Յոհան Բուլե

գերմանացի փիլիսոփա, արվեստի պատմաբան և մատենագետ

Յոհան Ֆեոֆիլ Բուլե (գերմ.՝ Johann Gottlieb Buhle, սեպտեմբերի 29, 1763(1763-09-29)[1], Բրաունշվայգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն - օգոստոսի 11, 1821(1821-08-11)[2][1], Բրաունշվայգ, Գերմանական միություն), 19-րդ դարի փիլիսոփա, արվեստի պատմաբան և մատենագետ, հաստիքային պրոֆեսոր և Մոսկվայի համալսարանի բանասիրության ֆակուլտետի դեկան։

Յոհան Բուլե
Ծնվել էսեպտեմբերի 29, 1763(1763-09-29)[1] Բրաունշվայգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն
Մահացել էօգոստոսի 11, 1821(1821-08-11)[2][1] (57 տարեկան) Բրաունշվայգ, Գերմանական միություն
Մասնագիտությունգրադարանավար, փիլիսոփա և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Գյոթինգենի համալսարան, Բրաունշվայգի տեխնիկական համալսարան և Մոսկվայի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
Ալմա մատերԳյոթինգենի համալսարան
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներինգերմաներեն[3][4]

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է դատական վիրաբույժի ընտանիքում[5]։

Կրթությունը ստացել է Բրաունշվեյգի Սուրբ Եկատերինայի անվան գիմնազիայում, իսկ հետո՝ Բրաունշվեյգի Կարոլինյան կոլեգիումում։ Փիլիսոփայության և պատմության մասին նրա առաջին աշխատանքը տպագրվել է 1782 թվականին՝ մինչև 1783 թվականին Գյոթինգենի համալսարան ընդունվելը։ Միևնույն ժամանակ բանասիրական սեմինարների ժամանակ սովորել է անտիկ աշխարհի վերաբերյալ Գյոթինգենի համալսարանում, որտեղ այդ ժամանակ որպես տեսուչ աշխատում էր Քրիստիան Հեյնեն[5]։

1785 թվականին ստացել է ոսկե մեդալ «Պաղեստինի տնտեսական օրացույցը» թեմայով գրքի համար, որը կազմված էր այդ երկրի կլիմայի վերաբերյալ ճանապարհորդներին ուղղված հիմնական ուղերձներից[5]։

1786 թվականին պաշտպանել է Արիստոտելին նվիրված դիսերտացիան՝ «De distributione librorum Aristotelis in exotericos et acroamaticos ejusque rationibus et causis», հաջորդ տարում Բուլեն ստացել է պրիվատ-դոցենտի կոչում, իսկ 1793 թվականին Գյոթինգենի համալսարանում՝ փիլիսոփայության պրոֆեսորի կոչում։ Այստեղ նա գրել է հնագույն արվեստի փիլիսոփայության և պատմության մասին՝ «Einleitung in die allgemeine Logik und die Kritik der reinen Vernunft» (1795), «Geschichte des philosophirenden menschlichen Verstandes» (1791), «Lehrbuch der Geschichte der Philosophie und einer Kritischen Litteratur derselben» (1796), «Geschichte der neuern Philosophie seit der Epoche der Wiederherstellung der Wissenschaften» (1800—1804) և այլն։

1803 թվականի մարտին Մոսկվայի Մ. Ն. Մուրավևի անվան համալսարանից ստացել է աշխատանքի հրավեր և 1804 թվականի նոյեմբերին ուղևորվել է Մոսկվա։ 1805 թվականին Բուլեն ստացել է բնական իրավունքների և գեղարվեստի թեորիայի հաստիքային պրոֆեսորի կոչում և դասախոսություններ է կարդացել հետևյալ թեմաներով՝ քրեադատական մետաֆիզիկա, բնական, հանրային և ազգային իրավունքներ, թեորիա և գեղարվեստի պատմություն Ռուսաստանում (ֆրանսերենով), փորձառու հոգեբանություն և տրամաբանություն, դիցաբանություն և հոգեբանություն։ Հրատարակել է «Մոսկվայի գիտնականների տեղեկագրքում» (1805—1807), ինչպես նաև «Գեղարվեստի ամսագրում» (1807) սեփական հոդվածներ՝ թարգմանված ռուսերենից։ 1808 թվականի հոկտեմբերից եղել է Մանկավարժական համալսարանի տնօրեն[5]։ Համալսարանի դասընթացների մի մասը կարդացել է իր տանը, որտեղ նրան լսել են Պյոտր Չաադաևը և Ալեքսանդր Գրիբոյեդովը։ 1810 — 1811 թվականներին եղել է Մոսկվայի համալսարանի բանավոր հաղորդակցության ֆակուլտետի դեկանը[6]։

1811 թվականին լքել է Մոսկվայի համալսարանը հոգաբարձու Պ. Ի. Գոլենիշչև-Կուտուզովի հետ կոնֆլիկտի պատճառով։ Նշանակվել է մեծ դքսուհի Եկատերինա Պավլովնայի գրադարանավարը և 1812 թվականին ուղեկցել է նրան, երբ Նապոլեոնը արշավել էր Տվեր և Յարոսլավլ։ Բուլեն համեմատում էր ֆրանսիացիների ներխուժումը Ռուսաստան Հռոմում գալլերի արշավանքների հետ, իսկ Նապոլեոնն ընդգրկել էր նրան իր անձնական թշնամիների մեջ[5]։

1814 թվականի օգոստոսին պաշտոնաթող է եղել ու վերադարձել հայրենիք, Բրաունշվեյգի Կարոլինյան կոլեգիումում ստացել է ամբիոն։ Ինչպես նաև եղել է կառավարական գրաքննիչ։

Բուլեի ձեռագիր «Մոսկվայի համալսարանի գրադարանի ապագա կազմակերպման և ղեկավարման հրահանգի համար համեստ առաջարկ» (1805) տրակտատը պարունակում էր խոստումնալից առաջարկներ՝ ֆոնդի համակարգված դասավորում կայքագրական համակարգի գաղտնագրերի կիրառմամբ, ամսագրերի և թերթերի ֆոնդի առանձնացում բաժինների, երկու կատալոգ-ցուցակների կանոնավոր տնօրինում և կազմմում՝ այբբենական և իրական (համակարգված), ընդ որում Բուլեն առաջարկել է գրառել առանձին ցանկ հեղինակների համար։ Նա գրել է նաև «Քննադատական գրականության փորձը ռուսական պատմության վրա». առաջին մասը պարունակում է հյուսիսային պատմության հնագույն հասարակության գրականությունը («Versuch einer kritischen Literatur der russischen Geschichte. Erster Theil, enthaltend die Literatur der alteren allgemeinen nordischen Geschichte», 1810), այն ընդգրկում է լայնածավալ նյութեր՝ վերցված հիմնականում արտասահմանյան աղբյուրներից, և այն դարձավ ռուսական պատմական մատենագիտության լավագույն աշխատանքներից մեկը[7]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • «Буле, Иоганн-Феофил». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Здобнов Н. В. «История русской библиографии до начала XX века» — М., 1955.
  • Волков В. А., Куликова М. В., Логинов В. С. Московские профессора XVIII — начала XX веков. Гуманитарные и общественные науки. — М.: Янус-К, 2006. — С. 38—39. — 300 с. — 2000 экз. — ISBN 5—8037—0318—4
  • Buhle, Johann Gottlieb — статья в Энциклопедии Британника (անգլ.)

Արտաքին հղումներ խմբագրել