Հայր-պիլիգրիմներ

Հայր-պիլիգրիմներ (անգլ.՝ Pilgrim Fathers), Հյուսիսային Ամերիկայում նոր գաղութի ստեղծման համար ժամանած առաջին նորաբնակների անուն։ 1620 թվականին հիմնադրված Պլիմուտի գաղութ (Ներկայումս Պլիմուտ, Մասաչուսեթս նահանգ) դարձել է մշտական բնակչություն ունեցող առաջին անգլիական բնակավայր և Նոր Անգլիայի առաջին խոշոր բնակավայրը, երկրորդ հաջողված անգլերեն բնակավայրը (Վիրջինիայում 1607 թվականին հիմնադրված Ջեյմսթաունից հետո) ժամանակակից Միացյալ Նահանգների տարածքում։ Լինելով խորապես կրոնական մարդիկ՝ Պլիմուտյան գաղութի բնակիչներն աչքի էին ընկնում պուրիտանական բարքերով և ավանդույթներին հավատարիմ մնալով։ Իրենց ավանդույթներից մի քանիսը դարձել են ամերիկյան մշակույթի անբաժանելի մասը։ Այդպիսիք են Գոհաբանության օրը տոնելու սովորույթը (առաջին անգամ նշվում էր 1621 թվականին Նոր Պլիմուտում պիլիգրիմների կողմից)։ Կրոնական ազատության որոնումներում օվկիանոսից այն կողմ գաղթած պիլիգրիմ-հայրերի պատմությունը դարձել է կենտրոնական Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների պատմության և մշակույթի մեջ։

Ռոբերտ Ուիր (Robert W. Weir): Հայր-պիլիգրիմները նստում են նավի վրա։ 1844 թվական

Պատմություն

Վերաբնակների հիմնական մասը անգլիացի պուրիտաններ-ինդեպենդենտներ, կրոնական այլախոհներ էին։ Դժգոհ լինելով, որ Անգլիկան իշխող եկեղեցին հակված է կաթոլիկության գաղափարին, նրանք ցանկանում էին անկախ եկեղեցի ստեղծել։ Ընդհատակյա համայնքներից մեկը հավաքվում էր Յորք կոմսության Սքրուբի գյուղակում։ Նրա առաջնորդներն էին քարոզիչներ Ռիչարդ Քլիֆթոնը և Ջոն Մորիսոնը։

Իշխանությունների կողմից հետապնդումների պատճառով այլախոհները Անգլիայից տեղափոխվել են Հոլանդիա, որտեղ նրանց հայացքները հանդուրժել են, 1608 թվականին՝ Ամստերդամ, իսկ 1609 թվականին՝ Լեյդեն։ 1617 թվականին համայնքը հաստատվել է նոր վայրում եւ աճել մինչև 300 անդամ։ Սակայն շատ գաղթականներ աշխատանք չեն գտել Հոլանդիայում, իսկ ոմանք, չդիմանալով կյանքի ծանր պայմաններին և մշակութային տարբերություններին, վերադառնում էին Անգլիա։ Հոլանդական հողում ծնված նոր սերունդը մոռանում է նախնիների ավանդույթներն ու սովորույթները։ Համայնքին սպասում էր աստիճանական ձուլում։

Երկար մտորումներից հետո որոշվեց մեկնել Ամերիկա՝ Վիրջինիայի նորաստեղծ (1607) գաղութ։ Նախկին գաղութարարները կարող էին աջակցել թշնամական տեղական ցեղերից պաշտպանության մեջ։ Մյուս կողմից գաղութի տարածքը բավական մեծ էր, որպեսզի նոր ժամանածները կարողանային բնակվել նախկին բնակավայրերից որոշակի հեռավորության վրա և իրենց համեմատաբար անկախ զգալ։ Տեղափոխման և բարեկարգման համար պուրիտանները ունեին վարկերի և շինարարության թույլտվության կարիք։ Նրանք նման աջակցություն են գտել Լոնդոնի ապրանքավաճառ Թոմաս Վեստոնի մոտ։

1620 թվականին պուրիտանները «Վիրջինիա Քոմփանիից» ստացել են Հյուսիսային Ամերիկայում մշակման պայմաններում հողի իրավունքը։ Նրանց տեղափոխման համար վճարել է ընկերությունը։ Նրանք Հոլանդիայից Սպիդվեյ նավով մեկնեցին Անգլիա։ Սաութհեմփթոնում նրանց է միացել «Մեյֆլաուեր» նավի վերաբնակների ևս մեկ խումբ։ Օգոստոսի 15-ին երկու նավերն էլ լողալով անցել են Պլիմուտ, սակայն շուտով պարզվել է, որ Սպիդվեյը պիտանի չէ օվկիանոսով լողալու համար։ Նրա ուղևորները տեղափոխվել են Մեյֆլաուեր նավ։ 1620 թվականի սեպտեմբերի 16-ին «Մայիսյան ծաղիկ» (անգլ.՝ Mayflower) բանաստեղծական անունով նավը, որում գտնվել է 102 մարդ, ծով է դուրս եկել։

Երկամսյա օվկիանոսային նավարկությունը ծանր էր։ Փոթորիկների պատճառով նավը շեղվել է հեռու դեպի հյուսիս։ Երկու մարդ մահացել է ճանապարհին։ Մեկը ծնվել է նավում եւ ստացել է Օկեանուս Հոփկինս անունը։

1620 թվականի նոյեմբերի 21-ին «Մեյֆլաուերը» խարիսխ գցեց Կոդ հրվանդանի մոտ (այժմ՝ Մասաչուսեթս նահանգ)։ «Մեյֆլաուերի» ամենահայտնի ուղեւորների թվում են եղել Ուիլյամ Բրեդֆորդը, Ուիլյամ Բրյուսերը, Ջոն Կարվերը եւ պիլիգրիմների նավապետ Մայլզ Սթենդիշը։

Մեյֆլաուեր նավը, որը «պիլիգրիմներին» Նոր Աշխարհ է տեղափոխել։ Վիլյամ Հոլսալի կտավ, 1882

Անմիջապես ժամանելուն պես պուրիտանների շրջանում վեճ է ծագել։ Սխալի պատճառով գաղութատերերը շատ ավելի հյուսիսում են եղել Վիրջինիայի հողամասից, որտեղ նրանք պետք է աշխատեին։ Այդ կապակցությամբ նրանց մի մասը Վիրջինիայի ընկերության հետ կնքած պայմանագիրն ուժը կորցրած է համարել։ Բանակցությունների արդյունքում 1620 թվականի նոյեմբերի 21-ին բոլոր վերաբնակների ընտանիքների ղեկավարները ստորագրեցին այսպես կոչված «Մեյֆլաուերի համաձայնագիրը»։ Այդ համաձայնագրում նրանք հաստատեցին գաղութ հիմնելու մտադրությունը և պարտավորվեցին ենթարկվել այն օրենքներին, «որոնք կնպաստեն գաղութի ընդհանուր բարորությանը»։ Այդ համաձայնագիրը ժամանակի ընթացքում դարձել է ժողովրդավարական ինքնակառավարման խորհրդանիշ։ Ստորագրումից հետո նահանգապետ է ընտրվել Ջոն Քարվերը։ Նրա մահից հետո (1621) նահանգապետ դարձավ Ուիլյամ Բրեդֆորդը, ով այդ պաշտոնը զբաղեցնում էր 11 տարի և մինչև նրա մահը (1657) նա ընտրվեց տարբեր պաշտոններում։ 1650-ին նա հրատարակել է «Պլիմուտի բնակավայր» գիրքը՝ ականատեսի հավաստի վկայությունը, ամերիկյան պատմագրության առաջին նմուշներից մեկը։

Նոյեմբերի 25-ից տեղահանվածների փոքր խմբերն սկսել են ափ իջնել և հետազոտել նոր հողը։ Գրեթե անմիջապես նրանց վրա հարձակվել են հնդկացիները։ Հրազենի շնորհիվ բնակավայրերը հաղթանակած դուրս են եկել զինված բախումից։

Սկվանտոն սովորեցնում է գաղութատերերին

Դեկտեմբերի 25-ին՝ Սուրբ ծննդի օրը գաղութարարները սկսեցին կառուցել Ժողովատուն՝ դրանով սկիզբ դնելով Նյու Պլիմուտ բնակավայրին։ Նրանք ձմեռել են նավի վրա՝ տառապելով ցրտից ու հիվանդություններից։ Ժամանածների միայն կեսն է վերապրել առաջին ծանր ձմեռը։ Սակայն մյուսները չեն ընկել ոգով։ Տիսկուանտում անունով հնդիկը, որին պիլիգրիմներն անվանում էին Սքվանտո, որը ավելի վաղ ծանոթ էր անգլիացի նավաստիների հետ և մի փոքր հասկանում էր նրանց խոսքը, նրանց սովորեցրել էր աճեցնել եգիպտացորեն ու դդում և ցույց տվել, թե որտեղ են բռնում ձուկը և որտեղ կան վայրի թռչուններ։ Նրա օգնությամբ պիլիգրիմները կարողացան գոյատևել վայրի անծանոթ ծայրում և Սքվանտոյին ընդունեցին որպես Աստծո կողմից իրենց բարիքի համար ուղարկված օգնական։ Հաջորդ տարի գաղութատերերը իրենց կարողացան ապահովել հացահատիկի ձմռան պաշարներով։ Այս առիթով գաղութի նահանգապետ Բրեդֆորդը օրերից մեկը հայտարարեց Աստծու Գոհաբանության օր։ Այդ սովորույթն ավելի ուշ տարածվեց Նոր Անգլիայի բոլոր գաղութներում, իսկ 1789 թվականին ԱՄՆ առաջին նախագահ Ջորջ Վաշինգտոնը նոյեմբերի 26-ը հայտարարեց համազգային Գոհաբանության օր։

Մեր օրերում ԱՄՆ-ի տասնյակ միլիոնավոր բնակիչներ ունեն հայր-պիլիգրիմներից գոնե մեկ նախնի։

Անվան ծագումը

Սկզբում պիլիգրիմները չունեին սեփական անուն։ Երբեմն նրանք իրենց անվանում էին սուրբ, Աստված ընտրված ժողովուրդ։ Նրանց մյուս անունները անջատողականներ են կամ բրաունիստներ (անջատողականության գաղափարի հեղինակ Ռոբերտ Բրաունի անունից)։ Անունը ունի աստվածաշնչյան ծագում, գալիս է Պողոս առաքյալի Թուղթ առ Եբրայեցիս գրքից (Եբր. 11: 13-14): Առաջին անգամ այն հայտնվում է Ուիլյամ Բրեդֆորդի «Պլիմուտյան բնակավայր» գրքում։ 1793 թվականին Պլիմուտում կայացած «Առաջաբնակ հայրերի օր» տոնակատարության ժամանակ պատվարժան Չարլզ Ռոբինսն այդ անվանումն օգտագործել է քարոզի մեջ, իսկ 1820 թվականին իր ելույթում՝ հայտնի քաղաքական գործիչ և հռետոր Դենիել Ուեբսթերը։ 1825 թվականին լույս է տեսել անգլիացի Ֆելիցիա Հեմանսի հայր-պիլիգրիմների ժամանումը նոր Անգլիա պոեմը։ 1840 թվականին «Հայր-Պիլիգրիմներ» անվանումը դարձել է ընդհանուր օգտագործման։

Ֆիլմերում

• «Սրբերն ու օտարները» (Saints and Strangers) — ռեժ. Փոլ Ա. Էդվարդս (ԱՄՆ, 2015)

Արտաքին հղումներ

• «Հանրագիտարան Աշխարհի Շուրջ». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 11-ին.
• «Բրիտանիա Հանրագիտարան (անգլերենով)». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 11-ին.
• Ուիլյամ Բրեդֆորդ. «Պլիմուտի բնակավայր (անգլերենով)». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 11-ին.
• Դենիել Բուրստին. Ամերիկացիներ։ գաղութատիրական փորձ - М.: «Պրոգրես» - «Լիտերա» խմբի հրատարակություն, 1993
• В.Родионов.Сегодня Америка отмечает День благодарения(չաշխատող հղում)