Վիքիպեդիա

Հնդկերենի այբուբեն

Հնդկական գիրը (նաև Հարապպյան այբուբեն) նշանների հավաքածու է, որը ստեղծվել է Հարապպայի քաղաքակրթության կողմից Կոտ Դիջիի և զարգացած Հարապպյան ժամանակաշրջանների ընթացքում Ք․ա․ 35-րդ և 20-րդ դարերի միջև ընկած հատվածում։ Արձանագրություններից շատերը չափազանց կարճ են։ Պարզ չէ, թե այս նշանները կազմում էին գիր, որը օգտագործվել է լեզուն արձանագրելու համար, և թե արդյոք այդ հնդկական նշաններով կազմված գրային համակարգը վիճահարույց էր, թե ոչ։ Չնայած բազմաթիվ վերծանման փորձերի[1], այն ապակոդավորված չէ և նրա հիմքում ընկած լեզուն հայտնաբերված չէ։ Ոչ մի հայտնի երկլեզու արձանագրություն չկա։ Այս գիրը ժամանակի ընթացքում ոչ մի էական փոփոխություն ցույց չի տալիս։

Հնդկական հովտի միաեղջյուր կնիքը

Հարապպյան նշանների կնիքով առաջին տպագրությունը եղել է 1875 թ․-ին Ալեքսանդեր Կունինգամի նկարում[2]։ Այդ ժամանակից ի վեր շուրջ 4000 արձանագրություններ են հայտնաբերվել, դրանցից որոշները այնքան հեռվից էին գալիս, որքան Միջագետքն էր։ Վաղ 1970-ականներին Իրավաթամ Մահադևան հրատարակեց ժողովածու և հնդկական արձանագրությունների բառացանկ, որտեղ ներկայացված էին 3700 կնիքներ և 417 հստակ նշաններ հատուկ կառուցվածքներին համաձայնեցված։ Միջին արձանագրությունը պարունակում է հինգ նիշք, և ամենաերկար արձանագրությունը՝ միայն 17 նիշք։ Նա նաև հաստատեց աջից ձախ գրելու ուղղությունը[3]։

Կնիքի պատկերը ցույց է տալիս հինգ նիշքերին բնորոշ արձանագրությունը

Որոշ գիտնականներ, ինչպիսիք են Գ․Ռ․Հանտերը[4], Ս․Ռ․ Ռաոն, Ջոն Նյուբերրին[5], Իրավաթամ Մահադևան[6][7], Կրիշնա Ռաոն[8], Սաբհաշ Կակը[9] պնդել են, որ բրահմայական գիրը հաջորդականությամբ կապված է հնդկական համակարգի հետ։ Նույնիսկ մինչև 1877 թ․ Կունինգամը, ենթադրելով, որ նա հրատարակել էր Հարապպյան վավերացումը որոշ ժամանակ առաջ ոչ ուշ քան Մ.թ․ա․500 թ․ կամ 400 թ․, փորձել է մեկնաբանել վեց անհայտ նշաններ այդ վավերացումից, ինչպես նաև Բրահմիի ռահվիրաներին առաջարկել է փորձնական ընթերցում[10]։ Ուրիշները, ինչպիսին է Ֆ․ Ռայմոնդ Ալչինը, ինչ-որ չափով զգուշորեն աջակցում էին հավանականությանը[11][12], և նույնիսկ կոնսենսուսի տեսության շատ կողմնակիցներ, ըստ որի՝ Բրահմի հավանականությունը ծագել է արամերենի ազդեցությունից, ամբողջությամբ չեն բացառում հնդկական գրի որոշ ազդեցությունը՝ սպասելով նոր ապացույցների հայտնաբերմանը, որոնք կարող են լուսավորել Բրահմիի մութ ու վաղ անցյալի պատմությունը[13]։ Մեկ այլ հնարավոր տարբերակը հնդկական ավանդույթի շարունակականության համար հարավային և կենտրոնական Հնդկաստանի մեթալիթյան մշակույթին բնորոշ գրաֆիտյան նշաններն են։ Սա հավանաբար չի հանդիսանում լեզվական գիր, բայց կարող է որոշակիորեն համընկնել հնդկական սիմվոլների հավաքածուի հետ[14][15]։

Կնիքների հավաքածու

Հնդկական գրի տարատեսակները խմբագրել

Հնդկական գիրը հարավարևելյան Ասիայի գրային համակարգերի ընդարձակ խումբ է, որի այբուբենները կապված են ծագումնաբանական ընդհանրությամբ ու կերտված միասնական սկզբունքով։ Բացի Հնդկաստանից, Բանգլադեշից, Պակիստանից, Նեպալից և Շրի Լանկայից հնդկական գրի տարատեսակներն այս կամ այն չափով օգտագործվում են նաև հարևան շրջաններում, դա կապված է այդ տեղերում բուդդայական կրոնի ու գրականության տարածման հետ (գլխավորապես մեր թվարկության I հազարամյակ)։ Հնդկական գրի հիմնական տարատեսակները հասնում են մի քանի տասնյակի, ամենահինը հիերոգլիֆայինն է (մ. թ. ա. Ill—II հազարամյակ), որն առայժմ վերծանված չէ։ Վերծանված հնագույն գրային համակարգը վանկագիր բրահմին է։ Հնդկական գիրը բաժանվում է երեք հիմնական ճյուղերի։

Հնդկական գրի ճյուղերը խմբագրել

  • Հյուսիսային, որի մեջ մտնում են գուպտականը (օգտագործվել է YI—X դդ., Կենտրոնական Ասիայի սանսկրիտով և այլ լեզուներով տեքստերի համար), տիբեթականը (օգտագործվում է VII դարից), նագարին (VII— VIII դարերից) և սրա ուշ ձևը՝ դևանագարին, շարադան (VIII դարից), նեվարին (XII դարից, այժմ իր տեղը զիջում է դևանագարիին), բենգալականը (գլխավորապես XV դարից՝ բենգալերենի, սաամերենի, ինչպես նաև սանսկրիտի համար), օրիան, հուջարաթին, գուրմուքին։
  • Հարավային ճյուղը, որ առանձնանում է բոլորգիր գրատեսակով, ներկայացված է գրանթագրով (ավանդված է XIV դարից, օգտագործվել է սանսկրիտերեն տեքստերի համար) և Հարավային Հնդկաստանի ժամանակակից չորս գրական լեզուների (կաննադա, թելուգու, մալայալամ և թամիլերեն) այբուբեններով։
  • Հարավարևելյան ճյուղը ներառնում է Հնդկաստանից դուրս առաջացած սինգալական, բիրմական, լաոսական, թայական և այլ գրատեսակներ։

Ժողովածու (Corpus) խմբագրել

Նշանային համակարգերի ավելի վաղ տարբերակները հայտնաբերվել են Վաղ Հարապպյան և հնդկական քաղաքակրթության համատեքստներում, ինչը թվագրված է այնքան վաղ ժամանակների, որքան Ք․ա․ 35-րդ դարն է[16]։ Միջին Հարապպյան ժամանակաշրջանում՝ մոտ Ք․ա․ 2600 թ․-ից Ք․ա․ 1900 թ․, հնդկական նշանները առհասարակ հայտնաբերվել են հարթ մակերեսների վրա, դրոշմակնիքների, ինչպես նաև շատ այլ առարկաների, ինչպիսիք են գործիքների, սեղանների, զարդերի և խեցեղենի վրա։ Այս նշանները կիրառվում էին տարբեր ձևերով, ինչպես օրինակ՝ փորագրությամբ, քանդակագործությամբ, նկարչությամբ, դրոշմագրությամբ, և առարկաները ինքնին նույնպես պատրաստված էին տարբեր նյութերից, ինչպիսիք են ճարպաքարը, ոսկորը, խեցին, տերակոտան, ավազաքարը, պղինձը, արծաթը և ոսկին[17]։

Ուշ Հարապպյան ժամանակաշրջան խմբագրել

Ք․ա․ 1900 թ․-ից հետո՝ Միջին Հարապպյան քաղաքակրթության վերջին փուլի ավարտից հետո, նշանների պարբերական օգտագործումը ավարտվեց։ Մի քանի Հարապպյան նշաններ եղել են մինչև մոտ Ք․ա․ 1100 թ․(Հնդկաստանի երկաթի դարաշրջանի սկիզբ)։ Գուջարաթի Բեթ Դվարկայի մոտ տեղի ունեցած մերձափնյա հետազոտությունները բացահայտեցին ուշ հնդկական կնիքների առկայությունը, որոնք պատկերում էին 3 գլխանի մի կենդանի, փորագրված հողեղեն նավ, որը հավաստիացված է, որ ուշ հարապպյան գիր է։

Դարավիդյան վարկած խմբագրել

Ռուս գիտնական Յուրի Կնորոզովը եզրակացրել է, որ նշանները ներկայացնում են լոգո-վանկային գիր և համակարգչային վերլուծույթան հիման վրա առաջարկել է հիմքում ընկած կցական Դրավիդյան լեզու, որը ամենահավանական թեկնածուն էր[18]։ Կնորոզովի առաջարկը նախորդում էր Հենրի Հերասի աշխատանքին։ Վերջինս առաջարկել է մի քանի նշանների մասին ընթերցելու նյութեր՝ հիմնվելով պրոտո-Դրավիդյան ենթադրության վրա[19]։

Ֆիննացի գիտնական Ասկո Պարպոլան գրում է, որ հնդկական գիրը և Հարապպյան լեզուն ամենայն հավանականությամբ պետք է որ պատկանեն Դրավիդյան ընտանիքին[20]։ 1960-1980 թթ․ Պարպոլան գլխավորում էր ֆիննական թիմ, որը մրցակցում էր Կնորոզովի սովետական թիմի հետ համակարգչային վերլուծությունը օգտագործելով՝ արձանագրությունները հետազոտելու համար։ Հիմնվելով պրոտո-Դրավիդյան ենթադրության վրա՝ նրանք առաջարկեցին ընթերցելիք գրականություն շատ նշանների մասին։ Նրանցից որոշները համաձայնվեցին Հերասի և Կնորոզովի առաջարկած ընթերցանության գրականությունների հետ(ինչպիսին, օրինակ, «ձուկ» նշանը համարժեք է «ձուկ» բառին համապատասխան Դրավիդյան բառ «մին»-ին), սակայն նաև չհամաձայնվեցին մի քանի այլ ընթերցելու նյութերի հետ։ Պարպոլայի մինչև 1994 թ․-ը աշխատանքի ընդգրկուն նկարագրությունը ներկայացված է նրա «Վերծանելով հնդկական գիրը» գրքում[21]։ Թամիի Նադուում ուշ նեոլիթյան քար հատիչի հայտնագործությունը նշանավորվեց հնդկական նշանների հետ, ինչը որոշների համար համարվել է նշանակալից Դրավիդյան նույնականացման համար[22][23]։ Իրավաթամ Մահադևան, ով աջակցում էր Դրավիդյան վարկածին, ասում է․«մենք կարող ենք, հուսով եմ, գտնել Հարապպյան լեզվի պրոտո-Դրավիդյան արմատները և հարավ հնդկական Դրավիդյան լեզուները նման են։ Սա է վարկածը։ Բայց ես չունեմ ցնորք, որը կվերածեմ հնդկական գրի, ոչ էլ ունեմ որևէ ափսոսանք»[24]։

2007 թվականի մայիսին Թամիի Նադու հնագիտության վարչությունը Պումպուհարի մոտ գտնվող Մելապերումպալլամի պեղումների ժամանակ գտել է սլաքի նշաններով կաթսաներ։ Այդ նշանները ունեին ցայտուն նմանություն կնիքների հետ, որոնք հայտնաբերվել էին Պակիստանի Մոհենջո-դարո-ում 1920-ականներին[25]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ (Possehl, 1996)
  2. ↑ Cunningham, Alexander (1875). «Harappa». Archaeological Survey of India: Report for the Years 1872-3. 5: 105–108.
  3. ↑ «Write signs for Indus script?». Nature India. 2009 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 1-ին.
  4. ↑ Hunter, G.R. (1934), The Script of Harappa and Mohenjodaro and Its Connection with Other Scripts, Studies in the history of culture, London:K. Paul, Trench, Trubner
  5. ↑ "Indus script monographs - Volumes 1-7", p.10-20, 1980, John Newberry
  6. ↑ "Corpus of Indus Seals and Inscriptions", p.6, Jagat Pati Joshi, Asko Parpola
  7. ↑ "Senarat Paranavitana Commemoration Volume", p.277, Senarat Paranavitana, Leelananda Prematilleka, Johanna Engelberta van Lohuizen-De Leeuw, BRILL.
  8. ↑ "An Encyclopaedia of Indian Archaeology", Amalananda Ghosh, p.362, 1990
  9. ↑ Patel, P.G., Pandey, P., Rajgor, D. (2007) The Indic Scripts: Palaeographic and Linguistic Perspectives. D.K. Printworld.
  10. ↑ Cunningham, Alexander (1877). Corpus Inscriptionum Indicarum v. 1: Inscriptions of Asoka (PDF). Calcutta: Superintendent of Government Printing. էջ 61. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 31-ին.
  11. ↑ Goody, Jack (1987), The Interface Between the Written and the Oral, Cambridge University Press, էջեր 301–302 (note 4)
  12. ↑ Allchin, F.Raymond; Erdosy, George (1995), The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States, Cambridge University Press, էջ 336
  13. ↑ Salomon, Richard, On The Origin Of The Early Indian Scripts: A Review Article. Journal of the American Oriental Society 115.2 (1995), 271–279, Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 22-ին, Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 31-ին
  14. ↑ Mahadevan, Iravatham (2004), Megalithic pottery inscription and a Harappa tablet:A case of extraordinary resemblance (PDF), Harappa.com, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ նոյեմբերի 1-ին, Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 31-ին
  15. ↑ Ray, Himanshu Prabha (2006), «Inscribed pots, emerging identities», in Patrick Olivelle (ed.), Between the Empires : Society in India 300 BCE to 400 CE, Oxford University Press, էջեր 121–122
  16. ↑ Whitehouse, David (1999 թ․ մայիսի 4). «'Earliest writing' found». BBC News Online. BBC. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  17. ↑ Kenoyer, J. Mark; Meadow, Richard H. (2010). «Inscribed Objects from Harappa Excavations 1986-2007» (PDF). In Parpola, Asko; Pande, B.M.; Koskikallio, Petteri (eds.). Corpus of Indus Seals and Inscriptions. Vol. Volume 3: New material, untraced objects, and collections outside India and Pakistan - Part 1: Mohenjo-daro and Harappa. Suomalainen Tiedeakatemia. էջ xlviii. {{cite encyclopedia}}: |volume= has extra text (օգնություն)
  18. ↑ (Knorozov 1965)
  19. ↑ (Heras, 1953)
  20. ↑ Edwin Bryant. The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate. Oxford. էջ 183. ISBN 9780195169478.
  21. ↑ (Parpola, 1994)
  22. ↑ (Subramanium 2006; see also A Note on the Muruku Sign of the Indus Script in light of the Mayiladuthurai Stone Axe Discovery Արխիվացված 2006-09-04 Wayback Machine by I. Mahadevan (2006)
  23. ↑ «Significance of Mayiladuthurai find - The Hindu». 2006 թ․ մայիսի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 31-ին.
  24. ↑ Interview at Harrappa.com
  25. ↑ Subramaniam, T. S. (2006 թ․ մայիսի 1). «From Indus Valley to coastal Tamil Nadu». The Hindu. Chennai, India. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 23-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 472)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հնդկերենի_այբուբեն&oldid=9807088» էջից