Վիքիպեդիա

Պուեբլա դե Սարագոսա

Պուեբլա (իսպ.՝ Puebla), քաղաք Մեքսիկայում, Պուեբլա նահանգի մայրաքաղաքը։ Պաշտոնական ամբողջական անվանումն է Հերոսական Պուեբլա դե Սարագոսա (իսպ.՝ Heroica Puebla de Zaragoza): Նախկին անունը եղել է Պուեբլա դե լոս Անխելոս (իսպ.՝ Puebla de los Ángeles), ինչի առիթով կոչվում է նաև Անխելոպոլիս (իսպ.՝ Angelópolis, բառացի` հրեշտակների քաղաք)։

Բնակավայր
Պուեբլա դե Սարագոսա
իսպ.՝ Heroica Puebla de Zaragoza
Զինանշան

ԵրկիրՄեքսիկա Մեքսիկա
Հիմնադրված էապրիլի 16, 1531 թ.
Մակերես546 կմ²
ԲԾՄ2135±1 մետր
Պաշտոնական լեզուիսպաներեն
Բնակչություն1 434 062 մարդ (2010)[1]
Ժամային գոտիUTC-6
Հեռախոսային կոդ221 / 222
Փոստային դասիչ72000
Պաշտոնական կայքpueblacapital.gob.mx​(իսպ.)
Պուեբլա դե Սարագոսա (Մեքսիկա)##
Պուեբլա դե Սարագոսա (Մեքսիկա)

Պատմություն խմբագրել

Գաղութատիրական ժամանակաշրջան խմբագրել

Հնագետների տվյալներով մինչկոլումբոսյան շրջանում ներկայիս Պուեբլայի տարածքը բնակեցված չի եղել։ Այն հիմնականում հարթակ է եղել Ծաղկային պատերազմների` մեզոամերիկյան քաղաք-պետությունների միջև կրոնական հակամարտությունների, որի նպատակն էր գերիներ վերցնել կանիբալիզմի և մարդկային զոհաբերությունների նպատակով։

Քաղաքը հիմնադրվել է 1531 թվականի ապրիլի 16-ին որպես առևտրական կենտրոն և ռազմական հենակետ Վերակրուսի և Մեխիկոյի միջև։ Հաջորդ տարվա գարնանը սկզբնական բնակչությունը գրեթե ամբողջությամբ ոչնչանում է Սան Ֆրանցիսկո գետի հեղեղումից, ինչից հետո ոչ մեծ թվով փրկված քաղաքացիները հաստատվում են ավելի բարձր հատվածում։ Պատմաբանները քաղաքի անվան երկու մեկնաբանություն են առաջ քաշում, որոնք ունեն փաստացի ապացույց։ Առաջին վարկածի համաձայն` անվանումն առաջացել է cartas puebla (Գրություն բնակեցման մասին) արտահայտությունից։ Գրություններով իսպանացի հոգևորականները թույլ էին տալիս կոնկիստադորներին հիմնել նոր քաղաք։ Երկրորդ վարկածը վկայում է, որ անունն առաջացել է ֆրանցիսկյան հոգևորական Խուան դե լա Պուեբլայի անունից, ով Իսպանիայում զբաղվում էր միսիոներների ընտրությամբ, ովքեր պետք է ուղեկցեին քաղաքը հիմնած կոնկիստադորներին[2]։

Քաղաքի զարգացումն արագացնելու նպատակով իսպանական կառավարությունը Պուեբլան իր շրջակա տարածքով հռչակում է գաղութարաներից ազատ տարածք, ինչը դեպի քաղաք է գրավում ոչ հարուստ բազմաթիվ բնակիչների։ Գաղութարարների հոսքը, գյուղատնտեսության համար բարենպաստ կլիման և աշխարհագրական հարմար դիրքը նպաստեցին քաղաքի աճին։

16-րդ դարի վերջին Պուեբլան Մեխիկոյից հետո դարձավ իր չափերով ու նշանակությամբ երկրորդ քաղաքը Նոր Իսպանիայում[3]։ 17-րդ և 18-րդ դարերում քաղաքը շարունակում էր բարեհաջող զարգանալ։ Այնտեղ կառուցվում են շատ շինություններ, շատրվաններ, սալահատակվում են հիմնական փողոցները։

Մեքսիկայի անկախության պատերազմը քիչ է վնասում քաղաքին։ Քաղաքի բնակիչները հիմնականում աջակցում են անջատողականներին, իսկ ոչ մեծ թվով պահպանողականները լքում են քաղաքը, նրանց ունեցվածքն էլ բռնագրավվում է։

Մեքսիկայի կազմում խմբագրել

 
Պուեբլայի գրավումը ֆրանսիացիների կողմից, 1863 թվականի մարտ

Ամերիկա-մեքսիկական պատերազմի ժամանակ Պուեբլան հսկում են ամերիկյան զորքերը գեներալ Ուինֆիլդ Սքոթի գլխավորությամբ։ Սակայն հետո ամերիկյան կայազորը հայտնվում է դժվարին իրավիճակում. մեքսիկացիները գրեթե երկու ամիս պաշարում են քաղաքը։ Ամերիկացիներին օգնության հասած ուժերի տեղ հասնելուց հետո պաշարումը դադարեցվում է, և քաղաքը մինչև պատերազմի ավարտը մնում է նրանց տիրապետության տակ։

1862 թվականի մայիսի 5-ին ֆրանս-մեքսիկական պատերազմի ժամանակ Պուեբլայի մոտ տեղի է ունենում ճակատամարտ, որում մեքսիկական բանակը Իգնասիո Սարագոսայի ղեկավարությամբ հաղթանակ է տանում ֆրանսիացիների` ավելի մեծ թվով ուժերի դեմ։ Այդ զորավարի պատվին էլ Պուեբլա նահանգի կոնգրեսը քաղաքի անունը վերափոխում է Էրոիկա Պուեբլա դե Սարագոսա (իսպ.՝ Heroica Puebla de Zaragoza): Սակայն այս անվանումը հազվադեպ է օգտագործվում այն էլ միայն պաշտոնական որոշ գրություններում։ Քաղաքի բնակիչները կիրառում են Պուեբլա դե լոս Անխելես կամ Անխելոպոլիս անվանումները, մինչդեռ մյուս մեքսիկացիները և լատինաամերկացիները քաղաքն անվանում են պարզապես Պուեբլա[2][4]։ Մայիսի 5-ը Մեքսիկայում և ԱՄՆ-ի որոշ նահանգներում նշվում է որպես ազգային տոն, սակայն այն աշխատանքային չէ միայն Պուեբլայում[5][6]։ 1863 թվականին ֆրանսիացիները կրկին հարձակվում են քաղաքի վրա, ինչն այս անգամ հաջողությամբ է պսակվում։ Պուեբլան մնում է նրանց ձեռքում մինչև 1866 թվականի ռազմական գործողությունները։ Հարձակումների ժամանակ քաղաքը զգալիորեն վնասվում է։

1910-1917 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Պուեբլան մի քանի անգամ ձեռքից ձեռք է անցնում։

19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին Պուեբլան ինդուստրացման շրջան է ապրում։ Զարգանում են հատկապես տեքսիլ, կոշկի և սննդի արդյունաբերությունը։ Քաղաք են ժամանում ֆրանսիացիների, իտալացիների և գերմանացիների ներգաղթյալների հոսքեր։ Չնայած 20-րդ դարում Գվադալախարան և Մոնտերեյը գերազանցում են Պուեբլային թե' բնակչության թվով և թե' տնտեսական նշանակությամբ, ներկայումս քաղաքը շարունակում է մնալ երկրի տնտեսական, քաղաքական և մշակութային կենտրոններից մեկը։

1987 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն քաղաքը հռչակել է Համաշխարհային ժառանգության քաղաք։

Աշխարհագրություն և կլիմա խմբագրել

Աշխարհագրական տեղեկություններ խմբագրել

Քաղաքը գտնվում է ծովի մակարդակից 2 կմ բարձրության վրա` Պուեբլա հովտում։ Այն բոլոր կողմերից շրջապատված է լեռներով և հրաբուխներով։ Պուեբլայի առանձնահատկությունն այն է, որ այն միակ քաղաքն է աշխարհում, որ շրջապատված է 4 հրաբուխներով` Օրիսաբա (5747 մ), Պոպոկատեպետլ (5500 մ), Իստակսիուատլ (5220) և Մալինչե (4503 մ)։ Բոլոր 4 հրաբուխներն էլ Մեքսիկայի ամենաբարձր գագաթներն են և ամենաբարձրերից են Հյուսիսային Ամերիկայում ԱՄՆ-ի Դենալի և Կանադայի Լոգան լեռներից հետո։

Կլիմա խմբագրել

Պուեբլան գտնվում է մերձարևադարձային մուսսոնային կլիմայի հարավային սահմանին։ Նշանակալի ազդեցություն է թողնում կլիմայի վրա քաղաքի բարձրությունը ծովի մակարդակից (2000 մ)։ Ձմեռները տաք են և չոր, ամառները` շոգ ու անձրևային։ Ջերմաստիճանի օրական տատանումները բավական մեծ են։

Պուեբլայի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F) 29.5
(85.1) 		32.0
(89.6) 		35.0
(95) 		36.0
(96.8) 		36.5
(97.7) 		34.0
(93.2) 		33.0
(91.4) 		33.0
(91.4) 		32.0
(89.6) 		33.0
(91.4) 		31.0
(87.8) 		30.5
(86.9) 		36.5
(97.7)
Միջին բարձր °C (°F) 23.0
(73.4) 		23.9
(75) 		25.9
(78.6) 		27.5
(81.5) 		28.0
(82.4) 		26.4
(79.5) 		25.3
(77.5) 		25.3
(77.5) 		24.8
(76.6) 		24.8
(76.6) 		24.4
(75.9) 		23.6
(74.5) 		25.2
(77.4)
Միջին օրական °C (°F) 13.9
(57) 		15.0
(59) 		17.1
(62.8) 		19.0
(66.2) 		19.8
(67.6) 		19.4
(66.9) 		18.4
(65.1) 		18.4
(65.1) 		18.2
(64.8) 		17.3
(63.1) 		15.8
(60.4) 		14.5
(58.1) 		17.2
(63)
Միջին ցածր °C (°F) 4.9
(40.8) 		6.2
(43.2) 		8.4
(47.1) 		10.5
(50.9) 		11.7
(53.1) 		12.5
(54.5) 		11.6
(52.9) 		11.5
(52.7) 		11.5
(52.7) 		9.8
(49.6) 		7.2
(45) 		5.4
(41.7) 		9.3
(48.7)
Ռեկորդային ցածր °C (°F) −5.5
(22.1) 		−1.5
(29.3) 		−2.0
(28.4) 		1.0
(33.8) 		5.0
(41) 		5.0
(41) 		4.0
(39.2) 		4.5
(40.1) 		0.0
(32) 		2.0
(35.6) 		−4.5
(23.9) 		−6.0
(21.2) 		−6.0
(21.2)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 12.0
(0.472) 		8.5
(0.335) 		9.4
(0.37) 		28.8
(1.134) 		83.5
(3.287) 		193.5
(7.618) 		161.6
(6.362) 		172.4
(6.787) 		197.1
(7.76) 		79.1
(3.114) 		18.0
(0.709) 		5.2
(0.205) 		969.1
(38.154)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 0.1 mm) 1.6 1.7 2.4 6.2 12.7 18.2 17.9 18.2 18.7 10.0 3.1 1.2 111.9
% խոնավություն 53 53 47 52 55 63 67 68 65 62 52 60 58
Միջին ամսական արևային ժամ 268 262 286 269 257 202 212 217 184 241 256 256 2910
Աղբյուր #1: Servicio Meteorológico National (humidity 1981–2000)[7][8]
Աղբյուր #2: Deutscher Wetterdienst (sun, 1961–1990)[9]

Բնակչություն խմբագրել

Մեքսիկայի վիճակագրության ու աշխարհագրության ինստիտուտի տվյալներով Պուեբլայի բնակչությունը 2010 թվականին կազմել է 1.538.819 մարդ, իսկ ագլոմերացիան` մոտ 2.7 միլիոն մարդ։ Քաղաքում և նրա շրջակայքում ապրում է Պուեբլա նահանգի բնակչության մոտ 47 %-ը.[10]: Պուեբլայի ագլոմերացիան չորրորդն է Մեքսիկայում Մեխիկոյից, Գվադալախարայից և Մոնտերեյից հետո։

Բնակիչների մոտ 90 %-ը կաթոլիկ է, մնացածը` հիմնականում աթեիստ։ Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը իսպանա-հնդկացիական մետիսներ են, կան նաև մեծ թվով գերմանացի և իտալացի ներգաղթյալների հետնորդներ։

Տնտեսություն խմբագրել

Քաղաքի տնտեսության հիմքը կազմում է արդյունաբերությունը, որտեղ ձևավորվում է նահանգի համախառն ներքին արդյունքի 80 %-ը։ Արդյունաբերության գլխավոր ճյուղերն են.

  • տեքսիլ
  • կոշիկի
  • սննդի
  • քիմիական
  • մետալուրգիա
  • ավտոպահեստամասերի արդյունաբերության։

Քաղաքի խոշոր գործատուներն են Volkswagen և Hylsa ընկերությունները։

Քաղաքային տնտեսության մեջ կարևոր դեր է խաղում զբոսաշրջությունը։

Տրանսպորտ խմբագրել

 
Ավտոբուսային կայարան Paradero Juárez-Serdán

Քաղաքը Սերդան եղբայրների միջազգային օդանավակայանով կապվում է արտաքին աշխարհին։ Այն ունի տարեկան 264.000 մարդ շրջանառություն (2012)։ Օդանավակայանը հիմնականում օգտագործվում է փոքր բյուջեով ավիաընկերությունների կողմից չվերթեր կատարելու Մեքսիկայի խոշոր այլ քաղաքներ և ԱՄՆ։ Հեռավոր չվերթերի համար քաղաքացիների հիմանական մասն օգտվում է 100 կմ հեռավորության վրա գտնվող Մեխիկոյի միջազգային օդանավակայանից։

Պուեբլայով են անցնում պետական նշանակության 150 (Մեխիկո-Վերակրուս) և 129 (Պուեբլա-Հալապա) մայրուղիները։

Հասարակական տրանսպորտը ներկայացված է մեծ թվով ավտոբուսային երթուղիներով, որոնք սպասարկում են մասնավոր կազմակերպությունները։ 2013 թվականի փետրվարին գործարկվել է Red Urbana de Transporte Articulado (RUTA) էքսպրես ավտոբուսային երթուղին։ 2014 թվականին նախատեսվում էր գործարկել այդպիսի ևս 2 գիծ։

Տեսարժան վայրեր խմբագրել

Մեքսիկացիների շրջանում Պուեբլան գաստրոնոմական մայրաքաղաքի համբավ է վայելում։ Այն մեքսիկական խոհանոցի շատ կերակրատեսակների հայրենիքն է[11]։

  • Տաճար - օծվել է 1649 թվականին։ Մեծությամբ երկրորդն է Մեքսիկայում։ Հայտնի է խորանի թանկարժեք ձևավորմամբ, մարմարե սյուներով, որմնապատկերներով։
  • Ռոսարիո կապելա Սանտո Դոմինգո եկեղեցում։ Բարոկկոյի գլուխգործոց է։
  • Ամպարո թանգարան - Հին Մեքսիկային նվիրված մասնավոր թանգարան է։
  • Սանտա Ռոսա մենաստան։ Այստեղ են առաջին անգամ պատրաստել mole poblano շոկոլադե սոուսը։

Պատկերասրահ խմբագրել

  •  
    Պուեբլայի մայր տաճարը
  •  
    Պուեբլա նահանգի կառավարության պալատ
  •  
    Սան Ֆրանցիսկո տաճարը քաղաքի պատմական կենտրոնում
  •  
    Սան Կրիստոբալի տաճարը քաղաքի պատմական կենտրոնում
  •  
    Քաղաքի կենտրոնական հրապարակը` Էլ Սոկալո
  •  
    Սուրբ Մարիամ Ռոզարիա ժամատուն
  •  
    Պատմական թանգարան Ամպարո
  •  
    Սանտա Դոմինգո եկեղեցի
  •  
    Պալաֆոքսիանի գրադարան

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ http://www.inegi.org.mx/sistemas/consulta_resultados/iter2010.aspx?c=27329&s=est
  2. ↑ 2,0 2,1 «Мифы и реальность об основании Пуэблы». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 26-ին.
  3. ↑ «Fundación e historia de Puebla»
  4. ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 26-ին.
  5. ↑ Выходные праздничные дни в Мексике в 2011 году
  6. ↑ Выходные праздничные дни в Мексике в 2012 году
  7. ↑ «Estado de Puebla–Estacion: Puebla (DGE)». NORMALES CLIMATOLÓGICAS 1951–2010 (Spanish). Servicio Meteorológico National. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. ↑ «NORMALES CLIMATOLÓGICAS 1981–2000» (PDF) (Spanish). Servicio Meteorológico Nacional. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  9. ↑ «Station 76685 Puebla, PUE». Global station data 1961–1990—Sunshine Duration. Deutscher Wetterdienst. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 6-ին.
  10. ↑ «El Inegi presenta resultados del Censo de Población y Vivienda 2010, en cinco años 73 mil personas han migrado de Puebla a Estados Unidos». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 26-ին.
  11. ↑ Auténtica comida mexicana en Puebla

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պուեբլա դե Սարագոսա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պուեբլա_դե_Սարագոսա&oldid=9750392» էջից