Ռասիզմ
Ռասիզմ, մի ռասայի նկատմամբ մյուսի գերակայության հավատ, որը հաճախ հանգեցնում է մարդկանց հանդեպ խտրականության՝ պայմանավորված ռասայով կամ էթնիկ խմբով։ Ռասիզմ տերմինը միայն մեկ իմաստ չի արտահայտում։
Ռասիզմի գաղափարախոսության հիմքում հաճախ ընկած է այն միտքը, որ մարդիկ կարող են բաժանվել որոշակի խմբերի՝ կախված իրենց սոցիալական վարքագծից և իրենց բնածին հնարավորություններից, և պետք է նրանց բաժանել ստորադաս և վերադաս խմբերի[1]։ Ինստիտուցիոնալ ռասիզմի պատմական օրինակները ներառում են հոլոքոստը, ռասայական բաժանման համակարգը Հարավային Աֆրիկայում, ստրկությունը և սեգրեգացիան Միացյալ Նահանգներում, ստրկությունը Լատինական Ամերիկայում։ Ռասիզմը նաև շատ գաղութային նահանգներում և կայսրություններում հասարակական կազմակերպությունների անբաժան մասն էր։
Մինչդեռ ռասա կամ էթնիկություն հասկացությունները ժամանակակից հասարակական գիտություններում դիտվում են որպես տարբեր, երկու տերմիններն էլ ունեն հավասարարժեքության երկար պատմություն և օգտագործվել են նույն իմաստով ժողովրդի շրջանում և հին հասարակական գիտությունների գրականություններում։ «Էթնիկությունը» հաճախ օգտագործվում է «ռասա» տերմինին մոտ իմաստով` մարդկանց խմբերի առանձնացում՝ կապված խմբի համար էական կամ բնածին որակներով (օրինակ՝ միասնական նախասիրություն կամ ընդհանուր վարքագիծ)։ Հետևաբար, ռասիզմ կամ ռասայական խտրականություն հասկացությունները հաճախ օգտագործվում են նկարագրելու համար խտրականությունը էթնիկական կամ մշակութային հիմքերով։ Համաձայն Միավորված ազգերի կազմակերպության ռասայական խտրականության մասին կոնվենցիայի՝ չկա տարբերություն ռասայական և էթնիկական խտրականությունների միջև։ Նույն կոնվենցիան հետագայում եզրակացնում է, որ ռասայական տարբերությունների վրա հիմնված գերակայությունը գիտականորեն կեղծ է, բարոյապես դատապարտելի, անարդար և հասարակության համար վտանգավոր։ Այն նաև հայտարարեց, որ տեսականորեն կամ գործնականորեն չկա արդարացում ռասայական խտրականության ցանկացած տեսակին[2]։
Ռասիստական գաղափարախոսությունը կարող է դրսևորվել հասարակական կյանքի տարբեր իրավիճակներում։ Ռասիզմը կարող է լինել սոցիալական գործընթացներում, քաղաքական համակարգերում, որոնք խթանում են նախապաշարմունքների արտահայտումը կամ հակակրանքը խտրական գործերում և օրենքներում։ Դրա հետ կապված սոցիալական գործընթացների շարքը կարող է ներառել նատիվիզմը, այլատյացությունը, սեգրեգացիան, հիերարխիան, ազգային գերակայությունը և նմանօրինակ ալ սոցիալական երևույթներ։
Ծագումնաբանություն, սահմանում և կիրառում խմբագրել
19-րդ դարում շատ գիտնականներ հետևում էին այն համոզմունքին, որ բնակչությունը պետք է բաժանվի ռասաների։ Ռասիզմ տերմինը ռասիստական լինելու վիճակը նկարագրող գոյական է, այսինքն՝ այն համոզմունքի հետևումն է, որ բնակչությունը պետք է դասակարգել ռասաների՝ ըստ տարբերվող հնարավորությունների և կարգերի, որը իր հերթին կարող է հանգեցնել այն քաղաքական գաղափարախոսությանը, որ իրավունքները և պարտականությունները տարբեր են` կապված ռասայական պատկանելությունից։ «Ռասա» բառի արմատի ծագման մասին հստակ տեղեկություն չկա։ Լեզվաբանները հիմնականում համաձայնվում են, որ դա անգլերեն լեզու է եկել միջին ֆրանսերենից, բայց չկա այդպիսի համաձայնություն, թե ինչպես է այն իրականում ներթափանցել լատինական լեզուներ։ Վերջին վարկածի համաձայն՝ այն բխում է արաբական ռա արմատից, որը նշանակում է «գլուխ, սկիզբ, ծագում» կամ եբրայական ռոշ արմատից, որը նույն իմաստն ունի[3]։ Վաղ ռասայական տեսաբանները համաձայն էին, որ որոշ ռասաներ ցածրորակ են մյուսներից և հետևաբար հավատում էին, որ ռասաների նկատմամբ տարբեր վերաբերմունքը լիովին արդարացված է[4][5][6][7]։ Այս վաղ տեսությունները առաջնորդվում էին կեղծ-գիտական հետազոտությունների ենթադրություններով։ Կոլեկտիվ ջանքերը, որոնք համարժեք կերպով սահմանում և ձևավորում են ռասայական տարբերությունների մասին հիպոթեզները, ընդհանուր առմամբ անվանում են գիտական ռասիզմ, չնայած այս տերմինը սխալ է, քանի որ չկա պնդումները հավաստող որևէ հստակ գիտություն։
Այսօր շատ կենսաբաններ, մարդաբաններ և սոցիոլոգներ մերժում են ռասաների տաքսոնոմիան՝ հօգուտ ավելի կոնկրետ և/կամ էմպիրիկորեն հաստատված չափանիշների, ինչպիսիք են աշխարհագրությունը, էթնիկությունը կամ էնդոգամության պատմությունը[8]։ Մինչ օրս մարդկային գենոմի հետազոտություններում քիչ փաստեր կան, որոնք ցույց են տալիս, որ ռասաները կարող են որոշվել այնպես, որ օգտակար լինեն մարդկանց գենետիկ դասակարգումը պարզելու համար[9][10][11]։
Օքսֆորդի անգլերեն բառարանում ռասսայականությունը բնորոշվում է որպես «առավել հին հասկացություն, քան ռասիզմը, բայց այժմ հիմնականում փոխարինվել է դրանով» և ցիտում է 1902 թվականի քաղվածքից[12]։ Օքսֆորդի բառարանի վերանայված տարբերակում նշված է կարճ տարբերակը՝ «ռասիզմ»՝ ցիտելով հաջորդող տարվա՝ 1903 թվականի քաղվածքից[13][14]։ Օքսֆորդի բառարանում (2-րդ հրատարակություն, 1989 թվական) այն առաջին անգամ բնորոշվել է որպես «վարկած, որ մարդուն բնորոշ առանձնահատկությունները և կարողությունները որոշվում են ռասայով»:․Նույն բառարանում ռասիզմ տերմինը նշվում է որպես ռասայականության հոմանիշ, ինչը ենթադրում է համոզմունք, որ ինչ-որ մի ռասա առավելություն ունի մյուսների նկատմամբ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին ռասիզմը ձեռք էր բերել նախկինում ռասայականության հետ առնչվող նույն գերակայական իմաստը․ ռասիզմ տերմինի ներքո այլևս հասկացվում էր ռասայական խտրականություն, ռասայական գերակայություն և վիրավորական արտահայտություն։ «Ռասայական ատելություն» հասկացությունը օգտագործվել է Ֆրեդերիկ Հերցբերգի կողմից 1920-ականների վերջին։
Ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, ռասիզմ տերմինի զանգվածային օգտագործումը սկսվել է վերջերս։ Տերմինը լայն կիրառման է եկել 1930-ական թթ․ Արևմտյան աշխարհում, երբ այն օգտագործվում էր նկարագրելու համար Նացիզմ հասկացության սոցիալական և քաղաքական գաղափարախոսությունը, ինչը ռասան դիտում էր որպես բնատուր քաղաքական միավոր[15]։ Բնականաբար, ռասիզմը գոյություն է ունեցել նաև մինչև տերմինի փաստացի օգտագործումը, բայց չկա ընդհանուր ընդունված սահմանում այն մասին, թե ինչը կարելի է համարել ռասիզմ, ինչը՝ ոչ։ Այսօր որոշ գիտնականներ նախընտրում են հասկացությունը կիրառել հոգնակի թվով՝ ռասիզմներ՝ ընդգծելու համար, որ կան դրա տարբեր ձևեր և տեսակներ, և հնարավոր չէ դա բնորոշել մեկ սահմանմամբ։ Նրանք նաև պնդում են, որ տարբեր պատմական ժամանակաշրջաններում և տարբեր աշխարհագրական տարածաշրջաններում ռասիզմը տարբեր ձևերով է դրսևորվել[16]։ Գարները (2009թ․ էջ 11) ամփոփում է ռասիզմի տարբեր գոյություն ունեցող սահմանումները 3 ընդհանուր տարրերի մեջ։ Առաջինը՝ պատմական, հիերարխիկ ուժային հարաբերություններ խմբերի միջև, երկրորդը՝ ռասայական տարբերությունների մասին գաղափարների շարք, և երրորդը` խտրական գործողություններ[4]։
Օրինական խմբագրել
Չնայած շատ երկրներ ամբողջ աշխարհում օրենքներ են ընդունել` կապված ռասայի և խտրականության հետ, մարդու իրավունքների առաջին կարևոր միջազգային գործիքը, մշակված Միավորված Ազգերի կողմից, եղել է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը (ՄԻՀՀ)[17], որը մշակվել էր ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի կողմից 1948թ․։ ՄԻՀՀ-ը ընդունում է, որ եթե մարդկանց հետ պետք է վարվել արժանապատվորեն, նրանց անհրաժեշտ են տնտեսական և սոցիալական իրավունքներ, ներառյալ՝ կրթությունը, մշակութային և քաղաքական ներգրավվածության իրավունքը և քաղաքացիական ազատության իրավունքը։ Այն հետո նշում է, որ բոլորին տրված են այս իրավունքները՝ առանց որևէ սահմանափակման, ինչպիսիք են ռասան, մաշկի գույնը, սեռը, լեզուն, կրոնը, քաղաքական կամ այլ կողմնորոշումը, ազգային կամ սոցիալական ծագումը, սոցիալական կամ այլ կարգավիճակը։ ՄԱԿ-ը չի սահմանում ռասիզմ տերմինը, այնուամենայնիվ այն սահմանում է ռասայական խտրականությունը։ Համաձայն ՄԱԿ-ի 1965թ․ Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիայի[18]՝
Ռասայական խտրականություն հասկացությունը նշանակում է որևէ սահմանափակում, մերժում, տարբերակում կամ նախապատվություն՝ կախված ռասայից, մաշկի գույնից, մշակույթից, ազգային և ցեղային ծագումից, որն ունի քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական, մշակութային կամ հասարակական այլ բնագավառներում մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ճանաչման, օգտագործման կամ վարքի ոչնչացման կամ խափանման նպատակ կամ ազդեցություն։
1978թ․ ՄԱԿ-ի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպության (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) ռասայի և ռասայական նախապաշարմունքի մասին հայտարարության (հոդված 1) մեջ նշվում է, «Բոլոր մարդ արարածները պատկանում են մեկ դասի և սերում են մեկ ընդհանուր ցեղից։ Նրանք ծնվում են արժանապատվությամբ և իրավունքներով, և բոլորը կազմում են մարդկության անբաժանելի մասը»[19]։
ՄԱԿ-ի ռասայական խտրականության սահմանումը չունի որևէ տարբերակում էթնիկության կամ ռասայի վրա հիմնված խտրականությունների միջև, քանի որ նրանց միջև տարբերությունը եղել է գիտնականների, այդ թվում `մարդաբանների միջև բանավեճերի առարկա[20]։ Նմանապես, Բրիտանիայի օրենքի համաձայն, ռասայական խմբեր արտահայտությունը նշանակում է մարդկանց որևէ խումբ, որոնք սահմանված են իրենց ցեղի, մաշկի գույնի, ազգության (ներառյալ քաղաքացիություն) կամ ազգային ծագման հիման վրա[21]։
Նորվեգիայում «ռասա» բառը հանվել է խտրականության մասին ազգային օրենքներից՝ դիտելով, որ այդ արտահայտության օգտագործումը խնդրահարույց է և անբարոյական[22][23]։ Խտրականության մասին Նորվեգիայի օրենքը արգելում է խտրականությունը՝ կապված էթնիկ պատկանելության, ազգային ծագման, ծագումնաբանության կամ մաշկի գույնի հետ[24]։
Սոցիալական և վարքային գիտություններ խմբագրել
Սոցիոլոգները ռասան հիմնականում ընդունում են որպես սոցիալական կառուցվածք։ Սա նշանակում է, որ, չնայած ռասա և ռասիզմ հասկացությունները հիմնված են դիտարկելի կենսաբանական հատկանիշների վրա, այդ դիտարկումների հիման վրա ռասայականության վերաբերյալ ցանկացած եզրակացություն մեծապես ազդում է մշակութային գաղափարախոսությունների վրա։ Ռասիզմը, որպես գաղափարախոսություն, գոյություն ունի հասարակության մեջ և՛ անհատական, և՛ ինստիտուցիոնալ մակարդակով։
Վերջին կիսամյակի ընթացքում ռասիզմի վերաբերյալ հետազոտությունների և աշխատանքների մեծ մասը արևմտյան աշխարհում կենտրոնացած է «սպիտակ ռասիզմի» վրա, իսկ ռասայական սոցիալական պրակտիկայի վերաբերյալ պատմական զեկույցներ կարելի է գտնել ամբողջ աշխարհում[25]։ Այսպիսով, ռասիզմը կարող է լայնորեն սահմանվել որպես անհատական և խմբակային նախապաշարմունքների և խտրական գործողությունների ներգրավման ձև, որը հանգեցնում է նյութական և մշակութային առավելությունների, որոնք տրվում են մեծամասնությանը կամ գերիշխող սոցիալական խմբին[26]։ Այսպես կոչված «սպիտակ ռասիզմը» կենտրոնանում է հասարակությունների վրա, որտեղ սպիտակամաշկ բնակչությունը մեծամասնություն է կազմում կամ գերիշխող սոցիալական խումբ է։ Այս մեծամասնական սպիտակամաշկ հասարակություններում կատարված ուսումնասիրություններում նյութական և մշակութային առավելությունների հանրագումարը անվանվում է «սպիտակ արտոնություն»։
Ռասան և ռասայական հարաբերությունները մշտական քննարկման առարկա են սոցիոլոգիայի և տնտեսագիտության մեջ։ Սոցիոլոգիական գրականության մեծ մասը կենտրոնանում է սպիտակ ռասիզմի վրա։ Ռասիզմի վերաբերյալ որոշ վաղ սոցիոլոգիական աշխատություններ են գրվել Դյու Բոյս Դյուբուայի կողմից` առաջին աֆրոամերիկացին, որը Հարվարդի համալսարանից ստացել էր դոկտորի աստիճան։ Դյուբուան գրել է. «20-րդ դարի գլխավոր խնդիրը գունային սահմանի խնդիրն է»[27]։ Վելմենը (1993թ.) բնորոշում է ռասիզմը որպես մշակութային կարգով հաստատված համոզմունքների շարք, որը, անկախ այն բանից, թե ինչ նպատակներ է հետապնդում, պաշտպանում է առավելությունները, որոնք ունեն սպիտակամորթները` ռասայական փոքրամասնությունների ենթակա դիրքերի պատճառով[28]։ Սոցիոլոգիայի և տնտեսագիտության մեջ հաճախ ռասայական գործողություն է համարվում ռասայական խմբերի միջև եկամուտների, հարստության, զուտ արժեքի անհավասարությունը[29]։
Սոցիոլոգիայում և սոցիալական հոգեբանությունում ռասայական պատկանելությունը որպես փոփոխական է օգտագործվում ռասիզմի ուսումնասիրություններում։ Ռասայական գաղափարախոսությունները և ռասայական ինքնությունը ազդում են անհատների`ռասայի և խտրականության ընկալման վրա։ Կազենեյվն ու Մադդերնը (1999) սահմանում են ռասիզմը որպես ռասայական խմբի առավելությունների լավ կազմակերպված համակարգ, որը գործում է հասարակության բոլոր մակարդակներում։ Ռասայակենտրոնությունը (այն մակարդակը, թե որքանով է հասարակությունը ճանաչում անհատ մարդկանց ռասայական պատկանելությունը) կարծես ազդում է աֆրո-ամերիկացի երիտասարդների խտրականության ընկալման աստիճանի վրա, մինչդեռ ռասայական գաղափարախոսությունը կարող է խարխլել այդ խտրականության վնասակար հուզական հետևանքները[30]։ Սելլեսը և Շելթոնը գտնում էին, որ հարաբերությունները ռասայական խտրականության և էմոցիոնալ դիսթրեսի միջև վերահսկվում են ռասայական գաղափարախոսությամբ և սոցիալական համոզմունքներով[31]։
Որոշ սոցիոլոգներ նաև պնդում են, որ, հատկապես Արևմուտքում, որտեղ ռասիզմը հաճախ պատժելի է պետության ղեկավարության կողմից, այն վերափոխվել է բացահայտից դեպի առավել քողարկված ռասայական նախապաշարմունքի։ Ռասիզմի առավել նոր (ավելի թաքնված և դժվար նկատելի) ձևերը, որոնք կարող են համարվել սոցիալական գործընթացներում և կառույցներում ներգրավված, առավել բարդ է ուսումնասիրել։ Մինչդեռ շատ երկրներում բացահայտ ռասիզմը աստիճանաբար վերածվել է տաբուի, անգամ նրանք, ովքեր ցույց են տալիս բացահայտ հավասարազոր վերաբերմունք` քողարկված կամ ավերող ռասիզմը դեռ անգիտակցորեն պահպանվում է[32]։
Այս գործընթացը խորապես ուսումնասիրվել է սոցիալական հոգեբանությունում` որպես բացահայտ ասոցացիաներ և թաքնված վերաբերմունքներ, անուղղակի ճանաչողության բաղադրիչ մաս։ Անուղղակի վերաբերմունքները գնահատականներ են, որոնք տրվում են առանց օբյեկտի վերաբերմունքի և ինքնության նկատմամբ գիտակից ընկալման։ Այս գնահատականները կամ նախընտրելի են, կամ` ոչ։ Դրանք գալիս են անհատական փորձի ընթացքում տեղի ունեցած տարբեր ազդեցություններից[33]։ Անուղղակի վերաբերմունքները գիտակցաբար չեն հայտնաբերել (կամ դրանք անճշգրիտ կերպով հայտնաբերել են) նախկին փորձի հետքերը, որոնք նպաստում են սոցիալական օբյեկտների նկատմամբ բարեհաճ կամ ոչ բարեհաճ զգացմունքների, մտքերի կամ գործողությունների[32]։ Այս զգացմունքները, մտքերը կամ գործողությունները ազդում են վարքագծի վրա, որի մասին անհատը կարող է չիմանալ[34]։
Հետևաբար, անգիտակից ռասիզմը կարող է ազդել մեր տեսողական գործողությունների վրա, և, թե ինչպես են մեր մտքերը աշխատում, երբ մենք տեսնում ենք «այլ գույների դեմքեր»։ Մտածելով հանցագործությունների մասին, օրինակ, Սթենֆորդի համալսարանի սոցիալական հոգեբան Ջեննիֆեր Էդերհարդթը կարծում է, որ «սևամորթությունը մշտապես ասոցացվում է հանցագործությունների հետ»[35]։ Այսպիսի ենթադրությունները ազդում են մեր մտքերի վրա և նրանք կարող են առաջացնել անգիտակից ռասիզմ մեր վարքագծի մեջ այլ մարդկանց և անգամ օբյեկտների նկատմամբ։ Արդյունքում, ռասիստական մտքերը և գործողությունները կարող են առաջանալ կարծրատիպերից և մտավախություններից, որոնցից մենք անտեղյակ ենք[36]։
Հումանիտարներ խմբագրել
Լեզուն, լեզվաբանությունը և դիսկուրսը հումանիտար գիտությունների ակտիվ բնագավառներն են` գրականության և արվեստների հետ միասին։ Դիսկուրսի վերլուծությունների նպատակն է բացահայտել ռասայի և ռասիստական գործողությունների իմաստը` այնպիսի ուղիների մանրամասն ուսումնասիրությունների միջոցով, որում մարդկային հասարակության այս գործոնները նկարագրվում և քննարկվում են տարբեր գրավոր և բանավոր աշխատություններում։ Օրինակ, Վան Դիյկը (1992) ուսումնասիրում է ռասիզմի և ռասիստական գործողությունների նկարագրությունների տարբեր ուղիներ` այդպիսի գործողություններ կատարած հանցագործների և նրանց զոհերի պատկերմամբ[37]։ Նա նկատում է, որ երբ այդպիսի գործողությունների նկարագրությունները բացասական հետևանքներ ունեն մեծամասնության և հատկապես սպիտակամորթ էլիտայի համար, դրանք հաճախ դիտվում են որպես հակասական և այդպիսի հակասական մեկնաբանությունները սովորաբար նշվում են չակերտներով կամ ընդունվում են որոշակի կասկածանքներով։ Նախկինում մեջբերված գիրքը` Ուիլյամ Դյուբուայի «Սև մարդկանց հոգիները», ներկայացնում է վաղ աֆրոամերիկյան գրականությունը, որը նկարագրում է աֆրոամերիկացի հեղինակի փորձությունները` կապված ռասիզմի հետ, երբ նա ճանապարհորդել է Հարավում։
Շատ ամերիկյան գեղարվեստական գրականություններ կենտրոնացել են ռասիզմի խնդիրների և ԱՄՆ-ում սևամորթների՝ ռասայի հետ կապված փորձառությունների վրա, այդ թվում՝ սպիտակամորթների կողմից գրված աշխատություններ, որոնցից են «Քեռի Թոմի տնակը», «Սպանել ծաղրածուին», «Կյանքի իմիտացիա», ինչպես նաև ոչ գեղարվեստական ժանրի՝ «Ինձ նման սև» գիրքը։ Այս և նույնատիպ այլ գրքեր արծարծվում են «Սպիտակ փրկչի պատմություն» ֆիլմում, որտեղ հերոսը և հերոսուհիները սպիտակամորթ են՝ չնայած նրան, որ բոլոր պատմությունները տեղի են ունեցել սևամորթ կերպարների հետ։ Այսպիսի գրվածքների տեքստային վերլուծությունները կարող են սուր հակադրվել սևամորթ հեղինակների՝ աֆրոամերիկացիների և ԱՄՆ-ի հասարակությունում նրանց անցած փորձությունների նկարագրություններին։ Որոշ աֆրոամերիկացի գրողներ երբեմն նկարագրվում են աֆրոամերիկյան ուսումնասիրություններում որպես ռասայական խնդիրներից խուսափող, երբ նրանք գրում են սպիտակամորթության մասին, մինչդեռ մնացածը սա դիտում են են որպես աֆրոամերիկյան գրականության ավանդույթ, որն անվանվում է «սպիտակ օտարացման գրականություն», և որի նպատակն է մարտահրավեր նետել ԱՄՆ-ում սպիտակների գերակայությանը և վերացնել այն[38]։
Հանրային կիրառում խմբագրել
Ըստ բառարանների՝ ռասիզմ բառը սովորաբար օգտագործվում է նկարագրելու համար խտրականությունը և նախապաշարմունքը՝ հիմնված ռասայի վրա[39][40]։
Ռասիզմ հասկացությունը օգտագործվում է նաև նկարագրելու համար հասարակության մեջ այն իրադրությունը, որտեղ գերիշխող ռասայական խումբը ուրիշներին ճնշելով որոշակի առավելություն է ստանում, անկախ նրանից, թե նրանք ուզում են այդ առավելությունը, թե ոչ[41]։ Ֆուկոդիական գիտնական Լադել Մաքհորթերը իր՝ 2009թ․ «Ռասայական և սեռային ճնշումները Անգլո—Ամերիկայում. ծագումնաբանություն» աշխատությունում ժամանակակից ռասիզմը բնութագրում է նույն կերպով՝ առավել կենտրոնանալով գերիշխող խումբ հասկացության՝ սովորաբար նկատի ունենալով սպիտակամորթներին, որոնք տարբերվում են ռասայական մաքրությամբ և առաջընթացով, քան ոչ սպիտակների ճնշումների մասին բաց կամ ակնհայտ գաղափարախոսության վրա[42]։
Հանրային և որոշ ակադեմիական կիրառումներում որոշակի տարբերություններ են սահմանվում ռասիզմ և էթնոկրատիզմ հասկացությունների միջև։ Հաճախ այս երկուսը միասին են կիրառվում՝ «ռասայական և էթնիկ» արտահայտությամբ՝ նկարագրելու համար որոշ գործողություններ կամ արդյունքներ, որոնք կապված են հասարակությունում մեծամասնության կամ դոմինանտ խմբի նախապաշարմունքների դրսևորման հետ։ Ավելին, ռասիզմ հասկացության իմաստը հաճախ համաձայնեցվում է նախապաշարմունք, մոլեռանդություն և խտրականություն հասկացությունների հետ։ Ռասիզմը համալիր հասկացություն է, որը կարող է ներառել սրանցից յուրաքանչյուրը, բայց այն չի կարող համաձայնեցվել կամ հոմանիշ լինել այս տերմիններից ոչ մեկին։
Տերմինը հաճախ օգտագործվում է` կապված նրա հետ, թե ինչն է ընկալվում որպես նախապաշարմունք փոքրամասնությունների կամ խոցելի խմբերի կողմից այնպես, ինչպես «հակառակ ռասիզմի» հայեցակարգում։ «Հակառակ ռասիզմ» հասկացությունը հաճախ օգտագործվում է նկարագրելու համար խտրական կամ թշնամական գործողությունները՝ ընդդեմ գերիշխող ռասայական կամ էթնիկ խմբի` մինչդեռ նախապատվություն տալով փոքրամասնական խմբերի ներկայացուցիչներին[43][44]։ Այս հայեցակարգը օգտագործվում է հատկապես ԱՄՆ-ում «գունավոր գիտակից» քաղաքականությունների վերաբերյալ բանավեճերում (ինչպիսին է պոզիտիվ խտրականությունը), որոնք ուղղված են ռասայական խտրականության վերացմանը[45]։ Նրանք, ովքեր պաշտպանում են էթնիկ փոքրամասնությունների շահերը, հիմնականում ժխտում են հակառակ ռասիզմի գոյությունը[46]։ Գիտնականները սովորաբար սահմանում են ռասիզմը ոչ միայն անհատական նախապաշարմունքների առումով, այլ նաև իշխանության կառուցվածքի առումով, որը պաշտպանում է գերիշխող մշակույթի շահերը և ակտիվորեն խտրականացնում է էթնիկ փոքրամասնություններին[43][44]: Այս տեսանկյունից կարելի է ասել, որ մինչ էթնիկ փոքրամասնությունների ներկայացուցիչները կարող են գերիշխող խմբի նկատմամբ խտրականություն դրսևորել, այնուամենայնիվ քաղաքական և տնտեսական իշխանության բացակայությունը ճնշում է նրանց, պատկանում է մեծամասնություններին, ըստ այդմ՝ նրանք չեն ենթարկվում ռասիզմի[43][47][48]:
Ասպեկտներ խմբագրել
Ռասիզմի հիմքում ընկած գաղափարախոսությունը կարող է դրսևորվել հասարակական կյանքի շատ ոլորտներում։ Նման ասպեկտները նկարագրված են այս բաժնում, թեև ցանկը սպառիչ չէ.
| Անհատական | Անհատական արժեքներ, համոզմունքներ, մտքեր, նախապաշարմունքներ և գաղափարներ, որոնք աջակցում են ռասիզմի համակարգին |
| Միջանձնային/կոլեկտիվ | Ռասիզմի արտահայտումն անհատների միջանձնային փոխհարաբերություններում |
| Ինստիտուցիոնալ | Խտրական վերաբերմունք, կանոններ և կանոնակարգեր կազմակերպությունների/հաստատությունների ներսում, որոնք աջակցում են ռասիզմի համակարգին |
| Կառուցվածքային | Համակարգի պատմական, ընդհանուր և շարունակական ազդեցությունը, որտեղ պետական քաղաքականությունը, ինստիտուցիոնալ պրակտիկան և այլ նորմերը հավերժացնում են ռասայական խմբերի անհավասարությունը |
Ավերիչ ռասիզմ խմբագրել
Ավերիչ ռասիզմը քողարկված ռասիզմի տեսակ է, որտեղ մարդու կողմից անգիտակցորեն բացասական վերաբերմունք է դրսևորվում ռասայական կամ էթնիկ փոքրամասնությունների նկատմամբ, որը արտահայտվում է նրա կողմից այլ ռասայական և էթնիկ խմբերի հետ փոխհարաբերությունների խուսափումով։ Ի հակադարձ ավանդական, բացահայտ ռասիզմի, որը դրսևորվում է ռասայական, էթնիկ փոքրամասնությունների նկատմամբ բացահայտ ատելությամբ և խտրականությամբ՝ ավերիչ ռասիզմը բնորոշվում է առավել բարդ, երկկողմանի արտահայտչաձևերով և վարքագծով[50]։ Ավերիչ ռասիզմը նման է սիմվոլիկ կամ ժամանակակից ռասիզմի ենթադրություններին, որը նույնպես քողարկված, անգիտակից, կամ թաքնված վարքագիծ է, ինչը հանգեցնում է խտրականության անգիտակից ձևի։
Տերմինը ստեղծվել է Ջոել Քովելի կողմից՝ նկարագրելու համար ցանկացած էթնիկ կամ ռասայական խմբի անհարգալից վերաբերմունքը որոշակի խմբերի նկատմամբ՝ կանոնների և կարծրատիպերի ստեղծումով[50]։ Մարդիկ, ովքեր դրսևորում են ավերիչ ռասիզմ, կարող են դավանել էգալիտարյան հավատալիքներին, և հաճախ կժխտեն իրենց ռասիստական վարքագիծը․ այնուամենայնիվ նրանք փոխում են իրենց վերաբերմունքը, երբ շփվում են այլ ռասային կամ էթնիկ խմբին պատկանող ներկայացուցչի հետ․ փոփոխման մոտիվացիան քողարկված լինելու գաղափարն է։ Ավերիչ ռասիզմը, պարզվել է, ունի պոտենցիալ լուրջ հետևանքներ աշխատանքի ընդունման և իրավաբանական որոշումների կայացման գործում[51][52]։
Գունակուրություն խմբագրել
Գունակուրությունը սոցիալական փոխհարաբերություններում ռասայական հատկանիշների նկատմամբ ոչ հարգալից վերաբերմունքն է, օրինակ` դրական գործողությունների ժխտումը` որպես խտրականության անցյալ օրինակների վրա հիմնված արդյունք։ Այս վերաբերմունքի քննադատները պնդում են, որ, հրաժարվելով մասնակցել ռասայական անհավասարությանը, ռասայական գունակուրությունը փաստացի անգիտակցորեն շարունակում է ուղիները, որոնք առաջացնում են ռասայական անհավասարություն[53]։
Էդուարդո Բոնիլլա-Սիլվան պնդում է, որ գունակույր ռասիզմը առաջացել է վերացական լիբերալիզմի, մշակույթի բիոլոգիզացիայի, ռասայական հարցերի բնականացման և ռասիզմի նվազեցման արդյունքում[54]։ Գունակույր փորձառությունները մեղմ են, ինստիտուցիոնալ և ակնհայտորեն ոչ ռասիստական[55], որովհետև ռասան բացահայտորեն անտեսվում է որոշումների կայացման ժամանակ։ Եթե ռասան անտեսվում է հիմնականում սպիտակամորթ հասարակություններում, օրինակ՝ սպիտակամորթությունը դառնում է նորմատիվ ստանդարտ, մինչդեռ մնացած ռասաների ներկայացուցիչները առանձնացված են, և այն, որ նրանք ռասիզմի զոհ կդառնան, հավանականությունը կարող է լինել մինիմալացված կամ ընդհանրապես բացակայել[56][57]։ Անհատական մակարդակով գունակույր նախապաշարմունք ունեցող մարդիկ մերժում են ռասիստական գաղափարախոսությունը, բայց նաև մերժում են համակարգային քաղաքականությունը, որոնք միտված են լուծել ինստիտուցիոնալ ռասիզմը[57]։
Մշակութային ռասիզմ խմբագրել
Մշակութային ռասիզմը հասկացություն է, որն օգտագործվում է նկարագրելու և բացատրելու համար նոր ռասայական գաղափարախոսությունը և գործելակերպը, որն առաջացել է Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին։ Այն կարող է բնութագրվել որպես հասարակական համոզմունքներ և սովորույթներ, որոնք խթանում են այն ենթադրության առաջացմանը, որ իրենց մշակույթը, այդ թվում լեզուն և ավանդույթները, գերակա են այլ մշակույթների նկատմամբ։ Այն սերտորեն կապված է քսենոֆոբիա հասկացության հետ, որը հաճախ բնորոշվում է որպես վախ կամ ագրեսիա ներքին խմբի անդամների կողմից արտաքին խմբի անդամների նկատմամբ։ Մշակութային ռասիզմը գոյություն է ունենում, երբ լայնորեն ընդունված են տարբեր էթնիկ կամ բնակչության խմբերին վերաբերող կարծրատիպեր[58]։ Մինչդեռ ռասիզմը կարող է բնութագրվել որպես համոզմունք, որ մի ռասան ժառանգաբար գերակա է մյուսի նկատմամբ, մշակութային ռասիզմը կարող է բնորոշվել որպես համոզմունք, որ մի մշակույթը ժառանգաբար գերակա է մյուսի նկատմամբ[59]։
Տնտեսական ռասիզմ խմբագրել
Պատմական տնտեսական կամ սոցիալական անհավասարությունը խտրականության տեսակ է, որն առաջանում է անցյալում տեղի ունեցած ռասայական և պատմական հակամարտությունների պատճառով, ինչն ազդում է ներկայիս սերնդի վրա ֆորմալ կրթության միջոցով և արտահայտվում է ընդհանուր հասարակության անդամների նկատմամբ անգիտակից ռասիստական վերաբերմունքով և վարվելակերպով։
2011թ․ Ամերիկայի բանկը համաձայնել է վճարել 335 միլիոն դոլլար՝ վճռելու համար դաշնային կառավարության այն պնդումը, որ դրա հիփոթեքային բաժինը խտրականություն է ցուցաբերել սևամորթ և իսպանալեզու վարկառուների նկատմամբ[60]։
Իսպանական գաղութատիրության ժամանակաշրջանում իսպանացիները զարգացրել են համալիր կաստերի համակարգը՝ հիմնված ռասայի վրա, որն օգտագործվում էր հասարակական հսկողության համար և, բացի դրանից, նաև նշում էր հասարակության մեջ անձի կարևորության մասին[61]։ Մինչդեռ շատ լատինամերիկյան երկրներ վաղուց է, ինչ օրենսդրությամբ պաշտոնապես անօրինական են ճանաչել համակարգը՝ սովորաբար իրենց անկախության հռչակման ժամանակ[62]։
Ինստիտուցիոնալ ռասիզմ խմբագրել
Ինստիտուցիոնալ ռասիզմը (հայտնի է նաև որպես կառուցվածքային ռասիզմ, պետական ռասիզմ կամ համակարգային ռասիզմ) ռասայական խտրականություն է իշխանությունների, ընկերությունների, կրոնական կամ կրթական հաստատությունների կամ այլ խոշոր կազմակերպությունների կողմից, որը կարող է ազդել շատ անհատների կյանքի վրա։ Սթոքլի Կարմայքլին է վերագրվում առաջին անգամ ինստիտուցիոնալ ռասիզմ տերմինի օգտագործումը՝ 1960-ական թթ․։ Նա սահմանել է տերմինը որպես կազմակերպության կոլեկտիվ խարխլում՝ ապահովելու համար ընդունելի և արհեստավարժ սպասարկում մարդկանց համար[63]։
Մաուլանա Կարենգան պնդում էր, որ ռասիզմը ոչնչացնում է մշակույթը, լեզուն, կրոնը և մարդու հնարավորությունները, և, որ ռասիզմի հետևանքները մարդկային հնարավորությունների բարոյապես հրեշավոր ոչնչացումն է, աֆրիկյան բնակչության նկատմամբ աշխարհի վերաբերմունքի փոխումը, այլ մարդկանց հետ անցյալ, ներկա և ապագա հարաբերությունների թունավորումը, ովքեր միայն գիտեն մեզ կարծրատիպերի միջոցով և այսպիսով վնասելով իրական մարդկային հարաբերությունները անձանց միջև։
Մոլանա Կարենգան պնդում է, որ ռասիզմը հանգեցրել է մշակույթի, լեզվի, կրոնի և մարդկային հնարավորությունների ավիրմանը. «ռասիզմի հետևանքը մարդկային հնարավորությունների բարոյապես հրեշավոր կործանումն է, ներկայի, անցյալի և ապագայի թունավորումը և մարդկային հարաբերությունների խախտումը»[64]
Այլություն խմբագրել
Այլությունը տերմին է, որը օգտագործվում է որոշ մարդկանց կողմից` նկարագրելու համար խտրականության այն համակարգը, որտեղ խմբի հատկանիշները օգտագործվում են նրանց` նորմայից դուրս ճանաչելու համար[65]։
Այլությունը հիմքային դեր ունի ռասիզմի պատմության մեջ։ Օբյեկտիվացնել մշակույթը որպես տարբերվող, էկզոտիկ և թերզարգացած ինչ-որ բան, նշանակում է ընդհանրացնել, որ դա նման չէ «նորմալ» հասարակությանը։ Արևելքի ժողովուրդների նկատմամբ գաղութատիրական վերաբերմունքը հենց դրա օրինակն էր, քանի որ դիտարկվում էր, որ Արևելքը Արևմուտքի հակառակն է. կանացի, անինչ արևմուտքը տղամարդկային էր, թույլ, այնինչ արևմուտքը ուժեղ էր և ավանդական, այնինչ արևմուտքը դինամիկ զարգացող էր[66]։ Անելով այս ընդհանրացումները` Եվրոպան միառժամանակ իրեն սահմանում էր որպես նորմա, այսպիսով առավել ամրապնդելով նրանց միջև սահմանազատումը[67]։
Այլության գործընթացների մեծ մասը հիմնվում է երևակայելի տարբերության վրա կամ տարբերության սպասելիքների վրա։ Տարածական տարբերությունը կարող է բավարար լինել եզրահանգելու համար, որ «մենք» «այստեղ» ենք, իսկ «այլերը»` «այլ տեղ»[66]։ Երևակայելի տարբերությունները ծառայում են մարդկանց խմբերով դասակարգելու և նրանց հատկանիշներ նշանակելու համար, որոնք հարմար են երևակայողի սպասելիքներին[68]։
Ռասայական խտրականություն խմբագրել
Ռասայական խտրականությունը ենթադրում է որևէ մեկի նկատմամբ ռասայով պայմանավորված խտրականություն։
Ռասայական սեգրեգացիա խմբագրել
 Արտաքին տեսաֆայլեր
| |
|---|---|
|
|
James A. White Sr.: The little problem I had renting a house, TED Talks, 14:20, February 20, 2015 |
Ռասայական սեգրեգացիան առօրյա կյանքում մարդկանց բաժանումն է սոցիալ-կառուցվածքային ռասայական խմբերի։ Այն կարող է վերաբերել առօրյա գործողություններին, ինչպիսիք են ռեստորաններում սնվելը, ցայտաղբյուրներից ջուր խմելը, լոգասենյակից օգտվելը, դպրոց հաճախելը, կինոթատրոն այցելելը կամ բնակարանների գնումն ու վարձակալությունը[69]։ Սեգրեգացիան հիմնականում անօրինական է, բայց կարող է գոյություն ունենալ հասարակական նորմերում, անգամ երբ չկա ուժեղ անհատական նախապատվություն դրա համար, ինչպես առաջարկվել է Թոմաս Սքելինգի՝ սեգրեգացիայի և հետագա աշխատանքի մասին մոդելներում։
Սուպրեմատիզմ խմբագրել
Եվրոպական գաղութատիրության դարաշրջանում Ամերիկա աշխարհամասում, Աֆրիկայում և Ասիայում հաճախ արդարացվում էին սպիտակամորթների գերակայական վերաբերմունքները[70]։ 20-րդ դարասկզբին «Սպիտակամորթ մարդու բեռ» արտահայտությունը լայնորեն կիրառվում էր արդարացնելու համար իմպերիալիստական քաղաքականությունը[71][72]։ Բնիկ ամերիկացիների նկատմամբ նվաճողական քաղաքականությունը արդարացվում է այն կարծրատիպով, որ տեղի հնդկացիները վայրագ ցեղեր են (ինչպես նշվում է ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագրում)[73]։ Ամերիկայում գաղութատիրության տարածման մասին 1890թ․ հոդվածում հեղինակ Լայման Ֆրենք Բաումը գրել է․ «Սպիտակամորթները զավթման օրենքով, քաղաքակրթության արդարադատությամբ Ամերիկյան մայրցամաքի վարպետներն են, և սահմանային բնակավայրերի բնակիչների լավագույն անվտանգությունը կապահովվի մնացած հնդկացիների տոտալ ոչնչացմամբ»[74]։ Սևամորթ, արաբական և արևելաասիական սուպրեմատիզմ (գերակայություն) նույնպես գոյություն ունի։
Սիմվոլիկ/Ժամանակակից խմբագրել
Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ 20-րդ դարի վերջին ԱՄՆ-ում ռասիզմի վաղ դաժան և ագրեսիվ ձևերը վերածվել են նախապաշարմունքի առավել մեղմ ձևերի։ Ռասիզմի այս նոր ձևը երբեմն կոչվում է «ժամանակակից ռասիզմ» և բնութագրվում է արտաքնապես անկողմնակալ արարքներով, մինչդեռ ներքուստ պահելով կողմնակալ վերաբերմունք, ինչը դրսևորվում է այնպիսի իրավիճակներում, երբ նույն արարքի շուրջ տարբեր գնահատականներ են տրվում տարբեր ռասաների կամ էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչների նկատմամբ[75]։ Այս տեսակետը հիմնված է նախապաշարմունքային և խտրական վարվելաձևի շուրջ ուսումնասիրությունների վրա, որտեղ որոշ մարդիկ դրական վերաբերմունք են ցույց տալիս սևամորթների նկատմամբ առավել հանրային վայրերում և առավել բացասական` մասնավոր կոնտեքստում։ Այս բացասական վերաբերմունքը դրսևորվում է նաև այն ժամանակ, երբ աշխատանքի ընդունելիս գործատուն թեկնածուներից նախապատվությունը հնարավոր է անգիտակցորեն տա կոնկրետ ռասայի ներկայացուցչի[76][77][78]։ Որոշ գիտնականներ դիտարկում են ժամանակակից ռասիզմը որպես կարծրատիպերի բացահայտ մերժում`զուգորդված խտրականության փոփոխվող կառույցների դիմադրության այն պատճառներով, որոնք ակնհայտորեն ոչ ռասայական են և գաղափարախոսությամբ, որը դիտարկում է հնարավորությունները բացառապես անհատական հիմքով` ժխտելով ռասայի արդիականությունը` անհատական հնարավորությունների որոշման և միկրո-ագրեսսիայի անուղղակի ձևերի ցուցադրության և այլ ռասաների մարդկանցից խուսափելու համար[79]։
Ենթագիտակցական շեղումներ խմբագրել
Վերջին ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ անհատները, ովքեր գիտակցորեն պնդում են, որ մերժում են ռասիզմը, կարող են դեռևս ենթագիտակցորեն ցուցադրել ռասայական կողմնակալություններ որոշումների ընդունման գործընթացներում։ Մինչդեռ այդպիսի անգիտակից ռասայական կողմնակալությունները ամբողջովին չեն արտահայտում ռասիզմ հասկացության իմաստը, նրանց ազդեցությունը կարող է լինել նույնը, չնայած սովորաբար քիչ օգտագործվի, չլինի բացահայտ, գիտակից կամ կանխամտածված[80]։
Միջազգային իրավունք և ռասայական խտրականություն խմբագրել
1919թ. ռասայական հավասարության դրույթը Ազգերի լիգայի դաշնության մեջ ներառելու առաջարկը աջակցվեց մեծամասնության կողմից, բայց չընդունվեց Փարիզի Խաղաղության կոնֆերանսի ժամանակ։ 1943թ. Արևելյան Ասիայի Մեծ կոնֆերանսի ժամանակ Ճապոնիան և նրա դաշնակիցները հայտարարեցին ռասայական խտրականության վերացումը որպես իրենց առաջնային նպատակ[81]։ ՄԱԿ-ի կանոնադրության առաջին հոդվածը սահմանում է «մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների իրավունքի խթանումը և խրախուսումը բոլորի համար` առանց ռասայականության տարբերության» որպես ՄԱԿ-ի առաջնային նպատակ։
1950թ. ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն Ռասայական հարցի շուրջ, որն իրենից ներկայացնում էր համաձայնագիր` կնքված 21 գիտնականների կողմից, որոնց թվում էին Էշլի Մոնտագուն, Կլոդ Լեվի-Շտրաուսը, Գաննար Միրդալը, Հուլիեն Հաքսլին և այլք, առաջարկեց հրաժարվել ռասա տերմինից և փոխարենը օգտագործել էթնիկ խումբ հասկացությունը։ Համաձայնագիրը դատապարտում էր գիտական ռասիզմի վարկածները, որոնք իրենց դերն էին ունեցել Հոլոքոստի ժամանակ։ Այն ուղղված էր ինչպես գիտական ռասիզմի տեսությունների խաթարման` «ռասայական հարցի» վերաբերյալ ժամանակակից գիտելիքների տարածման միջոցով, այնպես էլ բարոյապես դատապարտված ռասիզմի դեմ` ի հակադրություն Լուսավորության դարաշրջանի փիլիսոփայությանը և բոլորի համար հավասար իրավունքների ընդունմանը։ «Միրդալսի Ամերիկյան Դիլեմմա. սևամորթների խնդիրները և ժամանակակից ժողովրդավարությունը» աշխատության հետ միասին` Ռասայական հարցը ազդել է 1954 թ. ԱՄՆ-ի Գերագույն դատարանի կողմից խտրականության վերացման որոշման վրա[82]։ Նաև 1950թ. ընդունվեց Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան, ինչը բազմիցս օգտագործվել է ռասայական խտրականության հետ կապված խնդիրների ժամանակ[83]։
Միավորված ազգերի կազմակերպությունը օգտագործում է ռասայական խտրականության սահմանումը 1966 թվականին ընդունված Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիայում.
... սահմանափակում, բացառում, արգելում կամ նախապատվություն` հիմնված ռասայի, մաշկի գույնի, ծագման, ազգային կամ էթնիկ պատկանելության վրա, որը նպատակ ունի վերացնել, արժեզրկել քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և հանրային կյանքի այլ ոլորտներում մարդու իրավունքները և հիմնարար ազատությունները[84]։
2001թ. Եվրոպական Միությունը բացահայտորեն արգելեց ռասիզմը` սոցիալական խտրականության բազմաթիվ այլ ձևերի հետ` Եվրոպական միության Հիմնարար իրավունքների մասին կանոնադրությունում, որի իրավական ազդեցությունը անպայմանորեն սահմանափակվում է Եվրոպական միության հաստատություններով. ըստ կանոնադրության 21-րդ հոդվածի արգելվում է խտրականությունը ցանկացած ոլորտում, ինչպիսիք են ռասան, մաշկի գույնը, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումը, գենետիկական հատկանիշները, լեզուն, կրոնը, քաղաքական հայացքները, ազգային փոքրամասնության անդամ լինելը, սոցիալական վիճակը, հաշմանդամությունը, տարիքը, սեռական կողմնորոշումը և ազգային պատկանելությունը[85]։
Գաղափարախոսություն խմբագրել
Ռասիզմը 19-րդ դարում գոյություն է ունեցել որպես «գիտական ռասիզմ», որը փորձում էր ապահովել մարդկության ռասայական դասակարգումը[86]։ 1775թ․ Յոհան Ֆրիդրիխ Բլումենբախը բաժանեց աշխարհի բնակչությունը 5 խմբերի՝ հիմնվելով մաշկի գույնի վրա (Կովկասցիներ, Մոնղոլներ և այլն)՝ ունենալով այն տեսակետը, որ ոչ կովկասցիները դաստիարակվել են դեգեներացիոն գործընթացի միջոցով։ Գիտական ռասիզմի մեկ այլ վաղ տեսակետ է պոլիգենիստականը, որը ենթադրում է, որ տարբեր ռասաներ տարբեր կերպ են ստեղծվել։ Պոլիգենիստ Քրիստոֆ Մեյներսը մարդ տեսակին բաժանում էր երկու խմբի՝ «գեղեցիկ սպիտակամորթ ռասա» և «տգեղ սևամորթ ռասա»։ Մեյներսը իր՝ «Մարդկության պատմության ուրվագիծը» գրքում պնդում է, որ ռասայի գլխավոր հատկանիշը գեղեցկությունը կամ տգեղությունն է։ Նա միայն սպիտակամորթ ռասային էր համարում գեղեցիկ։ Նա «տգեղ ռասային» համարում էր ցածրորակ, անբարոյական և կենդանու նման։
Անդերս Ռետցիուսը նշել է, որ ոչ եվրոպացիները, ոչ էլ մյուսները մեկ «մաքուր ռասա» չեն, այլ խառը ծագում ունեն։ Մինչդեռ չընդունվելով շատերի կողմից` Բլումենբախի` մարդկանց ծագման մասին վարկածը դեռևս լայնորեն կիրառվում է ԱՄՆ-ում` հասարակության դասակարգման համար։ Հանս Փիթեր Սթինսբին, մինչդեռ խստորեն շեշտում էր, որ բոլոր մարդիկ այսօր խառը ծագում ունեն, 1907 թվականին պնդեց, որ ամենամաքուր ռասան այսօր կարող են լինել Ավստրալիայի աբորիգենները[87]։
Գիտական ռասիզմը կորցրեց իր նշանակությունը 20-րդ դարի սկզբին, բայց հիմնարար մարդու ծագումը և հասարակական տարբերությունները դեռևս շարունակում էին ուսումնասիրվել ակադեմիական մակարդակով այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են մարդու գենետիկան, ներառյալ` պալեոգենետիկան, սոցիալական մարդաբանությունը, համեմատական քաղաքականությունը, կրոնների պատմությունը, գաղափարների պատմությունը, պատմությունը, էթիկան և հոգեբուժությունը։
Չնայած Երկրորդ Աշխարհամարտից և Հոլոքոստից հետո ռասիստական գաղափարախոսությունները վարկաբեկվել են էթիկական, քաղաքական և գիտական հիմունքներով, ռասիզմը և ռասիստական խտրականությունը աշխարհում լայնորեն տարածված են մնացել։ Ժամանակի ընթացքում, երբ տեղի ունեցավ սոցիալական և քաղաքական լարվածության վերածնունդ, նոր աշխատություններ հրատարակվեցին, որոնք կրկնում էին անցյալը և վարկաբեկում ռասայական այնպիսի տեսեկետերը, ինչպիսին էր Ջ. Ռ. Բեյկերսի «Ռասան»[88]։ Ռասիզմի բացահայտ դրսևորումների նկատմամբ հասարակության դժգոհության պատճառով այդ ժամանակի հեղինակները կարող էին հասնել նույն արդյունքին` սերմանելով մեղմ կարծրատիպեր իրենց աշխատություններում, ինչպիսին էր Գլեդվելլի Շրջադարձային կետը[89]։
Դյու Բուան նկատեց, որ մենք ավելի շատ ուշադրություն դարձնում ենք ոչ թե ռասային, այլ մշակույթին. «...ընդհանուր պատմություն, ընդհանուր օրենքներ և կրոն, միանման մտածելակերպ և կյանքի կոնկրետ իդեալներին գիտակից, միասնական ձգտում»[90]։ 19-րդ դարի վերջին ազգայնականները առաջինն էին, որ ընդունեցին ժամանակակից դատողությունները ռասայի և էթնիկության մասին։ Վերջապես ռասան եկավ ներկայացնելու ոչ միայն մարդու մարմնի ամենակարևոր հատկանիշները, այլ նաև սկսվեց դիտվել որպես ազգի բնավորությունը և անձը ձևավորող վճռական գործիքներից մեկը[91]։ Այս տեսակետի համաձայն` մշակույթը ֆիզիկական դրսևորում է` ստեղծված էթնիկ խմբերի կողմից, քանի որ լիովին որոշվում է ռասայական բնութագրերով։ Ռասայի մաքրությունը հակված էր կապված լինելու արտաքին բնութագրիչների հետ, որոնք հեշտությամբ հասցեագրվում էին, ինչպիսին է, օրինակ, շիկահերությունը։ Ռասայական հատկանիշները հակված էին կապված լինելու ազգության և լեզվի, այլ ոչ թե ռասայական բնութագրերի իրական աշխարհագրական բաշխման հետ։
Աջակցվելով որոշ ազգայնական և էթնոկենտրոն արժեքների կողմից` ռասայական գերակայության այս հասկացությունը զարգանում էր` տարբերվելով այլ մշակույթներից, որոնք համարվում էին ստորադաս կամ անմաքուր։ Մշակույթի այս շեշտադրումը համապատասխանում է ռասիզմի ժամանակակից սահմանմանը. ռասիզմը չի ծագում ռասաների գոյությունից, այն դրանք ստեղծում է սոցիալական բաժանումների գործընթացում. ցանկացած ոք կարող է ռասայականացվել` անկախ իրենց սոմատիկ, մշակութային և կրոնական տարբերություններից[92]։
Սահմանումը բացահայտ մերժում է ռասայի կենսաբանական գաղափարը, որը դեռևս գիտական բանավեճերի առարկա է։ Դեյվիդ Ռոուի խոսքերով ռասայի հասկացությունը, չնայած երբեմն այլ անվան տակ հանդես գալով, կշարունակվի օգտագործվել կենսաբանության և այլ ոլորտներում, որովհետև գիտնականները հիացած են մարդկանց զանազանությամբ, ինչի մեծ մասը պայմանավորված է հենց ռասայով[93]։
Ռասայական նախապաշարմունքը դարձավ միջազգային օրենսդրության առարկա։ Դրա օրինակներից է Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին հռչակագիրը` ընդունված ՄԱԿ-ի գլխավոր անսամբլեայի կողմից 1963թ. նոյեմբերի 20-ին[94]։
Էթնիկություն և էթնիկ հակամարտություններ խմբագրել
Ռասիզմի ծագման շուրջ բանավեճերը հաճախ ձախողվում են տերմինի սահմանման ոչ հստակության պատճառով։ Շատերը օգտագործում են ռասիզմ տերմինը առավել ընդհանուր երևույթների համար, ինչպիսիք են քսենոֆոբիան և էթնոկենտրոնությունը, չնայած գիտնականները փորձում են հստակորեն տարբերակել այդ երևույթները ռասիզմից` որպես գաղափարախոսություն, կամ գիտական ռասիզմից, որը սովորական քսենոֆոբիայի հետ քիչ առնչություն ունի։ Մյուսներն էլ որակում են ռասիզմի վերջին ձևերը որպես էթնիկ և ազգային հակամարտությունների հիմնական պատճառ։ Բայց դեպքերի մեծամասնությունում ազգամիջյան հակամարտությունների հիմնական նպատակները ուղղված են տարածքների և ռազմական ռեսուրսների ձեռքբերմանը։
Ռասա և ռասիզմ հասկացությունները հաճախ կենտրոնական դեր են խաղացել էթնիկական կոնֆլիկտների ժամանակ։ Ողջ պատմության ընթացքում, երբ հակառակորդը ճանաչվում է որպես «այլ»` կապված ռասայի և էթնիկ պատկանելության հետ (մասնավորապես, երբ «այլ»-ը մեկնաբանվում է որպես «ստորադաս»), մարդկային վերաբերմունքի և նյութական հարստության միջոցները, որոնք օգտագործվում էին ինքնահռչակ գերակա կողմի կողմից համապատասխան վայրում հաճախ լինում էին առավել դաժան և պակաս սահմանափակված բարոյական կամ էթիկական նկատառումներով։ Համաձայն պատմաբան Դանիել Ռիչթերի` Պոնտիակի ապստամբությունը երկու կողմերի միջև կոնֆլիկտի առաջացում տեսավ` նոր գաղափար, որ բոլոր բնիկ ժողովուրդները «հնդկացիներ» են, բոլոր Եվրո-ամերիկացիները` «սպիտակներ», և նրանք բոլորով պետք է միավորվեն մի կողմում և ոչնչացնեն «այլերին»[95]։ Բասիլ Դեյվիդսոնը իր` «Աֆրիկա` տարբեր, բայց հավասար» փաստագրական ֆիլմում նշում է, որ ռասիզմը առաջացել է վերջերս` 19-րդ դարում` միայն Ամերիկա աշխարհամասում ստրկության արդարացման անհրաժեշտության պատճառով։
Պատմականորեն, ռասիզմը Տրանսատլանտյան ստրկավաճառության գլխավոր շարժիչ ուժն էր[96]։ Այն նաև գլխավոր շարժիչ ուժն էր ռասայական սեգրեգացիայի, հատկապես ԱՄՆ-ում 19-րդ և վաղ 20-րդ դարում, և Հարավային Աֆրիկայում ապարտհեյդ ռեժիմի ժամանակ. Արևմտյան աշխարհում 19-րդ և 20-րդ դարերի ռասիզմի մասին առկա են մեծ քանակությամբ ուսումնասիրություններ և դիսկուրսներ[97]։ Ռասիզմը մեծ ազդեցություն է ունեցել նաև ցեղասպանությունների կատարման ժամանակ, ինչպիսիք են` Հայոց ցեղասպանությունը և Հոլոքոստը, գաղութատիրական ծրագրերի ժամանակ, օրինակ` եվրոպական գաղութատիրությունը Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Ասիայում։ Բնիկ ժողովուրդները հաճախ ենթարկվել են և հիմա էլ ենթարկվում են ռասիստական խտրականության։ Ռասիզմի պրակտիկան և գաղափարախոսությունները դատապարտվում են ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրոով[98]։
Էթնիկ և ռասայական նացիոնալիզմ խմբագրել
Նապոլեոնյան պատերազմներից հետո Եվրոպան բախվեց նոր` «ազգությունների հարցի» հետ, որը հանգեցրեց Եվրոպայի քարտեզի փոփոխությունների, որտեղ պետությունների միջև սահմանները վերագծվեցին Վեստֆալյան 1648թ. հաշտության պայմանագրով։ Նացիոնալիզմը առաջին անգամ ի հայտ է եկել ֆրանսիացի հեղափոխականների միջոցով, որոնց նպատակը զանգվածային զորակոչի դրդելով` նորաստեղծ Հանրապետությունը եվրոպացի միապետերի հին ռեժիմից պաշտպանելն էր։ Դա հանգեցրեց Ֆրանսիայի հեղափոխական պատերազմներին (1792-1802), այնուհետև Նապոլեոնի նվաճումներին և հետագայում Եվրոպայում «ազգեր» և հատկապես «ազգ-պետություններ» հասկացությունների իմաստի վերաբերյալ մի շարք բանավեճերին։ Վեստֆալյան պայմանագիրը Եվրոպան բաժանեց տարբեր կայսրությունների և թագավորությունների, ինչպիսիք են Օսմանյան կայսրությունը, Սրբազան Հռոմեական կայսրությունը, Շվեդիայի կայսրությունը, Ֆրանսիայի թագավորությունը և այլն։
Ժամանակակից ազգային պետությունները ի հայտ են եկել Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո, երբ Իսպանիայում առաջին անգամ ձևավորվեցին պատրիոտիկ հայացքներ Փենինսուլայի պատերազմի ժամանակ (1808–1813թթ., Իսպանիայում հայտնի որպես Անկախության պատերազմ)։ 1815թ. Վիեննայի վեհաժողովի նախկին պատվերի վերականգնման` Արդյունաբերական հեղաշրջման ժամանակ «ազգերի հարցը» դարձավ Եվրոպայի հիմնահարցը, ինչը հանգեցրեց 1848թ. հեղափոխությանը, Իտալիայի միավորմանը` 1871թ. ֆրանս-պրուսական պատերազմից հետո։ Գագաթնակետը եղավ Վերսալյան պալատի Հայելիների սրահում Գերմանական կայսրության հռչակումը, ինչը հանգեցրեց Գերմանիայի միավորմանը։
Միևնույն ժամանակ Օսմանյան կայսրությունը` «Եվրոպայի հիվանդ մարդը», բախվեց անավարտ ազգային շարժումների հետ, որոնք Ավստրո-Հունգարիայի կազմալուծման հետ միասին հանգեցրին Առաջին աշխարհամարտից հետո Բալկանյան տարբեր ազգային պետությունների կազմավորմանը` իրենց սահմաններում ունենալով տարբեր ազգային փոքրամասնություններ[99]։
Էթնիկ ազգայնականությունը, ինչը ընդունում էր ազգերի ժառանգական անդամակցության գաղափարը, պատմական կոնտեքստում հայտնվեց` իր հիմքում ունենալով ժամանակակից ազգային պետությունների գաղափարախոսությունը։
Դրա հիմնական արդյունքը եղավ Ռոմանտիկ նացիոնալիստական շարժումը 19-րդ դարի սկզբին, որը առաջնորդվում էր այնպիսի դեմքերի կողմից, ինչպիսիք են Յոհան Հերդերը (1744–1803), Յոհան Ֆիխտեն (1762–1814)` Գերմանիայում, Ֆրիդրիխ Հեգելը (1770–1831)` Ֆրանսիայում և Ժյուլ Միշլեն (1798–1874): Այն հակադարձում էր լիբերալ նացիոնալիզմին, որի ներկայացուցիչներից էր Էռնեստ Ռենանը (1823–1892), ով ներկայացնում էր ազգը որպես համայնք, որը էթնիկ խմբի և ընդհանուր լեզվի վրա հիմնվելու փոխարեն հիմնված էր միասին ապրելու ցանկության վրա («ազգը ամենօրյա կյանքն է», 1882). նույն կարծիքին էր նաև Ջոն Ստյուարտ Միլը (1806–1873)[100]: Էթնիկ նացիոնալիզմը խառնվում էր գիտական ռասիստական, ինչպես նաև մայրցամաքային իմպերիալիստական դիսկուրսների հետ (Հաննա Արենդտ, 1951[101]), օրինակ` համագերմանական դիսկուրսները, որոնք պնդում էին Գերմանական ազգի ռասայական գերակայությունը։ Համագերմանական լիգան, որը ստեղծվել էր 1891թ., քարոզում էր գերմանական իմպերիալիզմը և ռասայական հիգիենան և դեմ էր արտահայտվում հրեաների հետ խառը ամուսնություններին։ Մեկ այլ հայտնի ուղղություն էր Վոլկիշ շարժումը, որը գերմանական էթնիկ ազգայնական դիսկուրսի կողմնակից էր, և այն միավորում էր պանգերմանիզմը ժամանակակից հակասեմականության հետ։ Վոլկիշ շարժման անդամները, մասնավորապես Տուլեի ընկերությունը, 1918թ. Մյունխենում կարող էին մասնակցել Գերմանական բանվորական կուսակցության ստեղծմանը, որոնք հանդիսանում էին ազգային-սոցիալիստական կուսակցության հետնորդները (անգլերենում հայտնի որպես նացիստական կուսակցություն)։ Պանգերմանիզմը որոշիչ դեր ունեցավ 1920-1930-ական թվականների միջպատերազմյան շրջանում[101]։
Պատմություն խմբագրել
Էթնոկրատիզմ և պրոտո-ռասիզմ խմբագրել
Բերնարդ Լյուիսը ցիտել է հույն փիլիսոփա Արիստոտելին, ով ստրկության մասին իր քննարկման մեջ նշել է, որ մինչդեռ հույները ազատ են բնությունից, բարբարոսները (ոչ հրեաները) բնությունից ստրուկ են, և որ իրենց բնույթով նրանք ավելի հակված են ենթարկվելու բռնապետական կառավարությանը[103]։ Չնայած Արիստոտելը չի առանձնացրել որևէ կոնկրետ ռասա, նա պնդում էր, որ մարդիկ, ովքեր հույն չեն, առավել հակված են ստրկության բեռին, քան նրանք, ովքեր հույն են[104]։ Մինչդեռ Արիստոտելը նշում է այն մասին, որ բնատուր ստրուկներ համարվում են նրանք, ովքեր ունեն ուժեղ մարմին և ստրուկի հոգի (անխոհեմ), ովքեր ֆիզիկական հիմք ունեն խտրականության ենթարկվելու համար, նա նաև բացահայտորեն հայտարարում է, որ հոգու և մարմնի ճիշտ ուղին ոչ միշտ են միասին գնում` ենթադրելով, որ ստրուկներին որոշելու ամենահզոր գործոնը հոգին է, ոչ թե մարմինը[105]։ Այս պրոտո-ռասիզմը դասական Բենյամին Իսահակի կողմից դիտվում է որպես ժամանակակից ռասիզմի նախատիպ։
Այսպիսի պրոտո-ռասիզմը և էթնոկենտրոնությունը պետք է դիտարկել համատեքստում, որովհետև ռասիզմի ժամանակակից ըմբռնումը` հիմնված ժառանգական թերության վրա, այն ժամանակ դեռ գոյություն չուներ, և հայտնի չէ, թե Արիստոտելը հավատում էր, որ բարբարոսների բնատուր թերությունը շրջակա միջավայրի և կլիմայի պատճառ էր, թե բնատուր էր[106]։
Պատմաբան Դանթե Պուզոն, անդրադառնալով Արիստոտելին, ռասիզմին և հին աշխարհին, գրել է.
Ռասիզմը հիմնված է երկու հիմնական ենթադրությունների վրա` առաջինը, որ գոյություն ունի կապ ֆիզիկական բնութագրիչների և բարոյական հատկանիշների միջև, և երկրորդը, որ մարդկությունը բաժանվում է վերադաս և ստորադաս խմբերի։ Ռասիզմի այսպիսի սահմանումը ունի ժամանակակից հայեցակարգ, քանի որ մինչև 16-րդ դարը գրեթե ոչինչ չկար Արևմուտքի կյանքի և մտածողության մեջ, որը կարելի է անվանել ռասիստական։ Թյուրըմբռնելիություն թույլ չտալու համար պետք է հստակ տարբերակում մտցնել ռասիզմի և էթնոկենտրոնության միջև…Հին եբրայեցիները, հղում անելով բոլոր նրանց ովքեր եբրայեցի չեն, որպես հեթանոսներ` էթնոկենտրոն էին, այլ ոչ թե ռասիստ… Այդպիսին էին նաև հելլենները, որոնք բոլոր ոչ հելլեններին համարում էին վայրենիներ, կամ եգիպտացիներին, որոնց նրանք համարում էին իրենց դաստիարակները արվեստի ոլորտում` միևնույն ժամանակ անվանելով բարբարոսներ[107]։
Բերնարդ Լյուիսը նաև հղում է անում Միջին Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի տարածաշրջանների պատմաբաններին և աշխարհագրագետներին[108], որոնց թվում են Ալ-Մուքադդասին, Ալ-Ջահիզը, Ալ-Մասուդին, Աբու Ռայհան Բիրունին, Նազիր ալ-Դին ալ-Թուսին և Իբն Քութայբան[108]։ Թեև Ղուրանում չի արտահայտվում որևէ ռասայական նախապաշարմունք, Լևիսը պնդում է, որ հետագայում էթնոկենտրոն նախապաշարմունքը զարգացավ արաբների շրջանում մի շարք պատճառներով[108]` նրանց լայնածավալ նվաճումները և ստրկավաճառությունը, ստրկության մասին Արիստոտելյան գաղափարների ազդեցությունը, որոնք որոշ իսլամական փիլիսոփաներ ուղղում էին Զանջ (Բանտու[109]) և թուրք ժողովուրդներին[103] և հուդաքրիստոնեական գաղափարների ազդեցությունը, որը տարբերակում էր մտցնում մարդ տեսակների միջև[110]։ Աֆրո-արաբ հեղինակ Ալ-Ջահիզը, ունենալով Բանտու պապ, Սևամորթների գերակայությունը սպիտակամորթների նկատմամբ վերնագրով գիրք է գրել[111] և բացատրել, թե ինչու է Բանտու ժողովուրդը սևամորթ` էկոլոգիական դետերմինիզմի տեսանկյունից[112]։ 14-րդ դարում զգալի թվով ստրուկներ եկան Սահարայի մերձակա շրջաններից. Լյուիսը պնդում էր, որ սրա արդյունքը եղավ այն, որ եգիպտացի պատմաբան Ալ-Աբշիբին (1388–1446) գրեց. «ասվում է, որ երբ սևամորթ ստրուկը կուշտ է, նա անառակությամբ է զբաղվում, իսկ երբ սոված` գողանում է»[113]։ Համաձայն Լյուիսի`14-րդ դարի Թունիսցի գիտնական Իբն Խալդունը գրել է.
...Արևմուտքում հայտնի աֆրիկացի սևամորթ ազգերից դուրս` հարավում չկա քաղաքակրթություն` բառի բուն իմաստով։ Կան միայն մարդիկ, ովքեր առավել մոտիկ են հիմար կենդանիներին, քան բանական արարածներին։ Նրանք ապրում են քարանձավներում և սնվում են բույսերով ու հում հացահատիկով։ Նրանք հաճախ նաև միմյանց են ուտում։ Նրանց պետք չէ մարդ անվանել։ Դրա համար սևամորթ ազգերը պետք է ստրկացվեն, քանի որ «նեգրերը» հիմնականում քիչ են և ունեն որակներ, որոնցով, ինչպես նշեցինք, նման են հիմար կենդանիներին[108][114]։
Ինչևէ, համաձայն Ուեսլեյան համալսարանի պրոֆեսոր Աբդելմայիդ Հանումի` նման վերաբերմունքը տարածված չէր մինչև 18-19-րդ դարերը։ Նա պնդում էր, որ որոշ արաբական հեղինակների տեքստեր, այդ թվում նաև Իբն Խալդունի, ֆրանսիացի արևելագետների կողմից սխալ թարգմանությունների են ենթարկվել[115]։ Ջեյմս Է. Լինդսեյը պնդում էր, որ արաբական ինքնության հայեցակարգն իրենով գոյություն չի ունեցել մինչև ժամանակակից շրջանը[116]։
Արյան մաքրում խմբագրել
Օմմայան խալիֆայության ներխուժումը Իսպանիա` մուսուլման բերբեր նվաճողների հետ միասին, գահընկեց արեց նախկին Վեստգոթեր ղեկավարներին և ստեղծեց Ալ-Անդալուզը[117], որը իր ներդրումը ունեցավ հրեական մշակույթի Ոսկեդարում և գոյատևեց վեց դար[118]։ Դրան հաջորդեց բազմադարյա Ռեկոնկիստան[119], որը դադարեցվեց կաթոլիկ միապետեր Ֆերդինանդ 5-րդի և Իզաբելլա 1-ինի կողմից։ Հետագայում կաթոլիկ իսպանացիների ժառանգությունը ձևավորեց «արյան մաքրության» հայեցակարգը[120]։ Սա պատմության այն ժամանակահատվածն էր, երբ ի հայտ եկավ արիստոկրատական «կապույտ արյուն» արևմտյան հասկացությունը` ռասայական, կրոնական և ֆեոդալական համատեքստում։ Ռոբերտ Լեյսին գրում է.
Իսպանացիներն էին, որ աշխարհին ներկայացրին այն հայեցակարգը, որ արիստոկրատների արյունը ոչ թե կարմիր է, այլ կապույտ։ Իսպանական ազնվականությունը իններորդ դարում սկսեց ձևավորվել դասական ռազմական ոճով` համալրելով զորքը հեծյալներով։ Նրանք պետք է շարունակեին այս գործընթացը 500 տարի շարունակ` ետ բերելով թերակղզու տարածքները մավր օկկուպանտներից։ Ազնվականը ներկայացնում էր իր տոհմային պատկանելությունը` բարձրացնելով թրով ձեռքը, որպեսզի ցույց տա կապտարյուն երակների ֆիլիգրանը` իր գունատ մաշկի տակից` ի ապացույց նրա, որ իր գենը հարամված չէ սևամորթ թշնամուց։ Կապույտ արյունը այդպիսով էվֆեմիզմ (մեղմասացություն) էր` սպիտակամորթ լինելը որպես առավելություն նշելու համար[121]։
Արաբ մավրերին և սեֆարդյան հրեաների մեծ մասին Պիրենեյան թերակղզուց վռնդելուց հետո, մնացած հրեաները և մուսուլմանները ստիպված էին ընդունել կաթոլիկություն` դառնալով «Նոր քրիստոնյաներ», ովքեր երբեմն խտրականության էին ենթարկվել «Հին քրիստոնյաների» կողմից որոշ քաղաքներում (այդ թվում` Տոլեդո)` չնայած եկեղեցու և կառավարության դատապարտումներին[120]։ Ինկվիզիցիան իրականացվել է Դոմինիկյան միաբանության անդամների կողմից, որպեսզի վերացնեին այն «Նոր քրիստոնյաներին», ովքեր գաղտնի կերպով դեռևս դավանում էին հուդայականություն և իսլամ։ Արյան մաքրման (limpieza de sangre) համակարգը և գաղափարախոսությունը վռնդում էր հասարակության մեջ գտնվող կեղծ քրիստոնյաներին, որպեսզի խուսափի դավաճանություններից[122]։ Նման օրենսդրության մնացորդները պահպանվել են 19-րդ դարի ռազմական համատեքստերում[123]։ Պորտուգալիայում իրավական սահմանափակումները նոր և հին քրիստոնյաների միջև ավարտվեցին միայն Մարկիզ Պոմպալի իրավական հրամանի շնորհիվ 1772թ.` ռասիստական խտրականության իրականացումից գրեթե երեք հարյուրամյակ հետո։ Արյան մաքրում օրենսդրությունը տարածվում էր նաև Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկաների գաղութացման շրջանում, որտեղ այն հանգեցրեց գաղութներում սոցիալական շերտերի և ազգերի ռասայական և ֆեոդալական բաժանման։ Այնուամենայնիվ, պրակտիկայում այն արհամարհվում էր, քանի որ գաղութներին անհրաժեշտ էին հմուտ մարդիկ[124]։
Վերածննդի դարաշրջանի վերջում, Վալլադոլիդյան հակամարտությունը (1550–1551), որը վերաբերում էր Նոր աշխարհի բնիկների վերաբերմունքին, կոնֆլիկտի դրդեց Դոմինիկյան կաթողիկոս և Չյապասի եպիսկոպոս Բարտոլոմե դե Լաս Կասասին մեկ այլ Դոմինիկյան հումանիստ փիլիսոփա Հուան Գինես դե Սեպուլվեդայի դեմ։ Վերջինս պնդում էր, որ հնդկացիները անմեղ մարդկանց են սպանել, զբաղվել են մարդակերությամբ և այլ հանցագործություններով, որոնք բնության օրենքներին դեմ են, նրանք անընդունելի են, և պետք է ոչնչացվեն բոլոր հնարավոր ուղիներով, այդ թվում` պատերազմներով[125], դրա համար նրանց ստրկացնելը համապատասխանում էր բնական օրենքներին և կաթոլիկ աստվածաբանության կանոններին։ Ի հակադարձ նրան, Բարտոլոմե դե Լա Կասասը պնդում էր, որ հնդկացիները ազատ մարդիկ են և արժանի են նույն վերաբերմունքին, ինչ մյուսները` համաձայն կաթոլիկ աստվածաբանության։ Սա այն բազմաթիվ վեճերից էր, որոնք վերաբերում էին ռասիզմին, ստրկությանը, կրոնին և եվրոպական բարքերին, որոնք առաջացան հետագա ժամանակներում և հանգեցրին բնիկների իրավունքների պաշտպանության համար օրենսդրության ընդունման[126]։ Սևիլյայից սևամորթ սպասուհի Լուիզա դե Աբրեգոյի և սեգովյան նվաճող, սպիտակամորթ Միգել Ռոդրիգեսի ամուսնությունը Սբ. Օգոստինոսում (իսպանական Ֆլորիդա) հանդիսանում է առաջին հայտնի և գրանցված քրիստոնեական հարսանիքը ԱՄՆ-ում[127]։
Չնայած հակասեմականությունը երկար պատմություն ունի, որը կապված է քրիստոնեության և եգիպտական կամ հունական ազգային կրոնների հետ (հակահուդայականություն)[128]` ռասիզմը իրենով երբեմն նկարագրվում է որպես ժամանակակից երևույթ։ Ֆրանսիացի փիլիսոփա և պատմաբան Միշել Ֆուկոյի կարծիքով ռասիզմը ձևավորվել է վաղ ժամանակակից շրջանում` որպես ռասայական պայքարի տրամաբանական փաստարկ և պատմական ու քաղաքական դիսկուրս, որը Ֆուկոն հակադարձեց ինքնիշխանության փիլիսոփա-իրավական դիսկուրսին[129]։ Մյուս կողմից` չինական ինքնաներկայացումը որպես «դեղին ռասա» նախորդել է այսպիսի եվրոպական հայեցակարգերին[130]։
19-րդ դար խմբագրել
Մինչդեռ 19-րդ դարում ռասիզմը սերտորեն կապվում էր նացիոնալիզմի հետ[131], ինչը հանգեցրեց էթնիկ-նացիոնալիստական դիսկուրսի, որը նույնացրեց «ռասան» «ազգի» հետ` հանգեցնելով այնպիսի շարժումների, ինչպիսիք են պանգերմանիզմը, պանթյուրքիզմը, պանարաբիզմը և պանսլավիզմը, միջնադարյան ռասիզմը հստակորեն բաժանում էր «ազգը» տարբեր ոչ կենսաբանական ռասաների, որոնք համարվում էին պատմական նվաճումների և սոցիալական կոնֆլիկտների հետևանք։ Միշել Ֆուկոն հետևել է ժամանակակից ռասիզմի ծագումնաբանությանը մինչ այս միջնադարյան պատմական և քաղաքական դիսկուրսի ռասայական պայքարը։ Համաձայն նրա` 19-րդ դարում այն բաժանվեց երկու մրցակցային կողմերի` մի կողմից այն միավորված էր ռասիստների, կենսաբանների և եվգենիստականների կողմից, որոնք տվեցին ռասայի ժամանակակից սահմանումը, և նրանք վերածեցին այդ հայտնի դիսկուրսը պետական ռասիզմի (օրինակ` նացիզմը), մյուս կողմից` Մարքսիզմը նաև տիրեց այս տրամաբանական փաստարկին` հիմնված քաղաքական պայքարի ենթադրության վրա, որը ապահովեց պատմության իրական շարժիչ ուժը և շարունակեց գործել խաղաղության քողի ներքո։ Այսպիսով, մարքսիստները ռասայի էսսենցիալիստական հայեցակարգը վերածեցին խավերի պայքարի պատմական հայեցակարգի` սահմանված սոցիալ-կառուցվածքային` կապիտալիստական կամ պրոլետարական դիրքորոշումներով։ «Ձգտում դեպի գիտելիք» գրքում (1976թ.) Ֆուկոն վերլուծեց ռասայական պայքարի մեկ այլ հակառակորդի` Զիգմունդ Ֆրոյդի «Հոգեվերլուծությունը», որը դեմ էր ներկայանում 19-րդ դարում ռասիստական դիսկուրսներում տարածված «արյան ժառանգության» հայեցակարգին։
Հեղինակ Հաննա Արենդտը իր` «Ամբողջատիրության ծագումը» գրքում (1951թ.) նշում է, որ ռասիստական գաղափարախոսությունը, որը տարածում էր գտել 19-րդ դարում, օգնեց օրինականացնել օտարերկրյա տարածքների իմպերիալիստական նվաճումները, որոնք երբեմն ուղեկցում էին նրանց (ինչպիսիք են Հերերոների և Նամաքուաների ցեղասպանությունը 1904–1907թթ. և Հայոց ցեղասպանությունը 1915-1917թթ.): Ռեդյարդ Քիփլինգի «Սպիտակ մարդու բեռը» բանաստեղծությունը հանդիսանում է մնացյալ աշխարհի նկատմամբ Եվրոպական մշակույթի բնածին գերակայության ամենահայտնի նկարագրություններից մեկը, չնայած այն համարվում է նաև իմպերիալիզմի սատիրիկ գնահատական։ Ռասիստական գաղափարախոսությունը, այսպիսով, օգնեց օրինականացնել օտարերկրյա տարածքների նվաճումը և միացումը կայսրությանը։
Այնուամենայնիվ, 19-րդ դարի ընթացքում Արևմտյան Եվրոպայի գաղութատիրական ուժերը ներառված էին Աֆրիկայում արաբ ստրուկների առևտրի կանխման գործում[132], ինչպես նաև Արևմտյան Աֆրիկայում ստրուկների առևտրի կանխման գործում[133]։ Որոշ եվրոպացիներ այդ ժամանակահատվածում բողոքում էին անարդարության դեմ, որը տիրում էր որոշ գաղութներում։ Այսպիսով, երբ Սաարտի Բարտմանը («Հոթենտոտ Վեներա») ցուցադրվեց Անգլիայում 19-րդ դարի սկզբին, Աֆրիկյան ասոցացիան հանրայնորեն ելույթ ունեցավ դրա դեմ։ Նույն տարում, երբ Քիփլինգը հրատարակեց իր բանաստեղծությունը, Ջոզեֆ Քոնրադը հրատարակեց «Խավարի սիրտը» (1899)` Կոնգոյի Ազատ Հանրապետության կտրուկ քննադատությամբ, որը պատկանում էր բելգիացի Լեոպոլդ Երկրորդին։
Օգտագործվող ռասայական տեսությունների օրինակները ներառում են եվրոպական հետազոտությունների ժամանակ Համիդյան էթնո-լեզվական խմբերի ստեղծումը Աֆրիկայում։ Այն հետագայում սահմանափակվել է Կառլ Ֆրիդրիխ Լեպսիուսի կողմից (1810–1877) ոչ սեմիտական, Աֆրո-ասիական լեզուների համար[134]։
Համիդ տերմինը կիրառվել է Հյուսիսային Աֆրիկայի տարբեր բնակավայրերում։ Այն հիմնականում բաղկացած էր եթովպացիներից, էրիթրացիներից, սոմալիցիներից, բերբերներից և հին եգիպտացիներից։ Համիդները համարվում էին կովկասցիներ, որոնք հավանաբար արաբական կամ ասիական ծագում ունեին` ելնելով այդ տարածաշրջանի ժողովուրդների հետ իրենց մշակութային, ֆիզիկական և լեզվական նմանություններից[135][136][137]։ Եվրոպացիները համիդներին համարում էին Սահարայի անապատի աֆրիկացիներից ավելի քաղաքակիրթ և ավելի նման իրենց և սեմիտական ժողովրդին[138]։ 20-րդ դարի առաջին կեսին համիդյան ռասան` հնդեվրոպացիների, սեմիտների և միջերկրածովյան բնակիչների հետ միասին, փաստացի համարվում էր կովկասյան ռասայի մի ճյուղ։
Այնուամենայնիվ, համիդյան ժողովուրդները հաճախ համարվում էին ձախողված ղեկավարներ, ինչը վերագրվում էր սևամորթների հետ խաչասերմանը։ 20-րդ դարի կեսին գերմանացի գիտնական Կառլ Մայնհոֆը (1857–1944) պնդում էր, որ բանտու ռասան ձևավորվել է համիդյան և սևամորթ ռասաների միաձուլումից, հոթենտոտները` համիդների և բուշմենների, որոնց այժմ անվանում են կոյսաններ։
19-րդ դարի սկզբին Միացյալ Նահանգներում Ամերիկյան գաղութատիրական հասարակությունը ստեղծվել էր որպես միջոց` վերադարձնելու Աֆրիկայում սևամորթ ամերիկացիների ազատությունն ու հավասարությունը[139]։ Հենրի Քլեյը նշել է, որ «անհաղթահարելի նախապաշարմունքները, որոնք առաջանում են մաշկի գույնի պատճառով, երբեք չեն կարող համատեղվել այս երկրի ազատ սպիտակամորթների հետ։ Այդ պատճառով ցանկալի կլիներ վերացնել նրանց»[140]։ Ռասիզմը տարածվեց ամբողջ աշխարհով մեկ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին։ Ուայթքեփինգը (Whitecapping, դաժան անօրինական շարժում ֆերմերների շրջանում), որը սկսվեց Ինդիանայում 19-րդ դարի վերջին, շուտով տարածվեց ամբողջ Հյուսիսային Ամերիկայով` պատճառ դառնալով բազմաթիվ աֆրիկացի աշխատողների փախուստի։ 1860-ական թթ. ԱՄՆ-ում ռասիստական պաստառներ էին օգտագործվում նաև նախընտրական քարոզարշավների ժամանակ։
1873թ. հունիսի 5-ին անգլիացի հայտնի հետազոտող, Չարլզ Դարվինի զարմիկ Ֆրանսիս Գալտոնը «Թայմս» ամսագրին ուղղված նամակում գրել է.
Ես առաջարկում եմ Աֆրիկայում չինական բնակավայրերի խրախուսումը դարձնել մեր ազգային քաղաքականության մի մասը` ենթադրելով, որ չինացի ներգաղթյալները ոչ միայն կպահպանեն իրենց դիրքորոշումը, այլև նրանք կբազմանան և նրանց սերունդները կճնշեն սևամորթների ցածրորակ ռասան...Ես պետք է ակնկալեմ, որ Աֆրիկայի ծովափը, որը այժմ զբաղեցված է ծույլ վայրագներով, մի քանի տարվա ընթացքում զբաղեցված կլինի աշխատասեր, կարգուկանոն սիրող չինացիներով, որոնք կիսով չափ կախյալ կլինեն Չինաստանից կամ բոլորովին անկախ կլինեն` ունենալով իրենց սեփական օրենքները[141]։
20-րդ դար խմբագրել
Նացիստական կուսակցությունը, որը իշխանության եկավ` հաղթելով Գերմանիայի 1933թ. ընտրություններում և հաստատեց բռնատիրական կարգեր Եվրոպայի մեծ մասում մինչև Երկրորդ Աշխարհամարտի ավարտը, գերմանացիներին համարում էր արիական բարձրակարգ ռասայի մի մասը (հերենվոլկ), ովքեր, հետևաբար, իրավունք ունեին ընդլայնել իրենց տարածքը և ստրկացնել կամ սպանել մնացած ռասաների ներկայացուցիչներին, ովքեր համարվում էին ցածրորակ[142]։
Ռասայական գաղափարախոսությունը, մշակված նացիստների կողմից, դասակարգում էր մարդկանց երկու խմբի` մաքուր արիների և ոչ-արիների, ընդ որում` վերջիններս համարվում էին ոչ մարդկային ռասա։ Մաքուր արիների ռասային դասվում էին գերմանացիները և մնացած գերմանական ժողովուրդները, ներառյալ` հոլանդացիները, սկանդինավյան ժողովուրդները և անգլիացիները, ինչպես նաև որոշ հյուսիսային իտալացիներ և ֆրանսիացիներ[143]։ Նացիստական քաղաքականությունը գնչուներին, «գունավոր» մարդկանց և սլավոններին (լեհեր, սերբեր, ռուսներ, բելառուսներ, ուկրաինացիներ և չեխեր) համարում էր ցածրորակ, անմարդկային ոչ-արիներ[144][145]։ Հրեաները հիերարխիայի ամենաներքևում էին, չէին համարվում մարդիկ և, հետևաբար, ապրելու արժանի չէին[145][146][147][148][149][150]։ Նացիստների ռասիստական գաղափարախոսության պատճառով մոտ 6 միլիոն հրեաներ սպանվեցին Հոլոքոստի ժամանակ։ 2,5 միլիոն էթնիկ լեհեր, 0,5 միլիոն էթնիկ սերբեր, 0,22-0,5 միլիոն գնչուներ դարձան այդ գաղափարախոսության զոհ[151]։
Նացիստները սլավոնների մեծ մասին համարում էին ոչ-արիացի Անտերմանշեններ։ Նացիստական կուսակցության գլխավոր ռասայական տեսաբան Ալֆրեդ Ռոսենբերգը տերմինը վերցրել էր Քլանսման Լոտրոպ Ստոդարդի «Ապստամբություն ընդդեմ քաղաքակրթության. հանցագործի վտանգ» 1922թ. գրքից[152]։ Սլավոնական ազգերը, ինչպիսիք էին սլովակները, բուլղարները և խորվաթները, որոնք համագործակցում էին Նացիստական Գերմանիայի հետ, համարվում էին էթնիկապես ավելի բարձրակարգ, քան մնացած սլավոնները` հիմնականում այս ազգերի կողմից գերմանական արյան զգալի մասնաբաժին ունենալու կեղծ պատկերացումների շնորհիվ[153]։ «Օսթ» գլխավոր պլան գաղտնի նախագծում նացիստները որոշեցին վտարել, ստրկացնել կամ ոչնչացնել սլավոնական ժողովրդի մեծ մասին` գերմանացիների համար բնակավայրեր ստեղծելու համար։ Այնուամենայնիվ, նացիստական քաղաքականությունը ընդդեմ սլավոնների փոխվեց Երկրորդ Աշխարհամարտի ընթացքում` աշխատուժի պակասի պատճառով, որն անհրաժեշտություն առաջացրեց սահմանափակել սլավոնների մասնակցությունը պատերազմին պաշտպանական ջոկատների զորքերի կազմում[154]։ Զգալի պատերազմական հանցագործություններ են կատարվել սլավոնների դեմ, հատկապես լեհերի, և սովետական ռազմագերիների մահացության դեպքերն ավելի շատ էին` դիտավորյալ անտեսման և վատ վերաբերմունքի պատճառով, քան նրանց դաշնակից ամերիկացիների և բրիտանացիների։ 1941թ. հունիսից 1942թ. հունվար ընկած ժամանակահատվածում նացիստները սպանել են Կարմիր բանակի 2,8 միլիոն գերիների[155]։
Գերմանիայի աջակցությունը Ամերիկայում ինստիտուցիոնալ ռասիզմի նկատմամբ շարունակվեց 1930-ական թթ. սկզբին. նացիստ իրավաբանները կողմնակից էին ամերիկյան մոդելների օգտագործման[156]։ ԱՄՆ-ի քաղաքացիության օրենքները` հիմնված ռասայի վրա, և տարբեր ռասաների միաձուլումը արգելող օրենքները ուղղակիորեն ոգեշնչեցին նացիստների երկու հիմնական նուրեմբերգյան ռասայական օրենքների ընդունմանը` Քաղաքացիության օրենքը և Արյան օրենքը[156]։ Հիտլերի «Իմ պայքարը» գրքում (1925թ.) հիացմունքով է նկարագրվում Ամերիկայի վերաբերմունքը «գունավորների» նկատմամբ[157]։ Նացիստական ընդլայնումը դեպի արևելք ուղեկցվում էր Ամերիկայի` դեպի արևմուտք գաղութատիրական ընդլայնմամբ[158]։ 1928թ. Հիտլերը գովեստի խոսքեր ուղղեց Ամերիկացիներին` «միլիոնավոր կարմրամորթներին սպանելու և այժմ համեստ մնացորդը վանդակում պահելու համար»[159]։ Նացիստական Գերմանիայի` դեպի արևելք ընդլայնվելու մասին Հիտլերը ասել է. «Մեր Միսիսիպին (սահմանը, ուր Թոմաս Ջեֆերսոնը ուզում էր հեռացնել բոլոր հնդկացիներին) պետք է լինի Վոլգան»[158]։
ԱՄՆ-ում սպիտակների գերակայությունը շարունակվեց մինչև սևամորթների քաղաքացիական իրավունքների համար շարժումը[160]։ Մինչև 1965թ. ԱՄՆ-ի` ներգաղթի մասին օրենքներում սոցիոլոգ Սթիվեն Կլայնբերգը մեջբերում է օրենք, որտեղ հստակորեն նշվում է, որ Հյուսիսային եվրոպացիները սպիտակամորթ ռասայի գերակա ենթատեսակ են[161]։ 20-րդ դարի սկզբին հակաասիական ռասիզմը ներգրավվեց ԱՄՆ-ի քաղաքականության և մշակույթի մեջ, հնդիկները նույնպես խտրականացվեցին իրենց հակագաղութատիրական հայացքների պատճառով, իսկ ԱՄՆ-ի պաշտոնական դեմքերը նրանց անվանեցին «հնդկական սպառնալիք», ինչը հանգեցրեց Արևմտյան կայսրության սահմանների էլ ավելի ընդլայնման[162]։ ԱՄՆ-ի 1790թ. ընդունված ակտով սահմանափակվեց քաղաքացիության տրամադրումը` այդ իրավունքը տալով միայն սպիտակամորթներին, իսկ 1923թ.-ի ԱՄՆ-ի և Բհագաթ Սինգհ Թինդի գործով Գերագույն դատարանը վճռեց, որ հնդիկները չեն պատկանում սպիտակամորթների ռասային և, ըստ այդմ, չեն կարող ստանալ ԱՄՆ-ի քաղաքացիություն[163][164]։ Դա տեղի ունեցավ Լյուսի-Ցելլերի 1946թ. ակտից հետո, ըստ որի` տարեկան 100 հնդիկ կարող էին ներգաղթել ԱՄՆ և քաղաքացիություն ստանալ[165]։ 1965թ., Ներգաղթի և Քաղաքացիության մասին օրենքով, բացի Հյուսիսային եվրոպացիներից և գերմանախոսներից աստիճանաբար բացվեց մնացած էմմիգրանտների մուտքը ԱՄՆ, ինչը զգալիորեն կփոխեր ԱՄՆ-ի ժողովրդագրական կազմը[161]։
1949թ. լուրջ միջռասայական անկարգություններ տեղի ունեցան Դուրբանում` հնդիկների և զուլուսների միջև[166]։ 1962թ. Նե Վինի իշխանության գալը Բիրմայում և նրա անխնա հետապնդումները բնիկների նկատմամբ հանգեցրին 300հզ բիրմայական հնդիկների փախուստի[167]։ Նրանք արտագաղթեցին` խուսափելու համար ռասայական խտրականությունից և, ավելի ուշ` 1964թ., մասնավոր ձեռնարկությունների մեծածավալ ազգայնացումից[168]։ 1964թ. հունվարի 12-ին Զանզիբարի հեղափոխությունը վերջ դրեց տեղի Արաբական դինաստիային[169]։ Հազարավոր արաբներ և հնդիկներ Զանզիբարում կոտորվեցին խռովությունների արդյունքում, և հազարավոր մարդիկ էլ ձերբակալվեցին կամ փախան կղզուց[170]։ 1972թ. օգոստոսին Ուգանդայի նախագահ Իդի Ամինը սկսեց ասիացիներին և եվրոպացիներին պատկանող գույքի բռնագրավումը[171][172]։ Նույն տարում Ամինը հրաման արձակեց, ըստ որի` Ուգանդայի ասիացիները պետք է լքեին երկիրը 90 օրվա ընթացքում[173]։ Երկրորդ Աշխարհամարտից կարճ ժամանակ անց Հարավաֆրիկյան Նացիստական կուսակցությունը իշխանության գլուխ անցավ Հարավային Աֆրիկայում։ 1948-ից 1994 թվականների ընթացքում հաստատվեց ապարտհեյդ ռեժիմը։ Այս ռեժիմի գաղափարախոսությունը հիմնված էր ռասայական բաժանման վրա` սպիտակներ և ոչ սպիտակներ, ներառյալ` անհավասար իրավունքներ ոչ սպիտակների նկատմամբ։ Մի քանի բողոքներ և վայրագություններ տեղի ունեցան ապարտհեյդ ռեժիմի դեմ պայքարի ընթացքում, դրանցից ամենահայտնիներն էին Շարպեվիլլի կոտորածը 1960թ., Սովետոյի ապստամբությունը 1976թ., Չարչ փողոցի ռմբակոծությունը 1983թ.և Քեյփթաունի խաղաղ երթը 1989թ.[174]:
Ժամանակակից ռասիզմ խմբագրել
Կոնգոյի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ (1998–2003) պիգմեյներին որսում և ուտում էին ինչպես վայրի կենդանիներին։ Պատերազմի երկու կողմներն էլ դրանք համարում էին «անմարդկային», իսկ ոմանք ասում էին, որ նրանց մարմինը կարող է կախարդական ուժ շնորհել։ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների պաշտպան-ակտիվիստները հաղորդեցին, որ ապստամբները հաննիբալիզմով են զբաղվել։ Սինաֆասի Մակելոն` Մբութիի պիգմեյների ներկայացուցիչը, պահանջել էր ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդից ճանաչել հաննիբալիզմը որպես հանցագործություն մարդկության դեմ և ցեղասպանության ակտ[176]։ Միավորված ազգերի կազմակերպության ռասայական խտրականության վերացման կոմիտեի հրապարակած զեկույցը դատապարտում է Բոտսվանաjի բուշմենների վերաբերմունքը և բնորոշում այն որպես ռասիստական[177]։ 2008թ. Հարավային Աֆրիկայի զարգացման համայնքի տրիբունալը` բաղկացած 15 ազգերից, մեղադրեց Զիմբաբվեի նախագահ Ռոբերտ Մուգաբեին` սպիտակամորթների նկատմամբ ռասիստական վերաբերմունք ունենալու համար[178][179]։
Մասսայական ցույցերն ու խռովությունները Չինաստանի Նանկին քաղաքի աֆրիկացի ուսանողների դեմ տևեցին 1988թ. դեկտեմբերից մինչև 1989թ. հունվար[180]։ 2008թ. ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ ոստիկանությունը ստիպում էր Պեկինի կենտրոնական բարերի և սրճարանների տերերին չսպասարկել սևամորթներին և մոնղոլներին, քանի որ ոստիկանները ասոցացնում էին այս էթնիկ խմբերին ապօրինի մարմնավաճառության և թմրամիջոցների վաճառքի հետ[181]։ 2009թ. նոյեմբերին Բրիտանական The Guardian թերթը հաղորդեց, որ Լու Յինգը, ում ծնողներից մեկը չինացի էր, մյուսը` աֆրիկացի, դարձավ Չինաստանի տաղանդների շոուի ամենահայտնի մասնակիցը և ինտենսիվ բանավեճերի առարկա` կապված իր մաշկի գույնի հետ[182]։ Մեդիայի կողմից նրա նկատմամբ ուշադրությունը լուրջ բանավեճերի առիթ դարձավ` Չինաստանում ռասիզմի և ռասիստական նախապաշարմունքի քննարկման համար[183]։
Մոտ 70,000 սևամորթ մավրիտանացիներ հեռացվեցին Մավրիտանիայից 1980-ական թվականների վերջին[184]։ Սուդանում քաղաքացիական պատերազմի գերիները հաճախ ստրկացվում էին, իսկ կին գերիները ենթարկվում էին սեռական բռնության[185]։ Դարֆուրի կոնֆլիկտը բնորոշվում էր ոմանց կողմից որպես ռասիստական[186]։ 2006թ. հոկտեմբերին Նիգերը հայտարարեց, որ արտաքսելու է մոտ 150հզ[187] արաբների, որոնք ապրում են Նիգերի արևելքում գտնվող Դիֆֆա նահանգում[188]։ Մինչդեռ կառավարությունը հավաքում էր արաբներին` պատրաստվելով վտարմանը, երկու աղջիկ մահացան` կառավարչական ուժերին չենթարկվելու արդյունքում, իսկ երեք կին վիժում ունեցան[189]։
1998թ. Ջակարտայում տեղի ունեցան խռովություններ ընդդեմ չինական ծագում ունեցող ինդոնեզիացիների[190]։ Հակաչինական օրենսդրությունը ինդոնեզական Սահմանադրությունում էր մինչև 1998թ.: Չինացի աշխատողների նկատմամբ վրդովմունքը դաժան դիմակայությունների հանգեցրեց Աֆրիկայում[191][192][193] և Օվկիանիայում[194][195]։ Հակաչինական խռովությունները ներառում էին տասնյակ հազարավոր մարդկանց[196], որը բռնկվեց Պապուա Նոր Գվինեայում` 2009թ. մայիսին[197]։ 2000թ. Ֆիջիի հեղափոխությունից հետո Հինդո-ֆիջիացիները դաժան բռնությունների ենթարկվեցին[198]։ Ֆիջիի ոչ բնիկ քաղաքացիները նույնպես խտրականության ենթարկվեցին[199][200]։ Ռասայական տարբերակումներ գոյություն ունեին նաև Գայանայում[201], Մալայզիայում[202], Տրինիդադ և Տոբագոյում[203], Մադագասկարում[204] և Հարավային Աֆրիկայում[205]։
Մարդու իրավունքների հսկման արտակարգ իրավիճակների գծով տնօրեն Փիթեր Բուքերթը հարցազրույցում ասել է, որ «ռասիստական ատելությունը» Մյանմարում ռոհինգյան մուսուլմանների դեմ բռնությունների հիմնական շարժառիթն է[206]։
Սիոնիստական նահանգի ժողովրդագրական պատկերը պահպանելու նպատակով` իսրայելյան հասարակության ներկայացուցիչները մեղադրվեցին արաբների և առավել մուգ մաշկի գույն ունեցող հրեաների նկատմամբ խտրականության մեջ։ Այս համայնքները զբաղվում էին բանվորությամբ[207]։ Ռասիզմի մեղադրանքների մեջ էին նաև ծննդյան վերահսկողության քաղաքականությունը[208][209], կրթական և բնակարանային խտրականությունը[210]։
Միացյալ Նահանգներում ռասիզմի մի ձև էր ռասայական սեգրեգացիան, որը գոյություն ուներ մինչև 1960-ական թվականները. այն արգելվեց 1964 թ. Քաղաքացիական իրավունքների մասին օրենքով։ Ոմանք պնդում են, որ ռասաների այս բաժանումը դե ֆակտո գոյություն ունի նաև այսօր տարբեր ձևերով, ինչպիսիք են վարկերի և ռեսուրսների հասանելիության բացակայությունը կամ խտրականությունը ոստիկանության կամ պետական այլ պաշտոնյաների կողմից[211][212]։
2016թ. Պյուի Հետազոտությունը պարզեց, որ իտալացիները խիստ հակագնչուական հայացքներ ունեն. իտալացիների 82%-ը բացասական վերաբերմունք ունի ռոմացիների (գնչուների) նկատմամբ։ Հունաստանում այդ թիվը կազմում է 67%, Հունգարիայում` 64%, Ֆրանսիայում` 61%, Իսպանիայում` 49%, Լեհաստանում` 47%, Մեծ Բրիտանիայում` 45%, Շվեդիայում` 42%, Գերմանիայում` 40%, իսկ Նիդերլանդներում` 37%[213]։
Գիտական ռասիզմ խմբագրել
Ռասայի ժամանակակից կենսաբանական սահմանումը մշակվել է 19-րդ դարում`համաձայն գիտական ռասիստական վարկածների։ Գիտական ռասիզմ հասկացությունը վերաբերում է ռասիստական համոզմունքների արդարացման և աջակցման համար գիտության օգտագործմանը, ինչը վերագրվում է 18-րդ դարի սկզբին, չնայած այն իր ազդեցությունը ձեռք է բերել 19-րդ դարի կեսերին` Նոր իմպերիալիստական ժամանակաշրջանում։
Հայտնի նաև ակադեմիական ռասիզմ անունով` այսպիսի վարկածները առաջին հերթին ստիպված էին պայքարել եկեղեցու կողմից աջակցվող միածագման (մոնոգենիզմ) մասին պնդումների դեմ.մոնոգենիզմը հայեցակարգ է, ըստ որի՝ բոլոր մարդ արարածները ծագել են նույն նախնուց`համաձայն արարչագործի մասին պատմությանը։
Այս ռասիստական տեսությունները, որոնք ներկայացված էին գիտական վարկածների հիմքի վրա, համադրվում էին սոցիալական առաջընթացի միակողմանի տեսությունների հետ, որոնք առաջ էին բերում եվրոպական քաղաքակրթության գերակայությունը մնացյալ աշխարհի նկատմամբ։ Ավելին, նրանք հաճախ օգտագործում են «կփրկվի ուժեղագույնը» գաղափարախոսությունը, որը առաջ էր քաշվել Հերբերտ Սփենսերի կողմից 1864թ. և կապված էր սոցիալական Դարվինիզմի հետ։ Չարլզ Դարվինը դեմ էր արտահայտվել խիստ ռասայական տարբերությունների գաղափարին իր` «Մարդու ծագումը» աշխատության մեջ (1871թ.), որտեղ նա պնդում էր, որ մարդիկ բոլորը մի տեսակ են և նույն ծագումն ունեն։ Նա ընդունում էր ռասայական տարբերությունները որպես մարդկանց բազմազանություն և ընդգծում էր բոլոր ռասաների մարդկանց նմանությունները` ըստ մտավոր ունակությունների, ճաշակի, վերաբերմունքների և սովորությունների[214][215]։
19-րդ դարի վերջին գիտական ռասիզմի կողմնակիցները իրենց հայացքները համադրում էին «ռասայի դեգեներացիա» և «արյան ժառանգականություն» եվգենիստական դատողությունների հետ։ Գիտական ռասիզմի դատողությունները կարող են սահմանվել որպես պոլիգենիզմի, անլինելիզմի, սոցիալական Դարվինիզմի և եվգենիզմի համադրություն։ Նրանք գտան իրենց գիտական լեգիտիմությունը ֆիզիկական անթրոպոլոգիայի, անթրոպոմետրիայի (մարդաչափություն), կրանիոմետրիայի, ֆրենոլոգիայի, ֆիզիոգնոմիկայի և ռասայական նախապաշարմունքների ձևավորմանը խթանող այլ վարկաբեկված կարգերի ոլորտներում։
20-րդ դարում Մշակութային անթրոպոլոգիայի ամերիկյան դպրոցի կողմից որակազրկումից առաջ` Սոցիալական անթրոպոլոգիայի բրիտանական դպրոցը (Բրոնիսլավ Մալինովսկի, Ալֆրեդ Ռեդքլիֆ-Բրաուն և այլք), ազգաբանության Ֆրանսիական դպրոցը (Քլոդ Լեվի-Շտրաուս) այսպիսի գիտությունները, մասնավորապես մարդաչափությունը, օգտագործում էին վարվելաձևը և հոգեբանական հատկանիշները արտաքին տեսքով որոշելու համար։
1930-ական թթ. նեո-դարվինյան սինթեզի զարգացումը, ի վերջո, հանգեցրեց 1960-ականներին էվոլյուցիայի` գենի վրա կենտրոնացված լինելու տեսակետի առաջացմանը։ Մարդու Գենոմի նախագծի համաձայն` մարդու ԴՆԹ-ի ամենաամբողջական քարտեզագրումը ցույց է տալիս, որ գոյություն չունի մաքուր գենետիկ հիմք ռասայական խմբերի համար։ Մինչդեռ որոշ գեներ առավել բնորոշ են կոնկրետ պոպուլյացիաների` չկան գեներ, որոնք գոյություն ունեն մեկ պոպուլյացիայի բոլոր անդամների մոտ[216]։
Ժառանգություն և եվգենիկա խմբագրել
Եվգենիստական առաջին վարկածները մշակվել են 1869թ. Ֆրանսիս Գալտոնի (1822–1911) կողմից, որը օգտագործեց այն ժամանակ հայտնի դեգեներացիա հասկացությունը։ Նա կիրառել է վիճակագրությունը` ուսումնասիրելու համար մարդկային տարբերությունները և ենթադրյալ ժառանգական ինտելեկտը` նախադեպ հանդիսանալով հետագայում անթրոպոմետրիկ դպրոցի կողմից «ինտելեկտի փորձարկման» օգտագործման համար։ Այսպիսի վարկածները վառ կերպով նկարագրված են գրող Էմիլե Զոլայի կողմից (1840–1902), ով 1871թ. սկսեց իր` 20 նովելների հրատարակման շարքը` «Ռագոն Մակկվարտ» վերնագրով, որտեղ նա կապեց ժառանգությունը մարդու վարվելաձևի հետ։ Այսպիսով, Զոլան նկարագրեց բարձրատոհմիկ ռագոններին որպես նրանց, ովքեր մասնակցում են քաղաքականությանը, առողջապահությանը, իսկ ցածրատոհմիկներին` որպես ալկոհոլից կախվածություն ունեցողների, անբարոյականների և մարդասպանների։
Նացիստական Գերմանիայի ծաղկման շրջանում Արևմտյան մի շարք գիտնականներ աշխատում էին մերկացնել ռեժիմի ռասիստական տեսությունները։ Որոշները պայքարում էին ռասիստական գաղափարախոսությունների և խտրականության դեմ, եթե անգամ նրանք հավատում էին կենսաբանական ռասաների ենթադրյալ գոյությանը։ Այնուամենայնիվ, անթրոպոլոգիայի և կենսաբանության մեջ սա փոքրամասնական դիրքորոշում էր մինչև 20-րդ դարի կեսերը[217]։ Համաձայն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 1950թ. հայտարարության` Ռասայական հարցը` միջազգային ծրագիր` ուղղված մերկացնելու ռասիստական տեսությունները, փորձարկվել է 1930-ականների կեսերին։ Սակայն այս ծրագիրը արգելափակվել է։ 1950թ. ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն հայտարարեց, որ այն վերսկսվել է.
...վերստին, 15 տարի անց, ծրագիրը, որը Մտավոր համագործակցության միջազգային կոմիտեն ցանկանում էր իրականացնել, բայց որից նա ստիպված եղավ հրաժարվել` հարգելով Հիտլերի մինչպատերազմյան մեղմ քաղաքականությունը։ Ռասայի հարցը դարձել էր Նացիստական գաղափարախոսության և քաղաքականության առանցքային հարցը։ Թոմաս Մասարիկը և Էդվարդ Բենեսը ձեռնամուխ եղան հրավիրելու կոնֆերանս, որպեսզի վերականգնեն մարդկանց մտքում և խղճում ռասայի մասին ամբողջ իրականությունը... Նացիստական քարոզչությունը կարողացավ շարունակել իր ապակառուցողական աշխատանքը` առանց ընդդիմանալու միջազգային կազմակերպությունների հեղինակությանը։
Երրորդ Ռայխի ռասայական քաղաքականությունը, նրա եվգենիստական ծրագրերը և հոլոքոստի ժամանակ հրեաների, ինչպես նաև Պորռահմոսում (ռումինական հոլոքոստի) ռումինական ժողովրդի և այլ փոքրամասնություններ ոչնչացումը հանգեցրին պատերազմի ավարտից հետո ռասայական գիտական հետազոտությունների վերաբերյալ տեսակետերի փոփոխության։ Փոփոխությունները գիտական համակարգում, ինչպիսին է Միացյալ Նահանգների Բոասյան բժշկական համալսարանի զարգացումը, նպաստել են այս փոփոխությանը։ Այս տեսությունները մեծապես դատապարտվեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 1950 թ. Միջազգայնորեն ճանաչված և գիտնականների կողմից ստորագրված «Ռասայական հարց» վերնագրով հայտարարության մեջ։
Պոլիոգենիզմ և ռասայական տիպաբանություններ խմբագրել
Արթուր դե Գոբինոյի` մարդկային ռասաների անհավասարության մասին հոդվածը (1853–1855) կարող է համարվել նոր ռասիզմի առաջին տեսություններից մեկը, որը հակադարձում էր նախկին ռասայական դիսկուրսներին, օրինակ` Բուլենվիլիերներին, ովքեր ռասաների մեջ տեսնում էին հիմնովին պատմական իրականություն, ինչը փոխվել էր ժամանակի ընթացքում։ Գոբինոն, այսպիսով, փորձում էր ռասիզմը ներառել մարդկանց միջև կենսաբանական տարբերությունների մեջ` նրան տալով կենսաբանության լեգիտիմություն։
Գոբինոյի տեսությունները կարող էին տարածվել Ֆրանսիայում Ջորջ Վաշեր դե Լապուժի (1854–1936)` ռասաների տիպաբանության շնորհիվ, ով 1899թ. հրատարակեց Արիացին և նրա սոցիալական դերը աշխատությունը, որտեղ նա պնդում էր, որ սպիտակ Արիացի «դոլիխոցեֆալ» ռասան ներկայանում էր ընդդեմ «բրախիցեֆալ» ռասայի, որի նախատիպը «հրեան» էր։ Վաշեր դե Լապուժը այսպիսով ստեղծեց ռասաների հիերարխիկ դասակարգում` «Հոմո եվրոպուս» (տեվտոնականներ, բողոքականներ և այլն), «Հոմո ալպինուս» (Օվերնատներ, թուրքալեզուներ և այլն) և «Հոմո մեդիտերանուս» (նեապոլցիներ, Անդալուզիացիներ և այլն)։ Նա միավորեց ռասաները և սոցիալական կարգերը` նշելով, որ ֆրանսիական բարձր խավը Հոմո եվրոպուսի ներկայացուցիչներ են, մինչդեռ ցածր խավը ներկայացնում էին Հոմո ալպինուսը: Կիրառելով Գալտոնի եվգենիկներին ռասաների մասին իր տեսություններում` Վաշեր դե Լապուժի «սելեկցիոնիզմ»-ը առաջին հերթին միտված էր արհեստակցական միությունների ոչնչացմանը, որոնք համարվում էին «դեգեներատներ», երկրորդը` ստեղծել մարդկանց տեսակներ, որոնցից յուրաքանչյուրը ստեղծված է մի նպատակի համար` կանխելու աշխատանքային պայմաններում որևէ վիճաբանություն։ Նրա «անթրոպոսոցիոլոգիան» այսպիսով միտված էր վերացնելու սոցիալական կոնֆլիկտները` ստեղծելով ֆիքսված, հիերարխիկ հասարակական կարգ[218]։
Նույն տարում Ուիլյամ Ռիփլին կիրառեց նույնանման ռասայական դասակարգում իր` «Եվրոպայի ռասաները» աշխատությունում, որը կարող էր զգալի ազդեցություն ունենալ Միացյալ Նահանգներում։ Այլ գիտական հեղինակներ էին Չեմբերլեյնը 19-րդ դարի վերջին (Բրիտանիայի քաղաքացի, ով իրեն համարում էր գերմանացի` Արիների նկատմամբ իր համակրանքի պատճառով) և Մեդիսոն Գրանթը` «Մեծ ռասայի անցումը» (1916թ.) գրքի հեղինակը։ Մեդիսոն Գրանթը տրամադրել է Ներգաղթի 1924 թ. ակտի վիճակագրությունը, ինչը խիստ սահմանափակում էր հրեաների, սլավոնների և հարավային եվրոպայի բնակիչների ներգաղթը, որոնց, արդյունքում, խոչընդոտեցին Նացիստական Գերմանիայից փախչել փորձելու ժամանակ[219]։
Մարդաբանական այգիներ խմբագրել
Մարդաբանական այգիները, որոնք կոչվում էին նաև «Մարդկանց ցուցադրություններ», հանրահայտ ռասիզմի ուժեղացման կարևոր միջոց էին՝ միավորելով այն գիտական ռասիզմի հետ․ նրանք երկուսն էլ հանրային հետաքրքրության և մարդաբանության ու մարդաչափության առարկա էին[220][221]։ Ջոյս Հեթը, ով աֆրոամերիկացի ստրուկ էր, ցուցադրվել է Բարնում Թեյլորի կողմից 1836թ․ Անգլիայում՝ Սաարտի Բարտմանի («Հոթենտոտ Վեներայի») ցուցադրությունից մի քանի տարի հետո։ Այդպիսի ցուցադրությունները լայն տարածում գտան Նոր իմպերիալիստական ժամանակաշրջանում և պահպանվեցին մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Կառլ Հագենբեկը, ժամանակակից կենդանաբանական այգիների հիմնադիրը, ցուցադրում էր կենդանիներին «չարագործ» ճանաչված մարդկանց կողքին[222][223]։
Կոնգոլեզյան պիգմեյների ներկայացուցիչներից Օտա Բենգան ցուցադրվել է 1906թ․ եվգենիկ Մեդիսոն Գրանտի (Բրոնքսի կենդանաբանական այգու տնօրենի) կողմից՝ ցույց տալու համար մարդկանց և օրանգուտանների միջև կապի «բացակայող օղակը», այսպիսով՝ ռասիզմը կապվեց Դարվինիզմի հետ՝ ստեղծելով սոցիալ-դարվինիստական գաղափարախոսությունը, որը փորձում էր ներառվել Դարվինի գիտական բացահայտումներում։ 1931թ․ Փարիզի գաղութատիրական ցուցադրությունում ներկայացվել են Նոր Կալեդոնիայի կանակները[224]։ «Կոնգոլեզյան գյուղը» ցուցադրվել է 1958թ․ Բրյուսելի միջազգային ցուցադրության ժամանակ։
Վարկածներ ռասիզմի ծագման մասին խմբագրել
Էվոլյուցիոն հոգեբաններ Ջոն Տուբին և Լեդա Կոսմիդեսը անհանգստացած էին այն փաստով, որ ԱՄՆ-ում ռասան այն երեք կարևոր հատկանիշներից էր, որը բնութագրում էր անհատին (մյուս երկուսը` տարիքը և սեռը)։ Նրանք հիմնավորում էին, որ բնական ընտրությունը չէր նպաստի ռասան որպես դասակարգում օգտագործելու բնազդի զարգացմանը, որովհետև մարդկության պատմության ընթացքում մի ռասայի ներկայացուցիչները գրեթե չեն առնչվել այլ ռասայի ներկայացուցիչների հետ։ Տուբին և Կոսմիդեսը ենթադրում էին, որ ժամանակակից մարդիկ օգտագործում են ռասան որպես պատրաստի ցուցիչ կոալիցիոն անդամակցության համար։
Որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ էթնոկենտրոն մտածելակերպը, հնարավոր է, իրոք նպաստել է համագործակցության զարգացմանը։ Քաղաքագետներ Ռոսս Համմոնդը և Ռոբերտ Աքսելրոդը ստեղծեցին համակարգչային սիմուլյատոր, որտեղ վիրտուալ անհատներին պատահական կերպով հանձնվել են տարբեր մաշկի գույներից մեկը, և հետո տարբեր ռազմավարություններից մեկը` լինել գունակույր, նախապատվություն տալ նույն մաշկի գույն ունեցողներին կամ մաշկի այլ գույն ունեցողներին։ Նրանք հայտնաբերեցին, որ էթնոկենտրոն անհատները խմբավորվել են, այնուհետև աճել` մինչև բոլոր ոչ-էթնոկենտրոնների վերացումը[225]։
«Էգոիստիկ գեն» աշխատության մեջ էվոլյուցիոն կենսաբան Ռիչարդ Դոքինզը գրում է, որ «արյամբ վրեժխնդրությունը և միջկլանային պատերազմները հեշտությամբ կարող են մեկնաբանվել Համիլթոնի գենետիկական տեսության տեսանկյունից (kin selection)»: Դոքինզը գրում է, որ ռասայական նախապաշարմունքը կարող է մեկնաբանվել որպես ազգականների ընտրության (kin selection) միտումների իռացիոնալ ընդհանրացում` իրենց ֆիզիկապես նման անհատներին ընդունելու և արտաքինով տարբեր անհատների նկատմամբ տհաճություն զգալու համար[226]։ Էվոլյուցիոն խաղերի տեսության մոդելավորման վրա հիմնված փորձերը փորձել են պարզաբանում տրամադրել էթնոկենտրոն ռազմավարության ֆենոտիպերի ընտրության համար[227]։
Չնայած ռասիզմի բնածին լինելու հետ կապված էվոլյուցիոն տեսությունների աջակցությանը, տարբեր ուսումնասիրություններ ներկայացրել են, որ ռասիզմը կապված է ցածր ինտելեկտի և փոքր տարիքում հասակակիցների ոչ զանազան խմբերի հետ շփման հետ[228]։ Ռասիզմը նաև կապվում է մանկության ժամանակ ցածր ինտելեկտի հետ` հիմնվելով Մեծ Բրիտանիայում 15հզ մարդկանց շրջանում կատարված հետազոտության վրա[229]։
Պետականորեն խրախուսվող ռասիզմ խմբագրել
Պետական ռասիզմը, այսինքն, ռասիստական գաղափարախոսության հիմքում ընկած ազգ-պետություն ինստիտուտներն ու գործելակերպերը, մեծ դեր են խաղացել գաղութատիրության բոլոր դեպքերում` ԱՄՆ-ից մինչև Ավստրալիա։ Այն նաև նշանակալից դեր է ունեցել Նացիստական Գերմանիայի ամբողջ Եվրոպայում ֆաշիստական վարչակարգերում և Ճապոնիայում Շուվա ժամանակաշրջանի վաղ տարիներին։ Այս իշխանությունները աջակցում և ընդունում էին գաղափարախոսություները, որոնք ռասիստական էին, քսենոֆոբ և, Նացիզմի դեպքում, նաև ցեղասպանական[230][231]։ Զիմբաբվեի քաղաքականությունը խթանում է սպիտակամորթների նկատմամբ խտրականությունը` երկիրը ազգայնորեն մաքրելու նպատակով[232]։
1935 թ. ընդունված Նյուրնբերգյան սկզբունքները արգելեցին սեռական հարաբերությունները ցանկացած արյանցու և հրեայի միջև` համարելով այն Ռասենսչանդե` «ռասայական աղտոտումը»։ Նյուրնբերգյան սկզբունքները զրկեցին բոլոր հրեաներին, անգամ կիսով և քառորդ չափ հրեաներին (առաջին և երկրորդ աստիճանի խառնուրդներ), Գերմանիայի քաղաքացիությունից։ Սա նշանակում էր, որ նրանք զրկված էին քաղաքացու հիմնական իրավունքներից, օրինակ` ընտրություններին մասնակցելու իրավունքից։ 1936թ. հրեաներին արգելվեց որևէ մասնագիտական պաշտոն զբաղեցնել` զրկելով նրանց կրթական, քաղաքական և տնտեսական ոլորտներում որևէ ազդեցություն ունենալու իրավունքից։ 1938թ. նոյեմբերի 15-ին հրեա երեխաներին արգելվեց սովորական դպրոցներ հաճախելը։ 1939թ. ապրիլի դրությամբ գրեթե բոլոր հրեական ընկերությունները կամ ձախողվեցին ֆինանսական ճնշումների ներքո և ունեցան եկամուտների նվազում, կամ սեփականատերերը ստիպված եղան դրանք վաճառել Նացիստական կառավարությանը։ Սա հետագայում կրճատեց նրանց իրավունքները որպես մարդ արարածներ. նրանք շատ ոլորտներում պաշտոնապես առանձնացված էին գերմանացի հասարակությունից։ Այսպիսի օրենքներ գոյություն ունեին նաև Բուլղարիայում։
Հայտնի է, որ Օրենսդրական պետական ռասիզմը օգտագործվել է Հարավային Աֆրիկայի Ազգային կուսակցության կողմից 1948-1994 թվականներին` Ապարտհեյդ ռեժիմի ժամանակ։ Այստեղ իրավական համակարգերի կողմից ընդունվել էին մի շարք օրենքներ, որոնք ենթադրում էին, որ սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիները ունեն օրինական իրավունքներ, որոնք գերազանցում էին ոչ սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիների իրավունքները։ Չէր թույլատրվում ոչ սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիների ներգրավումը ցանկացած կառավարչական ոլորտում, ինչպես նաև մասնակցությունը ընտրություններին, մատչելի որակյալ բուժօգնության ստացումը, հիմնական ծառայությունների` օրինակ մաքուր ջրի, էլեկտրաէներգիայի տրամադրումը։ Ոչ սպիտակամորթ հարավաֆրիկացիներին նաև չէր թույլատրվում մուտք գործել որոշակի հանրային վայրեր, օգտվել հանրային տրանսպորտի որոշ ձևերից, և թույլատրվում էին բնակվել միայն հատուկ նախատեսված բնակավայրերում։ Ոչ սպիտակամորթներին նաև պարտադրվում էր իրենց հետ կրել փաստաթղթեր, որոնց վրա նշված էր իրենց` սպիտակամորթ չլինելու փաստը։ Բոլոր այս իրավական ռասայական օրենքները վերացվեցին մարդկանց հավասար իրավունքների մասին օրենքների ընդունման արդյունքում` 1990-ական թվականներին։
Լիբերիայի ներկայիս սահմանադրությունը, ընդունված 1984թ., ռասիստական է[233] իր 27-րդ հոդվածում, քանի որ այն չի թույլատրում ոչ սևամորթներին ստանալ Լիբերիայի քաղաքացիություն[234]. «միայն այն անձինք կարող են որակվել որպես Լիբերիայի քաղաքացիներ, ովքեր ծագումով սևամորթ են կամ հանդիսանում են սևամորթների սերունդներ»[235]։
Հակառասիզմ խմբագրել
Հակառասիզմը ներառում է համոզմունքները, գործողությունները, շարժումները և քաղաքականությունները, որոնք ընդունվել կամ զարգացվել են ի հակադարձ ռասիզմի։ Հիմնականում այն խթանում է հավասարազոր հասարակության ձևավորմանը, որտեղ մարդկանց միջև խտրականություն չի դրվում՝ հիմնվելով ռասայի վրա։ Շարժումները, ինչպիսին էր քաղաքացիական իրավունքերի շարժումը և ռասայական խտրականության դեմ շարժումը, հակառասիստական շարժումների օրինակներ էին։ Ոչ բռնի դիմադրությունը երբեմն ընդունվում է որպես հակառասիստական շարժման տարր, չնայած միշտ չէ, որ դա այդպես է։ Ատելության հիմքի վրա կատարված հանցագործությունների մասին օրենքները, դրական գործողությունները և ռասիստական ելույթների արգելումը նույնպես պետության ղեկավարության կողմից ռասիզմի վերացման նպատակով կատարվող քայլեր են։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Newman, D.M. (2012). Sociology: exploring the architecture of everyday life (9th ed.). Los Angeles: Sage. էջ 405. ISBN 978-1-4129-8729-5. «racism: Belief that humans are subdivided into distinct groups that are different in their social behavior and innate capacities and that can be ranked as superior or inferior.»
- ↑ «International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination». Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
- ↑ «race (n2)». Online Etymology Dictionary. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Garner, Steve (2009). Racisms: An Introduction. Sage. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 22-ին.
- ↑ «Racism». The Canadian Encyclopedia. 2013. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ «Framework decision on combating racism and xenophobia». Council Framework Decision 2008/913/JHA of 28 November 2008. European Union. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 3-ին.
- ↑ «International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination». UN Treaty Series. United Nations. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 3-ին.
- ↑ Bamshad, Michael; Steve E. Olson (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Does Race Exist?». Scientific American. 289 (6): 78–85. Bibcode:2003SciAm.289f..78B. doi:10.1038/scientificamerican1203-78. PMID 14631734. «If races are defined as genetically discrete groups, no. But researchers can use some genetic information to group individuals into clusters with medical relevance.»
- ↑ Patrinos, Ari (2004). «'Race' and the human genome». Nature Genetics. 36 (S1–S2): S1–S2. doi:10.1038/ng2150. PMID 15510100.
- ↑ Keita, Shomarka O.Y.; Rick A. Kittles (1997). «The persistence of racial thinking and the myth of racial divergence» (PDF). American Anthropologist. 99 (3): 534–44. doi:10.1525/aa.1997.99.3.534. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 22-ին.
{{cite journal}}: Invalid|name-list-style=yes(օգնություն) - ↑ Smedley, Audrey; Brian D. Smedley (2005). «Race as biology is fiction, racism as a social problem is real: Anthropological and historical perspectives on the social construction of race». American Psychologist. 60 (1): 16–26. CiteSeerX 10.1.1.694.7956. doi:10.1037/0003-066x.60.1.16. PMID 15641918.
{{cite journal}}: Invalid|name-list-style=yes(օգնություն) - ↑ "racialism, n." OED Online. September 2013. Oxford University Press. (Accessed December 03, 2013).
- ↑ "racism, n." OED Online. September 2013. Oxford University Press. (Accessed December 03, 2013).
- ↑ Miles, Robert (1989). Racism. Routledge. էջ 42. ISBN 978-0-415-01809-8.
- ↑ Fredrickson, George M. (2002). Racism: A Short History. Princeton, NJ: Princeton University Press. էջ 5. ISBN 978-0-691-11652-5. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 8-ին.
- ↑ Bethencourt, Francisco (2014). Racisms: From the Crusades to the Twentieth Century. Princeton, NJ: Princeton University Press.
- ↑ «Universal Declaration of Human Rights». United Nations. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ «International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination». United Nations. Adopted December 1965, entered into force January 1969. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ «Declaration on Race and Racial Prejudice». United Nations. 1978. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ Metraux, A. (1950). «United nations Economic and Security Council Statement by Experts on Problems of Race». American Anthropologist. 53 (1): 142–45. doi:10.1525/aa.1951.53.1.02a00370.
- ↑ «Racist and Religious Crime – CPS Prosecution Policy». The CPS. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ Jon Dagsland Holgersen (23 July 2010) Rasebegrepet på vei ut av loven Aftenposten. Retrieved 6 March 2017 Կաղապար:No icon
- ↑ Rase: Et ubrukelig ord Aftenposten. Retrieved 10 December 2013 Կաղապար:No icon
- ↑ Ministry of Labour The Act on prohibition of discrimination based on ethnicity, religion, etc. Regjeringen.no. Retrieved 10 December 2013
- ↑ Gossett, Thomas F. Race: The History of an Idea in America. New York: Oxford University Press, 1997. 0-19-509778-5
- ↑ Feagin, Joe R. (2000). Racist America: Roots, Current Realities, and Future Reparations. Routledge. ISBN 978-0-415-92531-0.
- ↑ Du Bois; W.E.B. (1903). The Souls of Black Folk. New York: Bantam Classic.
- ↑ Wellman, David T. (1993). Portraits of White Racism. New York: Cambridge University Press. էջ x.
- ↑ Massey, D.; N. Denton (1989). «Hypersegregation in U.S. Metropolitan areas: Black and Hispanic Segregation Along Five Dimensions». Demography. 26 (3): 378–79. doi:10.2307/2061599. JSTOR 2061599.
{{cite journal}}: Invalid|name-list-style=yes(օգնություն) - ↑ Sellers RM; JN Shelton (2003). «The role of racial identity in perceived racial discrimination». Journal of Personality and Social Psychology. 84 (5): 1079–92. doi:10.1037/0022-3514.84.5.1079. PMID 12757150.
{{cite journal}}: Invalid|name-list-style=yes(օգնություն) - ↑ 32,0 32,1 Greenwald, A.G.; Banaji, M.R. (1995). «Implicit social cognition: Attitudes, self-esteem, and stereotypes». Psychological Review. 102 (1): 4–27. CiteSeerX 10.1.1.304.6161. doi:10.1037/0033-295x.102.1.4. PMID 7878162.
- ↑ Devos, T. (2008). «Attitudes and attitude change». Implicit attitudes 101: Theoretical and empirical Insights. New York: Psychology Press. էջեր 61–84.
- ↑ Gawronski, B; Payne, B.K. (2010). Handbook of Implicit Social Cognition: Measurement, Theory and Application. ISBN 978-1-60623-674-1.
- ↑ Eberhardt, Jennifer L.; և այլք: (2004). «Seeing Black: Race, Crime, and Visual Processing». Journal of Personality and Social Psychology. 87 (6): 876–93. CiteSeerX 10.1.1.408.3542. doi:10.1037/0022-3514.87.6.876. PMID 15598112.
- ↑ Belenko, Steven and Cassia Spohn (2014). Drugs, Crime, and Justice. Sage. ISBN 978-1-4833-1295-8.
- ↑ Van Dijk, Tuen (1992). Analyzing Racism Through Discourse Analysis Some Methodological Reflections in Race and Ethnicity in Research Methods. Newbury Park, CA: Sage. էջեր 92–134. ISBN 978-0-8039-5007-8.
- ↑ Watson, Veronica T. (2013). The Souls of White Folk: African American Writers Theorize Whiteness. Jackson: The University Press of Mississippi. էջ 137. ISBN 978-1-4968-0245-3.
- ↑ «Definition of racism in English». Oxford University Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 3-ին.
- ↑ «Definition of racism». Merriam-Webster. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 3-ին.
- ↑ Blay, Zeba (2015 թ․ օգոստոսի 26). «'Reverse Racism': 4 Myths That Need To Stop». Huffpost Black Voices. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 28-ին.
- ↑ McWhorter, Ladelle (2009). Racism and sexual oppression in Anglo-America: a genealogy. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35296-5. OCLC 406565635.
- ↑ 43,0 43,1 43,2 Cashmore, Ellis, ed. (2004). «Reverse Racism/Discrimination». Encyclopedia of Race and Ethnic Studies. Routledge. էջ 373. ISBN 978-1-134-44706-0.
- ↑ 44,0 44,1 Yee, June Ying (2008). «Racism, Types of». In Shaefer, Richard T. (ed.). Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society. Sage. էջեր 1118–19. ISBN 978-1-4129-2694-2.
- ↑ Ansell, Amy Elizabeth (2013). «Affirmative Action; Color-Consciousness». Race and Ethnicity: The Key Concepts. Routledge. էջեր 4, 46. ISBN 978-0-415-33794-6.
- ↑ Emily Torbett (2015 թ․ օգոստոսի 21). «Reverse racism: Can't exist by definition, insulting to minority groups». The Daily Athenaeum. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 3-ին.
- ↑ Ansell, Amy Elizabeth (2013). «Reverse Racism». Race and Ethnicity: The Key Concepts. Routledge. էջեր 135–38. ISBN 978-0-415-33794-6.
- ↑ Dennis, R.M. (2004). «Racism». In Kuper, A.; Kuper, J. (eds.). The Social Science Encyclopedia, Volume 2 (3rd ed.). London; New York: Routledge. ISBN 978-1-134-35969-1.
- ↑ «Racial Equity Primer for International Applicants | OHSU». www.ohsu.edu. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ 50,0 50,1 Dovidio, John F.; Gaertner, Samuel L., eds. (1986). «The aversive form of racism». Prejudice, Discrimination and Racism. Academic Press. էջեր 61–89. ISBN 978-0-12-221425-7.
- ↑ Dovidio, John F.; Gaertner, Samuel L. (2004). «Aversive Racism». In Olson, James M.; Zanna, Mark P. (eds.). Advances in Experimental Social Psychology. Vol. 36. էջեր 1–52. doi:10.1016/S0065-2601(04)36001-6. ISBN 978-0-12-015236-0.
- ↑ Saucier, Donald A.; Miller, Carol T.; Doucet, Nicole (2005). «Differences in Helping Whites and Blacks: A Meta-Analysis». Personality and Social Psychology Review. 9 (1): 2–16. doi:10.1207/s15327957pspr0901_1. PMID 15745861.
- ↑ Ansell, Amy E. (2008). «Color Blindness». In Schaefer, Richard T. (ed.). Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society. Sage. էջեր 320–22. ISBN 978-1-4522-6586-5.
- ↑ Bonilla-Silva, Eduardo (2001). White Supremacy and Racism in the Post-Civil Rights Era. Lynne Rienner Publishers, Inc. էջեր 137–66. ISBN 978-1-58826-032-1.
- ↑ Bonilla-Silva, Eduardo (2003). Racism without Racists: Color-blind Racism and the Persistence of Racial Inequality in the United States. Lanham: Rowman & Littlefield. էջեր 2–29. ISBN 978-0-7425-1633-5.(չաշխատող հղում)
- ↑ Parker, Laurence (1999). Race Is – Race Isn't: Critical Race Theory and Qualitative Studies in Education. Westview Press. էջ 184. ISBN 978-0-8133-9069-7.
- ↑ 57,0 57,1 Ballantine, Jeanne H.; Roberts, Keith A. (2015). Our Social World: Introduction to Sociology (Condensed Version) (3rd ed.). Los Angeles: Sage. ISBN 978-1-4522-7575-8.
- ↑ Wren, Karen (2001). «Cultural racism: Something rotten in the state of Denmark?». Social & Cultural Geography. 2 (2): 141–62. doi:10.1080/14649360120047788.
- ↑ Blaut, James M. (1992). «The Theory of Cultural Racism». Antipode: A Radical Journal of Geography. 24 (4): 289–99. doi:10.1111/j.1467-8330.1992.tb00448.x.
- ↑ Savage, Charlie (2011 թ․ դեկտեմբերի 21). «Countrywide Will Settle a Bias Suit». The New York Times. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
- ↑ Acuña, Rodolfo F. (2010). Occupied America: A History of Chicanos (7th ed.). Boston: Longman. էջեր 23–24. ISBN 978-0-205-78618-3.
- ↑ "The World; Racism? Mexico's in Denial.", The New York Times, June 11, 1995.
- ↑ Richard W. Race, Analysing ethnic education policy-making in England and Wales, Sheffield Online Papers in Social Research, University of Sheffield, p. 12. Retrieved 20 June 2006. Արխիվացված Սեպտեմբեր 23, 2006 Wayback Machine
- ↑ Karenga, Maulana (22–23 June 2001). «The Ethics of Reparations: Engaging the Holocaust of Enslavement» (PDF). The National Coalition of Blacks for Reparations in America (N'COBRA). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 31-ին.
- ↑ Mountz, Alison. (2009) Key Concepts in Political Geography. Sage. p. 328
- ↑ 66,0 66,1 Said, Edward. (1978) Orientalism. New York: Pantheon Books. p. 357
- ↑ Gregory, Derek. (2004). The Colonial Present. Blackwell publishers. p. 4
- ↑ Said, Edward. (1978) Orientalism. New York: Pantheon Books. p. 360
- ↑ Principles to Guide Housing Policy at the Beginning of the Millennium, Michael Schill & Susan Wachter, Cityscape
- ↑ Takashi Fujitani; Geoffrey Miles White; Lisa Yoneyama (2001). Perilous memories: the Asia-Pacific War(s). Duke University Press. էջ 303. ISBN 978-0-8223-2564-2.
- ↑ Miller, Stuart Creighton (1984). Benevolent Assimilation: The American Conquest of the Philippines, 1899–1903. Yale University Press. ISBN 978-0-300-03081-5. p. 5: "... imperialist editors came out in favor of retaining the entire archipelago (using) higher-sounding justifications related to the "white man's burden".
- ↑ Opinion archive, International Herald Tribune (1999 թ․ փետրվարի 4). «In Our Pages: 100, 75 and 50 Years Ago; 1899: Kipling's Plea». International Herald Tribune: 6.: Notes that Rudyard Kipling's new poem, "The White Man's Burden", "is regarded as the strongest argument yet published in favor of expansion".
- ↑ Out West. University of Nebraska Press. 2000. էջ 96.
- ↑ «L. Frank Baum's Editorials on the Sioux Nation». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Full text of both, with commentary by professor A. Waller Hastings
- ↑ Aronson, E., Wilson, T.D., & Akert, R.M. (2010). Social Psychology (7th edition). New York: Pearson.
- ↑ McConahay, J.B. (1983). «Modern Racism and Modern Discrimination The Effects of Race, Racial Attitudes, and Context on Simulated Hiring Decisions». Personality and Social Psychology Bulletin. 9 (4): 551–58. doi:10.1177/0146167283094004.
- ↑ Brief, A.P.; Dietz, J.; Cohen, R.R.; Pugh, S.D.; Vaslow, J.B. (2000). «Just doing business: Modern racism and obedience to authority as explanations for employment discrimination». Organizational Behavior and Human Decision Processes. 81 (1): 72–97. CiteSeerX 10.1.1.201.4044. doi:10.1006/obhd.1999.2867. PMID 10631069.
- ↑ McConahay, J.B. (1986). Modern racism, ambivalence, and the modern racism scale.
- ↑ Pettigrew, T.F. (1989). "The nature of modern racism in the United States". Revue Internationale de Psychologie Sociale. Chicago
- ↑ Staff (March 30, 2015) "How the biases in the back of your mind affect how you feel about race" PBS Newshour Accessed: October 9, 2017
- ↑ C. Peter Chen (1945 թ․ փետրվարի 23). «Joint Declaration of the Greater East Asia Conference (below)». Ww2db.com. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ "Toward a World without Evil: Alfred Métraux as UNESCO Anthropologist (1946–1962)", by Harald E.L. Prins, UNESCO
- ↑ «European Court of Human Rights case law factsheet on racial discrimination» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ Text of the Convention:Արխիվացված Հուլիս 26, 2011 Wayback Machine, International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, 1966
- ↑ [1]Արխիվացված Հունվար 12, 2012 Wayback Machine
- ↑ Pierre-André Taguieff, La force du préjugé, 1987 (Ֆրանսերեն)
- ↑ «Race Studies in Denmark» (PDF). Geografisk Tidsskrift (Danish). 19. 1907. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Ladimeji, O.A. (1974). «Science, Racism and Social Darwinism – a review of Race by J R Baker».
- ↑ Ladimeji, O.A. (2015). «Racism and homophobia in Gladwell's Tipping Point».
- ↑ Du Bois, W.E.B. (1897). «The Conservation of Races». էջ 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 22-ին.
- ↑ Marius Turda (2004). The idea of national superiority in Central Europe, 1880–1918. Edwin Mellen Press. ISBN 978-0-7734-6180-2.
- ↑ National Analytical Study on Racist Violence and Crime, RAXEN Focal Point for Italy – Annamaria Rivera FRA. «Helping to make fundamental rights a reality for everyone in the European Union» (PDF). European Union Agency for Fundamental Rights. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 22-ին.
- ↑ Joseph L. Graves (2001). The Emperor's new clothes: biological theories of race at the millennium. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-2847-2.
- ↑ Inter-American Convention against Racism and all forms of Discrimination and Intolerance – Study prepared by the Inter-American Juridical Committee 2002
- ↑ Richter, Facing East from Indian Country, p. 208
- ↑ Fredrickson, George M. 1988. The Arrogance of Race: Historical Perspectives on Slavery, Racism, and Social Inequality. Middletown, Conn: Wesleyan University Press
- ↑ Reilly, Kevin; Kaufman, Stephen; Bodino, Angela (2003). Racism : a global reader. Armonk, NY: M.E. Sharpe. էջեր 45–52. ISBN 978-0-7656-1060-7.
- ↑ UN General Assembly, Universal Declaration of Human Rights, 10 December 1948, 217 A (III), available at: [2] [accessed 18 July 2012]
- ↑ On this "nationalities question" and the problem of nationalism, see the relevant articles for a non-exhaustive account of the state of contemporary historical researches; famous works include: Ernest Gellner, Nations and Nationalism (1983); Eric Hobsbawm,The Age of Revolution : Europe 1789–1848 (1962), Nations and Nationalism since 1780 : programme, myth, reality (1990); Benedict Anderson, Imagined Communities (1991); Charles Tilly, Coercion, Capital and European States AD 990–1992 (1990); Anthony D. Smith, Theories of Nationalism (1971), etc.
- ↑ John Stuart Mill, Considerations on Representative Government, 1861
- ↑ 101,0 101,1 Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism (1951)
- ↑ Hess, Richard S. (2016). The Old Testament: A Historical, Theological, and Critical Introduction. Baker Academic. էջ 59. ISBN 978-1-4934-0573-2. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
- ↑ 103,0 103,1 Kevin Reilly; Stephen Kaufman; Angela Bodino (2002 թ․ սեպտեմբերի 30). Racism: A Global Reader. M.E. Sharpe. էջեր 52–58. ISBN 978-0-7656-1060-7.
- ↑ Bernard Lewis (1992). Race and slavery in the Middle East: an historical enquiry. Oxford University Press. էջեր 54–55. ISBN 978-0-19-505326-5.
- ↑ «Aristotle on Slavery». Oregonstate.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
- ↑ Isaac, Benjamin H. (2006). The Invention of Racism in Classical Antiquity. Princeton University Press. էջ 175. ISBN 978-0-691-12598-5. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
- ↑ Puzzo, Dante A. (1964). «Racism and the Western Tradition». Journal of the History of Ideas. 25 (4): 579–86. Bibcode:1961JHI....22..215C. doi:10.2307/2708188. JSTOR 2708188.
- ↑ 108,0 108,1 108,2 108,3 Bernard Lewis (1992). Race and slavery in the Middle East: an historical enquiry. Oxford University Press. էջ 53. ISBN 978-0-19-505326-5.
- ↑ Khalid, Abdallah (1977). The Liberation of Swahili from European Appropriation. East African Literature Bureau. էջ 38. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 10-ին.
- ↑ El Hamel, Chouki (2002). «'Race', slavery and Islam in Maghribi Mediterranean thought: the question of the Haratin in Morocco». The Journal of North African Studies. 7 (3): 29–52 [39–40]. doi:10.1080/13629380208718472. «Neither in the Qur'an nor in the Hadith is there any indication of racial difference among humankind. But as a consequence of the Arab conquests, a mutual assimilation between Islam and the cultural and the scriptural traditions of Christian and Jewish populations occurred. Racial distinctions between humankind with reference to the sons of Noah is found in the Babylonian Talmud, a collection of rabbinic writings which dates back to the sixth century.»
- ↑ Yosef Ben-Jochannan (1991). African origins of the major "Western religions". Black Classic Press. էջ 231. ISBN 978-0-933121-29-4.
- ↑ «Medieval Sourcebook: Abû Ûthmân al-Jâhiz: From The Essays, c. 860 CE». Medieval Sourcebook. 1998 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
- ↑ Lewis, Bernard (2002). Race and Slavery in the Middle East. Oxford University Press. էջ 93. ISBN 978-0-19-505326-5.
- ↑ «West Asian views on black Africans during the medieval era». Colorq.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ Hannoum, Abdelmajid (2003 թ․ հունվարի 1). «Translation and the Colonial Imaginary: Ibn Khaldûn Orientalist». History and Theory. 42 (1): 61–81. doi:10.1111/1468-2303.00230. JSTOR 3590803.
- ↑ Lindsay, James E. (2005), Daily Life in the Medieval Islamic World, Greenwood Publishing Group, էջեր 12–15, ISBN 978-0-313-32270-9
- ↑ Andalusí, Fundación El Legado (2005). Maroc et Espagne : une histoire commune = Marruecos y España : una historia común (ֆրանսերեն). Fundación El legado andalusì. ISBN 978-84-96395-04-6.
- ↑ Sephardim. Jewish Virtual Library. Last accessed 27 December 2011.
- ↑ O'Callaghan, Joseph F. (2013). Reconquest and Crusade in Medieval Spain (անգլերեն). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0306-6.
- ↑ 120,0 120,1 A. Chami, Pablo. «Limpieza de Sangre». Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ Robert Lacey, Aristocrats. Little, Brown and Company, 1983, p. 67
- ↑ Sicroff, Albert A. Los estatutos de Limpieza de Sangre. էջ 121.
- ↑ Colección Legislativa de España (1870), p. 364
- ↑ Avrum Ehrlich, Mark (2009). Encyclopedia of the Jewish diaspora: origins, experiences, and culture. ABC-CLIO. էջ 689. ISBN 978-1-85109-873-6.
- ↑ Ginés de Sepúlveda, Juan (trans. Marcelino Menendez y Pelayo and Manuel Garcia-Pelayo) (1941). Tratado sobre las Justas Causas de la Guerra contra los Indios. Mexico D.F.: Fondo de Cultura Económica. էջ 155.
- ↑ Bonar Ludwig Hernandez (2001). «The Las Casas-Sepúlveda Controversy: 1550–1551» (PDF). Ex Post Facto. 10: 95–104. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ Կաղապար:Cite
- ↑ Flannery, Edward (2004 թ․ նոյեմբերի 2). The Anguish of the Jews: Twenty-Three Centuries of Antisemitism (English) (2nd ed.). New York: Paulist Press. ISBN 978-0-8091-4324-5.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Michel Foucault, Society Must Be Defended (1976–77)
- ↑ «Race and Racism in Asia – Race And Racism in China». science.jrank.org. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին. «Chinese descriptions of themselves as a "yellow" race predated European use of such terms.»
- ↑ Academic Press (2000). " Encyclopedia of Nationalism, Two-Volume Set, Volume 2".
- ↑ «Royal Navy and the Slave Trade : Battles : History». Royal-navy.mod.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ «Chasing Freedom Exhibition: the Royal Navy and the Suppression of the Transatlantic Slave Trade». Royalnavalmuseum.org. 2006 թ․ նոյեմբերի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ Merriam Webster (editor), Merriam-Webster's Collegiate Dictionary, 10 Rev Ed edition, (Merriam-Webster: 1998), p. 563
- ↑ Ronald James Harrison, Africa and the Islands, (Wiley: 1965), p. 58
- ↑ Dorothy Dodge, African Politics in Perspective, (Van Nostrand: 1966), p. 11
- ↑ Michael Senior, Tropical Lands: a human geography, (Longman: 1979), p. 59
- ↑ A.H.M. Jones, Elizabeth Monroe, History of Abyssinia, (Kessinger Publishing: 2003), p. 25
- ↑ «Background on conflict in Liberia». Fcnl.org. 2003 թ․ հուլիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ Maggie Montesinos Sale (1997). The Slumbering Volcano: American Slave Ship Revolts and the Production of Rebellious Masculinity. p. 264. Duke University Press, 1997
- ↑ Galton, Francis (1873-03). «The Relative Supplies from Town and Country Families, to the Population of Future Generations». Journal of the Statistical Society of London. 36 (1): 19. doi:10.2307/2338804. ISSN 0959-5341.
- ↑ Gumkowski, Janusz; Leszczynski, Kazimierz. «Hitler's Plans for Eastern Europe». Poland under Nazi Occupation. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 27-ին.
- ↑ Davies, Norman (2006). Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. Macmillian Pubs (pp. 167, 4).
- ↑ Operation Barbarossa: Ideology and Ethics against Human Dignity, by André Mineau, (Rodopi, 2004) p. 180
- ↑ 145,0 145,1 The Czechs under Nazi Rule: The Failure of National Resistance, 1939–1942, Vojtěch Mastný, Columbia University Press [Հղում աղբյուրներին]
- ↑ Historical Dictionary of the Holocaust, p. 175 Jack R. Fischel. 2010. The policy of Lebensraum was also the product of Nazi racial ideology, which held that the Slavic peoples of the east were inferior to the Aryan race.
- ↑ Hitler's Home Front: Wurttemberg Under the Nazis, Jill Stephenson p. 135, Other non-'Aryans' included Slavs, Blacks and Roma.
- ↑ Race Relations Within Western Expansion, p. 98 Alan J. Levine. 1996. Preposterously, Central European Aryan theorists, and later the Nazis, would insist that the Slavic-speaking peoples were not really Aryans
- ↑ The Politics of Fertility in Twentieth-Century Berlin, p. 118 Annette F. Timm. 2010. The Nazis' singleminded desire to "purify" the German race through the elimination of non-Aryans (particularly Jews, Gypsies, and Slavs)
- ↑ Jerry Bergman, "Eugenics and the Development of Nazi Race Policy", Perspectives on Science and Christian Faith PSCF 44 (June 1992):109–24
- ↑ «Holocaust Encyclopedia – Genocide of European Roma (Gypsies), 1939–1945». United States Holocaust Memorial Museum (USHMM). Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 9-ին.
- ↑ Pauwels, Jacques R. The Great Class War 1914–1918. Formac Publishing Company Limited. էջ 88.
- ↑ Gumkowski, Janusz; Leszczynski, Kazimierz; Robert, Edward (translator) (1961). Hitler's Plans for Eastern Europe (First ed.). Polonia Pub. House. էջ 219. OCLC 750570006. Արխիվացված է օրիգինալից (Paperback) 2011 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 12-ին.
{{cite book}}:|first3=has generic name (օգնություն);|work=ignored (օգնություն) - ↑ Norman Davies. Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. pp. 167, 209.
- ↑ Daniel Goldhagen, Hitler's Willing Executioners (p. 290) – "2.8 million young, healthy Soviet POWs" killed by the Germans, "mainly by starvation ... in less than eight months" of 1941–42, before "the decimation of Soviet POWs ... was stopped" and the Germans "began to use them as laborers".
- ↑ 156,0 156,1 Whitman, James Q. (2017). Hitler's American Model: The United States and the Making of Nazi Race Law. Princeton University Press. էջեր 37–43.
- ↑ "American laws against 'coloreds' influenced Nazi racial planners". Times of Israel. Retrieved September 23, 2017
- ↑ 158,0 158,1 Westermann, Edward. B. (2016). Hitler's Ostkrieg and the Indian Wars: Comparing Genocide and Conquest. University of Oklahoma Press. էջ 3.
- ↑ Whitman, James Q. (2017). Hitler's American Model: The United States and the Making of Nazi Race Law. Princeton University Press. էջ 47.
- ↑ Fredrickson, George (1981). White Supremacy. Oxford Oxfordshire: Oxford University Press. էջ 162. ISBN 978-0-19-503042-6.
- ↑ 161,0 161,1 Jennifer Ludden. «1965 immigration law changed face of America». NPR. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
- ↑ Seema Sohi (2014). Echoes of Mutiny: Race, Surveillance, and Indian Anticolonialism in North America. Oxford University Press. էջ 8. ISBN 978-0-19-937625-4. «During the early decades of the twentieth century, US Immigration, Justice, and State Department officials cast Indian anticolonialists as a "Hindu" menace»
- ↑ Zhao, X. & Park, E.J.W. (2013). Asian Americans: An Encyclopedia of Social, Cultural, Economic, and Political History. Greenwood. p. 1142. 978-1-59884-239-5
- ↑ Schultz, Jeffrey D. (2002). Encyclopedia of Minorities in American Politics: African Americans and Asian Americans. էջ 284.
- ↑ «Roots in the Sand – the Archives». PBS. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
- ↑ Current race riots like 1949 anti-Indian riots: South African minister Արխիվացված 2018-08-26 Wayback Machine. Thaindian News. May 25, 2008.
- ↑ Martin Smith (1991). Burma – Insurgency and the Politics of Ethnicity. London; New Jersey: Zed Books. էջեր 43–44, 56–57, 98, 176.
- ↑ Burma: Asians v. Asians Արխիվացված 2012-10-13 Wayback Machine. Time. 17 July 1964.
- ↑ Conley, Robert (1964 թ․ հունվարի 13). «African Revolt Overturns Arab Regime in Zanzibar». The New York Times. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
- ↑ Plekhanov, Sergey (2004). A Reformer on the Throne: Sultan Qaboos Bin Said Al Said. Trident Press. էջ 91. ISBN 978-1-900724-70-8.
- ↑ Citizen and Subject: Contemporary Africa And The Legacy Of Late Colonialism: Contemporary Africa And The Legacy Of Late Colonialism, p.12, Meike de Goede, CRC Press, 2017
- ↑ Where In the World Should I Invest: An Insider's Guide to Making Money Around the Globe, p.156, John Wiley & Sons
- ↑ 1972: Asians given 90 days to leave Uganda. BBC.
- ↑ "The birth and death of apartheid". BBC News. June 17, 2002.
- ↑ Staff reporters (11 September 2011). "ANC's youth leader found guilty of hate speech for Shoot the Boer song". The Guardian. Retrieved 11 September 2011.
- ↑ «DR Congo Pygmies appeal to UN». BBC News. 2003 թ․ մայիսի 23. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ UN Condems [sic] Botswana's Racism. Survival International. August 31, 2002.
- ↑ "Stop your racist land grab, tribunal tells Robert Mugabe". The Times. March 5, 2009
- ↑ «The end of an era for Zimbabwe's last white farmers?». Telegraph.co.uk. 2011 թ․ հունիսի 26.
- ↑ Black Africa Leaves China In Quandary. The New York Times. December 30, 1988.
- ↑ Fears of a 'no-fun' Olympics in Beijing. The Age. July 19, 2008. Արխիվացված Մարտ 16, 2014 Wayback Machine
- ↑ Stephen Vines (2009 թ․ նոյեմբերի 1). «China's black pop idol exposes her nation's racism». The Guardian. London. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- ↑ «TV talent show exposes China's race issue». CNN. 2009 թ․ դեկտեմբերի 22. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.
- ↑ «Mauritania: Fair elections haunted by racial imbalance». IRIN Africa. 2007 թ․ մարտի 5.
- ↑ Arab militia use 'rape camps' for ethnic cleansing of Sudan. Telegraph. May 30, 2004.
- ↑ Racism at root of Sudan's Darfur crisis. Csmonitor.com. July 14, 2004.
- ↑ «Reuters AlertNet – Niger's Arabs say expulsions will fuel race hate». Alertnet.org. 2006 թ․ հոկտեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ «Africa | Niger starts mass Arab expulsions». BBC News. 2006 թ․ հոկտեմբերի 26. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ United Nations High Commissioner for Refugees (2007 թ․ հուլիսի 11). «Refworld – The Leader in Refugee Decision Support». UNHCR. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ «Analysis | Indonesia: Why ethnic Chinese are afraid». BBC News. 1998 թ․ փետրվարի 12. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ Algeria: Xenophobia against Chinese on the rise in Africa Արխիվացված 2010-02-13 Wayback Machine. Afrik.com. August 5, 2009.
- ↑ "Rioters attack Chinese after Zambian poll". Telegraph. October 3, 2006.
- ↑ «Lesotho: Anti-Chinese resentment flares». IRIN Africa. 2008 թ․ հունվարի 24.
- ↑ Spiller, Penny: "Riots highlight Chinese tensions", BBC News, Friday, 21 April 2006, 18:57 GMT
- ↑ «Editorial: Racist moves will rebound on Tonga». The New Zealand Herald. 2001 թ․ նոյեմբերի 23. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
- ↑ "Looters shot dead amid chaos of Papua New Guinea's anti-Chinese riots". Արխիվացված 9 Հուլիս 2013 Wayback Machine The Australian. May 23, 2009.
- ↑ "Overseas and under siege". The Economist. August 11, 2009.
- ↑ Future bleak for Fiji's Indians. BBC News. July, 2000.
- ↑ «Dealing with the dictator». The Australian. 2009 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ Fiji Islands: From Immigration to Emigration. Brij V. Lal. The Australian National University.
- ↑ "Guyana turns attention to racism". BBC News. September 20, 2005.
- ↑ "Racism alive and well in Malaysia Արխիվացված 2017-03-12 Wayback Machine". Asia Times. March 24, 2006.
- ↑ "Trouble in paradise". BBC News. May 1, 2002
- ↑ "Ethnic strife rocks Madagascar". BBC News. May 14, 2002.
- ↑ "Race war rocks Grabouw". Cape Times. March 20, 2012.
- ↑ "Rohingya refugees share stories of sexual violence". Al Jazeera. 29 September 2017.
- ↑ The Middle East, Abstracts and Index, Volume 19, Part 4. Northumberland Press. 1996. էջ 128. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
- ↑ «Ethiopian birth control?». The Jerusalem Post.
- ↑ Elise Knutsen (2013 թ․ հունվարի 28). «Israel Forcibly Injected African Immigrants with Birth Control, Report Claims». Forbes.
- ↑ Smith, Amelia (2014 թ․ մայիսի 4). «Israel: promised land for Jews ... as long as they're not black?». Middle East Monitor – The Latest from the Middle East. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 6-ին.
- ↑ Thomas J. Sugrue, Sweet Land of Liberty: the Forgotten Struggle for Civil Rights in the North (Random House: New York, 2008), pp. 533–43.
- ↑ Massey, Douglas S.; Denton, Nancy A. (1993). American Apartheid: Segregation and the Making of the Underclass. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- ↑ "Negative opinions about Roma, Muslims in several European nations". Pew Research Center. 11 July 2016.
- ↑ Charles Darwin (1871). «The descent of man, and selection in relation to sex». John Murray. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
- ↑ Desmond, Adrian; James Richard Moore (1991). Darwin. Michael Joseph, Penguin Group. ISBN 978-0-7181-3430-3. OCLC 185764721. pp. 28, 147, 580.
- ↑ «Minorities, Race, and Genomics». Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 12-ին.
- ↑ UNESCO, The Race Question, 1950
- ↑ Matsuo Takeshi (University of Shimane, Japan). L'Anthropologie de Georges Vacher de Lapouge: Race, classe et eugénisme (Georges Vacher de Lapouge anthropology) in Études de langue et littérature françaises 2001, n°79, pp. 47–57. ISSN 0425-4929; INIST-CNRS, Cote INIST : 25320, 35400010021625.0050 (Abstract resume on the INIST-CNRS)
- ↑ Tucker, William H. (2007). The funding of scientific racism: Wickliffe Draper and the Pioneer Fund. University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-07463-9.
- ↑ On A Neglected Aspect Of Western Racism, Kurt Jonassohn, December 2000
- ↑ Pascal Blanchard, Sandrine Lemaire; Nicolas Bancel (2000 թ․ օգոստոս). «Human zoos – Racist theme parks for Europe's colonialists». Le Monde diplomatique.
{{cite news}}: Invalid|name-list-style=yes(օգնություն); «Ces zoos humains de la République coloniale». Le Monde diplomatique (ֆրանսերեն). 2000 թ․ օգոստոս. (available to everyone) - ↑ Human Zoos, by Nicolas Bancel, Pascal Blanchard and Sandrine Lemaire, in Le Monde diplomatique, August 2000 French – free
- ↑ Savages and Beasts – The Birth of the Modern Zoo, Nigel Rothfels, Johns Hopkins University Press
- ↑ «The Colonial Exhibition of May 1931» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 22-ին. (96.6 KB) by Michael G. Vann, History Dept., Santa Clara University
- ↑ New Scientist. Issue 2595, 17 March 2007.
- ↑ Richard Dawkins (2006). The selfish gene. Oxford University Press. էջ 99. ISBN 978-0-19-929115-1.
- ↑ Hammond, R.A.; Axelrod, R. (2006). «The Evolution of Ethnocentrism». Journal of Conflict Resolution. 50 (6): 926–36. doi:10.1177/0022002706293470.
- ↑ Telzer, Eva; Humphreys, Kathryn; Mor, Shapiro; Tottenham, Nim (2013). «Amygdala Sensitivity to Race Is Not Present in Childhood but Emerges over Adolescence». Journal of Cognitive Neuroscience. 25 (2): 234–44. doi:10.1162/jocn_a_00311. PMC 3628780. PMID 23066731.
- ↑ Hodson, G.; Busseri, M.A. (2012 թ․ հունվարի 5). «Bright Minds and Dark Attitudes: Lower Cognitive Ability Predicts Greater Prejudice Through Right-Wing Ideology and Low Intergroup Contact». Psychological Science (անգլերեն). 23 (2): 187–95. doi:10.1177/0956797611421206. PMID 22222219.
- ↑ Edward Russel of Liverpool, The Knights of Bushido, 2002, p. 238, Herbert Bix, Hirohito and the making of modern Japan, 2001, pp. 313–14, 326, 359–60; Karel van Wolferen, The Enigma of Japanese Power, 1989, pp. 263–72
- ↑ Paulino, Edward (2006 թ․ դեկտեմբեր). «Anti-Haitianism, Historical Memory, and the Potential for Genocidal Violence in the Dominican Republic». Genocide Studies International. 1 (3): 265–88. doi:10.3138/7864-3362-3R24-6231. eISSN 2291-1855. ISSN 2291-1847.
- ↑ «Tale of two farms in Zimbabwe – March 30, 2005». CNN. 2005 թ․ մարտի 30. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ «'The Face of America in Africa' Must End Constitutional Racism». The Huffington Post. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ Tannenbaum, Jessie; Valcke, Anthony; McPherson, Andrew (2009 թ․ մայիսի 1). «Analysis of the Aliens and Nationality Law of the Republic of Liberia». Rochester, NY. SSRN 1795122.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ «1984 Liberian Constitution». www.onliberia.org. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 6-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Allen, Theodore. (1994). 'The Invention of the White Race: Volume 1 London: Verso.
- Allen, Theodore. (1997). The Invention of the White Race: Volume 2 London: Verso.
- Barkan, Elazar (1992), The Retreat of Scientific Racism : Changing Concepts of Race in Britain and the United States between the World Wars, Cambridge University Press, New York.
- Barth, Boris: nbn:de:0159-2010092173 Racism , European History Online, Mainz: Institute of European History, 2011, retrieved: November 16, 2011.
- Bonilla-Silva, Eduardo. 2018. Racism without Racists: Color-Blind Racism and the Persistence of Racial Inequality in the United States. Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
- Curta, Florin (2001). The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-42888-0.
- Dain, Bruce (2002), A Hideous Monster of the Mind : American Race Theory in the Early Republic, Harvard University Press, Cambridge. (18th century US racial theory)
- Daniels, Jessie (1997), White Lies: Race, Class, Gender and Sexuality in White Supremacist Discourse, Routledge, New York.
- Daniels, Jessie (2009), Cyber Racism: White Supremacy Online and the New Attack on Civil Rights, Rowman & Littlefield, Lanham, MD.
- Ehrenreich, Eric (2007), The Nazi Ancestral Proof: Genealogy, Racial Science, and the Final Solution, Indiana University Press, Bloomington.
- Ewen & Ewen (2006), "Typecasting: On the Arts and Sciences of Human Inequality", Seven Stories Press, New York.
- Feagin, Joe R. (2006). Systemic Racism: A Theory of Oppression, Routledge: New York.
- Feagin, Joe R. (2009). Racist America: Roots, Current Realities, and Future Reparations, 2nd Edition.Routledge: New York.
- Eliav-Feldon, Miriam, Isaac, Benjamin & Ziegler, Joseph. 2009. The Origins of Racism in the West, Cambridge University Press: Cambridge
- Gibson, Rich (2005) Against Racism and Irrationalism
- Graves, Joseph. (2004) The Race Myth NY: Dutton.
- Ignatiev, Noel. 1995. How the Irish Became White NY: Routledge.
- Isaac, Benjamin. 1995 The Invention of Racism in Classical Antiquity Princeton: Princeton University Press
- Lentin, Alana. (2008) Racism: A Beginner's Guide Oxford: One World.
- Lévi-Strauss, Claude (1952), Race and History, (UNESCO).
- Memmi, Albert (2000). Racism. University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-3165-0.
- Moody-Adams, Michele (2005), «Racism», in Frey, R.G.; Heath Wellman, Christopher (eds.), A companion to applied ethics, Blackwell Companions to Philosophy, Oxford; Malden, MA: Blackwell Publishing, էջեր 89–101, doi:10.1002/9780470996621.ch7, ISBN 978-1-4051-3345-6.
{{citation}}: Invalid|ref=harv(օգնություն) - Rocchio, Vincent F. (2000), Reel Racism : Confronting Hollywood's Construction of Afro-American Culture, Westview Press.
- Smedley, Audrey; Smedley, Brian D. (2005). «Race as Biology if Fiction, Racism as a Social Problem is Real». American Psychologist. 60 (1): 16–26. CiteSeerX 10.1.1.694.7956. doi:10.1037/0003-066x.60.1.16. PMID 15641918.
- Smedley, Audrey. 2007. Race in North America: Origins and Evolution of a World View. Boulder, CO: Westview.
- Stoler, Ann Laura (1997). «Racial Histories and Their Regimes of Truth». Political Power and Social Theory. 11: 183–206. (historiography of race and racism)
- Taguieff, Pierre-André (1987), La Force du préjugé : Essai sur le racisme et ses doubles, Tel Gallimard, La Découverte.
- Poliakov, Leon. The Aryan Myth: A History of Racist and Nationalistic Ideas In Europe (Barnes & Noble Books (1996)) 0-7607-0034-6.
- Trepagnier, Barbara. 2006. Silent Racism: How Well-Meaning White People Perpetuate the Racial Divide. Paradigm Publishers.
- Twine, France Winddance (1997), Racism in a Racial Democracy: The Maintenance of White Supremacy in Brazil, Rutgers University Press.
- UNESCO, The Race Question, 1950
- Tali Farkash, "Racists among us" in Y-Net (Yediot Aharonot), "Jewish Scene" section, April 20, 2007
- Winant, Howard The New Politics of Race (2004)
- Winant, Howard and Omi, Michael Racial Formation in the United States Routeledge (1986); Second Edition (1994).
- Bettina Wohlgemuth (2007). Racism in the 21st century: how everybody can make a difference. ISBN 978-3-8364-1033-5.
- Wright W.D. (1998) "Racism Matters", Westport, CT: Praeger.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
| Տես՝ Racism Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս |
| Տես՝ ռասիզմ Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս |
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ռասիզմ կատեգորիայում։ |
- Being a Black Male in Cuba By Lucia Lopez, Havana Times May 5, 2009
- Race, history and culture – Ethics – March 1996 Արխիվացված 2016-03-10 Wayback Machine – Extract of two articles by Claude Lévi-Strauss
- Race, Racism and the Law – Information about race, racism and racial distinctions in the law.
- RacismReview, Արխիվացված 2017-11-19 Wayback Machine – created and maintained by American sociologists Joe Feagin, PhD and Jessie Daniels, PhD, provides a research-based analysis of racism.