Մոտկանի գավառակ
Մոտկան, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, Բիթլիսի վիլայեթի Բիթլիսի գավառում, որոշ նշումներով Սասունի գավառում։ Վարչական կենտրոնը Դատվան գյուղն էր[2]։
| Գավառակ | |
|---|---|
| Մոտկան | |
| Վարչական տարածք | Թուրքիա |
| Երկրամաս | Բիթլիսի վիլայեթ |
| Գավառ | Բիթլիսի գավառ |
| Այլ անվանումներ | Մոդգան, Մոտըգի, Մոտիկան, Մոտկի |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն |
| Բնակչություն | 22 612[1] մարդ (XX դարասկիզբ) |
| Ազգային կազմ | Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը)[1] |
| Կրոնական կազմ | Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը)[1] |
| Տեղաբնականուն | մոտկանցի |
| Ժամային գոտի | UTC+3 |
Մոտկանի տարածքը մոտավորապես համապատասխանում էր Աղձնիք աշխարհի Գզեզ գավառին։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Մոտկանի գավառակը գտնվում էր Մուշ քաղաքից հարավ՝ Հայկական Տավրոսի փեշերին։ Այն լի է բարձրաբերձ լեռներով, անդնդախոր ձորերով։ Գլխավոր լեռնագագաթերն են Արծվիքը (Արծիվ), Մեղվաքարը (Մեղքար), Շնազը, Փորակը, արևմտյան սահմանագլխին՝ Մարութասարը (Մարաթուկ, 2967մ)։ Հարավային՝ Խարզանին հարող հատվածն ավելի հարթ է և պատված է ընկուզենու ու կաղնու կուսական անտառներով, մշտադալար թփուտներով։
Մոտկանի տարածքով հոսում է Արևմտյան Տիգրիսի ձախափնյա Սալնագետ կամ Արզան (այժմ՝ Խարզանասու), վտակը (այդ թվում՝ Արփի, քրդական Ռո, նաև՝ Մեյդանի գետ)[2]։
Բնակչություն խմբագրել
XIX դարի վերջին և XX դարի սկզբին Մոտկանի գավառակն ուներ 22 612 բնակիչ, որից 8000-ը հայեր էին[1]։
Հայ բնակչության մեծ մասը թուրքերի ձեռքով կոտորվել է 1915 թվականի Մեծ եղեռնի ժամանակ։ Մոտ 2000 փրկվածներն ապաստանել են Արևելյան Հայաստանում։ Նրանց սերունդներն ապրում են Արագածոտնի մարզի տարածքում[2]։
Տնտեսություն խմբագրել
Բնակիչները հիմնականում զբաղվել են անասնապահությամբ, այգեգործությամբ, մեղվաբուծությամբ (հայտնի էր Մոտկանի մեղրը) և արհեստագործությամբ[2]։
Վարչական բաժանում խմբագրել
Հայկական հուշարձաններ խմբագրել
Մոտկանի տարածքում, այդ թվում և քրդաբնակ գյուղերում, պահպանվել էին հայկական ճարտարապետության բազմաթիվ հուշարձաններ՝ Սբ. Լուսավորիչ, Նչի, Գզեխի, Մցուի վանքերը և XX դարի սկզբին լքված ու կիսավեր Բողնուտի (Բողնարդ), Կալհոկա, Կարբի (Քերփու), Մեղվաքարի (Մեղքարի) բերդերը[2]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Աղբյուրներ խմբագրել
- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
- Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն