել է նրա կարիերայի սկզբում՝ Գլազգոյում գտնվելու ընթացքում, քանի որ դրա հիմնական աղբյուրներից մեկը գտնվում էր համալսարանի գրադարանում։ Ներքին ապացույցներն օգտագործվել են այն ենթադրության համար, որ Մոռալ Ֆաբիլիսը կազմվել է 1480-ականների ընթացքում։

Դանֆերմլինյան աբբայության արևմտյան դուռը

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Հենրիսոնը իր Կրեսիդայի կտակը անգլ.՝ The Testament of Cresseid, Օրֆեյն ու Էվրիդիկան անգլ.՝ Orpheus and Eurydice, Բարոյական առակներ անգլ.՝ The Morall Fabillis ստեղծագործություններում պաշտպանում էր Վերածննդի դարաշրջանի հումանիստական իդեալները^[12]։ Նրա բանաստեղծություններից մեծապես ազդվել է Չոսերը^[13]։ Հենրիսոնի աշխատանքն առանձնանում է բարու և չարի խնդիրների փոխհարաբերությունները բացահայտելու հմտությամբ, հոգու և մարմնի, ինչպես նաև հեգնական և լուրջ թեմաների լուսաբանմամբ։

Ընդհանուր ոճ խմբագրել

Հենրիսոնը, ընդհանուր առմամբ, գրում էր առաջին դեմքով՝ օգտագործելով մեղմիկ տոն, որն ընթերցողի մոտ վստահություն էր առաջացնում իր նկատմամբ՝ թողնելով իրական անհատականություն և համոզմունքներ ունեցող հռչակավոր մարդու տպավորություն։ Գրությունները արմատավորված են առօրյա կյանքում և շարունակում են հիմնավորված լինել նույնիսկ այն ժամանակ, երբ թեմաները մետաֆիզիկական են կամ ֆանտաստիկ։ Նա գրում էր ճկուն, հարթ և լակոնիկ շոտլանդերենով, ինչն ակնհայտորեն ցույց է տալիս նրա լատիներենի իմացությունը։ Միևնույն ժամանակ տեսարանները առաջացնում են շոտլանդական միջավայրի հիշեցում, որը կարող էր առաջանալ միայն սերտ կապի և ուսումնասիրության շնորհիվ^[14]։ Այս մանրամասն, ինտիմ և իրատեսական մոտեցումը, երբեմն, վճռականորեն հուշում է անձնական փորձի և արդի իրադարձությունների մասին, սակայն առանձնահատկությունները մնում են անհասանելի՝ ընթերցողներին և քննադատներին հուզող եղանակներով։

Այս տեսակի ինտրիգի զգացումը մասնակիորեն կարող է պատահական լինել, սակայն վերջինս ուժ է հաղորդում նաև գեղարվեստական գրականության մեջ, փիլիսոփայությունը վարպետորեն օգտագործելով հաճախ որպես ստեղծագործության ինքնակոչ, բնորոշ գիծ^[15]։ Նրա կյանքի որևէ կոնկրետ մանրամասներ հնարավոր չէ ուղղակիորեն եզրակացնել նրա ստեղծագործություններից, բայց կան ինքնարտացոլման որոշ հատվածներ, որոնք, կարծես, ինքնակենսագրականի տարրեր են բովանդակում, մասնավորապես՝ «Կրեսեյդի կտակ» -ի առաջին տողերը։

Հենրիսոնի շոտլանդերենը խմբագրել

Հենրիսոնը գրել է 15-րդ դարի շոտլանդերենով։ Սա այն ժամանակաշրջանում էր երբ Եվրոպայում մայրենի լեզվի օգտագործումը գրականության մեջ ավելի մեծ տեղ էր զբաղեցնում այն մայրցամաքում, որտեղ լատիներեն լեզուն վաղուց Լինգվա ֆրանկան էր։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 MAK (польск.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Trove — 2009.
↑ Henryson, Robert; Laing, David (1865). «The poems and fables of Robert Henryson». Edinburgh, W. Paterson. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
↑ The University of Glasgow, Munimenta, II, 69, dated 10 September 1462, admits a Robert Henryson, licenciate in Arts and bachelor of Decreits (Canon Law), as a member of the University. It is considered strongly likely, from secondary evidence, that this was the poet.
↑ These are all posthumous references, such as on the title pages of the early printed editions of his work that started to appear after his lifetime.
↑ The dates are 18 and 19 March and 6 July 1478 and the signature is Magistro Roberto Henrison publico notario. See McDiarmid, M.P. 1981: Robert Henryson, Scottish Academic Press, p.3.
↑ The scholar John MacQueen contextualises this record of the poet as a notary in Scotland against the Act of 1469 which gave James III power to appoint notaries public over and above the rights of the Pope and the Holy Roman Emperor and the consequent expulsion of notaries appointed by the Emperor Frederick III of Germany. MacQueen, J. 2006: Complete and Full with Numbers: the Narrative Poetry of Robert Henryson, Rodopi, Amsterdam, pp.10 and 12.
↑ See McDiarmid, M.P. 1981: Robert Henryson, Scottish Academic Press, p.12
↑ See Robert L Kindrick, Introduction which quotes Kynaston's general thoughts on Henryson and the "merry, though somewhat unsauory tale".
↑ Laing, David (1865) The Poems and Fables of Robert Henryson pp. x-xii.
↑ «Katalog der Deutschen Nationalbibliothek». portal.dnb.de. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
↑ «Library of Congress LCCN Permalink n50038125». lccn.loc.gov. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.
↑ See Wittig, K. 1958: The Scottish Tradition in Literature, Oliver and Boyd, chapter 2, for appraisals of Henryson's descriptive technique.
↑ "Certainly the present writer would like to know more about Robert Henryson as he lived outside his verse than about any other Scots poet." (McDiarmid, M.P. 1981: Robert Henryson, Scottish Academic Press, p.1.) McDiarmid's first chapter goes on to develop a surprisingly full speculative picture of the poet's life gleaned from evidence in his poetry, secondary historical evidence for the period and the surviving citations of his name in an extremely broken record.

Գրականություն խմբագրել

Горбунов А. Н. «Горести царевича Троила» (Чосер, Хенрисон и Шекспир об истории троянских влюблённых) / Шекспировские контексты. — М.: МедиаМир. 2006 թվական, էջ 364

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«Dunfermline Carnegie Library & Galleries». www.culture24.org.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին. {{cite web}}: Text "Culture24" ignored (օգնություն)</ref>
«The Robert Henryson Society: Home». www.henryson.org.uk. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.</ref>
«The Morall Fabillis: Introduction». d.lib.rochester.edu. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին. {{cite web}}: Text "Robbins Library Digital Projects" ignored (օգնություն)</ref>

[_e0352b60298dc6c7-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_46e6dc4908547dcd-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 MAK (польск.)

[_0a1cb2f81c639e0f-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Trove — 2009.

[4] Henryson, Robert; Laing, David (1865). «The poems and fables of Robert Henryson». Edinburgh, W. Paterson. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.

[5] The University of Glasgow, Munimenta, II, 69, dated 10 September 1462, admits a Robert Henryson, licenciate in Arts and bachelor of Decreits (Canon Law), as a member of the University. It is considered strongly likely, from secondary evidence, that this was the poet.

[6] These are all posthumous references, such as on the title pages of the early printed editions of his work that started to appear after his lifetime.

[7] The dates are 18 and 19 March and 6 July 1478 and the signature is Magistro Roberto Henrison publico notario. See McDiarmid, M.P. 1981: Robert Henryson, Scottish Academic Press, p.3.

[8] The scholar John MacQueen contextualises this record of the poet as a notary in Scotland against the Act of 1469 which gave James III power to appoint notaries public over and above the rights of the Pope and the Holy Roman Emperor and the consequent expulsion of notaries appointed by the Emperor Frederick III of Germany. MacQueen, J. 2006: Complete and Full with Numbers: the Narrative Poetry of Robert Henryson, Rodopi, Amsterdam, pp.10 and 12.

[9] See McDiarmid, M.P. 1981: Robert Henryson, Scottish Academic Press, p.12

[10] See Robert L Kindrick, Introduction which quotes Kynaston's general thoughts on Henryson and the "merry, though somewhat unsauory tale".

[11] Laing, David (1865) The Poems and Fables of Robert Henryson pp. x-xii.

[12] «Katalog der Deutschen Nationalbibliothek». portal.dnb.de. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.

[13] «Library of Congress LCCN Permalink n50038125». lccn.loc.gov. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 12-ին.

[14] See Wittig, K. 1958: The Scottish Tradition in Literature, Oliver and Boyd, chapter 2, for appraisals of Henryson's descriptive technique.

[15] "Certainly the present writer would like to know more about Robert Henryson as he lived outside his verse than about any other Scots poet." (McDiarmid, M.P. 1981: Robert Henryson, Scottish Academic Press, p.1.) McDiarmid's first chapter goes on to develop a surprisingly full speculative picture of the poet's life gleaned from evidence in his poetry, secondary historical evidence for the period and the surviving citations of his name in an extremely broken record.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]