Չան Հենգ
Չան Հենգ (չին.՝ 張衡, 78 — 139), չափահաս անունը Պինցզի (平子), չինացի փիլիսոփա, մտածող-էնցիկլոպեդիստ, գրականագետ, բանաստեղծ, պետական գործիչ և գիտնական։ Նրան են պատկանում աշխարհի շատ հայտնագործություններ և գյուտեր մաթեմատիկայի, աստղագիտության, մեխանիկայի, սեյսմոլոգիայի, աշխարհագրության մեջ։ Նրա պատվին անվանվել Է Լուսնի վրա Չան-Հենգ խառնարանը։
Չան Հենգ չինարեն՝ 張衡 | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 78 Nanyang, Հան դինաստիա |
| Մահացել է | 139 Լոյան, Imperial China |
| Քաղաքացիություն | Արևելյան Հան |
| Դավանանք | Կոնֆուցիականություն |
| Մասնագիտություն | քարտեզագիր, մաթեմատիկոս, աստղագետ, բանաստեղծ, մարդաբան, աշխարհագրագետ, փիլիսոփա, գյուտարար, ճարտարագետ-մեխանիկ և քաղաքական գործիչ |
| Գործունեության ոլորտ | մաթեմատիկա, աստղագիտություն և Երկրաշարժագիտություն |
 Zhang Heng Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է Նանյան շրջանի Սիաո գավառում՝ աղքատացած պաշտոնյայի ընտանիքում (այժմ այդ տեղերը գտնվում են Հենան նահանգի Նանյանգ քաղաքային շրջանի Նանձիա գավառում)։ 17 տարեկանում ուղևորվել է Չանանի, ապա եկել մայրաքաղաք Լոյան, որտեղ ընդունվել է Թայ Սուեի բարձրագույն ուսումնարան և ընկերական կապեր հաստատել առաջատար գիտնականներ Վան Ֆուի (76/85 — 157/167), Մա Ժունի (979-166), Ցույ Յուանիամի (77/78 — 142/143) և այլ գիտնականների հետ[1][2][3]։
33 տարեկանում դարձել է մշակույթի և կրթության հարցերով կառավարական խորհրդական (Լան Չժուն)։ Ընթերցելով «Թայ Սուան Ցզին» («Մեծ գաղտնիքի կանոն») Յան Սյունան (մ. թ. ա. 53 — 18թթ.), զբաղվել է բնական գիտություններով և մի քանի տարի անց այնպիսի հաջողությունների է հասել, որ 115-ին երկու անգամ զբաղեցրել է պալատական աստղագետ-պատմաբանի (Թայ Շի Լին) պաշտոնը, ով պատասխանատու է օրացույցի և աստղագիտական, մթնոլորտային, սեյսմոլոգիական դիտարկումների համար։
55 տարեկանում դարձել է վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկը (Սը Չժուն)։
Զրպարտված, 136-ին աքսորվել է որպես Հեցզյան (գտնվում էր Հեբեյի նահանգի Հենշուե շրջանում)։
Նվաճումներ խմբագրել
Ստեղծել է.
- արմիլյար ոլորտը (Երկնային գլոբուս);
- տրոլեյբուս-կողմնացույց՝ շարժակազմերով;
- ստորգետնյա ցնցումների գրանցման սարք (սեյսմոգրաֆ)
Չան Հենգը Չինաստանում առաջինն էր, որ հայտարարեց, որ Լուսինը փայլում է արտացոլված արևի լույսով, քանակական քարտեզագրության առաջամարտիկն էր՝ հիմնված կոորդինատների ուղղանկյուն ցանցի վրա։
համարի համար առաջարկեց երկու համարժեք՝ 1) 92/29 ≈ 3,1724…, 2) ≈ 3,1622…: Վերջին արժեքըն օգտագործել է Բրահմագուպտան 7-րդ դարում և Ալ-Խորեզմին 9-րդ դարում։
Չան Հենգի տեսական գործերը գոյատևել են միայն բեկորային ձևով՝ ներառված այլ աշխատություններում։ Նրա կյանքի և ստեղծագործության հնագույն նկարագրությունը պարունակվում է հատուկ նրան նվիրված գլ. 89-ում՝ «Հոու Հան Շու» («Գիրք [վերջին [դինաստիայի] Հան դարաշրջանի մասին])», 4-րդ դարի վերջ - 5-րդ դարի սկիզբ)։ Նրա գիտական ժառանգությունը ներկայացված է Յան Կե Չունի (18-19-րդ դարեր) անթոլոգիայում։
Գրականություն խմբագրել
- Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
- Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М.: Вост. лит., 2006. Т. 1. Философия / ред. М. Л. Титаренко, А. И. Кобзев, А. Е. Лукьянов. — 2006. — 727 с. С. 566—567.
- Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М. : Вост. лит., 2006-. Т. 5. Наука, техническая и военная мысль, здравоохранение и образование / ред. М. Л. Титаренко и др. — 2009. — 1055 с. С. 930—932.
- Чжан Юй-чжэ. Чжан Хэн-великий астроном древнего Китая // Народный Китай.1956.№ 1.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Vivian, 7th Baron, (Charles Crespigny Hussey Vivian) (born 20 Dec. 1966)». Oxford University Press. 2007 թ․ դեկտեմբերի 1.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ Knechtges, Martin; Schenuit, Jörg (2007 թ․ հունվարի 1). «Das westliche Dilemma». doi:10.30965/9783657764341.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ 史应勇, 1965- (2007). 郑玄通学及郑王之争研究. Sichuan chu ban ji tuan. ISBN 978-7-80752-029-0. OCLC 213011398.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Синология.ру
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չան Հենգ» հոդվածին։
