Հայ բառարանագրություն
Հայ բառարանագրություն է կոչվում ժամանակի ընթացքում հայերենի թարգմանական (երկլեզվյան ու բազմալեզվյան), բացատրական, դիցաբանական, եզրութաբանական, դարձվածաբանական, արմատական և այլ նպատակների ու կարգի բառարանների կազմելը[1]։
Պատմություն խմբագրել
Բառարանագրությունը սկզբնավորվել է մ.թ.ա. Գ հազարամյակում՝ Միջագետքում, շումերների կողմից[2]։
Ոսկեդարում՝ Ե դարում հայ գրականության ծնունդին, ոչ մի հայկական բառարանագիտական աշխատանք գոյություն չուներ։ Զ-Ժ դարերում իմաստասիրական, բնախոսական և այլ բառեր հայտնվեցին՝ իրենց բացատրություններով։ Այս ժամանակից մնացել է հայատառ մի հունարեն բառացանկ և լատին-հայերեն մի բառացանկ՝ հայերեն բառերի նաև լատինատառ գրությամբ, որոնցից ոչ մեկը այբբենացված չեն[3]։
ԺԱ-ԺԶ դարերում հայ բառարանագիտությունն սկսում է զարգանալ։ Հայերեն առաջին հայտնի բառարանը Արիստակես Գրչի ուղղագրական բառարանն է՝ «Գրչութեան արուեստէ կոչւող երկը», որը գրվել է ԺԲ դարում[2]։
ԺԷ-Ի դարերում մատենակից բառարաններից բացի, երկրագնդի 45 հայագիտական կենտրոններում ավելի քան 280 հայագետներ հրատարակել են 320 բառարան։ Առաջին հայերեն տպագիր բառարանը եղել է Ֆրանչեսկոս Ռիվոլայի հայերեն-լատիներեն բառարանը, որը լույս է տեսել 1621 թվականին։ Սակայն ըստ արդի գիտության հայ բառարանագրության հայրն է համարվում Վենետիկի Մխիթարյան միաբանության հիմնադիր Մխիթար Սեբաստացին, ով 1749-ին հրատարակել է «Բառգիրք հայկազեան լեզուի» առաջին հատորը, ապա 1769 թվականին՝ երկրորդ հատորը։ ԺԹ դարի 80-ական թվականներին Կ.Պոլիսը դառնում է հայ բառարանագիտության կենտրոն։ Միայն 1880 - 1914 թվականներին Կ.Պոլսում հրատարակվում և վերահրատակվում են 49 բառարան։ 20-րդ դարի վերջին կեսում միայն Երևանում լույս է տեսել 63 բառարան[4]։
Տպագիր հայերեն բառարաններ խմբագրել
| Անուն | Բառահոդվածներ | Հրատարակման տարի |
Հեղինակ(ներ) | Հրատարակիչ/Տպարան | Վայր | Բացատրություն | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բառգիրք հայոց (Dictionarium Armeno-Latinum) |
1621 (Ա. հրատարակութիւն) 1633 (Բ. հրատարակութիւն) |
Ֆրանչիսկո Ռիվոլա | Քոլեջիում Ամբրոսիանում (Collegium Ambrosianum) |
Միլան (Ա. հրատարակութիւն),
Փարիզ (Բ. հրատարակութիւն) |
Առկա է առցանց | ||
| Բառգիրք լատինացւոց և հայոց ի վերայ Աստուածաշունչ և ժամակարգութեան գրոց հայոց եկեղեցւոյն (Dictionarium Latino-Armenum super sacram scripturam, et libros divini officii ecelesiae armenae) |
1695 | Աստվածատուր Ներսեսովիչ | Սուրբ Ժողով Տարածման Հաւատոյ (Sacra Congregatio de Propaganda Fide) | Հռոմ | Առկա է առցանց | ||
| Բառգիրք Հայոց արարեալ ի Ս. Էջմիածին, Երեմիայ վարդապետի | շուրջ 10,000 բառ | 1698 (Ա. հրատարակութիւն) | Երեմիա Մեղրեցի | Սարգիս Եվդոկիացի Սահեթտշի | Լիվոռնո | Առկա է առցանց (անբեռնելի) | |
| Արամեան լեզուին գանձ (Thesaurus linguae Armenicae antiquae et hodiernae) | 1711 | Joachim J. Schroeder (Յոհան Յոախիմ Շրյոդեր) | Amstelodami | Հայերէնի քերականութեան գիրք է լատիներէնով և ունի 40 էջնոց հայերէն բառարան ետևը։ Հասանելի է առցանց Google Books ի միջոցաւ | |||
| Dictionarium novum latino-armenum expraecipuis armeniane linguae scriptoribus concinnatum (Բառգիրք հայկական լեզուի) | 1714 | Jacobus Villotte (Յակոբ Վիլլոտ) | Սուրբ Ժողով Տարածման Հաւատոյ (Sacra Congregatio de Propaganda Fide) | Հռոմ | լատիներեն-հայերեն | ||
| Դուռն քերականութեան և բառգիրք | 1727 | Մխիթար Սեբաստացի | Անտոն Բորտոլի | Վենետիկ | արդի արևմտահայերենի առաջին քերականություն, հայերեն և թուրքերեն՝ հայատառ ուղղագրությամբ | ||
| Բառգիրք հայոց | 10,000 բառ | 1728 (Բ. հրատարակութիւն) | Երեմիա Մեղրեցի | Կոստանդինուպոլիս | |||
| Գիրք սահմանաց և բառարան | 1749 | Արսեն Դպիր | Հովհաննես | Կոստանդինուպոլիս | առաջին հայերեն հանրագիտարան | ||
| Բառգիրք հայկազեան լեզուի | հատոր Ա՝ 37000 | 1749 (Ա հատոր) 1769 (Բ հատոր) |
Մխիթար Սեբաստացի | Անտոնի Բորտոլի | Վենետիկ | Ընհդանուր կը պարունակէ վեց տարբեր բառարան երկու հատորի մէջ։ Առցանց (անբեռնելի)՝ Հատոր Ա և Հատոր Բ | |
| Գիրք որ կոչի սաւիղ լեզուագիտեան | մոտ 2000 - 2500 | 1788 | Գրիգոր Խալդարյան, Կ. Սարաֆյան | Գրիգոր Խալդարյանց | Սանկտ Պետերբուրգ | ռուս-հայերեն, հայ-ռուսերեն | |
| Բժշկարան համառօտ և բառարան | 1793 | Պետրոս Քալանթարյան | Սուրբ Խաչ վանքի տպարան | Նոր Նախիջևան | Առկա է առցանց (անբեռնելի) | ||
| Բառարան | 1794 | Պողոս Թորոսյան Թյուրիկեցի | Սբ. Խաչ վանքի տպարան | Նոր Նախիջևան | թուրքերեն և հայերեն. առկա է առցանց (անբեռնելի) | ||
| Հայ-Լատին բառագիր | ԺԸ դար | Ստեփանոս Ռոշքա | |||||
| Բառարան յԻտալական Լեզուէ ի Հայ և ի Տաճիկ բարբառ (Dizionario Italiano-Armeno-Turco) | 1804 | Մանուէլ Ջախջախեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | |||
| Ռուս-հայերէն բառարան | 9000 | 1821 | Հարություն Ալամդարյան | Մոսկվա | Առկա է առցանց Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine | ||
| Բառարան անգղիերէն և հայերէն | 1821 | Հայր Յարութիւն վարդապետ Աւգերեան | Վենետիկ | Առկա է առցանց | |||
| Բառարան հայերէն և անգղիական | 1825 | Հայր Յարութիւն վարդապետ Աւգերեան | Վենետիկ | ||||
| Բառարան պարսկերէն ըստ կարգի հայկական այբուբենից | 30000 | 1826 | Գևորգ Դպիր Պալատեցի | Կոստանդնուպոլիս | առաջին պարսկերեն-հայերեն բառարան[1] | ||
| Համառօտ Բառարան Յիտալականէ ի հայ և ի տաճիկ (Nuovo dizionario italiano-armeno-turco) | 1829 | Հայր Մանուէլ վարդապետ Ջախջախեան | Մխիթարեան գործարան | Վենետիկ | |||
| Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի (Նոր Հայկազեան, բառարան երկհատոր) | 57000 | 1836-1837 | Գաբրիէլ Աւետիքեան, Խաչատուր Սիւրմէլեան, Մկրտիչ Աւգերեան | Մխիթարեան տպարան ի Սրբոյն Ղազարու | Վենետիկ | հայերէնէ հայերէն, լատիներէն և յունարէն, Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Բառգիրք ի բարբառ հայ և իտալական (երկհատոր) | 1837 | Մանուէլ Ջախջախեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | հայերէնէ հայերէն և իտալերէն։ Առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ Նաև ներբեռնելի՝ Ա հատոր և Բ հատոր | ||
| Բառարան 'ի հայկական լեզուէ 'ի ռուսաց բարբառ | 1838 | Ալէքսանդր Մակարեան Խուդաբաշխեանց | Լազարեան Ճեմարան | Մոսկով | Երկու հատորով։ Առցանց հասանելի է Բաւարիայի Պետական Գրադարանի կողմէ այստեղ։ | ||
| Բառգիրք ի գաղղիականէ ի հայ և ի տաճիկ բարբառս (Dictionnaire français-arménien-turc) | 1840 | Հայր Յարութիւն վարդապետ Աւգերեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | |||
| Համառօտ բառարան անգղիերէն, հայերէն և տաճկերէն (եռահատոր) Ա. Համառօտ բառարան յանգղիականէ ի հայ եւ ի տաճիկ Բ. Համառօտ բառարան ի հայէ յանգղիական եւ ի տաճիկ Գ. Համառօտ բառարան ի տաճկերենէ յանգղիական եւ ի հայ բարբառ |
1843 | Հայր Սուքիաս Սօմալեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ Ա. հատոր Բ. հատոր Գ. հատոր | ||
| Բարգիրք Հայկազեան Լեզուի | 1844 (Ա հատոր) 1846 (Բ հատոր) |
Գրիգոր Փեշտիմալճյան | տպարան Պօղոսի Արապեան Ապուչեխցւոյ | Կոստանդնուպօլիս | |||
| Առձեռն Բառարան Հայկազնեան Լեզուի (Ա հրատարակութիւն) |
1846 | Հայր Մկրտիչ Աւգերեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | |||
| A vocabulary of words used in modern Armenian but not found in the ancient Armenian lexicons | 6,000 | 1847 | Elias Riggs | W. Griffitt | Զմիւռնիա | Հայերէն-անգլերէն։ Առաջին աշխարհաբար բառարաններէն մէկը։ Կը ներառնէ թրքերէնէ փոխառեալ բառեր։ Առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |
| Նոր բարբառարան համառօտ հայերէն-տաճկերէն | 1850 | Հայր Եփրեմ Չագըճեան | Մխիթարեան տպարան | Վիէննա | |||
| Համառօտ բառարան ի պէտս նորավարժից | 1859 | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | ||||
| Բառգիրք հայ-գաղղիարէն | 1861 (վերահրատարակուած է 1872, 1881, 1893, 1972) | Ամբրոսիոս Գալֆայեան | Գրավաճառանոց Լ. Հաշէթի | Փարիզ | Հասանելի է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Առձեռն Բառարան Հայկազնեան Լեզուի (Բ հրատարակութիւն) |
56,410 բառ | 1865 | Հայր Գրիգոր Ճէլալեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | (Ա հրատարակութեան վրայ աւելցուած է 5000 բառ)։ Առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |
| Բառարան անգղիարէն եւ հայերէն | 1868, II տպագրութիւն | Յարութիւն Վարդապետ Աւգերան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | Առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Բառգիրք յաշխարհաբառէ ի գրաբառ | 1869 | Գերապայծառ Եդուարդ Հիւրմիւզեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | Արևմտեան աշխարհաբարէ գրաբար։ Առաջին ծաւալուն արևմտահայերէն բառարաններէն մէկը։ Պատկերահանուած տարբերակը հասանելի է սռցանց և որոնելի իր գլխաբառերով։ | ||
| Ռուս-հայերեն բառարան | 1870 | Ռափայել Պատկանյան | Պետերբուրգ | ||||
| Ժողովածու օտարազգի բառերի, նոր-նախիջևանցոց լեզուի մեջ մտած | 1870 | Ռափայել Պատկանյան | Պետերբուրգ | ||||
| Երեքլեզուեան բառագիրք գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն | 1871 (Բ. տպագրութիւն) | Հայր Սրապիոն վարդապետ Էմինեան | Մխիթարեան տպարան | Վիեննա | Առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Բառարան 'ի ռուսաց լեզու 'ի հայ | 1876 (2-րդ հր.) | Գաբրիել Երեցփոխյան | Թիֆլիս | Առկա է առցանց | |||
| Նոր բառգիրք հայ-անգլիարէն | 1875-79 | Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան | Մխիթարեանց տպարան | Վենետիկ | Առցանց և որոնելի ըստ գլխաբառերու։ Նաև է այստեղ | ||
| Բառարան սուրբ գրոց հանդերձ պատկերոք | 1881 | Յակոբ Ա. Պօյաճեան | Կոստանդնուպոլիս | Աստվածաշնչի բառարան, առկա է առցանց | |||
| Բառգիրք ի գաղղիերէն լեզուէ ի հայերէն | 1884 | Նորայր Բիւզանդացի | Տպարան Ա. Յ. Պօյաճեան | Կոստանդնուպոլիս | Ֆրանսերէն-հայերէն բառարան, առկա է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ Նաև ներբեռնելի այստեղ | ||
| Առձեռն բառագիրք հայերէն-լատիներէն ի պէտս դպրոցաց (Manuale lexicon Armeno-Latinum ad usum scholarum) | 1887 | Յովհաննէս վարդապետ Միսքճեան | Սուրբ Ժողով Տարածման Հաւատոյ (Sacra Congregatio de Propaganda Fide) | Հռովմ | |||
| Երեքլեզուեան ընդարձակ բառարան տաճկերէն-հայերէն-գաղղիերէն | 1888 | Միհրան Աբիկյան | Կոստանդնուպոլիս | Առկա է առցանց | |||
| Բառարան ֆրանսերէնէ հայ աշխարհիկ | 1889 (Ա. հրատարակութիւն) | Մեսրոպ Նուպարյան | Կոստանդնուպոլիս | ||||
| Բառագիրք գերմաներէնէ-հայերէն | 1889 | Աւետիք Կոյլաւեան (Կոյլաւ) | Մխիթարեան | Վիեննա | |||
| Ընդարձակ բառարան տաճկերէն-հայերէն | 1891 | Միհրան Աբիկյան | Կոստանդնուպոլիս | Առկա է առցանց | |||
| Բառգիրք արուեստից եւ գիտութեանց եւ գեղեցիկ դպրութեանց | 1891-1892 | Հայր Մանուէլ Քաջունի | Սուրբ Ղազարի տպարան | Վենետիկ | Ֆրանսերէն-հայերէն հանրագիտական բառարան։ Առկա է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ Ունի նաև հայերէն-ֆրանսերէն համառօտ բառգիրք գիտութեանց եւ արուեստից եւ գեղեցիկ դպրութեանց որ նաև որոնելի է գլխաբառերով։ | ||
| Բառարան ֆրանսերէնէ հայ աշխարհիկ | 1892 (Բ. բարելաւուած հրատարակութիւն) | Մեսրոպ Նուպարյան | Կոստանդնուպոլիս | ||||
| Նոր բառգիրք հայերէն լեզուի | մոտ 60000 | 1892 | Սիմոն Գաբամաճյան | Կոստանդնուպոլիս | |||
| Առեռն բառագիրք հայերէն-գաղղիերէն | 1893 | Կոմիտաս Ա. Ոսկեան | Յ. Մատթէոսեան | Կոստանդնուպոլիս | |||
| Առձեռն բառագիրք լատիներէն-հայերէն ի պէտս դպրոցաց (Manuale lexicon latino-armenum) | 1893 | Յովհաննէս վարդապետ Միսքճեան | Սուրբ Ժողով Տարածման Հաւատոյ (Sacra Congregatio de Propaganda Fide) | Հռովմ | |||
| Գործնական բառարան տակերէնէ հայերէն | 1893 | Միհրան Աբիկյան | Կոստանդնուպոլիս | Առկա է առցանց | |||
| Հայբուսակ կամ հայկական բուսաբառութիւն | ավելի քան 3400 | 1895 | Ղևոնդ Ալիշան | Մխիթարեան տպարան | Վենետիկ | Առկա է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով։ Նաև այստեղ | |
| Գիտական բառգրքոյկ | 1895 | Միհրան Աբիկյան | Կոստանդնուպոլիս | Առկա է առցանց | |||
| Բառարան ֆրանսերէնէ հայերէն | 1896 (Ա. հրատարակութիւն) | Եղիա Տեմիրճիպաշյան | Կոստանդնուպոլիս | Առկա է առցանց | |||
| Նոր բառգիրք պատկերազարդ ֆրանսահայ | 1900-1903, 1909-1910 (Բ. հրատարակութիւն) |
Ամբրոսիոս Գալֆայան (Գուիտոն Լուսինեան) | Փարիզ Պօլիս (Բ. հրատարակութիւն) |
Երկհատոր։ Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |||
| Առձեռն բառարան հայերէն-անգղիերէն | 1902 | Մ. Գ. Մինասեան | Կոստանդինուպոլիս | ||||
| Թուրքերէնէ փոխառեալ բառերը Պօլսի հայ ժողովրդական լեզուին մէջ համեմատութեամբ Վանի, Ղարաբաղի եւ Նոր-Նախիջեւանի բարբառներուն | 4,200 փոխառեալ բառ | 1902 | Հրաչյա Աճառյան | Լազարեան Ճեմարան Արևելեան Լեզուաց | Մոսկուա-Վաղարշապատ | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |
| Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան | 1903, 1905 | Հայր Սուքիաս Էփրիկեան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | Երկու հատոր (երրորդ հատորը չէ տպուած հեղինակի մահի պատճառաւ) | ||
| Բառգիրք Արարատեան բարբառի | Մօտ 5000 բառ ու ոճ | 1903 | Տիգրան Նաւասարդեանց | Տպարան Մովսէս Վարդանեանցի | Տփխիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |
| Գործնական Բառարան Հայերէն-Անգղիերէն | 1905 | Զ. Տ. Ս. Փափազեան | Տպագրութիւն Յ. Մատթէոսեան | Կոստանդինուպոլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով (ուրիշ տարբերակ մըն ալ այստեղ) | ||
| Լիակատար բառարան ռուսերէնից հայերէն | 1906 | Յարութիւն Դաղբաշեան | Թիֆլիս | Առկա է առցանց | |||
| Հանրագրութիւն | 1907 | Աթանաս Տիրոյան | Մխիթարեան տպարան (Սուրբ Ղազար) | Վենետիկ | |||
| Մեծ բառարան հայերէնէ օսմաներէն | 50,000 բառ, ոճ և ասութիւն | 1907 | Պետրոս Զէքի Կարապետեան | Վ. և Հ. Տէր Ներսէսեան | Կոստանդնուպոլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Նոր բառարան անգլիերէնէ հայերէն (A Dictionary English and Armenian) | 1907 (Բ. տպագրութիւն) | պրոֆ. Վ.Յ. Յակոբեան | Կոստանդնուպոլիս | ||||
| Բառարան անգղիերէն, հայերէն և հայատառ թուրքերէն | 1908 (Բ. տպագրութիւն) | Մ. Գ. Մինասեան | Հրատարակիչ Եղիա Մալխասեան | Կոստանդնուպոլիս | |||
| Հանրամատչելի բառարան օտարազգի բառերի եւ գործածութեան մէջ մտած մտքերի ու դարձւածքների | 1908 | Ա. Տէր-Ղազարեան | Տպարան «ԷՊՕԽԱ» | Թիֆլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Նոր Բառագիրք Հայերէն Լեզուի | 1910 (Բ. հրատարակութիւն) | Սիմոն Գաբամաճյան | Տպագրութիւն Ռ. Սագաեան | Կոստանդինուպոլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Պատկերազարդ Գործնական Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն | 1910 | Զ. Տ. Ս. Փափազեան | Տպագրութիւն Յ. Մատթէոսեան | Կոստանդինուպոլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Առձեռն բառարան ֆրանսերէնէ հայ-աշխարհիկ | 1911 | Մեսրոպ Նուպարյան | Տպագրութիւն Գ. Պաղտատլեան | Կոստանդնուպոլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Լիակատար բառարան հայերէնից ռուսերէն | Մօտաւորապէս 70.000 բառ, 200.000 ոճեր, դարձուածքներ, առածներ և ասացուածքներ | 1911 | Յարութիւն Դաղբաշեան | Թիֆլիս | |||
| Հայոց բառ ու բան | 14,000 բառ | 1912 | Սահակ Ամատունի | Տպարան Մայր Աթոռոյ ս. Էջմիածնի | Վաղարշապատ | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |
| Բացատրական բառգիրք - Օտարազգի բառերի եւ օտարագիր բառերի ու դարձւածքների | 1912 | Մարտիրոս Յարութիւնեանց | Տպարան Յ. Սանոյեանցի | Ալէքսանդրապօլ | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Բառարան գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն | 1912 (Բ. հրատարակութիւն) | Հայր Սամուէլ վարդապետ Գանթարեան | Սուրբ Ղազար | Վենետիկ | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Մեծ բառարան օսմաներէնէ հայերէն | 50,000է աւելի | 1912 | Պետրոս Զէքի Կարապետեան | Տպագրութիւն Արշակ Կարօեան | Կոստանդնուպոլիս | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | |
| Contributo alla Flora dell' Armenia | 1912 | Ներսէս Տիրացուեան | Մխիթարեան տպարան | Վենետիկ | |||
| Հայերէն Գաւառական Բառարան | 30,000 բառ | 1913 | Հրաչյա Աճառյան | Լազարեան Ճեմարան Արևելեան Լեզուաց | Թիֆլիս | Բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ Նաև հոս որպէս PDF։ | |
| Առձեռն բառարան հայերէն աշխարհիկ լեզուէ ֆրանսերէն (Dictionnaire portatif armenien moderne français) | 1915 | Ամբրոսիոս Գալֆայան (Գուիտոն Լուսինեան), Կարապետ Բասմաջյան | Գրատուն Պ. Պալենց | Կոստանդնուպոլիս | Բառարանը հասանելի է առ ցանց | ||
| Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ-Հայերէն | 1922 | Փրոֆեսօր Յարութիւն Յովհաննէս Չաքմագճեան | Երան Գրատուն | Պոսթըն | Այս բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | ||
| Ռուս-լատին-հայ բժշկագիտական բառարան | 1924 | Վահան Արծրունի | Երևան | ||||
| Ռուս-հայերեն իրավաբանական բառարան | 1924 | ||||||
| Ռուս-հայերեն ռազմական բառարան | 1925 | Մանուկ Աբեղյան | Երևան | ||||
| Բառարան հայերէն-ֆրանսերէն | 50000 | 1925 | Միհրան Յովհաննէսեան | Libraire-editeur Bemen Zartarian | Կոստանդնուպոլիս | Այս բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | |
| Բառարան Հայերէն-Գաղղիերէն | 1926 | Հայր Գէորգ Պայեան | Սուրբ Ղազար - Մխիթարեան Տպարան | Վենետիկ | Այս բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | ||
| Երկաթուղային տերմինների ռուս-հայերեն բառարան | 1926-27 | ||||||
| Ռուս-հայերեն բառարան շինարարական կառուցվածքների | 1928 | ||||||
| Բառարան ֆրանսերէնէ-Հայերէն | 1930 (Բ. հրատարակութիւն) | Եղիա Տէմիրճիպաշեան | Տպագրութիւն Յ. Մ. Սէթեան | Կոստանդնուպոլիս | 1896ի տպագրութեան հիման վրայ բարեփոխուած։ Առկա է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Ռուս-հայերեն աշխատանքային բառարան | 1931 | Վարդան Փոթեյան | |||||
| Բառարան պարսկերէն-հայերէն | 20000 | 1933 | Գարեգին ք. Կիրակոսյան | Թեհրան | 1919 կազմված՝ ուշացած հրատարակումով[5] | ||
| Հայերեն արմատական բառարան (Ա-Է) | 1927-35 | Հրաչյա Աճառյան | Երևանի համալսարանի հրատակաչություն | Երևան | Առկա է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Ռուս-հայերեն նոր բառարան | 80000 | 1933-35 | հեղինակների խումբ | բառեր և դարձվածքներ | |||
| Առձեռն նոր բառարան հայերէն լեզուի | 1934 | Վարդան Գէորգեան | Տպարան «Հրազդան» | Պէյրութ | |||
| Անատոմիական տերմինաբանական բառարան | 1934 | ||||||
| Նեվրաբանական տերմիններ, ռուս-հայերեն բառարան | 1936 | ||||||
| Բուսանունների բազմալեզու պատկերազարդ բառարան (Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish languages) |
1936 | Արմէնակ Գ. Պետևեան | Argus & Papazian Presses | Գահիրէ | |||
| Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի | Մօտաւորապէս 16,500 բառ | 1938 | Յարութիւն Թ. Գայայեան | Տպագրութիւն Գալֆա | Գահիրէ | Հոմանիշներու բառարան մըն է։ Բառարանը առցանց է և որոնելի է իր գլխաբառերով | |
| Ռուս-հայերեն բուսաբանական տերմինների բառարան | 1941 | ||||||
| Հայոց անձնանունների բառարան (հնգհատոր) | 1942 (Ա հատոր) 1944 (Բ հատոր) 1946 (Գ հատոր) 1948 (Դ հատոր) 1962 (Ե հատոր) |
Հրաչյա Աճառյան | Երևանի Պետական Համալսարան | Երևան | Առցանց և որոնելի (գլխաւոր անուններով) | ||
| Հայերէն բացատրական բառարան (քառահատոր) | մոտ 120000 | 1944-45 | Ստեփան Մալխասյանց | Երևան | ստուգաբանական, բառակազմական, ոճաբանական, քերականական և արտասանական բացատրություններով, հայագիտական պատմության ամենախոշոր բառարանը[6]։
Առկա է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով | ||
| Հայ-ռուսերեն բառարան | 28000 | 1945 - 1947 | Ա.Ս. Ղարիբյան, Ե. Տեր-Մինասյան, Մ. Գևորգյան | հիմնականում ռուսերեն սովորելու նպատակով[6] | |||
| Բառարան Խ. Աբովյանի Երկերի | 1947 | Գ. Գասպարյան | Երևան | ||||
| Ընդարձակ բառարան հայերէնէ անգլիերէն | 69,800 | 1950 (1970, Բ. տպագրութիւն) | Մեսրոպ Կ. Գույումճեան | Գահիրէ | Առցանց և որոնելի | ||
| Եւրոպական փոխառեալ բառեր հայերէնի մէջ | 860 փոխառեալ բառ | 1951 | Հրաչյա Աճառյան | Մխիթարեան տպարան | Վիեննա | Հեղինակը 1921-ին ուղարկած էր Մխիթարեանի խմբագրութեան, բայց տպուած է 1951ին։ Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Լատին-ռուս-հայերեն բժշկական բառարան | 1951 | Մ. Աբեղյան, Լ. Հովհաննիսյան, Ա. Տեր-Պողոսյան | Հայկական ՍՍՌ ԳԱ հրատարակչություն | Երևան | |||
| Armenisch-Deutsches Wörterbuch (Հայերէնէ Գերմաներէն Բառարան) | 1952 | Dirair Froundjian (Տիրայր Ֆրունճեան) | R. Oldenbourg | München | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Բառգիրք Սեբաստահայ գաւառալեզուի | 1952 | Կարապետ Գաբիկյան | Երուսաղէմ | ||||
| Բառարան հայերէն-ֆրանսերէն | 1952 | Մ. Հովհաննեսյան | Կոստանդնուպոլիս | ||||
| Երաժշտական տերմինների համառոտ բառարան | 1953 | Կ. Սեժենսկի, թարգ.՝ Ռ. Աթայանի | Հայպետհրատ | Երևան | |||
| Հայերէն Աշխարհաբար Լեզուի Լիակատար Բառարան | 1954 (Ա հատոր) 1957 (Բ հատոր) |
Պետրոս Վարդապետ Ճիզմէճեան | Տպարան Անի | Հալէպ | Կը պարունակէ թէ Արևելահայ և թէ Արևմտահայ բոլոր բառերը։ Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Առձեռն բառարան սպաներէնէ հայերէն | շուրջ 30.000 բառ ու ասացուածք | 1955 | Հայր Յարութիւն Թէքէեան | LA PHOTO-PRESSE | Պէյրութ | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | |
| Ծիսական Բառարան | 1957 | Մաղաքիա Օրմանեան | տպարան Կաթողիկոսութեան Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ | Անթիլիաս | |||
| Ռուս-հայերեն սպորտային բառարան | 1956 | Ս.Ն. Հակոբյան | Երևան | ||||
| Ռուս-հայերեն բառարան (քառահատոր) | ավելի քան 100000 բառեր և դարձվածքներ | 1954 (Ա հատոր) 1956 (Բ հատոր) 1957 (Գ հատոր) 1958 (Դ հատոր) |
ԳԱ Լեզվի ինստիտուտ | Հայկական ՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | |
| Բառարան Արաբերէն Հայերէն | մօտ 40,000 արաբերէն բառ | 1960 | Ժորժ Թազպազեան | Տպարան ԱՏԼԱՍ | Պէյրութ | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Ընդարձակ բառարան անգլիերէնէ հայերէն | 95,900 | 1961 (1981, Բ. տպագրութիւն) | Մեսրոպ Կ. Գույումճյան | Գահիրէ | Առցանց և որոնելի | ||
| Սայաթ Նովայի տաղերի բառարան | 1963 | Ա. Քոչարյան | Երևան | ||||
| Բառարան Հայերէնէ Արաբերէն | մօտ 25,000 հայերէն բառ | 1964 | Ժորժ Թազպազեան | Տպարան Մշակ | Պէյրութ | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | |
| Պահլավերեն-պարսկերեն-հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն բառարան | 1965 | Ռուբեն Աբրահամյան | Երևան | ||||
| Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան | 1967 | Աշոտ Սուքիասյան | Երևան | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |||
| Հայոց Լեզուի Նոր Բառարան | 1968 (Ա. հրատարակութիւն) | Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հրանդ Գանգրունի և Փարամազ Կ. Տօնիկեան | Կ. Տօնիկեան և Որդիք Հրատարակչատուն | Պէյրութ | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ Երկրորդ հրատարակութիւնը՝ երկհատոր 1992ին։ | ||
| Հայ բուսաշխարհ | 1968 | Կարապետ Գաբիկեան | Երուսաղէմ | ||||
| Ռուս-հայերեն բառարան | 1968 | Ա.Ս. Ղարիբյան | Հայաստան հրատարակչություն | Երևան | |||
| Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան (քառահատոր) | 125,000 | 1969-1980 | Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ | Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն | Երևան | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Հազար ու մէկ բառ ու բան հայոց խօսից բարբառէն | 1970 | Դոկտ. Էնժ. Տիրայր Ֆրունճեան | Տպարան Տօնիկեան | Պէյրութ | Գրուած է 1969ին Պէրլինի մէջ։ Արևմտահայ ոճաբանութիւններու և բարբառային դարձուածքներու բառարան, արևելահայ ոճաբանութիւններու յաւելուածով։ Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Բույսերի անունների լատիներեն-հայերեն-ռուսերեն բառարան | 1970, II լրացված հրատ. | Թ. Ծատուրյան | Երևանի համալսարանի հրատարակություն | Երևան | |||
| Բուսաբանական բառարան | 1970 | Պ. Ղանդիլյան, Ա. Հովսեփյան, Լ. Պետրոսյան | Երևան | ||||
| Հայերէնէ-Անգլերէն Արդի Բառարան | 1970 | Վեր. Տիգրան Խնդրունի և Մարտիրոս Գուշագճեան | Հրատարակչատուն Կ. Տօնիկեան և Որդիք | Պէյրութ | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Անգլերէնէ-Հայերէն Արդի Բառարան | 1970 | Մարտիրոս Գուշագճեան և Վեր. Տիգրան Խնդրունի | Հրատարակչատուն Կ. Տօնիկեան և Որդիք | Պէյրութ | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Հայերէնից պարսկերէն բառարան | մօտ 24000 բառ | 1972 2006 (Բ. հրատարակութիւն) |
Վարդան Յարութիւնեան | «ՆԱՅԻՐԻ» հրատարակչութիւն (Բ. հրատարակութիւն) | Թեհրան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Կենսագրական բառարան | 1973 (Ա հատոր) 1981 (Բ հատոր) 1990 (Գ հատոր) |
Գառնիկ Ստեփանյան | Երևան | ||||
| Հայերեն ուղղագրական-ուղղախոսական տերմինաբանական բառարան | 152,000 բառ | 1973 | Լույս հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Լեզվաբանական բառարան | 1975 | Հ.Զ. Պետրոսյան, Ս.Ա. Գալստյան, Թ.Ա. Ղարագյուլյան | Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիա | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով (դարձուածներով) | ||
| Հայոց Լեզվի Դարձվածաբանական Բառարան | 1975 | Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Սերգեյ Աշոտի Գալստյան | Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով (դարձուածներով) | ||
| Ռուս-հայերեն դարձվածաբանական բառարան | պարունակում է ռուսաց լեզվի շուրջ 5600 դարձված և 1670 տարբերակ ու փոփոխակ | 1975 | Ռ.Լ. Մելքումյան և Պ.Մ. Պողոսյան | Երևանի համալսարանի հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Գերմաներեն-հայերեն բառարան | 40,000 բառ | 1976 | Գրիգոր Միհրանի Անդրեասյան | Երևանի համալսարանի հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Արդի հայերենի բացատրական բառարան | 1976 | Էդվարդ Աղայան | Երևան | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |||
| Հովհաննես Թումանյանի գեղարվեստական երկերի բառարան | 1976 | Լ. Պետրոսյան | Երևան | ||||
| Ռուս-հայերեն բառարան | 85,000 բառայօդուած և շուրջ 100,000 բառ և դարձուածք | 1977 (երկրորդ հրատարակութիւն, որ նոյնն է 1982ի երրորդ հրատարակութեան) | Արարատ Սահակի Ղարիբյան | «Հայաստան» հրատարակչություն | Երևան | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Ռուս-հայերեն ուսումնական բառարան | 14,300 բառ | 1978 | Ա.Հ. Սեկոյան | Լույս հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Պարսկերէն-հայերէն բառարան | 1979 | Հ. Մանսուրեան | Թեհրան | ||||
| Ծիսական Բառարան | 1979 (Բ. հրատարակութիւն) | Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան | Կաթողիկոսութիւն Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ | Անթիլիաս | Երկու մասով (առկայ են առցանց)՝ Տէրունի տօներ և Եկեղեցական իրեղէններ եւ նիւթական առարկաներ | ||
| Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան | Աւելի քան 3,150 հայերէն բուսանուն | 1981 | Ռուբեն Ղազարյան | Երևանի համալսարանի հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | |
| Թրքերէնէ-Հայերէն Առձեռն Բառարան | 1981 | Հայր Արիստակէս վարդապետ Պօհճալեան | Ուսուցչաց Հիմնարկի «Յակոբ Աբէլեան» Տպարան | Իսթանպուլ | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | ||
| Անգլերեն-հայերեն բառարան | Շուրջ 30,000 բառ | 1984 | Հ.Ա. Ասմանգուլյան և Մ.Ի. Հովհաննիսյան | «Հայաստան» հրատարակչություն | Երևան | Առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Բառարան հայերէնէ-սպաներէն (Diccionario Armenio-Español) | 36,000 բառ | 1984 | Հայր Յարութիւն Թէքէեան | Ediciones Akian | Buenos Aires | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | |
| Հայ-ռուսերեն ուսումնական բառարան | 16200 | 1986 | Ա.Հ. Սեկոյան | Լույս հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան | 1986-2001 | Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան | Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Հայերենագիտական բառարան | 1987 | Հրանտ Զինավորի Պետրոսյան | «Հայաստան» հրատարակչութիւն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Հայ-ռուսերեն բառարան | 75,000 | 1987 | Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ | Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Ադրբեջաներեն-հայերեն բառարան | 1987 | Ռ.Խ. Բաղրամյան, Ի. Խալիլով | Լույս հրատարակչություն | Երևան | |||
| Պարսկերեն-հայերեն բառարան | Շուրջ 30.000 բառ | 1987 | պրոֆ. Գեորգի Մ. Նալբանդյան | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Ռուս-հայերեն պոլիտեխնիկական բառարան | շուրջ 75,000 տերմին և տերմինային կապակցություն | 1988 | Զ.Ա. Հացագործյան, Ա.Հ. Դարբինյան, Գ.Հ. Հովումյան, Գ.Հ. Սրվանձտյան | Հայկական սովետական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Գործնական Բառարան Ֆրանսերէնէ Հայերէն | 19,200 | 1988 | Յարութիւն Քիւրքճեան | Շիրակ հրատարակչատուն | Պէյրութ | Թուայնացուած, որոնելի, և առցանց | |
| Միջին հայերենի բառարան | 1987 (Ա հատոր) 1992 (Բ հատոր) |
Ռ. Ղազարյան, Հ. Ավետիսյան | Երևան | Առաջին հրատարակութիւն | |||
| Արեւմտահայերենի բառարան | 1991 | Արտեմ Սարգսյան | Արևիկ | Երևան | Առցանց և որոնելի։ | ||
| Հայոց Լեզուի Նոր Բառարան | 56,000 | 1992 | Գնէլ Արքեպս. Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան և Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան | Պէյրութ | Առցանց և որոնելի։ | ||
| Բառարան իտալերէն-հայերէն | 30.000 | 1995 | Հայր Վահան Վարդապետ Օհանեան | Մխիթարեան Հրատարակչատուն | Վենետիկ | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ | |
| Մեր արմատները նոր լոյսի տակ | 1995-1998 | Վարդգէս Ուրիշեան | Մշակ | Ֆրէզնօ | Երկհատոր ստուգաբանական բառարան։ Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ | ||
| Բառարան հայերէն-իտալերէն | 30.000 | 1996 | Հայր Վահան Վարդապետ Օհանեան | Մխիթարեան Հրատարակչատուն | Վենետիկ | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ | |
| Հայերեն-վրացերեն բառարան | 1996 | Լևոն Մելիքսեթ-Բեկ, Մերաբ Ռոբաքիձե | Թբիլիսի | Հայ-վրացերեն առաջին տպագիր բառարան, պատրաստվել է 1890-1963 թթ., մնացել անտիպ մինչ վերամշակումը, լրացումը և հրատարակումը[7] | |||
| Գործնական Բառարան Հայերէն-Ֆրանսերէն | 17,800 | 1997 | Գրիգոր Շահինեան | Շիրակ հրատարակչատուն | Պէյրութ | Թուայնացուած, որոնելի, և առցանց | |
| Բառգիրք հայերէն լեզուի | 17,600 | 1998 | Անդրանիկ վրդ. Կռանեան | Շիրակ հրատարակչատուն | Պէյրութ | Թուայնացուած, որոնելի, և առցանց | |
| Անգլերեն-հայերեն բառարան | 1998 | Ա. Աղաբեկյան | Երևան | ||||
| Հայոց ազգանունների բառարան | 2000 | Տիգրան Ավետիսյան | «Վան Արյան» հրատարակչատուն | Երևան | Բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր ազգանուններով։ | ||
| Ինֆորմատիկա, ինտերնետ. անգլերեն-ռուսերեն-հայերեն բացատրական բառարան | 2000 | Է.Ա. Ղազարյան, Ա.Ա. Ստեփանյան | Մակմիլան-Արմենիա | Երևան | |||
| Գրաբարի Բառարան | 2000 | Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան | Երևանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն | Երևան | Բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | ||
| Հայոց լեզվի բարբառային բառարան (7 հատոր) | աւելի քան 100,000 բարբառային բառեր, դարձուածքներ, կայուն բառակապակցութիւններ ու ոճական արտայայտութիւններ | 2001-2012 | Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ | ՀՀ Գիտությունների Ազգային Ակադեմիա | Երևան | Բառարանն ամփոփում է ավելի քան 100,000 բարբառային բառեր, դարձուածքներ, կայուն բառակապակցութիւններ ու ոճական արտայայտութիւններ, որոնք քաղուած են մօտ 200 գրաւոր աղբիւրներից և ընդգրկում են 220 բարբառներ ու խօսուածքներ։ Բառարանն ունի գիտագործնական նպատակ՝ հայերէնի բառային հարուստ բառագանձը մատչելի դարձնել բարբառագիտութեան, ազգագրութեան, պատմութեան, լեզուաբանութեան հարցերը ուսումնասիրող մասնագէտներին, այլև հասարակայնութեան լայն շրջաններին։ Հասանելի է առցանց և որոնելի գլխաբառերով։ | |
| Ուսումնական դարձվածաբանական բառարան | 2002 | Խաչիկ Բադիկյան | Երևան | ||||
| Արդի հայերենի նորաբանությունների բառարան (նոր բառեր, իմաստներ, դարձվածքներ, բառակապակցություններ, արտահայտություններ, հապավումներ) | 7,715 բառ, բառակապակցություն և դարձվածք | 2002 | Սեդա Էլոյան | «Նաիրի» հրատարակչություն | Երևան | Բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | |
| Գրաբարի բացատրական բառարան | 2003 | Լալիկ Խաչատրյան | Երևան | ||||
| Թուրքերեն-հայերեն բառարան | շուրջ 27,000 բառ և բառակապակցություն | 2003 | Ռուբեն Ղազարյան | Միտք հրատարակչություն | Երևան | Հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | |
| Թուրքերեն-հայերեն բառարան | 2003 | Կ. Կոնտակչյան | Երևան | ||||
| Հրատարակչական և տպագրական եզրերի բառարան | 2003 | Փիտեր Քոլին. Թարգմ.՝ Ա. Աղաբեկյան, Ա. Գասպարյան | Գիտանք | անգլերեն-հայերեն-անգլերեն | |||
| Անգլերեն-հայերեն համակարգչային եզրերի բառարան | շուրջ 10000 | 2004-ին II հրատ. | Փիտեր Քոլին, Խաչիկ Գրիգորյան | Անկյունաքար | Երևան | Համակարգչային եզրերի հայերեն մշակումը, բացատրական տեքստի հայացումը՝ Խաչիկ Գրիգորյանի․ISBN 99930-809-7-7․կա նաև CD տարբերակով | |
| Պարսկերէնից Հայերէն Բառարան | պարունակում է շուրջ 48000 բառ | 2005 | Հայդուկ Մանսուրեան | «Նայիրի» հրատարակչութիւն | Թեհրան | Հասանելի է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | |
| Անգլերեն-հայերեն դարձվածաբանական բառարան (English-Armenian Phraseological Dictionary) |
շուրջ 10000 դարձվածային միավոր | 2005, II լրացված հրատ. | Սոնա Սեֆերյան, Արփիկ Լազարյան | Անկյունաքար (Ankyunacar) |
Երևան | ISBN 99941-949-6-8 ․առկա է [1] | |
| Համառօտ հայերէն-պուլկարերէն, պուլկարերէն-հայերէն բառարան | առնվազն 8300 ամեն բաժնում | 2005 | Ֆիլիպ Գ․ Մեսրոպ | «ԿՕՄՕ» ՕՕԴ | Սօֆիա | Հայերեն-բուլղարերեն․ առկա է առցանց | |
| Վրացերեն-հայերեն բառարան | շուրջ 40,000 բառայօդուած | 2005 | Ռամազ Կոնստանտինի Գոգաձե, Մ.Ի. Հովհաննիսյան | ԵՊՀ հրատարակչություն | Երևան | Առաջին վրացերեն-հայերեն տպագիր բառարան[7]։ Առկայ է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | |
| Հայերեն շրջասությունների բառարան | 2006 (Ա. տպագրութիւն) | Պետրոս Ս. Բեդիրյան | Երևան | ||||
| Հայերեն-անգլերեն բառարան | 50000 | 2006 | Ն. Բարաթյան | Մակմիլան-Արմենիա հրատարակչություն | Երևան | ||
| Փոքր բառարան հայ-լեհերեն, լեհ-հայերեն | հայ-լեհերեն՝ մոտ 13800 լեհ-հայերեն՝ մոտ 15000 |
2006 | Անդժեյ Պիսովիչ, Շուշանիկ Սեդոյան, Նորայր Տեր-Գրիգորյան | Քշենգարնյա ակադեմիցկա (Ուսանողական գրախանութ) | Կրակով | ||
| Արցախի բարբառի բառարան-հանրագիտարան (երկհատոր) | 50000 | 2006 | Գուրգեն Բաղդասարյան | Մակմիլան-Արմենիա հրատարակչություն | Ստեփանակերտ | ||
| Գրաբարի Հոմանիշների Բառարան | 2006 | Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան | Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն | Անթիլիաս | Բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով։ | ||
| Նորայայտ բառեր գրաբարում | 158 նորահայտ բառեր | 2007 | Ռուբէն Ղազարեան | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով։ | ||
| Հայերեն թևավոր խոսքեր | 2007 | Պետրոս Ս. Բեդիրյան | Երևան | ||||
| Հայերեն-ֆրանսերեն բառարան | 40.000 բառահոդված 30.000 դարձվածային միավոր և արտահայտություն |
2009 | Արամ Բարլեզիզյան | Երևանի Պետական Համալսարան | Երևան | Բառարանը հասանելի է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով։ | |
| Ընդհանուր ջրատնտեսական տերմինների բառարան | 2009 | Վաչիկ Գրիգորյան, Սմբատ Դավեյան | հայերեն-անգլերեն, անգլերեն, հայերեն | ||||
| Միջին Հայերենի Բառարան | 2009 (երկրորդ բարեփոխուած հրատարակութիւն) | Ռուբեն Ղազարյան, Հենրիկ Միսակի Ավետիսյան | Երևանի Պետական Համալսարանի Հրատարակչություն | Երևան | Բառարանն ընդգրկում է 12-16-րդ դարերի ինքնուրոյն և թարգմանական երկերում վկայուած միջին գրական հայերէնի բառերը, ոճերն ու դարձուածքները, որոնք ձևաիմաստային առումով բնորոշ չեն գրաբարին և ընդհանրապէս չեն հանդիպում 5-11-րդ դարերի մատենագրութեան մէջ։ Բառայօդուածները օժտուած են քերականական, իմաստաբանական, գործառական-ոճական և ստուգաբանական նշումներով ու բացատրութիւններով, գրաւոր աղբիւրներից քաղուած անհրաժեշտ վկայութիւններով։ Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Հայոց Լեզվի Հոմանիշների Բացատրական Բառարան | 130,000 | 2009 (երկրորդ բարեփոխուած հրատարակութիւն) | Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան | Երևանի Պետական Համալսարանի Հրատարակչություն | Երևան | Բառարանը պարունակում է արդի հայերէնի արևելահայ և արևմտահայ գրական լեզուների 130 հազար բառ և դարձուածքային միաւոր։ Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Ֆրանսերեն-հայերեն բառարան | 40.000 բառայօդուած | 2010 | Ամալյա Մուրադյան, Սուսաննա Խաչատրյան և կազմողներ | Փրինթինֆո | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Հայերեն շրջասությունների բառարան | 2095 միաւոր | 2010 (Բ. տպագրութիւն) | Պետրոս Ս. Բեդիրյան | Էդիթ Պրինտ | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի իր գլխաբառերով։ | |
| Հայերեն Ստուգաբանական Բառարան | 2010 | Գևորգ Ջահուկյան | «Ասողիկ» Հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Անգլերեն-հայերեն արդի բառարան, English-Armenian Contemporary Dictionary | 114000 | 2010 | Խաչիկ Գրիգորյան, Զարուհի Գրիգորյան | Անկյունաքար հրատարակչություն | Երևան | Ժամանակակից անգլերենի և հայերենի բառապաշարներն արտացոլող ընդարձակ բառարան, որի մեջ ներառված է նաև շուրջ 200 գիտակարգերի, մասնագիտությունների և գործածման ասպարեզների եզրեր և բառեր․ISBN 978-99941-800-6-6․ Առկա է [2] | |
| Գրաբարի բառարան - Նոր հայկազյան բառարանում չվկայված բառեր | 2010 | Լավրենտի Շահենի Հովհաննիսյան | Էդիթ Պրինտ | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Օտար բառերի բառարան | շուրջ 10.000 բառային միավոր | 2011 (երկրորդ վերամշակուած հրատարակութիւն) | Աշոտ Հայրապետյան | «Հեղինակային հրատարակություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Արեւմտահայերեն-արեւելահայերեն նոր բառարան | շուրջ 20 հազար բառ և դարձվածային միավոր | 2011 | Ռուբէն Սաքապետոյեան | «Տիգրան Մեծ» հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Հայերեն դարձվածքների ընդարձակ բացատրական բառարան | 25,310 դարձուածքներ | 2011 | Պետրոս Սարգսի Բեդիրյան | Երևանի Պետական Համալսարանի Հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է ա ցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Անգլերեն-հայերեն բառարան | 70,000 բառ և բառակապակցութիւններ | 2011 | Նելլի Բարաթյան | Երևանի Պետական Համալսարանի Հրատարակչություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Անգլերեն-հայերեն, հայերեն-անգլերեն համառոտ բառարան, English-Armenian, Armenian-English Concise Dictionary | ավելի քան 30000 | 2011, V հրատ. (I հրատ. 1997, II հրատ. 1999, III հրատ. 2001, IV հրատ. 2004) | Խաչիկ Գրիգորյան | Անկյունաքար հրատարակչություն | Երևան | ISBN 978-99941-800-5-9 | |
| Հայերեն-պարսկերեն բառարան | շուրջ 20000 բառ և արտահայտություն | 2011 | Տիգրան Դավթյան | Անկյունաքար հրատարակչություն | Երևան | ISBN 978-9941-800-8-0 Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | |
| Նոր անգլերեն-հայերեն բառարան, New English-Armenian Dictionary | 85000 | 2011 | Խաչիկ Գրիգորյան, Զարուհի Գրիգորյան | Անկյունաքար հրատարակչություն | Երևան | ISBN 978-99941-876-5-2 | |
| Անգլերեն-հայերեն, հայերեն-անգլերեն բառարան (հատուկ թողարկում հայերեն ուսումնասիրողների համար), English-Armenian, Armenian-English Dictionary (special edition for Armenian language learners) | ավելի քան 30000 | 2012, III վերանայված հրատ. (I հրատ. 1999, II հրատ. 2001) | Խաչիկ Գրիգորյան | Անկյունաքար հրատարակչություն | Երևան | ISBN 978-99941-876-6-9 | |
| Գրաբարի դարձուածաբանական բառարան | 2012 | Ռուբէն Ղազարեան | Երևանի Պետական Համալսարանի հրատարակչութիւն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Հայերեն-թուրքերեն բառարան | 60,000 բառ (կասկածելի. հաւանաբար մօտ 12,000 բառ) | 2013 | Մայրանուշ Դերմենջյան | Հեղինակային հրատարակություն | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի է գլխաբառերով | |
| Գրաբարի ուսումնական բառարան | 2013 | Լալիկ Խաչատրեան | Երևան | ||||
| Ղարաբաղի բարբառի բառարան | 2013 | Արմեն Յուրիկի Սարգսյան | Արցախի Պետական Համալսարան | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Նորահայտ բառեր վաղաշխարհաբարյան աղբյուրներում (16րդ-18րդ դարեր) | 3000 բառ, բառաձև և դարձվածային միավոր | 2014 | Նորայր Պողոսյան | Երևան | Առկայ է առցանց և որոնելի գլխաբառերով | ||
| Դպրոցական բառակազմական բառարան | 20,000 բառայօդուած, որոնք կ՚արտացոլեն աւելի քան 30,000 բառ | 2014 | Սերգեյ Գալստյան | Զանգակ | Երևան | ||
| Ընդարձակ Բառարան Գերմաներէնէ-Հայերէն | 85,000-էն աւելի գլխաբառ | 2018 | Լևոն Թորոսեան | Վիեննա | Արևմտահայերէն և արևելահայերէն՝ երկու ուղղագրութիւններով։ Առկայ է առցանց և որոնելի է իր գլխաբառերով | ||
| Առևտրահաշվապահական տերմինների համառոտ ոուս-հայերեն բառարան | Մ. Տեր-Հովհաննիսյան | ||||||
| Բառգիրք թալիանի | հայերեն-իտալերեն | ||||||
| Ղարաբաղի գավառական բառգիրք | 6000 | Ավետիս Բահաթրյան | ձեռագիր - պետք է հրատարակվեր «Հանդես ամսօրյայի» հրատարակչության կողմից եթե Բահաթրյանը և Աճառյանը չվիճեին «յորղան» բառի արմատ լեզվիի մասին։ Իզմիրյան մրցանակակիր[8] | ||||
| Գանձակի բարբառի բառարան | Ն. Մամիկոնյան | ձեռագիր | |||||
| Արարատյան բարբառի բառարան | Հ. Մկրտչյան | ձեռագիր | |||||
| Նոր-Նախիջևանի բարբառի բառարան | Գ. Ջալալյան | ձեռագիր | |||||
| Բառարան Նոր-Ջուղայի բարբառի | Վ. Տեր-Սուքիասյան | ձեռագիր | |||||
| Թիֆլիսի բարբառի բառարան | Ա. Քոչարյան | ձեռագիր |
Աղբյուրներ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Հեղինակի կողմից։ Գ.Մ.Նալբանդյան (1993). Պարսկերէն-հայերէն բառարան. Թեհրան: «Նայիրի» հրատարակչական.
- ↑ 2,0 2,1 «Հայկական Հանրագիտարան». www.encyclopedia.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ Ջահուկյան, Գևորգ։ Հայ բառարանագրություն։ Ֆրանց Յոզեֆ Հաուսման (Franz Josef Hausmann), ed. (1991). Բառարանագրության միջազգային հանրագիտարան, հատոր 3 (Wörterbücher: ein internationales Handbuch zur Lexikographie, Volume 3). Բեռլին: Ուալտեր դե Գրույտեր(Walter de Gruyter). ISBN 978-3-11-012421-7.(չաշխատող հղում)
- ↑ Գ. Գասպարյան (1968). «Հայ բառարանագրության պատմություն». Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 15-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Բ.Հ. Վերդյան, Վ.Ա. Քոսյան. «Սովետահայ լեզվաբանությունը 40 տարում». Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 12-ին.
- ↑ 7,0 7,1 Վլադիմիր Մաղալյան (2005). «Գրախոսություններ. ՌԱՄԱԶ ԿՈՆՍՏԱՆՏԻՆԻ ԳՈՐԳԱՁԵ. Վրացերեն-հայերեն բառարան».
- ↑ Գուրգեն Բաղդասարյան (2008). Արցախի բարբառի բառարան-հանրագիտարան. Ստեփանակերտ: «Պոլիգրադ» ՓԲԸ. էջ 1.
Գրականություն խմբագրել
- Գասպարյան Գ., Հայ բառարանագրության պատմություն, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1968
- Համբարձումյան Վ., Ակնարկներ հայ բառարանագրության պատմության, Զանգակ-97, 2006
- Uluhogian, Gabriella. Bibliography of Armenian Dictionaries. Patron Editore, Bologna, 1987. (ամենաընդարձակ հայ բառարանագրութեան ցանկն է այս, պարունակելով 473 բառարան)