Պրազեդիում

Պրազեոդիմ (լատին․՝ Praseodymium), քիմիական տարր է, որի նշանն է Pr, տարրերի պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության 3-րդ խմբի տարր։ Պատկանում է լանթանիդների ընտանիքին, կարգահամարը՝ 59, ատոմական զանգվածը՝ 140,9077։ f տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s² 4p⁶ 4d¹⁰ 4f³ 5s² 5p⁶ 6s²։ К, L, M և N թաղանթները լրացված են։

59 Ցերիում ← Պրազեդիում → Նեոդիմ Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 59Ce
Սպիտակ արծաթափայլ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Պրազեդիում / Praseodymium (Pr), Ce, 59
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված)	140,90765(2) զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Xe] 4f3 6s2
Ատոմի շառավիղ	182 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	165 պմ
Իոնի շառավիղ	(+4e) 90 101.(+3e) 3 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	1,13 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	Pr←Pr3+ −2,35 В
Օքսիդացման աստիճաններ	4, 3
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն)	526,6 (5,46) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	1204 Կ
Եռման ջերմաստիճան	3785 Կ
Մոլյար ջերմունակություն	27,44 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	20,8 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	վեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներ	a=3,673 c=11,84
C/a հարաբերություն	3,22
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 12,5 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

59	Պրազեոդիում
Pr 140,908
4f36s2

Պատմություն

Պրազեոդիմը հայտնաբերել է ավստրիացի քիմիկոս Կ․ Աուեր ֆոն Վելսբախը, 1885 թվականին։ Պարզվել է, որ 1839 թվականին, ըստ շվեդ քիմիկոս Կառլ Մոսանդերի տարրը հանդիսանում է 2 այլ տարրերի խառնուրդ, որը իր ֆիզիկական և քիմիական հատկություններով նման է պրազեոոդիմին։

Անվանում

Ծագել է հուն․՝ πράσιος - «բաց կանաչ» և δίδυμος - «կրկնակ, երկվորյակ»։ Անվանումը ստացել է իր աղերի գույնի շնորհիվ։

Բնության մեջ

Պրազեոդիմը հազվագյուտ տարր է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 7,10⁻⁴ %, մոնացիտ և բաստնեզիտ միներալներում՝ 3,4-3,8 %, օվկիանոսի ջրերում՝ 2,6×10⁻⁶մգ/լ։

Ստացում

Մետաղական պրազեոդիմը (98,84 % մաքրության) ստանում են կալցիումաթերմիական եղանակով։

Ֆիզիկական հատկություններ

Սպիտակ արծաթափայլ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 935 °С, եռմանը՝ 3212 °С, խտությունը՝ 6772 կգ/մ³ (20 °С)։ Պարամագնիսական է, 795 °C-ից բարձր տաքացնելիս առաջացնում է ձևափոխություն։ Քիմիական հատկություններով նման է նեոդիմին, մասամբ նաև ցերիումին։ Քիմիապես ակտիվ է, օդում արագ օքսիդանում է և դեղնում։ Միացություններում ունի +3, երբեմն՝ +4 օքսիդացման աստիճաններ։

Քիմիական հատկություններ

Պրազեոդիմի գունավոր ապակի

Եռարժեք պրազեոդիմի միացությունները մեծ մասամբ բաց կանաչ են, քառարժեքինը՝ դեղին։ Լուծվում է անօրգանական թթուներում, բացառությամբ HF և Н₃РO₄ (որոնց հետ առաջացնում է անլուծելի ֆտորիդ և ֆոսֆատ)։

${\mathsf {2Pr+3F_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2PrF_{3}}}$

${\mathsf {2Pr+3Cl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2PrCl_{3}}}$

${\mathsf {2Pr+3Br_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2PrBr_{3}}}$

${\mathsf {2Pr+3I_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2PrI_{3}}}$

Ջրածինը լուծվում է պրազեոդիմում (250-300 °C-ում արագ), առաջանում է հիդրիդ։ Օդում պրազեոդիմը արագ օքսիդանում է՝ առաջացնելով սև մոխրագույն Рr₆О₁₁ բաղադրության օքսիդը։ Հայտնի են նաև Pr₂O₃ և РrO₂ օքսիդները։

${\mathsf {2Pr+11O_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2Pr_{6}O_{11}}}$

Պրազեոդիմը առաջացնում է հալոգենիդներ (РrСl₃, РrВr₃ և այլն), նիտրիդ (PrN), կարբիդներ (PrC₂, Pr₂C₃, PrC), սիլիցիդ (PrSi₂) են։

Ստացվել են պրազեոդիմ (IV)-ի սուլֆատը՝ Pr(SO₄)₂, կոմպլեքսային քլորիդները՝ Cs₂PrCle, Rb₂PrCl₆։ Մետաղների հետ պրազեոդիմը առաջացնում է միացություններ (օրինակ, Pr₂Sn, PrTe, PrZn և այլն) կամ պինդ լուծույթներ (Rh, Ru, Re և այլն)։ Տիտանը, ուրանը և վանադիումը պրազեոդիմում լուծվում են սահմանափակ՝ անգամ հեղուկ վիճակում։

• 
  Պրազեոդիմ (III) սուլֆատ
• 
  Պրազեոդիմ (III) քլորիդ

Կիրառություններ

Պրազեոդիմի միացություններն օգտագործվում են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները կլանող ապակի ստանալու, օքսիդը՝ նաև կոնդենսատորներ պատրաստելու համար։

Մետաղական պրազեոդիմ հազվագյուտ հողային տարրեր պարունակող լիգատուրաների (լեգիրացնող համաձուլվածքների) բաղադրիչներից է։

Պրազեոդիմի աղերը օգտագործվում են միջուկային մագնիսական ռեզոնանս (ՄՄՌ) որպես ռեագենտներ։

Տես նաև

• Պարբերական աղյուսակ

Արտաքին հղումներ

• Պրոզեդիումը Webelements-ում
• It's Elemental - The Element Praseodymium

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։