Պոնտոսի հույների ցեղասպանություն
Պոնտոսի հույների ցեղասպանությունը կամ մեգալի, վերաբերվում է 20-րդ դարի սկզբներում Օսմանյան Թուրքիայի տարածքում գտնվող պատմական Պոնտոսում բնակվող հույների կոտորածներին Երիտասարդ Թուրքերի կառավարության կողմից։ 1916-1923 թթ. Պոնտոսի ցեղասպանության զոհ են դարձել ըստ տարբեր աղբյուրների 353.000 -ից մինչև 1.200.000 հույներ[1][2][3][4][5][6][7]։ Սա արձանագրվել է պատմության մեջ իբրև քսաներորդ դարի երկրորդ եղեռն։
Պատմություն խմբագրել
Պատմական Պոնտոսը գտնվում էր Թուրքիայի կազմում և ընդգրկում Սև ծովի ափամերձ տարածքները։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին Պոնտոսի հունական բնակչությունը 700.000 մարդ էր։ Փաստորեն Պոնտոսում ապրող հույների 50 տոկոսը բնաջնջվեց թուրք բարբարոսների կողմից։
Ճանաչում խմբագրել
| երկիր | ճանաչման օրը |
|---|---|
 Հայաստան
|
Մարտի 24, 2015[8] |
 Հունաստան
|
Մայիսի 19, 1994 |
 Կիպրոս
|
Մայիսի 19, 1994 |
 Շվեդիա
|
2010 թվականի մարտի 11-ին[9] |
Հունաստան և Կիպրոս խմբագրել
Հունաստանը մայիսի 19-ը պաշտոնապես ճանաչել է Պոնտոսի հույների ցեղասպանության զոհերի հիշատակման օր։ Հունաստանի նախագահ Կոնստանտին Կարամանլիսը 1994 թ. մարտի 7–ին հաստատել է հմր 2193 օրենքը, որով սահմանվել է Հիշատակման օրը։
Կիպրոսը նույնպես այս իրադարձությունները ճանաչում է որպես ցեղասպանություն։
ԱՄՆ խմբագրել
Պոնտոսի հույների ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչել են ԱՄՆ-ի Նյու-Յորք, Հարավային Կարոլինա, Նյու Ջերսի, Ֆլորիդա, Մասաչուսեթս, Պենսիլվանիա և Իլինոյս նահանգները։
Շվեդիա խմբագրել
2010 թ.-ի մարտին Շվեդիան ընդունեց համապատասխան օրինագիծը՝ օրենքի նախագիծը։
Նախագիծը, որը շրջանառության մեջ էր դրվել դեռ 2008 թվականի աշնանը, վայելում էր ընդդիմադիր երեք կուսակցությունների՝ սոցիալ-դեմոկրատների, կանաչների ու ձախերի աջակցությունը։ Փաստաթղթում 1915 թվականին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած իրադարձությունները բնութագրվում են որպես ցեղասպանություն, ընդ որում՝ հիշատակված են ոչ միայն հայերի, այլև Օսմանյան կայսրությունում բնակվող ազգային մյուս փոքրամասնությունների՝ ասորիների և Պոնտոսի հույների զանգվածային սպանությունները։
Հետազոտություններ խմբագրել
Սալոնիկ քաղաքի Արիստոտելի համալսարանի պրոֆեսոր Կոնստանտինոս Ֆոտիադիսը սպառիչ ձևով ուսումնասիրել է նշված պատմական փաստերին առնչվող փաստաթղթերը և 2004 թ. հունարեն հրատարակել 600 էջանոց մենագրություն։
Ականատեսների հիշողություններ խմբագրել
Սակայն այս պատմական դաժան իրադարձություններն ուսումնասիրել են ոչ միայն գիտնականները։ Ամերիկահույն Զիա Հալոն իր «Not Even My Name»(«Նույնիսկ ոչ էլ անունս») վերնագրով վեպում պատմում է իր մոր հիշողությունների մասին, որն այս պատմական իրադարձություններին ականատես է եղել։
70 տարի անց Զիա Հալոն իր մայրիկի հետ այցելում է Թուրքիա, որպեսզի գտնի մոր հայրական տունը, օջախը։
Իր հարցազրույցներից մեկում Զիա Հալոն նշում է. «Երբ մայրիկս Դիարբեքիրում հայտնվեց կարիքի և աղքատության մեջ ու միայնակ իրեն զգաց, հայերի ընտանիքը մայրիկիս օգնության հասավ և պաշտպանեց ինչպես հարազատ աղջկան»։
Հեղինակի հոդվածներից մեկը՝ «Պատմության ոգին», նույնպես նվիրված է Պոնտոսի հույների ցեղասպանության զոհերի հիշատակին։
Ահա թե ինչ է գրում Հալոն իր գրքում. «Երբ ես գրեցի «Not Even My Name» գիրքը, որոշեցի գրել այն ամենի վերաբերյալ, ինչ հիշել էր մայրիկս իր կյանքի մասին։ Ես վաղուց էի որոշել այդպես անել։ Եթե նա հիշում էր ինչ-որ բան ութսուն տարվա ընթացքում, կարևոր չէ, թե որքան աննշան կթվար այդ պահին, դա կարող էր զգալի կարևորություն ունենալ նրա ամբողջ կյանքի համար։ Ես գրանցեցի, թե ինչպես են Պոնտոսի հույները թաքնված ապրել Սև ծովի ափերին՝ Պոնտական սարերում, քսաներորդ դարի սկզբին, ինչպես են ապրել ասորիները Թուրքիայի հարավի գյուղերում, ինչպես են հայերը՝ որպես քաղաքի բնակիչներ, ապրել Դիարբեքիրում։ Եվ անշուշտ գրել եմ աքսորի՝ մահվան երկար ճանապարհի մասին։
Նա ինը տարեկան էր, երբ թուրք զինվորները եկան իրենց գյուղ՝ բարձրաձայնելու Մուստաֆա Քեմալի (Աթաթուրքի) հրամանը. «Դուք պետք է լքեք այս վայրը, պետք է վերցնեք միայն այն, ինչ կարող եք տանել։ Պատրաստ եղեք հեռանալու երեք օրից»։
Ահա թե ինչ է գրում այն տարիներին Թուրքիայում Միացյալ Նահանգների դեսպան Հենրի Մորգենթաուն.
«Հույների հանդեպ թուրքերը որդեգրել էին նույն գործելաոճը, ինչ հայերի դեպքում։ Նրանց զորակոչում էին Օսմանյան բանակ, հետո ընդգրկում աշխատանքային ջոկատներում՝ օգտագործելով Կովկասում ու ռազմական գործողությունների թատերաբեմ հանդիսացող այլ շրջաններում ճանապարհներ կառուցելու համար։ Հույն զինվորները, հայերի նման, հազարներով մահանում էին ցրտից, սովից ու զրկանքներից»։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ United Nations document E/CN.4/1998/NGO/24 (page 3) acknowledging receipt of a letter by the «International League for the Rights and Liberation of Peoples» titled «A people in continued exodus» (i.e., Pontian Greeks) and putting the letter into internal circulation (Dated 1998-02-24)
If above link doesn’t work, search United Nations documents for «A people in continued exodus» - ↑ Peterson, Merrill D. (2004). Starving Armenians: America and the Armenian Genocide, 1915—1930 and After, Charlottesville: University of Virginia Press
- ↑ Valavanis, G.K. (1925). Contemporary General History of Pontus (Σύγχρονος Γενική Ιστορία του Πόντου), Athens, p.24.
- ↑ Hatzidimitriou, Constantine G., American Accounts Documenting the Destruction of Smyrna by the Kemalist Turkish Forces: September 1922, New Rochelle, New York: Caratzas, 2005, p. 2.
- ↑ Bierstadt, Edward Hale (1924). The Great Betrayal; A Survey of the Near East Problem, New York: R. M. McBride & Co.
- ↑ «Turks Proclaim Banishment Edict to 1,000,000 Greeks», The New York Times, 2 December 1922, p.1.
- ↑ «Greek Genocide 1914-23». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ Հայաստանի խորհրդարանը դատապարտել է հույների և ասորիների ցեղասպանությունը։
- ↑ ИА REGNUM: Швеция признала Геноцид армян
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պոնտոսի հույների ցեղասպանություն» հոդվածին։ |