Հենոտիկոն

«Հենոտիկոն» («Միության գիր»), 482 թ.-ին բյուզանդական Զենոն կայսրի (474–475, 476–491) հրապարակած հրովարտակ՝ Քաղկեդոնի ժողովի պատճառով բաժանված ու թշնամացած Արևելքի քրիստոնյաներին ու պատրիարքական աթոռներին իր իշխանության ներքո միավորելու, քաղկեդոնականների և հակաքաղկեդոնականների միջև կրոնական երկպառակություններից առաջացած վիհը կամրջելու նպատակով։

Հեղինակներն էին Կ. Պոլսի Ակակիոս (471–489) և Ալեքսանդրիայի Պետրոս Մոնգոս (483–490) պատրիարքները։ Դատապարտում էր Քաղկեդոնի ժողովն ու նրա դավանաբանական ձևակերպումները՝ առանց այդ ժողովի անունը տալու։ «Հենոտիկոնում» հիշվել և ուղղափառ են ճանաչվել միայն Նիկիայի 325 թ.-ի, Կ. Պոլսի 381 թ.-ի և Եփեսոսի 431 թ.-ի տիեզեր. ժողովները, հաստատվել են Կյուրեղ Ալեքսանդրացու 12 նզովքները. նզովվել են Նեստորն ու Եվտիքեսը և բոլոր նրանք, ովքեր շեղվել են սուրբ հայրերի հավատքից։ «Հենոտիկոնը» մերժել է Քրիստոսի մեջ բաժանում դնողներին և Որդու մեջ երկվություն քարոզողներին, քանզի նրան են վերաբերում «և սքանչելագործ զաւրութիւնքն և չարչարանքն»` ճիշտ հակառակ Լևոնի տոմարի։ Արևելքն ընդունել է «Հենոտիկոնը» և հիմնականում հակաքաղկեդոնական իմաստով էլ մեկնաբանել այն (Անտիոքի պատրիարքներ Պետրոս Թափիչ, Սևերիոս Անտիոքացի, Երուսաղեմի Մարտիրոս պատրիարք, ասորի աստվածաμան Փիլոքսենոս Մաբուգեցի ևն)։ Ալեքսանդրիայի այն միաբնակները, ովքեր մերժել են «Հենոտիկոնը», անջատվել են իրենց պատրիարքից և ավելի ուշ, ինչպես և նրանց հետևած բոլոր միաբնակները, կոչվել «անգլուխներ»։

Հռոմի Ֆելիքս III պապը 484 թ.-ին մերժել է «Հենոտիկոնը» և բանադրել Ակակիոսին, Պետրոս Մոնգոսին և Պետրոս Թափիչին, ինչպես նաև Զենոն կայսրին՝ պատճառաբանելով, թե աշխարհականն իրավունք չունի խառնվելու եկեղեցկան գործերին։ Իր հերթին Ակակիոսը ջնջել է Ֆելիքս III պապի անունը Կ. Պոլսի եկեղեցու սրբանկարներից, և այսպես 484–519 թթ.-ին ստեղծվել է «Ակակիական բաժանումը» Արևելյան ու Արևմտյան եկեղեցիների միջև։ «Հենոտիկոնը» ուժի մեջ է մնացել բյուզանդական Անաստաս I կայսրի (491–518) ժամանակ, բայց 519 թ.-ին Հուստինոս I կայսրը մերժել է այն։

Հայոց եկեղեցին և «Հենոտիկոնը»

Հայոց եկեղեցու կողմից «Հենոտիկոնի» ընդունման ժամանակի վերաբերյալ հայագիտության մեջ կան տարբեր տեսակետներ։ Ոմանք (Կարապետ Տեր–Մկրտչյան, Գ. Տեր-Մկրտչյան, Մանուկ Աբեղյան, Ստեփան Մալխասյանց) գտնում են, որ այն ընդունվել է Հովհաննես Ա Մանդակունու օրոք՝ V դ. 80-ական թթ., իսկ մյուսները (Մաղաքիա Օրմանյան, Ներսես Ակինյան, Երվանդ Տեր-Մինասյան և ուրիշներ)` VI դ. սկզբին, Բաբկեն Ա Ոթմսեցու ժամանակ։ Հայ դավանաբանական գրվածքներում «Հենոտիկոնը» առաջին անգամ հիշատակվել է Բաբկեն Ա Ոթմսեցու «Թուղթ Հայոց ի Պարսս, առ ուղղափառս» Բ թղթում, որի ոգով էլ գրվել է այդ թուղթը, այսինքն՝ զգուշավոր և մեղմացրած բանաձևերով լռելյայն դատապարտել է Քաղկեդոնի ժողովը։ Զենոն կայսրը հայկական աղբյուրներում գնահատված է որպես «բարեբանեալ թագաւոր Հոռոմոց» (Բաբկեն Ա Ոթմսեցի), ուղղափառ, բարեպաշտ, որ «միաւորիչ թղթովն աւտարացուցանող և կորստական անաւրէն «Քաղկեդոնի ժողովը» եբարձ ի միջոյ» (Վրթանես Քերթող), կամ՝ «Զենոնի և Անաստասայ μարեպաշտ թագաւորացն զոր ընդունիմք և տաւն կատարեմք նոցա» (Ստեփանոս Սյունեցի) և այլն։

Գրականություն

• Գիրք թղթոց, Երուսաղեմ, 1994։
• Տեր - Մինասյան Ե., Հայոց եկեղեցու յարաբերութիւնները Ասորվոց եկեղեցիների հետ, Էջմիածին, 1908։
• Տեր - Մինասյան Ե., Պատմա-μանասիրական հետազոտություններ, Ե.,1971։
• Tournebize Fr., Histoire Politique et Religieuse de l’Armռnie, P., 1900, p. 321–323, 339;
• Salaville S., L’affaire de Hռnotique ou le premier schisme byzantin au Ve siՌcle։ L’Hռnotique de Zenon, լchos d’Orient, XVIII, 1918, p. 255–266, 389–397, XIX, 1920, p. 49–68;
• Townsend W.T., The Henotikon Schism and the Roman Churche, “Journal of Religion”, 16, 1936, p. 78–86.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո: