Նավ (ճարտարապետություն)
Նավ (ֆր.՝ nef, լատին․՝ navis` նավ), ինտերիերի ձգված մաս հատկապես բազիլիկ կառույցներում, որը մեկ կամ երկու կողմերից սահմանափակվում է սյունաշարով կամ սյունով` զատելով այն հարևան նավերից[1]։
Ստուգաբանություն խմբագրել
«Նավ» բառը ծագում է լատին․՝ navis` «նավ» բառից։ Ենթադրվում է, որ այդ անվանումը պետք է ընդգծեր եկեղեցու հիմնական տարածքի նշանակությունը, քանի որ նավը քրիստոնեական եկեղեցու հիմնական խորհրդանիշերից է[2][3]։ Հնարավոր է նաև, որ այն արտացոլում է եկեղեցու այդ մասի նմանությունը շրջված նավին[4]։
Պատմություն խմբագրել
Ինտերիերի բաժանումը նավերի առաջացել է հին հունական եկեղեցիներում։ Հին հռոմեական ճարտարապետության մեջ քաղաքացիական շենքերը` բազիլիկները, բաղկացած են եղել զուգահեռ նավերից։
Սկսած 4-րդ դարից` շինության բազիլիկ ձևը կիրառվել է քրիստոնեական եկեղեցիներում։ Նավերի են բաժանված եղել ինչպես բազիլիկ եկեղեցիները, որոնք տարածված են եղել միջնադարում Արևմտյան Եվրոպայի կաթոլիկ ուղղության ճարտարապետության մեջ, այնպես էլ շատ գմբեթավոր եկեղեցիներ, որոնք ի հայտ են եկել և լայն տարածում գտել քրիստոնյա արևելյան երկրներում և Բյուզանդիայում։ Ի տարբերություն խորանի և երգչախմբի համար նախատեսված մասի, որոնք նախատեսված են եղել բացառապես հոգևորականների համար, նավը եկեղեցու այն մասն է եղել, որտեղ կարող էին գտնվել աշխարհիկ մարդիկ[3]։
Վաղ քրիստոնեական եկեղեցիներում սովորաբար եղել է 3 կամ 5 նավ (որպես կանոն` կենտ թվով)։ Պատերի վերին մասում տեղադրվել են կառույցը լուսավորող պատուհանները։ Նավերը ծածկվել են փայտե հարթ առաստաղով[3]։
Միջին դարերում ռոմանական և գոթական տաճարների նավերը ծածկվել են արդեն քարե ծածկերով։ Միջին նավը, որպես կանոն, ավելի բարձր էր լինում մյուսներից, չնայած կառուցվել են եկեղեցիներ, որոնց բոլոր նավերը հավասար են եղել։ Նրանց ինտերիերը կոչվել է սրահային։
Ինտերիերի բաժանումը նավերի որպես տարածված միջոց պահպանվել է վերածննդի, բարոկկոյի և կլասիցիզմի դարաշրջաններում։
Ճարտարապետական լուծումներ խմբագրել
Բացի երկարավուն նավերից` լինում են նաև լայնակի նավեր` տրանսեպտներ։ Վաղ քրիստոնեական բազիլիկներում տրանսեպտով ավարտվում էր շինությունը խորանի մոտ։ Ավելի ուշ բազիլիկներում տրանսեպտը տեղադրվում էր շենքի կենտրոնական մասում` կենտրոնական նավի հետ խաչ ձևավորելով։ Այդպիսի շինություններում հատվող տեղը առանձնացվում էր աշտարակով կամ գմբեթով։
Խաչաձև-գմբեթավոր տաճարներում երկայնակի և լայնակի նավերը կարող են լինել նույն երկարության` ձևավորելով հավասար կողմերով խաչ։ Որոշ եկեղեցիներում նավերը թույլ են արտահայտված, ինչի դեպքում ճիշտ չէ «նավ» եզրը օգտագործել խաչաձև-գմբեթավոր եկեղեցու ինտերիերը նկարագրելու համար։
Ինչպես հին հռոմեական ճարտարապետության մեջ, նավեր կարող են ունենալ նաև աշխարհիկ կառույցները, օրինակ` Սան Մարկո եկեղեցու գրադարանը Ֆլորենցիայում (1431-1441)[5]։ Մոսկվայի մետրոպոլիտենի շատ կայարաններ ունեն եռանավ սրահներ` երբեմն առավել բարձր կենտրոնական նավով։
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Ռոմանական Սեն-Սավեն-սյուր-Գարտամպ եկեղեցու` սրահային տիպի նավը -
Միջնադարյան գոթական տաճարի նավ -
Սանտա Մարիա Մաջորե բազիլիկը Հռոմում (5-րդ դար)։ Լավ երևում է կենտրոնական և եզրային նավերի երկարության և լայնության տարբերությունը։ -
Սան-Պաոլո-ֆուորի-լե Մուրա բազիլիկի կենտրոնական նավը
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Ճարտարապետական տերմինների բառարան
- ↑ Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ճարտարապետություն. կարճ տեղեկատու, 2004, էջ 331
- ↑ ЭСБЕ
- ↑ Ի. Ա. Սմիրնովա, 13-15-րդ դարերի իտալական արվեստ։ «Искусство»,М.,1987. Планы и схемы VIII.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 184)։ 
|