Չիանգ Ռայ
Չիանգ Ռայը, (թաի.՝ เมืองเชียงราย, լաոս.՝ ເມືອງຊຽງຮາຍ), Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող խոշոր քաղաք է, որի բնակչությունը կազմում է շուրջ 200,000 մարդ։ Այն տեղակայված է Չիանգ Ռայ նահանգի Մուեանգ Չիանգ Ռայ շրջանում։ Չիանգ Ռայը որպես մայրաքաղաք է ճանաչվել մ.թ.ա 1262 թվականին՝ Մանգրայ թագավորի օրոք։
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Չիանգ Ռայ | ||
| թաի.՝ เทศบาลนครเชียงราย | ||
 | ||
| Երկիր |  Թաիլանդ | |
| Հիմնադրված է | 1262 և մարտի 25, 1936 թ. | |
| Մակերես | 60,85 կմ² | |
| ԲԾՄ | 390 մետր | |
| Բնակչություն | 70 610 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2014)[1] | |
| Ժամային գոտի | UTC+7 | |
| Փոստային դասիչ | 57000 և 57100 | |
| Պաշտոնական կայք | chiangraicity.go.th | |
| ||
Պատմություն խմբագրել
Քաղաքը հիմնադրել է Մանգրայ թագավորը 1262[2] թվականին և այն դարձել է Մանգրայների դինաստիայի մայրաքաղաքը։ «Չիանգ» բառը թայերեն նշանակում է «քաղաք»,իսկ Չիանգ Ռայը նշանակում է Ռայի (Մանգի) քաղաք։ Դրանից հետո Չիանգ Ռայը նվաճեց Բիրման և մի քանի հարյուր տարի մնաց Բիրմայի տիրապետության տակ։ Միայն 1786 թվականին Չիանգ Ռայը դարձավ Չիանգ Մայի վասալ։ Սիամը (Թաիլանդ) 1899 թվականին բռնակցեց Չիանգ Մային, իսկ Չիանգ Ռայը 1933 թվականին հռչակվեց որպես Թայլանդի նահանգ։
1432 թվականին, Մանգրեյի դինաստիայի Սեմ Ֆանգ Կաեն թագավորի օրոք (1402–1441) Ֆիանգ Կաեոն կամ զմրուխտ Բուդդան՝ Բուդդայի ամենահարգված արձանը, հայտնաբերվել է Չիանգ Ռայում, երբ երկրաշարժը փլուզեց չեդին՝ Չիանգ Ռայ քաղաքի Վատ Փհրաքեիում։ Հետագայում այնտեղ հայտնաբերվեց ջադի գեղեցիկ արձանը, որը թաքնված էր ներսում։ Մեկ այլ վարկածն այն է, որ «զմրուխտե Բուդդան» ծածկված է եղել ցեխով, նախքան մոլագարների ավերածությունները։ Շատ տարիներ անց հայտնաբերվեց, որ ցեխով պատված Բուդդայի մեջ իրականում տեղադրված է նեֆրիտե շքեղ արձանը, որից վերը նշված երկրաշարժի պատճառով կավի մի կտոր է կոտրվել՝ ներսում բացահայտելով նեֆրիտը։
1992 թվականին քաղաքի հենարանը Wat Klang Wiang-ից տեղափոխվեց Wat Phra That Doi Chom Thong, որտեղ այն հայտնի է որպես Սադուե Մուեանգ (թայերեն ՝ สะดือ เมือง), քաղաքի «պորտ» կամ omphalos անունով։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Չիանգ Ռայը ընկած է Մեքոնգի վտակ՝ Կոկ գետի հարթ ալյուվիալ դաշտի վրա, հյուսիսում գտնվող Դաեն Լաոյի լեռնաշղթայի և հարավում գտնվող Ֆի Պան Նամ լեռնաշղթայի միջև։ Կոկ գետը հոսում է Չիանգ Ռայի հյուսիսային հատվածի երկայնքով, դեպի արևելք ՝ Բիրմայից Թա Տոն (ท่า town) քաղաքում, այնուհետև թեքվում հյուսիս-արևելք և միանում Մեկոնգ գետին՝ քաղաքից մոտ 40 կիլոմետր հեռավորության վրա հյուսիս-արևելքում։ Կոկի վտակ՝ Լաո գետը, հոսում է Չիանգ Ռայից հարավ։ Քաղաքի սահմաններում կա Կոկ գետը տարածող չորս կամուրջ, յուրաքանչյուրը հոսում է հարավից հյուսիս։ Չիանգ Ռայի քաղաքը շրջապատող ռելիեֆի մեծ մասը կամ հարթ է, կամ ունի չափավոր բլուրներ։ Բացառությունը դրսևորվում է արևմուտք և հյուսիս-արևմուտք ուղղություններով, որտեղ ակնհայտ են կրաքարային բլուրները, որոնցից մի քանիսը ունեն ուղղաձիգ բաց ժայռեր։ Դա նաև այն ուղղությունն է, որտեղ գտնվում են շրջանի հիլլ ցեղախմբի մեծ մասի գյուղերը։ Քաղաքը գտնվում է Բանգկոկից 860 կիլոմետր հեռավորության վրա (530 մղոն) հյուսիսում, Չիանգ Մայից մոտ 200 կիլոմետր հեռավորության վրա(120 մղոն) հյուսիս-արևելքում, Մա Սեյից և Բիրմայի սահմանից 62 կիլոմետր հեռավորության վրա (39 մղոն) հարավում, Լաոսից այն կողմ Մեքոնգ գետի ափին գտնվող Չիանգ Սաեն քաղաքից 60 կիլոմետր հեռավորության վրա(37 մղոն) հարավ-արևմուտքում և Phayao քաղաքից 90 կիլոմետր հեռավորության վրա (56 mi) հյուսիսում։ Ոսկե եռանկյունին ՝ Թաիլանդի, Լաոսի և Մյանմայի սահմանների եռակետը, գտնվում է քաղաքից 55 կիլոմետր հեռավորության վրա հյուսիս-արևելքում։
Կլիմա խմբագրել
Չիանգ Ռայն ունի արևադարձային խոնավ և չոր կլիմա (Köppen կլիմայի դասակարգում)։ Ձմեռները բավականին չոր և տաք են։ Ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչև ապրիլ ամիսը, օրական միջին առավելագույնը` 34.9 °C (94.8 °F): Մուսոնների սեզոնը տևում է ապրիլի վերջից մինչև հոկտեմբեր, ցերեկը տեղում են հորդառատ անձրևներ և նկատվում է փոքր-ինչ ավելի զով ջերմաստիճան, չնայած գիշերը լինում է տաք։
| Չիանգ Ռայն (1981–2010)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 34.3 (93.7) |
37.0 (98.6) |
39.3 (102.7) |
40.5 (104.9) |
39.6 (103.3) |
39.6 (103.3) |
36.2 (97.2) |
35.6 (96.1) |
35.0 (95) |
34.3 (93.7) |
34.9 (94.8) |
33.5 (92.3) |
40.5 (104.9) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 28.6 (83.5) |
31.3 (88.3) |
33.8 (92.8) |
34.8 (94.6) |
33.1 (91.6) |
32.1 (89.8) |
31.1 (88) |
30.9 (87.6) |
31.1 (88) |
30.5 (86.9) |
28.8 (83.8) |
27.2 (81) |
31.1 (88) |
| Միջին օրական °C (°F) | 19.7 (67.5) |
21.6 (70.9) |
24.6 (76.3) |
27.1 (80.8) |
27.1 (80.8) |
27.2 (81) |
26.7 (80.1) |
26.5 (79.7) |
26.2 (79.2) |
25.1 (77.2) |
22.2 (72) |
19.4 (66.9) |
24.4 (75.9) |
| Միջին ցածր °C (°F) | 12.8 (55) |
13.7 (56.7) |
16.9 (62.4) |
20.6 (69.1) |
22.5 (72.5) |
23.6 (74.5) |
23.4 (74.1) |
23.3 (73.9) |
22.7 (72.9) |
21.1 (70) |
17.3 (63.1) |
13.5 (56.3) |
19.3 (66.7) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | 6.0 (42.8) |
7.0 (44.6) |
6.0 (42.8) |
14.7 (58.5) |
17.1 (62.8) |
20.6 (69.1) |
20.6 (69.1) |
20.7 (69.3) |
17.0 (62.6) |
12.7 (54.9) |
5.2 (41.4) |
1.5 (34.7) |
1.5 (34.7) |
| Անձրևի տեղումներ մմ (դյույմ) | 7.5 (0.295) |
13.8 (0.543) |
28.2 (1.11) |
97.9 (3.854) |
213.4 (8.402) |
178.4 (7.024) |
310.9 (12.24) |
358.4 (14.11) |
283.9 (11.177) |
124.9 (4.917) |
59.2 (2.331) |
14.0 (0.551) |
1690,5 (66,555) |
| Միջ. անձրևոտ օրեր | 1.4 | 1.8 | 3.7 | 10.8 | 18.4 | 19.5 | 23.1 | 23.7 | 17.3 | 11.4 | 5.0 | 1.8 | 137.9 |
| % խոնավություն | 75 | 67 | 62 | 66 | 76 | 80 | 82 | 84 | 83 | 82 | 79 | 77 | 76 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 272.8 | 257.1 | 294.5 | 279.0 | 198.4 | 159.0 | 120.9 | 117.8 | 144.0 | 198.4 | 249.0 | 251.1 | 2542 |
| Միջին օրական արևային ժամ | 8.8 | 9.1 | 9.5 | 9.3 | 6.4 | 5.3 | 3.9 | 3.8 | 4.8 | 6.4 | 8.3 | 8.1 | 7.0 |
| Աղբյուր #1: Thai Meteorological Department[3] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: Office of Water Management and Hydrology, Royal Irrigation Department (sun and humidity)[4] | |||||||||||||
| Chiang Rai | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Կլիմայի աղյուսակ (բացատրություն) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ժողովրդագրություն խմբագրել
Ըստ Թաիլանդի ազգային վիճակագրական վարչության տվյալների, 2010 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ Չիանգ Ռայի քաղաքային շրջանում բնակվում էր 199 699 մարդ։ Քաղաքի տարածման հետևանքով, տեղի բնակիչները որոշ չափով ավելի մեծ են համարում մայրաքաղաքային տարածքը։ Չիանգ Ռայի քաղաքը Չիանգ Ռայի նահանգի մայրաքաղաքն է և առևտրային կենտրոնը, որտեղ բնակվում է 1,1 միլիոն բնակիչ։
Բնակչության զգալի մասը ՝ 12.5 տոկոսը, հիլլ ցեղերի ծագում ունի։ «Հիլլ ցեղեր»-ը հավաքական տերմին է հյուսիսային Թաիլանդի փոքրամասնությունների համար, ինչպիսիք են Կարենը, Ախան, Լիսուն, Միաոն և Հմոնգը։
Կառավարություն խմբագրել
Չիանգ Ռայի քաղաքը Չիանգ Ռայի նահանգի մայրաքաղաքն է։
Քաղաքապետարանում 19°54,80′ հս․ լ. 99°49,62′ ավ. ե.HGЯO գտնվում են մարզային գրասենյակները։ Թեսաբանում տեղակայված են քաղաքապետարանի գրասենյակները 19°54′34″ հս․ լ. 99°49′39″ ավ. ե.HGЯO
Կրթություն խմբագրել
Քոլեջներ և համալսարաններ խմբագրել
- համալսարան Մաե Ֆահ Լուանգ
- Չիանգ Ռայի Ռաջաբհաթ համալսարան
- Ռաջամանգալայի տեխնոլոգիական համալսարան Լաննա, Չիանգ Ռայի համալսարան
Ավագ դպրոցներ խմբագրել
- Դամրոնգրացոնգկրոհ դպրոց
- Չիանգ Ռայի Վիտհայախոմի դպրոց
- Չիանգրայի քաղաքապետարանի դպրոց 6
- Չիանգ Ռայի միջազգային դպրոց
Հիվանդանոցներ խմբագրել
2018-ին Թամ Լուանգ քարանձավից փրկվածները բերվեցին Չիանգ Ռայ՝ ամենամոտ խոշոր քաղաքը հիվանդանոցների խնամքի համար[6]։
- Օվերբրուկի հիվանդանոց (կիսամյակային) Հիմնադրվել է 1903 թվականին դոկտոր Ուիլյամ Ա. Բրիգսի կողմից ՝ որպես միսիոներական հիվանդանոց։
- Կասեմրադ Սրիբուրինի անվան ընդհանուր հիվանդանոց, մասնավոր հիվանդանոց։
- Չիանգ Ռայ Պրաչանուխրո հիվանդանոց, հանրային հիվանդանոց։
- Fort Mengraimaharaj հիվանդանոց, ռազմական հանրային հիվանդանոց։
- Չիանգ Ռայ Ինտեր հիվանդանոց, մասնավոր հիվանդանոց։
- Բանգկոկի հիվանդանոց - Չիանգ Ռայ, մասնավոր հիվանդանոց BDMS ցանցի կողմից։
Փոխադրամիջոցներ խմբագրել
Առաջին երթուղին Բանգկոկից անցնում է Չիանգ Ռայի միջով դեպի Բիրմայի սահմանին գտնվող Մա Սեյ։ Չիանգ Ռայը գտնվում է Բանգկոկից 839 կիլոմետր հեռավորության վրա, ճանապարհի տևողությունը՝ մոտ 14 ժամ մեքենայով կամ ավտոբուսով։ Համաձայն ավտոբուսի պաշտոնական չվացուցակի, Չիանգ Մայից Չիանգ Ռայ տանող ավտոբուսով տևողությունը մոտավորապես 3 ժամ 30 րոպե է։ Պետք է հաշվի առնել անձրևային սեզոնը, որը տևում է հունիսից մինչև հոկտեմբերի վերջ, ինչը կարող է խստորեն խոչընդոտել ճանապարհի երթևեկության հատվածները։
Բանգկոկից ամեն օր հասանելի են մի քանի թռիչքներ։ Մաե Ֆահ Լուանգ միջազգային օդանավակայանի թռիչքի տևողությունը կազմում է մոտ 1 ժամ 30 րոպե։ Կան մի քանի խոշոր օպերատորներ, այդ թվում՝ Thai Airways, Air Asia, Nok Air:
Չիանգ Ռայի և Թաթոնը Չիանգի միջև Չիանգ Մայ նահանգում ամեն օր նախատեսված է նավային սպասարկում։ Այս ճանապարհորդությունը տևում է մոտ 3-4 ժամ և հաճելի այլընտրանք է լեռներով զբոսնելու համար։
Ներկայումս Չիանգ Ռայում չկա երկաթուղային հաղորդակցություն, քանի որ Բանգկոկից երկաթուղային գիծն ավարտվում է Չիանգ Մայով[7]։ Մոտ ժամանակներս բանակցություններ են վարվել Դեն Չայից Չիանգ Ռայ երկաթուղային գծի երկարացման մասին, բայց այն հավանաբար չի իրականացվի, քանի որ քաղաքի բնակչությունը 1 միլիոնից քիչ է, և Չիանգ Ռայ այցելող միջազգային զբոսաշրջիկների թիվը այնքան մեծ չէ, որքան Չիանգ Մայում։ Տարածաշրջանում չկան նաև խոշոր արդյունաբերական համալիրներ, քանի որ տնտեսությունը հիմնականում գյուղական է[8][9]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ http://stat.dopa.go.th/stat/statnew/statTDD/views/showDistrictData.php?statType=1&year=57&rcode=57 — Department of Provincial Administration.
- ↑ Coedès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of south-east Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
- ↑ «Climatological Data for the Period 1981–2010». Thai Meteorological Department. էջ 1. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
- ↑ «ปริมาณการใช้น้ำของพืชอ้างอิงโดยวิธีของ Penman Monteith (Reference Crop Evapotranspiration by Penman Monteith)» (PDF) (թայերեն). Office of Water Management and Hydrology, Royal Irrigation Department. էջ 11. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
- ↑ «www.tmd.go.th/province_stat.php?StationNumber=48303». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 3-ին.
- ↑ «Thai Cave Rescue Live Updates: 8th Person Is Out» (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 9-ին.
- ↑ railway.co.th Արխիվացված Հոկտեմբեր 10, 2007 Wayback Machine
- ↑ «Chiang Rai Diocese Thailand | Diocese of Chiang Rai Thailand | Ucanews». directory.ucanews.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 9-ին.
- ↑ «Chiang Rai Information Services | Information on Chiang Rai Thailand | Chiangraiprovince». directory.chiagraiprovince.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 9-ին.