Ուելսի արքայազն

Ուելսի արքայազն կամ Վալիի արքայազն (անգլ.՝ Prince of Wales, վալլիերեն՝ Tywysog Cymru), 12-րդ դարի սկզբներին Ուելսում ծնված իշխանական տիտղոս, հետագայում անգլիական գահի արու ժառանգին տրվող տիտղոս, 1707 թվականից Անգլիայի և Շոտլանդիայի իրավաբանական միավորումից հետո (1282) Մեծ Բրիտանիայի գահի թագաժառանգին տրվող տիտղոս։ Տիտղոսի կրումը չի ենթադրում գահի իրավահաջորդում։ Որպես կանոն, թագաժառանգորդուհուն չի տրվում Ուելսի արքայադուստր տիտղոսը. այն օգտագործում է միայն արքայազնի կնոջ նկատմամբ։ Այս ավանդույթից բացառություն է 1525 թվականին Հենրի VIII Թյուդորի կողմից Ուելսի արքայադուստր տիտղոսի շնորհումը իր դստերը՝ Անգլիայի ապագա թագուհի Մարիա I Անգլիացուն։ Արքայազն տիտղոսի հետ շնորհվում է Չեսթերի դուքս տիտղոսը։ Ուելսի արքայազն տիտղոսը թագաժառանգին տրվում է որպես պատիվ և արժանիք։ Գահ բարձրանալուց հետո արքայազն տիտղոսը սղվում է։

Ներկայիս Ուելսի արքայազնը Չարլզ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)-ի ավագ որդի Ուիլյամն է։ Ստանձնել է պաշտոնը` 9 սեպտեմբեր 2022, իր տատի Եղիսաբեթ IIի մահվանից հետո^[2]։

Տիտղոսի պատմություն խմբագրել

Տիտղոսը հայտնի է վաղ միջնադարից։ Մինչև XIII դարի վերջը տիտղոսը կրել են Անգլիայի արևմուտքում գտնվող Ուելսի իշխանապետության տիրակալները։ Անգլիայից անկախ Ուելսի տիրակալներից (Ուելսի արքայազն) վերջինը եղել է Լլիվելին ապ Գրիֆիդը, որը սպանվել է 1282 թվականին մարտի դաշտում։ XIII դարի վերջում Անգլիայի թագավոր Էդուարդ I -ի կողմից Ուելսի գրավումից հետո Ուելսը կորցրել է իր անկախությունը և Ուելսի արքայազն տիտղոսը անցել է անգլիական թագին ու սկսել է պատկանել նրա թագաժառանգին։

Ըստ ավանդության, Էդուարդ I-ը դիմել է խորամանկության, որ հասնի Ուելսում Անգլիայի թագի գերիշխանության։ Այդ երկրամասում լուրջ ռազմական հաջողությունների հասնելով՝ նա հավաքել է Վալլիի իշխաններին և նրանց առաջարկել է ճանաչել վասալային կախվածությունը Անգլիայից։ Նրանք գլխավոր պայման են դրել՝ պահանջելով, որ Ուելսի արքայազնը լինի ծնունդով տեղաբնիկ և անգլերեն ոչ մի բառ չիմանա։ Էդուարդն անմիջապես հանդիսավոր երդում է տվել, որ կպահպանի այդ պայմանը։ Իշխանները վասալային կախվածության պայմանագիրը ստորագրել են, որից հետո Էդուարդը վահանի վրա ներկայացրել է իր որդուն (ապագա թագավոր Էդուարդ II-ին), որը ծնվել էր նախօրեին Վալլիի Կարնարվոն ամրոցում և բացականչել է.

Ահա ձեզ Ուելսի արքայազն, ծնունդով ձեր երկրից և նա ոչ մի բառ չգիտի անգլերեն։

Այս լեգենդը հայտնի է 16-րդ դարից։ Իսկ իրականում Էդուարդ I-ի ժամանակաշրջանում Անգլիայի ազնվականությունը նորմանդական էր և խոսում էր հին ֆրանսերենով։ Բայց Էդուարդ II-ը իսկապես ծնվել է Կարնարվոնում, երբ իր հայրը գտնվում էր Ուելսում։

Շնորհման կարգ խմբագրել

Ուելսի արքայազն տիտղոսը ինքնաբերաբար շնորհվող կամ ժառանգվող տիտղոս չէ։ Այն ամեն անգամ շնորհում է միապետը, սովորաբար ժառանգի կարգավիճակ ստանալուց մի քանի ամիս կամ նույնիսկ տարիներ անց։ Ավագ որդիների մի շարք ժառանգներ այդպես էլ չեն ստացել Ուելսի արքայազնի տիտղոս, մասնավորապես, ապագա Հենրի VI-ը (նրա հայրը Հենրի V-ը մահացավ որդու ծնվելուց անմիջապես հետո, և նա միանգամից գահ բարձրացավ), Հենրի VIII-ի երկու ավագ որդիները, որոնք մանուկ հասակում մահացել են։ Բոլոր այս արքայազնները կրել եմ միայն Կորնուոլի դուքս տիտղոսը։

Ուելսի արքայազնն անցնում է նաև ֆորմալ ինվեստիտուրա, որի ընթացքում միապետը նրա գլխին Ուելսի արքայազնի թագ է դնում։ Արքայազնի անչափահասության դեպքում ինվեստիտուրան կարող է տեղի ունենալ տիտղոսի շնորհումից մի քանի տարի անց։ 1911 թվականից ինվեստիտուրան կատարվում է Ուելսի Կարնարվոնի ամրոցում, որտեղ ծնվել է Էդուարդ II-ը։ Ուելսում արարողության անցկացման նախաձեռնողը եղել է վալլիացի Դեյվիդ Լլոյդ Ջորջը։

Սովորաբար Ուելսի արքայազն է դառնում միապետի ավագ որդին, սակայն այս տիտղոսը երկու անգամ շնորհվել է թագավորների թոռներին (ապագա Ռիչարդ II և Ջորջ III) նրանց հայրերի մահից հետո։ Երկու անգամ Ուելսի արքայազնի մահից հետո (Արթուրը 1502 թվականին և Հենրին 1612 թվականին) այդ կոչումը փոխանցվել է նրանց կրտսեր եղբայրներին, որոնք հետո գահ բարձրացան որպես Հենրի VIII Թյուդոր և Կարլ I:

Մեծ Բրիտանիայում այդ տիտղոսը այժմ կրում է արքայազն Չարլզը (Կարլ)՝ թագուհի Եղիսաբեթ II-ի ավագ որդին, որը հանդիսանում է Ուելսի 21-րդ արքայազնը։ Գահի ժառանգորդ է դարձել 1952 թվականի փետրվարին՝ պապի մահից հետո, սակայն Ուելսի արքայազն տիտղոսը ստացել է միայն 1958 թվականին, իսկ ինվեստիտուրան անցել է 1969 թվականին, երբ լրացավ նրա 20 տարին։

Այլ տիտղոսներ խմբագրել

Ուելսի արքայազն տիտղոսի հետ միասին որպես կանոն շնորհվում է Չեսթերի դուքս երկրորդական տիտղոսը։ Բացի այդ, միապետի ավագ որդին ինքնաբերաբար (միապետի ընտանիքում լույս աշխարհ գալու պահից կամ մոր կամ հոր գահ բարձրանալուց) ստանում է Կորնուոլի դուքս անգլիական տիտղոսը, իսկ 1603 թվականին անգլո-շոտլանդական անձնական ունիայից հետո նաև Ռոթսեյի դուքս շոտլանդական տիտղոս մի շարք այլ երկրորդական տիտղոսների հետ միասին։

Ուելսի արքայազնների ցանկ խմբագրել

Ուելսի արքայազնի Անգլիայից անկախ տիտղոսակիրներ խմբագրել

Անուն	Ում ժառանգորդն է եղել	Ծննդյան ամսաթիվ	Տիտղոսի շնորհում	Տիտղոսի վերջ	Այլ տիտղոսներ	Ուելսի արքայադուստր (կինը)
Դավիթ ապ Լլիվելին	Լլիվելին Մեծի որդի	մոտ 1215	1240 ապրիլի 11, առաջին հիշատակումը փաստաթղթերում 1244	1246 փետրվարի 25	—	Իզաբելլա դե Բրաոզ
Լլիվելին ապ Գրիֆիդ	— Գրիֆիդ ապ Լլիվելին II-ի որդի	մոտ 1223	1267 սեպտեմբերի 29	1282 դեկտեմբերի 11 զոհվել է ճակատամարտում	արքայազն Գվինեդա	Էլեոնոր դե Մոնֆոր
Դավիթ ապ Գրիֆիդ	Լլիվելին ապ Գրիֆիդի եղբայր	մոտ 1238	1282 դեկտեմբերի 11	1283 հոկտեմբերի 3 մահապատժի է ենթարկվել Շրուսբերիում	լորդ Սնոուդոն	Էլիզաբեթ Ֆերես

Անգլիայի թագաժառանգ Ուելսի արքայազններ խմբագրել

Անուն	Նախորդը	Ծննդյան օր	Թագաժառանգի հռչակում	Տիտղոսի հանձնում	Տիտղոսի վերջ	Մահվան տարեթիվ	Այլ տիտղոսներ	Ուելսի արքայադուստր (կինը)
Էդուարդ Կարնարվոնցի հետագայում Էդուարդ II թագավոր	Էդուարդ I	1284 ապրիլի 25	1284 օգոստոսի 19	1301 փետրվարի 7	1307 հուլիսի 7 թագավոր է դարձել	1327 սեպտեմբերի 21	Պոնտյեի կոմս, Չեսթերի կոմս	—
Էդուարդ Սև արքայազն	Էդուարդ III	1330 հունիսի 15		1343 մայիսի 12^[3]	1376 հունիսի 8		Չեսթերի կոմս, Կորնուոլի դուքս	Ջոանա Քենթի դքսուհի
Ռիչարդ Պլանտագենետ, հետագայում Ռիչարդ II թագավոր	Էդուարդ III	1367 հունվարի 6	1376 հունիսի 8	1376 նոյեմբերի 20^[3]	1377 հունիսի 22 թագավոր է դարձել	1400 փետրվարի 14	Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս	—
Հենրի Մոնմուտ, հետագայում Հենրի V թագավոր	Հենրի IV	1387 սեպտեմբերի 16	1399 սեպտեմբերի 30	1399 հոկտեմբերի 15^[3]	1413 մարտի 21 թագավոր է դարձել	1422 օգոստոսի 31	Լանկաստերի դուքս, Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս	—
Էդուարդ Վեստմիստերցի	Հենրի VI	1453 հոկտեմբերի 13		1454 մարտի 15^[3]	1471 ապրիլի 11 հորը տապալելով	1471 մայիսի 4	Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս	Աննա Նեվիլ
Էդուարդ Յորք, հետագայում Էդուարդ V թագավոր	Էդուարդ IV	1470 նոյեմբերի 4	1471 ապրիլի 11	1471 հունիսի 26^[3]	1483 ապրիլի 9 թագավոր է դարձել	1483?	Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս	—
Էդուարդ Պլանտագենետ	Ռիչարդ III	մոտ 1473	1483	1483 օգոստոսի 24^[3]	9 апреля 1484 ապրիլի 9		Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս, Սոլսբերիի կոմս	—
Արթուր Թյուդոր	Հենրի VII	1486 սեպտեմբերի 20		1489 նոյեմբերի 29	1502 ապրիլի 2		Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս	Եկատերինա Արագոնացի
Հենրի Թյուդոր, հետագայում Հենրի VIII թագավոր	Հենրի VII	1491 հունիսի 28	1502 ապրիլի 2	1504 փետրվարի 18^[3]	1509 ապրիլի 22 թագավոր է դարձել	1547 հունվարի 28	Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս, Յորքի դուքս	—
Էդուարդ Թյուդոր հետագայում Էդուարդ VI թագավոր	Հենրի VIII	1537 հոկտեմբերի 12		1537	1547 հունվարի 28 թագավոր է դարձել	1553 հուլիսի 6	Կորնուոլի դուքս, Չեսթերի կոմս	—
Հենրի Ստյուարտ	Յակով I	1594 փետրվարի 19	1603 մարտի 24	1610 հունիսի 4^[3]	1612 նոյեմբերի 6		Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս և այլն	—
Չարլզ Ստյուարտ հետագայում Չարլզ I թագավոր	Յակով I	1600 նոյեմբերի 19	1612 նոյեմբեր 6	1616 նոյեմբերի 4^[3]	1625 մարտի 27 թագավոր է դարձել	1649 հունվարի 30	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Յորքի դուքս, Օլբանի դուքս, Օրմոնդի մարքիզ, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, Ռոսսի կոմս և այլն	—
Չարլզ Ստյուարտ, հետագայում Չարլզ II թագավոր	Չարլզ I	1630 մայիսի 29		հայտարարվել է 1638-1641^[3]	1649 հունվարի 30 տիտղոսը լուծարվել է (թագավոր է դարձել 1660)	1685 փետրվարի 6	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, Ռենֆրյուի բարոն և այլն	—
Ջորջ Ավգուստ, հետագայում Ջորջ II թագավոր	Ջորջ I	1683 նոյեմբերի 10	1714 օգոստոսի 1	1714 սեպտեմբերի 27	1727 հունիսի 11 թագավոր է դարձել	1760 հոկտեմբերի 25	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Քեմբրիջի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	Կարոլինա Բրանդենբուրգ-Անսբախցի
Լուիս Ֆրեդերիկ	Ջորջ II	1707 փետրվարի 1	1707 հունիսի 11	1729 հունվարի 8^[3]	1751 մարտի 31		Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Էդինբուրգի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	Ավգուստա Սաքսեն Գոթեցի
Ջորջ Վիլհելմ Ֆրեդերիկ հետագայում Ջորջ III թագավոր	Ջորջ II	1738 հունիսի 4	1751 մարտի 31	1751 ապրիլի 20	1760 հոկտեմբերի 25 թագավոր է դարձել	1820 հունվարի 29	Էդինբուրգի դուքս, Չեսթերի կոմս և այլն	—
Ջորջ Ավգուստ Ֆրեդերիկ հետագայում Գեորգ IV թագավոր	Ջորջ III	1762 օգոստոսի 12		1762 օգոստոսի 19^[3]	1820 հունվարի 29 թագավոր է դարձել	1830 հունիսի 26	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	Կարոլինա Բրաունգշվեյգցի
Ալբերտ Էդուարդ, հետագայում Էդուարդ VII թագավոր	Վիկտորիա	1841 նոյեմբերի 9		1841 դեկտեմբերի 8	1901 հունվարի 22 թագավոր է դարձել	1910 մայիսի 6	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	Ալեքսանդրա Դանիացի
Ջորջ հետագայում Ջորջ V թագավոր	Էդուարդ VII	1865 հունիսի 3	1901 հունվարի 22	1901 նոյեմբերի 9	1910 մայիսի 6 стал королём	1936 հունվարի 20	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Յորքի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	Մարիա Թեքսացի
Էդուարդ, հետագայում Էդուարդ VIII թագավոր, որից հետո Վինձորի դուքս	Ջորջ V	1894 հունիսի 23	1910 մայիսի 6	1910 հունիսի 23	1936 հունվարի 20 թագավոր է դարձել	1972 մայիսի 28	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	—
Արքայազն Չարլզ, "հետագայում" Չարլզ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)	Եղիսաբեթ II	1948 նոյեմբերի 14	1952 փետրվարի 6	1958 հուլիսի 26	2022 սեպտեմբերի 8 "թագավոր է դարձել"	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	1. Դիանա Սպենսեր 2. Կամիլա Շանդ (չի օգտագործում Ուելսի արքայադուստր տիտղոսը)	—
Արքայազն Ուիլյամ	Չարլզ III (Մեծ Բրիտանիայի թագավոր)	1982 հունիսի 21	2022 սեպտեմբեր 8	2022 սեպտեմբեր 10	colspan="2" \| -	Կորնուոլի դուքս, Ռոթսեի դուքս, Չեսթերի կոմս, Կարիկի կոմս, և այլն	Կեյթ Միդելթոն

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Pinches, J.H.; Pinches, R.V. (1974). The Royal Heraldry of England. London: Heraldry Today. ISBN 090045525X.
↑ Gwenllian. Princess of Wales (անգլ.)
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 «Prince of Wales — Previous Princes» (անգլերեն). princeofwales.gov.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 18-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ուելսի արքայազնի պաշտոնական կայք* Ուելսի արքայազնների ցանկը և պատմությունը սկսած Լլիվելին ապ Գրիֆիդից
Ուելսի արքայազնի պաշտոնական կայք Արխիվացված 2016-12-06 Wayback Machine[Ուելսի արքայազն և Կորնուոլի դուքսի պատմություն]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուելսի արքայազն» հոդվածին։

[1] Pinches, J.H.; Pinches, R.V. (1974). The Royal Heraldry of England. London: Heraldry Today. ISBN 090045525X.

[2] Gwenllian. Princess of Wales (անգլ.)

[princeofwales-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 «Prince of Wales — Previous Princes» (անգլերեն). princeofwales.gov.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 18-ին.

[1]

[2]

[3]