Մցխեթ

Մցխեթ (վրաց.՝ მცხეთა, Մցխեթա), քաղաք Վրաստանի Շիդա Քարթլիի մարզում, Մցխեթի մունիցիպալիտետի վարչական կենտրոնը։ Վրաստանի պատմական մայրաքաղաքներից մեկն է։ Բնակչությունը՝ ▼7559 մարդ (2023)։

Քաղաք
Մցխեթ
վրաց.՝ მცხეთა
Մցխեթ քաղաքի համայնապատկեր
Երկիր	Վրաստան
Մխարե	Շիդա ՔարթլիՇիդա Քարթլի
Մունիցիպալիտետ	Մցխեթի
Տվյալ կարգավիճակում	1956 թվականից
ԲԾՄ	460 մ
Պաշտոնական լեզու	Վրացերեն
Բնակչություն	▼7559 մարդ (2023)
Ազգային կազմ	վրացիներ 96,5 %
Կրոնական կազմ	Վրաց Ուղղափառ եկեղեցի
Տեղաբնականուն	մցխեթցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային ինդեքս	3300
Փոստային դասիչ	3300
Պաշտոնական կայք	mtskheta.gov.ge
Մցխեթ (Վրաստան)
Մցխեթ Վիքիպահեստում

Անվանում

Ենթադրվում է, որ քաղաքի անունը ծագել է վրացական մոսխեր ցեղանունից։

Աշխարհագրություն

Գտնվում է Կուրի և Արագվիի միախառնման վայրում, Ռազմավիրական ճանապարհին։ Երկաթուղային կայարան է Թբիլիսի–Սամտրեդիա ճանապարհին, Թբիլիսիից 21 կմ հյուսիս։

Պատմություն

Մցխեթը Վրաստանի հնագույն քաղաքներից է։ Այնտեղ կատարված հնագիտական պեղումներով հայտնաբերվել են ամրացված նստավայրերի, քաղաքային թաղամասերի, ինչպես նաև հին գերեզմանոցների (Սամթավրոյի գերեզմանաթմբեր, մ․թ․ա․ 2-1-ին հազարամյակ) մնացորդներ, որոնք վկայում են այդ տարածքում վաղ ժամանակներից (էնեոլիթ) նստակյաց բնակության մասին։ Հայտնաբերվել են նաև Արմազի միջնաբերդի (մ․թ․ա․ առաջին հազարամյակի երկրորդ կես - մ․թ․ առաջին հազարամյակի սկիզբ) ավերակները։

Քաղաքը հիմնադրվել է մ.թ.ա. առաջին հազարամյակի երկրորդ կեսին։ Ըստ լեգենդի՝ քաղաքը հիմնադրել է լեգենդար Մցխեթոսը։ Վրացի պատմիչ Լեոնտի Մրովելին իր «Քարթլիս ցխովրեբա» աշխատության մեջ գրում է․

Քարթլոս արքայի մահվանից հետո նրա կինը երկիրը բաժանել է երկու եղբայրների միջև։ Ավագը՝ Մցխեթոսը, բնակություն հաստատեց Արագվի և Մթկվարի (Կուր) գետերի միախառնման վայրում, կառուցեց քաղաք և կոչեց իր անունով։

Սվետիցխովելի տաճար, 11-րդ դար

19-րդ դարի իսպանացի գրող Խուան Վան Հալենը, որ այս վայրերն այցելել էր, Մցխեթի մասին խոսելիս նաև նշում է, որ Նոյի անմիջական ժառանգներից մեկը՝ Մեսխեթը՝ քաղաքի հիմնադիրը, այն հայտարարեց իր մայրաքաղաքը ոչ միայն այս վայրի հմայքի, այլև տեղանքի հարմար դիրքի պատճառով։

Մ.թ.ա. 4-րդ դարում քարթվելական Ազո (Ազովի) արքայի կողմից քաղաքը հայտարարվել է Քարթլիի (Վիրք) թագավորության մայրաքաղաքը։ Վաղ միջնադարում Մցխեթը եղել է հոգևոր (Վրաց կաթողիկոսի նստավայրն էր 6-րդ դարից), քաղաքական, առևտրական խոշոր կենտրոն, նաև ռազմավարական ամրություն և նշանավոր վարչական կենտրոն։ 5-րդ դարում Քարթլիի մայրաքաղաք է դարձել Թբիլիսին։ Թբիլիսիի, որպես տնտեսական և վարչական կենտրոնի, վերելքի պայմաններում փոքրացել է Մցխեթի և նրա միջնաբերդի դերը, իսկ արաբների հարձակումը արագացրել է այդ գործընթացը։ 6-րդ դարից Մցխեթը Քարթլիի միայն հոգևոր կենտրոնն էր։ 11-12-րդ դարերում այն քաղաքատիպ բնակավայր էր։ Մինչ Սամեբա տաճարի կառուցման ավարտը, Մցխեթում էր գտնվում Վրաստանի պատրարքի ամբիոնը։

Տեսարժան վայրեր

Սամթավրո վանք, 11-րդ դար

Մեծ Մցխեթի հին շրջաններն են՝ Սարկինե, Ծիծամուրի, Նակուլբակևի, Կարսանի, Մուխտագվերդի, Կալոուբանի Կոդմանի։

Այստեղ են գտնվում Արմազի (Արմազցիխե) բերդի պարսպապատ բնակավայրերի, քաղաքային թաղամասերի մնացորդներ, գերեզմանատներ, Սամթավրո վանական համալիրը (11-րդ դարի գլխավոր վանքը) և Սվետիցխովելի մայր տաճարը։

Մցխեթի մոտ է տեղակայված երկրի հնագույն վանքերից մեկը՝ Ջվարին (6-րդ դար), Շիո Մգվիմի վանքը։ Տարածաշրջանի մշակութային հուշարձանները գտնվում են ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի պաշտպանության տակ և համաշխարհային ժառանգության ցանկում են ընդգրկված։

Գրականություն

• Ломтатидзе Г․ А․, Археологические раскопки в древнегрузинской столице Мцхета, Тбилиси, 1955
• История Грузии, т․ 1, Тбилиси, 1962․
• Мцхета: Итоги археологических исследований, Тбилиси, т. 1, 1958

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մցխեթ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 71) (հեղինակ — Հ․ Մկրտումյան)։

Վրաստան